Wykształcenie, postawy i umiejętności jako istotne czynniki jakości kapitału ludzkiego

1. DIAGNOZA 1.1 ZMIANY ILOŚCIOWE: “boom edukacyjny”, wzrost aspiracji edukacyjnych między 1995 a 2009 r. udział osób z wykształceniem wyższym w grupie 25-64 lata wzrósł w Polsce z 9,7% do 21,2% nadrabianie zaległości; udział osób z wyższym wykształceniem w Polsce wciąż niższy niż przeciętna OECD (w 2008 r. odpowiednio 20% i 28%), dla porównania: Kanada (49%), Japonia, USA i Nowa Zelandia - pow. 40% “Europa 2020” Polska powinna zwiększyć do przynajmniej 40% udziału osób z wyższym wykształceniem w populacji w wieku 30-34 lata niski udział osób z najniższymi poziomami wykształcenia (ISCED 0, 1, 2, 3C), w Polsce 13%, wobec przeciętnego udziału w 2008 r. w OECD 29% relatywnie niski (w porównaniu z krajami UE) odsetek osób przedwcześnie kończących naukę w grupie wieku 18-24 (early school leavers) – 5,3% w 2009 r. (“Europa 2020” <10%)

1.2. JAKOŚĆ OŚWIATY PISA 2000, 2003, 2006 i 2009 – poprawa jakości kształcenia w matematyce 2000 r. 470 p., w 2003 – 490, 495 w 2006 i 2009 roku, w 2009 roku Polska zajęła wśród krajów OECD 19 miejsce, będąca liderem Korea Płd. uzyskała 546p. wyniki z czytania i interpretacji odpowiednio 479, 497, 508 i 500p., w 2000 roku Polska poniżej średniej OECD, w 2003 roku osiągnęła średnią, by w 2006 uplasować się powyżej średniej; w 2009 r. polscy uczniowie zajęli w czytaniu 12 miejsce (najlepsza Korea Płd. 539) w umiejętności rozumowania w naukach przyrodniczych wyniki odpowiednio 483, 498, 498 i 508, w 2009 roku Polska zajęła w tej kategorii 13 miejsce

- analizy OECD i McKinsey – znaczący na skalę świata sukces efektem udanych reform systemu edukacji 1999 r. - niekorzystne zjawiska: mamy wprawdzie niewielu uczniów najsłabszych, ale dominują uczniowie przeciętni – relatywnie mało jest najlepszych - Uczniowie dobrze radzą sobie z zadaniami algorytmicznymi, gorzej wypadają w sytuacjach wymagających refleksyjnego i twórczego funkcjonowania w sferze języka czy wykorzystywania złożonych umiejętności matematycznych (nauczanie matematyki nakierowane na wyćwiczenie technik obliczeniowych, a nie na rozwijanie umiejętności rozumowania matematycznego) - część przyrodnicza PISA – dominuje przekazywanie wiadomości, zbyt mały nacisk na umiejętności związane z rozumowaniem w naukach przyrodniczych oraz zrozumieniem istoty metod stosowanych w nauce, ważnych w kształtowaniu umiejętności krytycznego i racjonalnego myślenia

1.3. KSZTAŁCENIE ZAWODOWE kształcenie zawodowe to poważna słabość polskiego systemu edukacji do zasadniczych szkół zawodowych trafiają osoby o znacznie niższym poziomie kompetencji – badania PISA 2006 i 2009 pokazały, co drugi uczeń nie ma podstawowych kompetencji w zakresie czytania, matematyki i rozumowania w naukach przyrodniczych silne mechanizmy nierówności edukacyjnych, w szkołach zawodowych kształcą się dzieci osób z niższymi poziomami wykształcenia

1.4. JAKOŚĆ SZKOLNICTWA WYŻSZEGO liczba studentów w ostatnich latach wzrosła pięciokrotnie (do prawie 2 milionów w szczytowym 2005 roku); za wzrost odpowiada rozwój niepublicznego szkolnictwa wyższego i płatnych studiów niestacjonarnych, zaocznych lub wieczorowych, w uczelniach publicznych system jest wewnętrznie spolaryzowany: uczelnie publiczne i niepubliczne, akademickie i zawodowe, renomowane (także międzynarodowo) i prawie nikomu nieznane, bogate i biedne udział studentów studiów niestacjonarnych w ogólnej liczbie studentów to 52% (tj. wieczorowych lub zaocznych); w uczelniach niepublicznych odsetek ten wynosi 82 % (36% w publicznych); liczba godzin zajęć na studiach niestacjonarnych może stanowić zaledwie 60% zajęć na studiach stacjonarnych

