Jan Macieja Czas na wdrożenie systemów stypendialnych opartych na filantropii w przebudowie polskiej szkoły

Definicja filantropii Filantropia– dobroczynność, życzliwość, działalność osób bądź instytucji, polegająca na bezinteresownym udzielaniu pomocy finansowej lub materialnej potrzebującym.  „Człowiek, który umiera bogaty, umiera w hańbie”—mawiał Andrew Carnegie, jeden z twórców ruchu filantropijnego w Ameryce.

Jak wykształcił się w Anglii,  Polsce i w Ameryce system stypendialny oparty na filantropii?  Podstawą  systemu stypendialnego  w Anglii, Polsce i w Ameryce, była od samego początku istnienia tych narodów filantropia, zazwyczaj mocno związana z kościołem lub organizacjami charytatywnymi związanymi z kościołem. W Ameryce rola filantropii religijnej jest ciągle znacząca. W Europie, w tym w Polsce posiada znaczenie marginesowe.  

Ukształtowany w średniowieczu filantropijny model pomocy społecznej, w tym wspierania wielce utalentowanej młodzieży, w dostaniu się do najlepszych szkół i zagranicznych uniwersytetów polegał na pomocy udzielanej przez zamożne osoby i tworzone przez nie organizacje charytatywne. Działalność charytatywna była w Polsce i Europie, a w Ameryce jest w dalszym  ciągu,   ściśle związana z tradycją chrześcijaństwa w tych krajach.

Prekursorem działań filantropijnych społeczeństwa była działalność dobroczynna Kościoła rzymskiego oraz zakonów i bractw kościelnych. Drugim obszarem działalności charytatywnej Kościoła rzymskiego było prowadzenie szkolnictwa. Była to realizacja postanowień IV Soboru Laterańskiego z 1215 roku.

Również na ziemiach polskich geneza działalności organizacji społecznych była ściśle związana z tradycją chrześcijańską. W wyniku przyjęcia chrześcijaństwa w 966 r. Polska znalazła się w kręgu kultury łacińskiej, przejmując z zachodniej cywilizacji podstawowe elementy kultury i ładu instytucjonalnego.

Duchowni przyjeżdżający z misją z innych krajów Europy Zachodniej wprowadzili zachodnie modele instytucji charytatywnych i oświatowych nakazujących prowadzenie działalności oświatowej przy kościołach parafialnych.  Instytucje charytatywne zakładane były dzięki fundacjom biskupim, darowiznom dworów królewskich i książęcych.

Historyczną rolę w rozwoju filantropii ukierunkowanej na edukację odegrał Piotr Skarga (1536-1612), urodzony w Grójcu w bardzo ubogiej, mieszczańskiej rodzinie. Dzięki wielkim uzdolnieniom, po ukończeniu Akademii Krakowskiej i otrzymaniu święceń kapłańskich  wyjechał na dalsze studia do Rzymu. Tam wstąpił do zakonu jezuitów. Po powrocie do Polski stał się gorliwym organizatorem szkolnictwa jezuickiego. 

W Anglii W  reakcji na brak zgody na unieważnienie przez papieża małżeństwa z Katarzyną Aragońską– król Anglii  zerwał z kościołem rzymskim i ogłosił się głową kościoła Anglii. Za czasów panowania Henryka XIII i jego następcy Edwarda VI, doszło do konfiskaty majątku należącego do klasztorów oraz fundacji kościelnych i przekazania go na rzecz państwa.

W Polsce Od XVII wieku, rośnie zapotrzebowanie na pomoc charytatywną dla biednych, na co przeogromny wpływ miało niewyobrażalne zubożenie ludności spowodowane licznymi wojnami.

W tej sytuacji, inaczej niż w Anglii, począwszy od XVII wieku, gros działań opiekuńczych i oświatowych przejmuje kościół, gminy wyznaniowe, cechy rzemieślnicze. Działalność wspomagającą oświatę prowadzą głównie zgromadzenia zakonne. Szkoły prowadzone przez kolegia zakonne prezentowały znacznie wyższy poziom od szkół parafialnych. One też były najbardziej aktywne w gromadzeniu środków na stypendia zagraniczne dla najbardziej uzdolnionej, pochodzącej z biednych rodzin młodzieży.

W XVIII wieku Największą rolę w reformowaniu polskiej szkoły odegrał Stanisław Konarski. Otworzył w Warszawie elitarną szkołę dla młodzieży szlacheckiej Collegium Nobilium. Zreformował szkolnictwo pijarskie w Polsce  według opracowanego przez siebie programu. Reforma szkolna Konarskiego stanowiła punkt zwrotny w walce o modernizację nauczania w naszym kraju w  XVIII wieku. 

Ameryka Rozwój wolontariatu rozpoczął się w  I połowie XVII wieku.  Powstające wolontariaty odegrały decydującą rolę w przekształcaniu wspólnot złożonych z małych grup w zorganizowane społeczeństwo.

Warto podkreślić, że filantropii amerykańskiej od samego jej początku, towarzyszyła i towarzyszy troska o przyszłość kraju. Andrew Carnegie i Andrew W. Mellon pozbawili swoje dzieci - nie posiadające uzdolnień - spadku majątku, przekazując go na krzewienie oświaty i rozwój badań naukowych. Podobnie 100 lat później postąpił Bill Gates.

