AZERBEJDŻAN Opracowanie: Organizacja Kobieca TOMRIS oraz Fundacja Centrum Promocji Kobiet

LUDNOŚĆ Ludność Azerbejdżanu – 9 000 000 osób; Z czego 800 tysięcy osób to imigranci i przesiedleńcy (IDP Internally Displaced Population-)Azerbejdżan liczy najwięcej uchodźców w całym regionie. W roku 2006 kraj ten miał najwyższy wskaźnik IDP w świecie. Reprezentowanych przez liczne mniejszości etniczne.

RELIGIA 93% populacji kraju to muzułmanie, głównie Szyici. Pośród wielu jego grup etnicznych znajdują się również wyznawcy innych religii. Zgodnie z artykułem 48. Konstytucji, Azerbejdżan jest państwem świeckim, zapewniającym swobodę wyznawania religii. Wśród mniejszości religijnych chrześcijanie stanowią 3-4 % populacji, z czego większość to Rosjanie, Gruzini i prawosławni Ormianie. Prawie wszyscy Ormianie zamieszkują region Górnego Karabachu.

JĘZYK Język azerbejdżański, zwany również azerskim, jest w kraju powszechnie używany. Językiem tym posługuje się też około ¼ populacji Iranu. Ponadto, jest w Azerbejdżanie używanych 13 innych języków, traktowanych jako rodzime. Niektórymi z nich posługują się niewielkie społeczności, innymi bardziej liczne i prężne. Język azerski należy do grupy tureckich, z rodziny języków ałtajskich i jest zrozumiały dla osób władających językiem tureckim.

SYSTEM POLITYCZNY W następstwie polityki głasnosti zapoczątkowanej przez Michaiła Gorbaczowa, w rożnych rejonach Związku Radzieckiego wzrósł poziom niepokojów społecznych. Problem ten dotknął m.in. Górny Karabach, który był regionem leżącym w granicach Azerbejdżańskiej SRR. Niepokoje w Azerbejdżanie, wynikłe z powodu obojętności Moskwy wobec dojrzewającego konfliktu, spowodowały pojawienie się żądań niepodległościowych i secesji, co zaowocowało Czarnym Styczniem w Baku. 18 października 1991 r. Rada Najwyższa Azerbejdżanu przyjęła Deklarację Niepodległości, która w grudniu 1991 r. została zatwierdzona w ogólnokrajowym referendum. Właśnie wtedy doszło do oficjalnego rozwiązania Związku Radzieckiego. Pierwsze lata niepodległości Azerbejdżanu zostały przyćmione działaniami wojennymi w regionie Górnego Karabachu z sąsiadującą z krajem Armenią. Po ich zakończeniu w roku 1994 Azerbejdżan utracił kontrolę nad około 16 % swojego terytorium. W samym tylko Górnym Karabachu zginęło około 30 000 ludzi, a ponad 1 000 000 straciło dach nad głową.

KULTURA Architektura – łączy ze sobą elementy Wschodu i Zachodu. Wiele skarbów architektury starożytnej przetrwało do czasów współczesnych. Należą do nich Dziewczęca Wieża oraz pałac Szirwanszachów znajdujące się w obrębie murów Starego Miasta. Kinematografia - produkcja filmowa Azerbejdżanu sięga 1898 roku. Kraj należy więc do pionierów kinematografii. Kuchnia – od wieków pozostaje pod wpływem kuchni różnych kultur. Jednocześnie w następstwie różnych procesów politycznych i ekonomicznych wiele rodzimych azerbejdżańskich potraw weszło do kuchni innych kultur. Tańce ludowe – narodowy taniec azerbejdżański nosi w sobie cechy charakterystyczne dla azerbejdżańskiego narodu. Tańce azerbejdżańskie różnią się od innych szybkim tempem i optymizmem, co ma podkreślać dzielność narodu. Sztuka ludowa – Azerowie mają bogatą, wyróżniającą się od innych sztukę ludową, którą charakteryzuje dekoratywność i utylitarność. Muzyka – opiera się na tradycjach ludowych i ma ponad tysiącletnią historię. Mugham, Meykhana i Ashik to przykłady muzycznej tradycji Azerbejdżanu.

GEOGRAFIA Powierzchnia Azerbejdżanu obejmuje 86 km2. Azerbejdżan graniczy z Gruzją, Rosją, Turcją, Iranem i Armenią. Od wschodu dotyka brzegów Morza Kaspijskiego.