SZKOLNICTWO WYŻSZE - najszybciej przyrastała liczba studentów na kierunkach najtańszych w prowadzeniu- - w ciągu 20 lat liczba studentów wzrosła pięciokrotnie, w tym czasie kadra zaledwie podwoiła się; uczelnie niepubliczne - 37 studentów na nauczyciela, publiczne- 15 - zaledwie kilka procent ocen wydanych przez PKA to oceny negatywne - w międzynarodowych rankingach polskie uczelnie wypadają źle lub bardzo źle – o ile w ogóle są widoczne

1.5. JAKOŚĆ KADRY NAUCZYCIELSKIEJ poziom wykształcenia nauczycieli wzrósł (w 20 lat), 97% ma wyższe wykształcenie, w porównaniu do 58% w 1992 r. brak systematycznej wiedzy o poziomie kształcenia przyszłych nauczycieli: badanie z 2008 r. TEDS-M (kompetencje w dziedzinie matematyki i dydaktyki) - na kierunku pedagogika umiejętności matematyczne przyszłych nauczycieli klas 1-3 należą do najniższych, znacznie lepsze wyniki osiągają studenci matematyki; w grupie przygotowującej się do nauczania w klasach 4-6 wręcz najlepsze wśród badanych krajów; znacząca różnica między kompetencjami studentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych, na korzyść tych pierwszych nauczyciele, którzy zdobyli wyższe wykształcenie przed 1990 rokiem, wywodzili się z 10 górnych procent każdej kohorty – taki był bowiem poziom skolaryzacji, dziś z 40 %

JAKOŚĆ KADRY NAUCZYCIELSKIEJ - bardzo szeroka oferta szkoleń kierowanych do nauczycieli (dodatkowo EFS); brak kontroli jakości i efektywności - ze zorganizowanych form rozwoju zawodowego korzysta 12% nauczycieli (SIO); TALIS OECD 2008 r.: 97% i zadeklarowało, że korzystało z różnych form rozwoju, najmniej popularne były formy wskazywane w literaturze jako najbardziej efektywne, takie jak udział w sieciach współpracy nauczycieli czy korzystanie z mentoringu/coachingu - nieefektywna selekcja do programów kształcących nauczycieli; eksperci mówią nawet o selekcji negatywnej i o niskim prestiżu tych specjalizacji - czynniki przyciągające do zawodu (społeczna ważność, możliwość systematycznego rozwoju, elastyczne godziny pracy, dłuższe wakacje) nie równoważą czynników odpychających (niskie zarobki, obciążenie psychiczne, ciężkie warunki pracy)

1.6. PRZEDSZKOLA, WCZESNA OPIEKA I EDUKACJA - niski poziom uczestnictwa w edukacji przedszkolnej dzieci w wieku 3-5 lat (około 60% w 2010 roku), w krajach Europy Zachodniej 80% – 100%; znaczna dynamika wzrostu udziału w edukacji przedszkolnej – skok z ok. 40% w roku 2005 do 60% 5 lat później inwestycje we wczesną edukację bardziej efektywne niż wydatki na późniejszych etapach, instrument wyrównywania szans; ma szczególne znaczenie w przypadku dzieci w najtrudniejszym położeniu, ze środowisk defaworyzowanych oraz narażonych na ubóstwo i wykluczenie społeczne - poziom zamożności gminy jest skorelowany z uczestnictwem dzieci w edukacji przedszkolnej; dzieci rodziców z niższym poziomem wykształcenia rzadziej korzystają z usług przedszkoli i rozpoczynają edukację później - największa różnica w dostępności usług edukacyjnych między miastem a wsią; na wsi korzysta poniżej 40% dzieci w wieku 3-5 lat (wzrost z ok. 20 % w 2005 r.), w mieście ok. 75% (wzrost z 60% w 2005 r.)

