I Opolskie Forum Mikroretencji MIKRORETENCJA JAKO ELEMENT OBIEGU WODY W ROLNICTWIE, SADOWNICTWIE I HODOWLI Waldemar Mioduszewski Instytut Technologiczno-Przyrodniczy 1 października 2015 r.

I Opolskie Forum Mikroretencji ZAKRES WYSTĄPIENIA Wprowadzenie – nowe wyzwania w gospodarce wodnej Zasoby wodne Polski Co to jest mała (mikro, naturalna) retencja Zbiorniki wodne, systemy melioracyjne Zarządzanie małą retencją Podsumowanie

BILANS I POBÓR WODY ZASOBY WODNE POLSKI I Opolskie Forum Mikroretencji POBÓR WODY [mld m3] Wyszczególnienie Pobór Zużycie bezzwrotne Przemysł 7,501 2,250 Sieć wodociągowa 1,522 0,304 Ujęcia ze studni 0,420 0,336 Stawy rybne 1,002 0,100 Nawodnienia rolnicze i lasy 0,081 0,073 Razem 10,526 3,970 BILANS I POBÓR WODY ZASOBY WODNE POLSKI ZASOBY Współczynnik zasobów wodnych 1680 m3/rok/mieszkańca Średnia europejska 4000 m3/rok/mieszkańca Egipt 400 m3/rok/mieszkańca BILANS WODNY POLSKI P = Q + H Przychód Opad P = 192,4 mld m3 Rozchód Odpływ rzeczny (roczny) Q = 58,6 mld m3 Odpływ rzeczny (okres wegetacji) Q = 10 mld m3 Ewapotranspiracja w tym: H = 133,8 mld m3 użytki rolne Hu = 65,0 mld m3 lasy Hl = 50,0 mldm3 pozostałe Hp = 18,8 mld m3 Potrzeby nawodnień (bezzwrotne) przy prawdopodobieństwie wystąpienia suszy 20% Uprawy Pełne pokrycie potrzeb Częściowe pokrycie potrzeb Uprawy polowe 5,640 2% 0,112 Sady i warzywa 0,820 60% 0,492 Użytki zielone 2,115 20% 0,423 Razem 8,575 1,027

SYSTEMY I METODY RETENCJONOWANIA ZASOBÓW WODY I Opolskie Forum Mikroretencji SYSTEMY I METODY RETENCJONOWANIA ZASOBÓW WODY Zasoby wodne Systemy i metody Retencja krajobrazowa (siedliskowa) Systemy kształtujące właściwą strukturę użytkowania gruntów poprzez: układ pól ornych, użytków zielonych, lasów, użytków ekologicznych, oczek wodnych zalesienia, tworzenie pasów ochronnych, zadrzewień, zakrzaczeń, tworzenie bruzd i tarasów zwiększenie powierzchni mokradeł, torfowisk, bagien Retencja glebowa Systemy uprawowe kształtujące gospodarowanie wodą w profilu gleby: poprawa struktury gleby, zabiegi agromelioracyjne, wapnowanie, prawidłowa agrotechnika, odpowiedni płodozmian, zwiększenie zawartości próchnicy w glebie Wody gruntowe i podziemne Systemy uprawowo - melioracyjne ograniczające odpływ powierzchniowy: ograniczenie spływu powierzchniowego zwiększenie przepuszczalności gleb zabiegi przeciwerozyjne, fitomelioracyjne i agromelioracyjne regulowanie odpływu z sieci drenarskiej stawy i studnie infiltracyjne, w tym dla odprowadzania wód deszczowych uszczelnionych powierzchni Wody powierzchniowe Hydrotechniczne systemy rozrządu i magazynowanie wód: małe zbiorniki wodne regulacja odpływu ze stawów, oczek wodnych gromadzenie wody w rowach melioracyjnych, kanałach, itp. retencjonowanie odpływów z systemów drenarskich zwiększenie retencji dolinowej

I Opolskie Forum Mikroretencji Mała (naturalna, mikro) retencja wodna Zagospodarowanie przestrzenne, użytkowanie zlewni, zalesienia, roślinne strefy buforowe, renaturyzacja terenów mokradłowych, Zwiększenie retencji glebowej, poprawa struktury gleb, rotacja roślin, zwiększenie części organicznych w glebie, rolnictwo ekologiczne Retencjonowanie wód podziemnych poprzez ograniczanie spływu powierzchniowego stosując metody nietechniczne Retencja wód powierzchniowych: odbudowa naturalnych zbiorników wodnych(stawy, oczka wodne), rewitalizacja rzek, Mikro- i małe zbiorniki wodne, sztuczne stawy, podpiętrzanie jezior Budowa stopni i jazów dla podwyższenia poziomu wody w rzece Gospodarka wodna na systemach melioracyjnych – regulacja odpływu z systemów odwadniających Sztuczne uzupełnianie warstw wodonośnych – budowa stawów i rowów infiltracyjnych Naturalne (nietechniczne) metody Techniczne elementy Odtwarzanie dolin rzecznych, przebudowa wałów przeciwpowodziowych, poldery Ograniczanie lub przechwytywanie spływów z powierzchni szczelnych

I Opolskie Forum Mikroretencji WATER HARVESTING ZBIÓR WODY Conceptualization of water harvesting (example in Tunisia) Source: Toshisuke Maruyama, Mashahiko Tomita et al., 1996 (Asakura Shoten)