EKONOMIA Od chwili odzyskania niepodległości w 1991 roku Azerbejdżan stał się członkiem Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Banku Światowego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju oraz Azjatyckiego Banku Rozwoju. Kraj odgrywa ważną rolę w międzynarodowym transporcie surowców energetycznych. W maju 2006 r. rozpoczął pracę rurociąg Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC), którego długość wynosi ponad 1774 km . Przechodzi on przez terytoria Azerbejdżanu, Gruzji i Turcji. BTC został zaprojektowany do transportu 50 mln ton ropy naftowej rocznie z Morza Kaspijskiego na rynki globalne. GDP –Produkt Narodowy Brutto wynosił dla Azerbejdżanu: odpowiednio 9.3% (2009), 10.8% (2008) i 25.0% (2007). Bogate zasoby surowców naturalnych Azerbejdżanu służą rozwojowi trzeciego sektora gospodarki, w tym rolnictwa i turystyki.

PRZYRODA Azerbejdżan charakteryzuje bogactwo krajobrazów. Ponad połowa terytorium kraju to masywy górskie, pojedyncze szczyty, wzgórza i płaskowyże. Na terytorium Azerbejdżanu znajduje się aż 9 z 11 stref klimatycznych. Azerbejdżan, z uwagi na unikalny klimat ma bogatą florę - ponad 4,5 tysiąca sklasyfikowanych gatunków- bogatszą o wiele gatunków niż w innych krajach regionu Południowego Kaukazu. Symbolem fauny Azerbejdżanu jest koń karabaski, który jest zwierzęciem górsko-stepowym, wyścigowym i transportowym. Nie występuje on nigdzie poza Azerbejdżanem. Konia karabaskiego charakteryzuje silny charakter, szybkość i elegancja jazdy oraz inteligencja. Jest przedstawicielem jednej z najstarszych ras, której przodkowe żyli jeszcze w starożytności.

AZERBEJDŻAŃSKIE KOBIETY Chociaż kobiety w Azerbejdżanie mają nominalnie te same prawa, co mężczyźni, to jednak często są dyskryminowane. Zwłaszcza w społecznościach wiejskich potępia się kobiety, które pojawią się bez towarzystwa mężczyzny, publicznie palą papierosy, prowadzą samochód, wchodzą do niektórych restauracji, czy teatrów. Tradycyjne normy społeczne oraz trudności ekonomiczne nadal powodują ograniczanie udziału kobiet w gospodarce. Na wskutek postaw dyskryminacyjnych kobiety w Azerbejdżanie mają duże trudności w egzekwowaniu należnych im się praw. Mimo, iż większość azerskich kobiet pracuje poza domem, nie są one dostatecznie reprezentowane na rynku pracy, nie mówiąc już o kierowniczych stanowiskach. W roku 2007 w 125-osobowym parlamencie było jedynie 14 kobiet. Problemem Azerbejdżanu jest przemoc wobec kobiet. Według danych rządowych, w 2007 r. zanotowano 86 gwałtów i prób gwałtów, wskutek czego 66 osób zostało skazanych. Większość ofiar znała swoich oprawców, ale nie zgłaszała spraw do sądu z powodu lęku, bądź wstydu. Gwałt jest traktowany jako przestępstwo i podlega karze do 15 lat więzienia. Na obszarach wiejskich kobiety nie mają jednak możliwości skutecznej obrony przed gwałtami, w tym dokonywanymi przez swoich mężów. Prawo w Azerbejdżanie nie zna pojęcia gwałtu i przemocy małżeńskiej. Trudno też dostrzec jakiekolwiek działania popierane przez rząd, które by były skierowane na rzecz ofiar przemocy i gwałtów w rodzinie. Jedynym ratunkiem jest w tej sytuacji jedynie Centrum Kryzysowe Kobiet w Baku, które oferuje kobietom bezpłatną pomoc medyczną, psychologiczną i prawną. Prostytucję traktuje się w Azerbejdżanie nie jako przestępstwo, lecz jako czyn administracyjnie zabroniony. Podlega on karze w wysokości do 102$ (88 AZN). Prawo w Azerbejdżanie nie zabrania bezpośrednio molestowania seksualnego.