1.7. FINANSOWANIE - wydatki na edukację ok. 5,3% PKB (śr. OECD 5,7%), z czego ok. 1,3% PKB wydatki na szkolnictwo wyższe (w OECD 1,5%) - opieka przedszkolna jest relatywnie droga, ale wciąż tańsza niż w OECD: realacja wydatków na ucznia w Polsce i średnio w OECD to 86%, różnica ta jest znaczna w przypadku edukacji w szkole podstawowej (60%) i zwiększa się na kolejnych szczeblach kształcenia (gimnazjum – 48%, szkoły ponadgimnazjalne – 41%, szkolnictwo wyższe – 52%) - finansowanie przedszkoli nie jest objęte tzw. subwencją oświatową; zmiany demograficzne powodują, że udział wydatków na przedszkola rośnie

1.8. MOBILNOŚĆ EDUKACYJNA - w 2008 r. studenci zagraniczni stanowili średnio 8,5% studentów w krajach OECD, w Polsce było to zaledwie 0,7% - w 2008 r. poza krajem pochodzenia studiowało ok. 3,3 mln osób, w porównaniu do 2 mln w 2000 r. i 1,3 mln w roku 1990; prawie pół miliona studiuje w Wielkiej Brytanii, liczba studentów zagranicznych w Niemczech i we Francji to odpowiednio, 259 i 247 tys, dla porównania, we Włoszech i Hiszpanii było to ok. 60 tys., a w Polsce zaledwie 13 tys. Mobilność jest priorytetem współpracy europejskiej do 2020 r.

1.9. UCZENIE SIĘ DOROSŁYCH - pozytywnym zmianom w edukacji formalnej nie towarzyszył wzrost zainteresowania dorosłych innymi formami uczenia się; dorośli Polacy kształcą się przeciętnie o połowę rzadziej niż obywatele UE w 2009 roku w grupie wiekowej 25-64 lata dokształcało się w UE 9,3% osób, w Polsce poniżej 5% (lokuje nas na końcu zestawienia z Bułgarią, Rumunią, Węgrami, Słowacją, Grecją i Litwą); liderzy mogli wykazać się udziałem przekraczającym 20% (Dania, Finlandia, Szwecja, Szwajcarai i Wielka Brytania wskaźnik uczestnictwa w uczeniu się nie zmienił się w ostatnich latach – mimo dużych nakładów na szkolenia finansowanych ze środków EFS

2. UWARUNKOWANIA 2.1 Skala systemu - duże rozmiary, kompleksowa struktura; ponad 5 mln 600 tys. uczniów w szkołach (15% społeczeństwa ok. 35 tys. szkół i 8500 przedszkoli) oraz ponad pół miliona nauczycieli, co czyni z nich jedną z największych grup zawodowych (SIO 2009/10) - ma wiele komponentów (różnego rodzaju i poziomu szkoły, przedszkola, przewidziane dla nich podstawy programowe, system egzaminów zewnętrznych, system ewaluacji szkół, system wspomagania szkół, instytucje odpowiedzialne na kształcenie nauczycieli, zarówno formalne, jak i ustawiczne) - organami prowadzącymi szkoły są jednostki samorządu terytorialnego, co ten wielki system w wielu istotnych aspektach decentralizuje i ogranicza efektywność ewentualnej interwencji z poziomu władz centralnych; szkoły mają dość wysoki stopień autonomii

2.2 Rosnące aspiracje edukacyjne - CBOS: Rola kształcenia i zmiany w jej postrzeganiu w latach 1993-2009” wskazuje, że Polacy przypisują wykształceniu coraz większą wartość (93% w 2009 roku, w porównaniu z 76% w 1993 r.), widzą także coraz większy wpływ wykształcenia na swoją karierę zawodową (wzrost z 40% w 1993 r. do 49% w 2009 r.) czy sytuację materialną (wzrost z 30% do 42%) 2.3 Prawo i instytucje zmiana jest czymś immanentnym w edukacji, o reformach należy myśleć w sposób ciągły, a nie jako o domkniętym w czasie zadaniu; to, co działa dziś w edukacji, jutro może okazać się nieskuteczne; zmiany powinny być dopasowane do poziomu zaawansowania każdego państwa efekty zmian są widoczne dopiero w perspektywie kilkunastu lat, większość 6-latków rozpoczynających edukację w szkole podstawowej w 2010 r. zakończy ją w 2022 r.; trafią oni na rynek pracy najwcześniej w 2025 jeśli pójdą na studia