RETENCJONOWANIE WÓD W SYSTEMACH MELIORACYJNYCH I Opolskie Forum Mikroretencji RETENCJONOWANIE WÓD W SYSTEMACH MELIORACYJNYCH Schemat urządzeń do regulacji odpływu wody w sieci drenarskiej (...) Nader więc ważną jest kwestya, aby te błota zamienić na łąki, a przez to podnieść bogactwo krajowe. (...) Encyklopedia rolnicza, 1899

SCHEMAT BIOFILTRA ZLOKALIZOWANEGO W ROZSZERZENIU CIEKU I Opolskie Forum Mikroretencji SCHEMAT BIOFILTRA ZLOKALIZOWANEGO W ROZSZERZENIU CIEKU Plan sytuacyjny Przekrój poprzeczny A–A Widok ogólny Rzeka Wykop (biofiltr)

SCHEMAT BIOFILTRA ZLOKALIZOWANEGO W POBLIŻU ODBIORNIKA WÓD DRENARSKICH I Opolskie Forum Mikroretencji SCHEMAT BIOFILTRA ZLOKALIZOWANEGO W POBLIŻU ODBIORNIKA WÓD DRENARSKICH Plan sytuacyjny Przekrój poprzeczny A–A Ciek (odbiornik wód drenarskich) Staw kopany porośnięty roślinnością Wylot wód drenarskich Odprowadzenie oczyszczonych wód do cieku (rów otwarty lub rurociąg)

ZBIORNIKI WODNE – PROPOZYCJA KLASYFIKACJI I Opolskie Forum Mikroretencji ZBIORNIKI WODNE – PROPOZYCJA KLASYFIKACJI

I Opolskie Forum Mikroretencji ZBIORNIKI KOPANE

I Opolskie Forum Mikroretencji RENATURYZACJA TERENÓW BAGIENNYCH

I Opolskie Forum Mikroretencji BUDOWLE PIĘTRZĄCE Przykładowe konstrukcje bystrotoków: a) typowy, b) ze zwiększoną szorstkością, c) tworzący mikrobaseny Przykłady budowli piętrzących wykonanych z gabionów i ścianek szczelnych: a) prosta budowla piętrząca, b) budowla tworząca kaskadę basenów

I Opolskie Forum Mikroretencji ZBIORNIKI KRAJOBRAZOWE (PRZYRODNICZE)

I Opolskie Forum Mikroretencji INSTYTUCJE A MAŁA RETENCJA INSTYTUCJA ZAKRES ZADAŃ ADMINISTRACJA RZĄDOWA, SAMORZĄD, RZGW, WZMiUW, PLANOWANIE Tworzenie prawa, stymulowanie działań Planowanie przestrzenne, zalesienia, utrzymanie obiektów państwowych Bilansowanie zasobów wodnych w granicach zlewni SPOŁECZEŃSTWO, ORGANIZACJE EKOLOGICZNE Odbudowa mokradeł, bagien Renaturyzacja cieków, regulacja odpływu, odbudowa oczek itp. Zabiegi przeciwerozyjne SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA, GMINY, MIASTA Urządzanie przestrzeni, ograniczanie spływu powierzchniowego, małe i mikro zbiorniki wodne OSOBY PRYWATNE I FIZYCZNE (ROLNICY) Układ pól, zabiegi agrotechniczne, agromelioracja, eksploatacja systemów melioracyjnych (regulowanie odpływu z sieci drenarskiej i rowów) małe i mikro zbiorniki

I Opolskie Forum Mikroretencji ZARZADZANIE MAŁĄ RETENCJĄ Zlewniowe bilansowanie zasobów wodnych, z uwzględnieniem małej retencji, natomiast utrzymanie obiektów jest obowiązkiem właścicieli Program rozwoju małej retencji powinien być oparty na tworzeniu warunków prawnych, ekonomicznych , merytorycznych stymulujących podejmowanie określonych działań. Zwiększenie odpowiedzialności administracji państwowej i samorządowej w sterowaniu działaniami na rzecz małej retencji. Na przykład pomoc przy uzyskiwaniu niezbędnych pozwoleń dla podjęcia realizacji inwestycji. Nowe zadania dla ośrodków doradztwa rolniczego przy współpracy z zarządami melioracji. Na przykład pomoc merytoryczna w wyborze konstrukcji obiektu i technologii wykonania.

I Opolskie Forum Mikroretencji PODSUMOWANIE Mała retencja jest jednym z ważniejszych elementów gospodarki wodnej jako działanie ograniczające skutki suszy i powodzi, zwiększające biologiczna różnorodność i chroniącą jakość wody. Programy rozwoju małej retencji muszą opierać się na stymulowaniu podejmowania przez różne organizacje i osoby prywatne, określonych działań dla poprawy bilansu wodnego. Należy wprowadzać zlewniowe zarządzanie wodą Urząd – władza, która będzie panowała nad wszystkimi aspektami gospodarki wodnej, w tym działaniami dla zwiększenia zdolności retencyjnej zlewni. Prawo wodne powinno być dostosowane do nowych warunków. Prawo nie może utrudniać (uniemożliwiać) pożytecznych działań podejmowanych dla ochrony zasobów wodnych.

I Opolskie Forum Mikroretencji DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