SŁYNNE KOBIETY Nushaba – Królowa Barda (II poł. IV w. p.n.e.). Panowała w czasie walk Aleksandra Wielkiego na Wschodzie. Władca ten był zdumiony mądrością i kulturą osobistą królowej. Stała się ona bohaterką słynnego poematu Nizami Ganjewi ,,Iskandamame’’; Mahseti Ganjewi – XII-wieczna poetka Ganji. Słynna szachistka Wschodu. Jedna z największych postaci azerbejdżańskiego renesansu; Sara Khatun – pierwsza kobieta-dyplomata na Wschodzie, matka Aghgoyunglu Uzun Hasana. Stała się słynna z powodu zażegnania niebezpieczeństwa wielu wojen; Khurshud Banu Nataval – XIX-wieczna władczyni Karabachu. Ta słynna azerbejdżańska poetka zajmowała się sztuką i muzyką, znała języki perski i arabski; Unlubanu – skazana na banicję po upadku Azerbejdżańskiej Republiki Ludowej. Była pierwszą Azerbejdżanką, która mieszkając we Francji posługiwała się w piśmie językiem francuskim; Inzeet Orujowa – doktor nauk technicznych, członek Akademii Nauk. Była pierwszą azerską aktorką; Showkat Mammadowa – profesor, pierwsza azerska śpiewaczka. Studiowała w Mediolanie, koncertowała w Baku; Zarifa Aliyewa – doktor nauk technicznych, członek Akademii Nauk; Walida Tutayuk – doktor nauk biologicznych, członek Akademii Nauk; Mehriban Aliyewa – Pierwsza Dama Azerbejdżanu, parlamentarzystka, Prezes Fundacji Heytar Aliyewej, Ambasador Dobrej Woli UNESCO i ASECO; Novella Jafarowa – Przewodnicząca Azerbejdżańskiego Towarzystwa Ochrony Praw Kobiet.

KOBIETY W AZERBEJDŻANIE: STATYSTYKA Według danych Państwowego Komitetu ds. Płci oraz Centrum Doradztwa ds. Płci na 124 członków parlamentu Azerbejdżanu (Mili Madjlis) tylko 14 było kobietami (11.3%), co jest udziałem niewielkim w porównaniu do czasów Związku Radzieckiego (40%). W sądownictwie udział kobiet wynosi 18%. Wysokie stanowiska w tym resorcie sprawują tylko dwie kobiety: Prezesem Sądu Apelacyjnego jest p. Gulzar Rzayewa, a Prezesem Sądu Najwyższego – p. Sudaba Hasanowa; W azerbejdżańskiej Radzie Ministrów i kierownictwie wyższych urzędów państwowych na 38 stanowisk tylko jedno piastuje kobieta. W ministerstwach udział kobiet to najwyżej 9%; większość zatrudnionych tam kobiet to pracownice sekretariatów oraz oddziałów polityki humanitarnej; Elmira Suleymanowa, była Przewodnicząca Pozarządowego Centrum ds. Kobiet i Rozwoju, została w czerwcu 2002 r. powołana na przewodniczącą Ombuds. Na 50 partii politycznych, tylko jednej przewodniczy kobieta. Pozostałe kobiety w hierarchii partyjnej zajmują pozycję niższą niż piąta; Jedną z przyczyn braku dostępu kobiet do wyższych stanowisk partyjnych jest brak u nich wystarczających środków finansowych. Pozbawia to je możliwości aktywnego uczestnictwa w życiu politycznym i społecznym oraz hamuje ich promocję. Słaba reprezentacja kobiet w tej sferze ma również związek z uprzedzeniami płciowymi oraz głęboko zakorzenioną tradycją patriarchalną.