Prawo i instytucje - reforma samorządowa 1999 roku i decentralizacja państwa; centrum pozostawiło sobie jeden silny mechanizm kontroli: system egzaminów zewnętrznych; pomimo decentralizacji, część kwestii oświatowych jest sztywno regulowana - do debaty edukacyjnej przenika nowy sposób myślenia, opierający się na efektach uczenia się (learning outcomes), nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego (2009) napisana językiem wymaga (co uczeń powinien umieć na poszczególnych etapach edukacji zamiast treści kształcenia) - podobna logika jest podstawą Europejskich Ram Kwalifikacji i toczących się obecnie prac nad Krajowymi Ramami Kwalifikacji, w których kwalifikacje są rozumiane jako potwierdzone efekty uczenia się (niezależnie od formy, w której zostały one zdobyte)

2.4 Demografia - w wyniku zmian demograficznych znacząco maleć będą zasoby pracy, przez co konieczne stanie się zwiększenie produktywności - konieczne dostosowanie szkół oraz przedszkoli do nowej struktury wieku ludności oraz do potrzeb rynku pracy (malejącej podaży siły roboczej); zadaniem jest przygotowanie pracowników efektywnych zawodowo i adaptujących się - demografia będzie miała wpływ na populację nauczycieli, którzy będą się starzeć, wyzwaniem będzie zapewnienie wysokiej jakości ich pracy - do 2035 r. liczba dzieci w wieku 0-2 lata spadnie o 1/3, w wieku 3-5 lat o 1/4, a w grupie 6-14 lat o około 15-16%; w najbliższych latach nastąpi czasowy wzrost liczby dzieci rozpoczynających edukację (efekt nieznacznego wzrostu wskaźnika dzietności, jak i „echa” pokolenia wyżu demograficznego lat 80-tych)

Demografia - w kolejnych latach będziemy obserwować wzrost liczby dzieci w wieku przedszkolnym, największa ich liczba przypadnie na lata 2013-2017, a następnie zacznie spadać - od 2011 zacznie rosnąć populacja w klasach I-III, będzie najwyższa w 2014; roczniki klas IV-VI będą jeszcze spadać, co pozwoli na częściową absorpcję w szkołach podstawowych zwiększonej liczby dzieci w klasach młodszych, od 2014 r. liczba dzieci w starszych klasach szkoły podstawowej będzie rosła; - do poł. lat 20-tych odtworzenie liczebności populacji w gimnazjach na podobnym poziomie jak to ma miejsce dzisiaj, po 2025 r. prognozowany jest kolejny, trwały i głęboki spadek - obecnie w potencjalnym „studenckim” wieku jest około 2,5 mln osób, w perspektywie kolejnych 12 lat liczba ta spadnie do niecałych 1,8 mln, prognozowany wzrost po 2022 r. oznacza łączny wzrost liczebności tej populacji do około 2 mln osób, po 2035 r. nastąpi dalszy spadek liczby potencjalnych studentów.

2.6 Rynek pracy - w OECD rosnący popyt na kwalifikacje (rosnąca premia za wykształcenie i rosnące zróżnicowanie zarobków), od lat 90. podobny trend jest obserwowany też w Polsce - w zbyt małym stopniu popyt na pracę warunkuje rozwój systemu edukacyjnego w Polsce; dążenie do osiągnięcia jak największego udziału osób, które kończą szkołę średnią i studia wyższe, bez analizy szerszego kontekstu - przyrost osób z dyplomem szkół wyższych był wyższy niż przyrost popytu na wysoko wykwalifikowaną siłę roboczą, co skutkowało pojawieniem się relatywnie wysokiego bezrobocia wśród absolwentów uczelni wyższych

Rynek pracy - zmiana struktury kwalifikacji będzie szła w kierunku promowania pracy umysłowej niewykwalifikowanej (wzrost o 10%) oraz w mniejszym stopniu zwiększenia liczby wykwalifikowanych pracowników umysłowych (4% wzrost); redukcja o 12% czeka wykwalifikowanych pracowników fizycznych - potencjalne ryzyka – jeżeli zapotrzebowanie na pracowników o wysokich kwalifikacjach będzie wyższe w krajach UE-27 niż w Polsce, Polska może utracić część swoich zasobów pracy na rzecz innych krajów, należy pamiętać, że osoby o wysokich kwalifikacjach należą do najbardziej mobilnych grup społecznych