Naród amerykański pozostał narodem darczyńców – cenna lekcja dla Polaków

Na przełomie XX i XXI w  przeciętna rodzina amerykańska przeznaczała na filantropie ok. 2.700 ówczesnych dolarów rocznie. W stanach zamieszkałych przez ludzi zamożnych, takich jak Kalifornia, ludzie przeznaczali ok. 10 % dochodów. Miliarder Ted Turner wpłacił wówczas na cele charytatywne 1/3  posiadanego majątku.

W tym okresie odnotowało wzrost darowizn o 13 % w stosunku rocznym W tym okresie odnotowało wzrost darowizn o 13 % w stosunku rocznym. Na początku ubiegłej dekady Armia Zbawienia zbierała  pomiędzy 2.100 do 2,500 mln dolarów, Czerwony Krzyż ok. 0,5 mln.

Według IRS w latach 1975- 1995 budżet zwolnionych z płacenia podatków organizacji charytatywnych powiększył się trzykrotnie i osiągnął sumę blisko 2 biliony dol. Najbogatsi Amerykanie najchętniej przekazują pieniądze na wspieranie edukacji, w tym wspieranie wybitnych talentów wywodzących się z ubogich rodzin (Bill Clinton).

Upadek i odradzanie się filantropii w Polsce

Przyczyny upadku ukształtowanego przez wieki modelu filantropii: wojny w XVI, XVII wieku osłabiające gospodarkę i obniżające zamożność obywateli, prowadzących przedtem działalność filantropijną; rozbiory; pierwsza wojna światowa i wojna bolszewicka 1920 roku:; długotrwały kryzys światowej gospodarki w latach 1929-1935 pogłębił dodatkowo panujący w Polsce kryzys; druga wojna światowa – oprócz ogromnych strat gospodarczych, spowodowała ogromne straty w  ludności.  Liczba ludności zbliżyła się do poziomu przedwojennego dopiero w 1975 roku; powszechny etatyzm w czasach PRL;

W Polsce istnieje już ogromny, niewykorzystany potencjał dla rozwoju filantropii indywidualnej Świadczyć o tym mogą różne raporty publikowane w GOOGLE, a zwłaszcza raport „Filantropia w Polsce”. Raporty na temat różnych aspektów filantropii w Polsce będą ważną wskazówką  jak zbudować system stypendialny dla utalentowanych dzieci i młodzieży, wywodzących się z ubogich rodzin. Rośnie też  liczba osób zamożnych. Według raportu brytyjskiej firmy MDRC z 2008 r. liczba osób w Polsce z majątkiem wartym ponad 1 mln dolarów wynosiła ponad 78 tys.  Jednak mimo przekonania o wartości tego typu działań i wystarczającej ilości pieniędzy, ich zaangażowanie w rozwój oświaty jest niewielkie.

Dlaczego? Nie znam odpowiedzi

Filantropia we współczesnej Polsce. Jak pomagają najzamożniejsi Polacy? Jan Kulczyk wspiera szkoły, muzea i przedszkola, Leszek Czarnecki prowadzi fundację, a Ryszard Krauze finansuje pracownie komputerowe w polskich szkołach. Najbogatsi na działalność filantropijną wydają już milion złotych rocznie. Widziałem wiele przykładów zmarnowanych talentów - tłumaczy jeden z milionerów pytany o powód zainteresowania się filantropią. Wśród badanych, którzy ujawnili skalę swojego rocznego zaangażowania finansowego, większość określiła wysokość rocznie udzielanej pomocy na około 1 miliona złotych. W niektórych przypadkach sięga ona 2-3 milionów, a nawet 10 milionów złotych.

W świetle powyższej dywagacji wydaje się możliwe gruntowne zreformowania polskiej szkoły na wzór amerykańskiej. Jednakże Projekt musi pozyskać życzliwość mass mediów.

Brak jest przesłanek do likwidacji obecnego, państwowego systemu wspomagania dzieci w potrzebie. Istniejący państwowy i proponowany prywatny system stypendialny będą się wzajemnie uzupełniać.

Według prezentowanej przez nas  w opracowaniu koncepcji systemu stypendialnego, istnieć będą dwa systemy stypendialne w polskiej szkole: państwowy system wspierający dzieci wywodzące się z biednych rodzin, które nie zostaną wyłonione jako talenty, lecz jako dzieci z biednych rodzin potrzebujące pomocy społecznej; prywatny, filantropijny system wyłaniania wybitnie utalentowanych dzieci z biednych domów, stwarzający im możliwość kończenia najlepszych uczelni w kraju lub zagranicą.

System państwowy przyznawał zatem będzie stypendia według jednolitych zasad biednym dzieciom, aby mogły ukończyć i rozpocząć starania o pracę. Stypendium szkolne może otrzymać uczeń, w którego rodzinie miesięczny dochód na osobę wynosi mniej niż 351 zł. Miesięczna wysokość stypendium może się wahać w przedziale 72 do 182 zł.

Dziękuję za uwagę