EDUKACJA KOBIET Zgodnie z artykułem 42. Konstytucji Azerbejdżanu kobiety i mężczyźni mają równie prawa w dostępie do edukacji. Artykuł 3. Ustawy o Szkolnictwie potwierdza to prawo. 97% dorosłych mieszkańców Azerbejdżanu potrafi czytać i pisać. Większość osób kończy edukację po 10 latach. Ogólny wskaźnik wykształcenia kobiet wynosi 98.2%. Dane statystyczne wskazują na obniżający się poziom wykształcenia kobiet. W 1998 r. , 55,4% dziewcząt ukończyło szkołę średnią. W 1995 r. 50.8% dziewcząt było uczennicami, a w 2000 r. już tylko 48.5%. W roku 1995 na uczelniach państwowych studiowało 44.8% kobiet, w roku 2000 już tylko 42.2%. Wśród kandydatów nauk, 30.8% stanowiły kobiety (2572 osoby na ogólną liczbę 8356 osób), wśród doktorów nauk – 11,2% (152 osoby na 1510 osób). W okresie transformacji ustrojowej oraz w czasie konfliktu z Armenią setki szkół zostało zniszczonych, co spowodowało ograniczenie dostępu kobiet do nauki oraz do pracy. Z początkiem 1996 r. rodziców dzieci obciążono kosztami zakupu podręczników i szkolnego wyżywienia (oraz innych usług). W rezultacie tego ci rodzice, którzy mają niskie dochody, nie są w stanie zakupić swoim dzieciom mundurków szkolnych, a nawet zapłacić za ich dojazd do szkoły. Nie dziwi więc fakt spadku liczby uczniów uczęszczających do szkół średnich oraz studiujących na wyższych uczelniach. Zbiegło się to ze wzrostem liczby chłopców ulicy (czyszczenie samochodów, drobny handel) oraz dziewcząt pozostających w domu dla pomocy rodzicom w gospodarstwie.

KOBIETY W AZERBEJDŻANIE: PROCES ZMIAN Transformacji Azerbejdżanu na gospodarkę rynkową towarzyszył wzrost bezrobocia wśród kobiet. Oficjalnie, udział niezatrudnionych kobiet w stosunku wszystkich zarejestrowanych wynosi 53%. Poziom bezrobocia wśród uchodźców i przymusowych emigrantów jest jeszcze wyższy i sięga 56%. Najwyższy jest on w grupie kobiet, które pracowały 1-5 lat oraz wśród kobiet o stażu pracy powyżej 20 lat. Poziom bezrobocia młodych kobiet z 1-2 letnim stażem pracy wynosi 61%, z 3-5 letnim stażem – 47%, ze stażem powyżej 20 lat – 37-38%. Od 1998 do 2001 roku zarobki kobiet stanowiły 70% wynagrodzenia mężczyzn. Nawet w tych sektorach, gdzie kobiety stanowią większość, ich zarobki miesięczne i premie są niższe niż zarobki mężczyzn. Można śmiało powiedzieć - pozycja społeczno-ekonomiczna kobiet w Azerbejdżanie stale się pogarsza, w miarę jak się pogarsza się sytuacja społeczno - ekonomiczna kraju. Kobiety należą do grupy zagrożonych wykluczeniem ekonomicznym pozostając w tyle za mężczyznami zarówno pod względem zatrudnienia, jak i wynagrodzenia za pracę. Zasadniczym czynnikiem, który utrudnia odwrócenie tych tendencji to brak zrozumienia spraw płci ze strony państwa oraz brak jasnej strategii gospodarczej promującej kobiety.

INFORMACJA NA TEMAT ORGANIZACJI ‘’TOMRIS’’ Nazwa TOMRIS zostałA zapożyczonA od nazwy królestwa, którego władczynią była królowa Masaggets. Znajdowało się ono na terenie dzisiejszego Azerbejdżanu. W roku 53 p.n.e. królowa królestwa walczyła przeciwko perskiemu królowi Kirowi, który chciał podbić jej kraj. Batalia okazała się dla niej zwycięska - Tomris zostało uratowane. Organizacja Tomris powstała w 1992 roku. Jej zadaniem jest współpraca z organizacjami rządowymi i pozarządowymi w zakresie opracowywania i wdrażania projektów, które służą rozwojowi kraju. Pojawienie się organizacji Tomris nastąpiło w czasie, gdy Azerbejdżan przeżywał poważne trudności ekonomiczne i społeczne i był w stanie wojny. Istniało wtedy ogromne zapotrzebowanie na krótkoterminowe projekty do natychmiastowego wdrażania. Członkowie organizacji pomagali wtedy uchodźcom oraz IDP oraz stawali w obronie naruszanych praw kobiet. Tworzono też wtedy długoterminowe projekty odnoszące się do takich spraw, jak reforma ustrojowa, rozwój edukacji, czy praca na rzecz rozwoju lokalnych społeczności. Od samego początku swojego istnienia organizacja Tomris opiekuje się kobietami, które zmuszone zostały do opuszczenia rodzinnych domów i straciły swoich bliskich. Organizacja Tomris uczestniczy w międzynarodowych szkoleniach.