2.7 UE i świat - pierwszy priorytet strategii Europa 2020: wzrost w UE ma być oparty na wiedzy i innowacjach, a zatem rozwój kapitału ludzkiego stanowi jego kluczowe ogniwo, trzecim priorytetem jest inkluzywny wzrost, pobudzający wysoki poziom zatrudnienia, spójny terytorialnie i w ramach różnych grup społecznych - inicjatywy flagowe Europy 2020 związane z kapitałem ludzkim to “Youth on the move”, która zakłada poprawę jakości systemów edukacyjnych, zwiększenie mobilności, oraz ułatwienie młodym ludziom wejścia na rynek pracy oraz "An agenda for new skills and jobs", której celem jest promowanie uczenia się przez całe życie, wzrost poziomu zatrudnienia oraz lepsze dopasowanie podaży do popytu na rynku pracy - raport EENEE zwraca uwagę na następujące wyzwania dla edukacji europejskiej: 1. zmiany demograficzne, 2. nowe siły w światowej konkurencji, 3. długoterminowa perspektywa spójności społecznej, 4. wzrost innowacyjności-

UE i świat - drenaż mózgów jest zagrożeniem dla zrównoważonego rozwoju całej UE, wielu zdolnych i dobrze wykształconych wyjeżdża do miejsc, gdzie dynamiczniej inwestuje się w innowacje i większe są szanse rozwoju, np. dla pewnych zawodów są to Stany Zjednoczone - wielkim wyzwaniem będzie zmiana porządku międzynarodowego, w wyniku której UE, USA i Japonia będą stopniowo tracić przewagę w dziedzinie kapitału ludzkiego na rzecz dynamicznie rozwijających się konkurentów, m.in. z grupy BRICS - europejscy absolwenci i profesjonaliści będą mieli coraz liczniejszą i coraz bardziej wymagającą konkurencję; przedsmakiem tego mogą być wyniki badania PISA 2009, w których najlepiej wypadli uczniowie z Szanghaju, natomiast bezsprzecznie znakomite wyniki mieli badani młodzi mieszkańcy Singapuru i Hong Kongu

3. WYZWANIA 2020/2030 W średnio i długookresowej perspektywie sukces Polski jako państwa, którego rozwój oparty będzie na kapitale ludzkim zależeć będzie od: skuteczności budowania kluczowych kompetencji wykształcenia na masową skalę nawyku uczenia się przez całe życie podniesienia jakości systemu edukacji z dobrego do bardzo dobrego poziomu Bardzo duże znaczenie mieć też będzie: reforma systemu szkolnictwa wyższego zwiększenie dostępności i poprawa jakości wczesnej edukacji

3.1 KLUCZOWE KOMPETENCJE Wysoki stopień adaptacyjności do pracy w różnych zawodach oraz do podejmowania nowych wyzwań profesjonalnych: niezbędny fundament wiedzy i umiejętności w zakresie podstawowych dziedzin, w tym dysponowanie umiejętnościami złożonymi (umiejętność krytycznego myślenia i rowiązywania nieschematycznych problemów, łączenia wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin) Porozumiewanie się w języku ojczystym Porozumiewanie się w językach obcych Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne Kompetencje informatyczne Umiejętność uczenia się Kompetencje społeczne i obywatelskie Inicjatywa i przedsiębiorczość Świadomość i ekspresja kulturalna

KLUCZOWE KOMPETENCJE od 1 września 2009 r. zostały włączone do podstawy programowej kształcenia ogólnego obejmującej wszystkich uczniów przyjęte rozwiązanie zakłada uczenie tych umiejętności w ramach tradycyjnych przedmiotów, a nie tworzenie specjalnych zajęć poświęconych kluczowym kompetencjom Wyzwaniem: utrzymanie kierunku zmian + zapewnienie obecności w systemie egzaminacyjnym Wyzwaniem: transformacja w powyższym kierunku dydaktyki na wyższych uczelniach oraz włączanie umiejętności XXI wieku do kształcenia dorosłych

3.2 Uczenie się dorosłych uczestnictwo dorosłych w uczeniu się stanowi kluczowe wyzwanie rozwojowe; o zawodowym sukcesie jednostek decydować będzie nieustanne uzupełnianie i aktualizowanie wiedzy i umiejętności, ciekawość świata oraz gotowość rozwijania nowych umiejętności na każdym etapie kariery zawodowej na wzrost znaczenia kształcenia dorosłych wpłyną też procesy starzenia się ludności – w zasobach pracy zwiększy się udział osób starszych kolejne instytucje edukacyjne powinny budować przekonanie o długofalowej niewystarczalności zasobów wiedzy i umiejętności zgromadzonych w toku edukacji formalnej wyzwaniem jest obecnie przede wszystkim ilościowa poprawa uczestnictwa Polaków, kluczowe znaczenie ma też oparcie kształcenia dorosłych o mechanizmy popytowe, dziś bowiem oferta kursów zdeterminowana jest głównie podażą

Uczenie się dorosłych Większa część uczenia się dorosłych odbywać się będzie w miejscu pracy i będzie musiała być skrojona do potrzeb pracodawcy; fundamentalne znaczenie partnerstwa systemu edukacji z pracodawcami W drugiej kolejności na pierwszy plan wysunie się prawdopodobnie wyzwanie związane z kontrolą i poprawą jakości oferowanych usług szkoleniowych, dziś bowiem posiadamy znikome dane o jakości oferowanych kursów, można spodziewać się, że jakość wielu z nich nie jest zadowalająca. Być może warto rozważyć zwiększenie roli czynników popytowych (np. wprowadzanie tzw. bonu LLL połączonego z systemem doradztwa) Na wszystkich etapach kreowania polityki publicznej dotyczącej kształcenia ustawicznego wyzwaniem będzie uniknięcie nadmiernej centralizacji i przeregulowania tej sfery

3.4 Zmiany w systemie edukacji konsolidacja osiągnięć pierwszej dekady XXI wieku oraz nakierowanie na dalszy postęp i utrzymanie korzystnej dynamiki udało się dokonać postępu i z systemu o dostatecznych osiągnięciach (fair), awansować do grupy systemów dobrych (good). wyzwaniem do roku 2020 i dalej będzie dokonanie kolejnego, skokowego postępu tak, by dołączyć do grona systemów bardzo dobrych; jak czyniono to do tej pory, wypracowanie rozwiązań skrojonych na miarę indywidualnych uwarunkowań, a nie implantowanie rozwiązań dobrze działających w systemach liderów zmiana roli centrum: stwarzanie warunków i oferowanie wsparcia tam, gdzie jest ono potrzebne (enabling function); wdrażany nowy nadzór pedagogiczny oraz planowany nowy system wspomagania szkół dają systemowe zaplecze dla rozwoju szkół w tym kierunku,

NAUCZYCIELE priorytetowe poświęcenie dużej uwagi zawodowi nauczyciela (selekcja do zawodu, jakość przygotowania do zawodu i kształcenia ustawicznego tej grupy, poziom zarobków w stosunku do średniej płacy i w stosunku do możliwości ekonomicznych państwa – odniesienie do PKB per capita, warunki pracy, wreszcie społeczny prestiż zawodu nauczyciela), jakościowa zmiana systemu wymaga znacznego zaangażowania nauczycieli muszą nauczyć się, że nie wystarczy indywidualna wiedza i doświadczenie; by rozwijać siebie i uczniów kluczowa jest współpraca, wspólne omawianie pomysłów dydaktycznych, spraw uczniów; bodźce skłaniające do rozwoju w tym kierunku w metodologii implementowanej ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej szkół

ZMIANY SYSTEMOWE poluzowanie kontroli centralnej nad szkołami i skłanianie do przejmowania coraz większej odpowiedzialności za swoją pracę; szkoły przyszłości to instytucje nastawione na uczenie się, lokalne centra twórczego myślenia, w których nauczyciele, uczniowie, rodzice i inni interesariusze wzajemnie inspirują się, wspólnie rozwiązują problemy szkoły i wspólnie poszukują dróg doskonalenia pracy szkoły dalszy postęp edukacji w Polsce zależy m.in. od tego, jaką treścią szkoły wypełnią powyższe ramy, na ile zaadaptują się i odpowiedzą na wyzwanie, jakim jest szkoła nie tylko realizująca wymogi podstawy programowej i przygotowująca do egzaminów zewnętrznych, ale szkoła jako instytucja kreatywna i ucząca się jakość przywództwa oferowanego przez dyrektorów, liderzy edukacji zarówno funkcjonujący w szkołach, w samorządach, jak i w szeroko rozumianym otoczeniu szkoły kooperacja szkół w doskonaleniu swojej oferty, wzajemnym inspirowaniu się w kreatywnych rozwiązaniach dydaktycznych (klastery szkolne)

IV. ANALIZA ZAPISÓW SRK I PROPOZYCJE ZMIAN Edukacja stanowi element celu głównego SRK, podniesienia poziomu życia obywateli W priorytecie 1. “Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki” mówi się o strukturze kształcenia na wyższych uczelniach oraz o roli edukacji w budowie społeczeństwa informacyjnego. SRK zakłada, że należy stymulować rozwój tych kierunków kształcenia, które w niedalekiej przyszłości będą stanowić o sile konkurencyjnej polskiej gospodarki i przyczynią się do powstawania gospodarki opartej na wiedzy. Edukacja wpływa tez na obniżenie zagrożenia tzw. wykluczeniem cyfrowym