INFORMACJA NA TEMAT ORGANIZACJI ‘’TOMRIS’’ (cd.) Tomris ma swoje oddziały w następujących regionach Azerbejdżanu: Samukh, Khanlar i Dashkesen. W ramach organizacji Tomris działa Żydowskie Centrum Kobiet. Jego członkinie również uczestniczą w międzynarodowych szkoleniach. Organizacja Tomris liczy ponad 300 członków. W liczbie tej mieści się 30 etatowych pracowników oraz szeroka rzesza woluntariuszy, którzy służą w razie potrzeby swoją pomocą.

Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Praw Kobiet w Azerbejdżanie Misją Organizacji jest ochrona praw kobiet we wszystkich obszarach. Organizacja ma placówki w 38 regionach kraju. W regionach działa ponad tysiąc aktywnych działaczy. Organizacja liczy blisko 20 tysięcy członków . W ostatnich 20 latach pomogliśmy 2,5 tysiącom kobiet.

Ganja Regionalne Centrum Kobiet (GRWC) Stowarzyszenie Społeczne GRWC to Stowarzyszenie Społeczne powstałe w 2003 roku. Najważniejsze projekty : „Kampania przeciw małżeństwom nieletnich”– 2010 „Czego chcą kobiety?” (programy TV 2009-2010) „Wsparcie dzieci niepełnosprawnych i ich rodzin” 2008 „Praca z kobietami - ofiarami handlu ludźmi” 2006 „Aktywacja Kobiet w kampanii parlamentarnej” 2005 Seminarium Szkolenie dla młodych kobiet Już znamy nasze prawa!

Kobieta w Społeczeństwie Misją organizacji „Kobieta w społeczeństwie” jest podniesienie wiedzy kobiet w zakresie przysługujących im praw. Pomagamy : organizować się nowym grupom inicjatywnym kobiet Zaktywizować kobiety do udziału w kampaniach wyborczych przeciwdziałać małżeństwom nieletnich Kobietom ofiarom handlu ludźmi Spotkanie z Andreasem Grossem, Tbilisi. Babskie pogaduszki w naszym biurze. Seminarium na rzecz równości w Agcabedi

Stowarzyszenie młodzieżowe “Javad Khan” Misją Stowarzyszenia Młodzieżowego “Javad Khan” jest przygotowanie młodych kobiet i mężczyzn z zachodniego Azerbejdżanu do aktywnego życia publicznego. Grupami docelowymi naszych projektów jest młodzież szkolna i studencka. Mamy rozliczne kontakty partnerskie z organizacjami młodzieżowymi w krajach byłego Związku Radzieckiego. Członkowie “Javad Khan” z wizytą na Litwie Warsztat w szkole nr 29, Ganja. Nasi studenci na Litwie.

Centrum Oświecenia “Kamil Vetendash” (Inteligentny Obywatel) Misją “Kamil Vetendash”jest popularyzacja idei społeczeństwa obywatelskiego w Zachodnim Azerbejdżanie. Główne departamenty: Rozwój społeczeństwa Obywatelskiego Centrum Informacyjne ds. Edukacji; Kluby Konwersacyjne jęz. Angielskiego Gender Studies; prawa Człowieka Centrum ma ponad 200 członków. Absolutną większość stanowią osoby w wieku 16 – 26 lat. 60% członkiń to dziewczęta. Liczba ta z roku na rok rośnie. Amerykański Charge d’Affairs w Azerbejdżanie jest naszym gościem. Obóz letni 2010 Halloween 2010

Użyteczne linki http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:-kNsyL1uYrcJ:www.omct.org/pdf/VAW/2004/Azerbaijan_CESCR33rd.pdf+Women+in+Azerbaijan,+statistics&cd=7&hl=az&ct=clnk&gl=az; http://azer.com/ http://www.azerbaijan.az/portal/index_e.html?lang=en http://en.wikipedia.org/wiki/Azerbaijan Projekt: „Globalizacja a prawa Kobiet: Polska – Azerbejdżan” w ramach programu: East East: Partnership Beyond Borders Program Finansowanego przez Fundację im. Stefana Batorego