ANALIZA ZAPISÓW SRK Priorytet 2. “Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej”, do infrastruktury edukacji decydującej o jej jakości SRK zalicza kompetentną kadrę, skuteczne zarządzanie, system ewaluacji oraz odpowiednią bazę materialną na wszystkich poziomach kształcenia, zarówno w odniesieniu do podmiotów publicznych, jak i niepublicznych placówek edukacyjnych Zagadnienia uczenia dorosłych przede wszystkim w priorytecie 3. “Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości”; wyzwaniem będzie tworzenie warunków do wzrostu mobilności zawodowej m.in. poprzez szersze uczestnictwo pracowników w kształceniu ustawicznym oraz umożliwienie pracownikom i osobom poszukującym pracy wielokrotną zmianę zawodu i specjalności

4.2 Rekomendacje “Polska 2030” diagnozuje jako 6 wyzwanie Gospodarkę opartą na wiedzy i rozwój kapitału intelektualnego; stwierdza, że Polska nie jest dobrze przygotowana do konkurowania w Europie w zakresie kapitału ludzkiego Jeśli rozwój Polski w perspektywie lat 2020, 2030 i dalszej ma być oparty na kapitale ludzkim i mamy w tym zakresie tyle do zrobienia, to rozwój tego kapitału powinien zostać wyodrębniony jako osobny priorytet SRK Konieczne określenie ważności poszczególnych kierunków rozwoju W priorytecie 2 “Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej” SRK poświęca sporo miejsca edukacji – hierarchia zadań mogłaby zostać zrewidowana, SRK kładzie nieproporcjonalnie duży nacisk na bazę materialną, podczas gdy jakość edukacji najsilniej uzależniona jest od nauczycieli, ich kompetencji, motywacji i postaw

Rekomendacje rekomendujemy wysunięcie na plan pierwszy zagadnienia nauczycieli, selekcji do zawodu, ich kształcenia, także ustawicznego oraz warunków pracy i awansu uaktualnienia domaga się fragment o budowie systemu oceny jakości pracy szkół, takie systemy są właśnie wdrażane w priorytetach 1 i 3 mówi się o adaptacyjności zawodowej ludności oraz o kompetencjach przydatnych na rynku pracy XXI wieku i w tym przypadku pomysły są rozproszone i trudno się zorientować, co jest w tym zakresie priorytetem; SRK nie posługuje się fundamentalnym w tym kontekście pojęciem kluczowych kompetencji rekomendujemy ujęcie rozwoju kluczowych kompetencji jako jednego z podpunktów budowy kapitału ludzkiego oraz dookreślenie, jakie kompetencje wchodzą w ten zakres, nadanie temu zagadnieniu priorytetowego charakteru pozwoli dowartościować przedsięwzięcia edukacyjno-szkoleniowe realizujące tego rodzaju programy

Rekomendacje w priorytetach 3 i 5 pisze się o kształceniu ustawicznym w kontekście ogólnopolskim i obszarów wiejskich; SRK przewiduje, że powinny być utworzone lokalne centra informacji o ofercie szkoleniowej, jednak w niedostatecznym stopniu odnosi się do problemu niedopasowania podaży szkoleń do popytu, powinien istnieć mechanizm zwiększający kompatybilność kształcenia dorosłych oraz potrzeb rynku pracy, takim mechanizmem jest organizowanie skrojonych do potrzeb pracodawcy szkoleń bezpośrednio w miejscu pracy warto rozważyć zastąpienie pojęcia kształcenia ustawicznego, w polskim kontekście nawiązującego do zawężającej definicji prawnej, pojęciem uczenia się przez całe życie lub uczenia się dorosłych zdecydowanie za mało miejsca poświęca SRK szkolnictwu wyższemu

REKOMENDUJEMY: uczynienie z kapitału ludzkiego osobnego priorytetu SRK w ramach tego priorytetu określenie najistotniejszych kierunków rozwoju tak, aby SRK dawała przejrzyste wskazówki, jakie działania są priorytetowe dla rozwoju diagnoza stanu edukacji, uwarunkowań oraz najważniejszych wyzwań w perspektywie 20 i 30 lat pozwalają zidentyfikować cztery cele strategiczne z punktu widzenia rozwoju kapitału ludzkiego: rozwijanie kluczowych kompetencji kontynuacja reform systemu edukacji i dalsza poprawa jakości ze szczególnym uwzględnieniem zawodu nauczyciela reforma szkolnictwa wyższego. uczenie się dorosłych

REKOMENDUJEMY 1. Rozwijanie kluczowych kompetencji konsolidacja poprzez konsekwetne wdrażanie nowej podstawy programowej oraz egzaminów zewnętrznych kładących nacisk na kluczowe kompetencje rozwijanie nauczania kluczowych kompetencji w ramach systemu szkolnictwa wyższego, głównie poprzez wdrożenie KRK oraz akredytację studiów w oparciu o programy opisane językiem efektów dowartościowanie kluczowych kompetencji w szkolnictwie zawodowym rozwijanie kluczowych kompetencji dorosłych poprzez promowanie szkoleń zorientowanych na kształcenie tych umiejętności

2. Kontynuacja reform i dalsza poprawa jakości wspieranie nauczycieli i pozyskiwanie najlepszych do zawodu: kontrola i poprawa jakości rozwoju zawodowego nauczycieli poprawa atrakcyjności zawodu nauczyciela rozwijanie współpracy nauczycieli z innymi nauczycielami, a także z otoczeniem szkoły stworzenie szczególnych zachęt dla nauczycieli w obszarach wiejskich i szkołach osiągających słabe wyniki poprawa wyników w obszarach, gdzie badania międzynarodowe pokazują deficyty indywidualizacja procesu kształcenia nakierowana na wspieranie najzdolniejszych oraz niwelowanie deficytów edukacyjnych konsolidacja systemu egzaminów zewnętrznych, nowego systemu ewaluacji szkół oraz budowa systemu wspomagania szkół

3. Reforma szkolnictwa wyższego dostosowanie kształcenia do kompetencji maturzystów wykształconych według nowej podstawy programowej, odejście od encyklopedycznego modelu nauczania; oparcie zewnętrznego systemu oceny jakości kształcenia na efektach, zgodnie z Krajowymi i Europejskimi Ramami Kwalifikacji likwidacja studiów niestacjonarnych i zastąpienie studiami part-time upowszechnienie studiów I-ego stopnia o charakterze akademickim w modelu studiów multidyscyplinarnych dopasowanie oferty szkolnictwa wyższego do potrzeb rynku pracy podniesienie płac kadry akademickiej, zakaz wieloetatowości i ograniczenie zatrudnienia w oparciu o umowy cywilnoprawne zwiększenie liczby studentów na kierunkach ścisłych, technicznych oraz związanych z ochroną zdrowia stworzenie systemu studiów doktoranckich zachęcających najzdolniejszych absolwentów do podjęcia pracy naukowej

4. Rozwój uczenia się dorosłych ilościowa poprawa udziału Polaków w uczeniu się dorosłych kontrola i poprawa jakości usług szkoleniowych poprzez wprowadzenie akredytacji dla dostarczycieli tych usług oraz zasad zapewniania jakości i potwierdzania efektów uczenia się dopasowanie LLL do potrzeb odbiorców i potrzeb rynku pracy wprowadzenie bonu LLL, budowa systemu doradztwa i promocja uczenia się dorosłych we współpracy z pracodawcami wdrażanie Krajowych Ram Kwalifikacji: działania na rzecz spójności systemu kwalifikacji zwiększenie udziału w uczeniu się dorosłych na obszarach wiejskich oraz w grupach wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem

5. Poprawa dostępności i jakości wczesnej edukacji poprawa dostępności edukacji przedszkolnej, szczególnie na terenach wiejskich poprawa jakości edukacji przedszkolnej oraz poprawa świadomości na temat edukacyjnej funkcji przedszkoli rozwój instytucjonalnej i pozarodzinnej opieki nad dziećmi do lat 3, upraszczanie przepisów i rozwój małych żłobków wspieranie rodziców wychowujących dzieci poprzez reorientację usług opiekuńczych i edukacyjnych

Pozostałe rekomendacje 6. Poprawa geograficznej mobilności edukacyjnej 7. Zwiększenie spójności społecznej w dziedzinie edukacji 8. Modernizacja infrastruktury edukacyjnej, w tym zaadoptowanie części infrastruktury zbędnej w obliczu niżu demograficznego na potrzeby LLL