Opisywanie programu kształcenia w warunkach znowelizowanego Prawa o szkolnictwie wyższym Agata Wroczyńska i Paweł Stępień Uniwersytet Warszawski 30 listopada 2011

I. Nowa sytuacja prawna 1. Nowe akty prawne Ustawa z dnia 27 lipca 2005 roku Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. nr 164 poz. 1365 z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia, Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji, w tym opisów efektów kształcenia dla obszarów kształcenia, http://www.bip.nauka.gov.pl/bipmein/index.jsp?place=Menu02&news _cat_id=117&layout=1&page=0

I 1. Nowe akty prawne Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 4 listopada 2011 w sprawie wzorcowych efektów kształcenia, Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r. w sprawie tytułów zawodowych nadawanych absolwentom studiów, warunków wydawania oraz niezbędnych elementów dyplomów ukończenia studiów i świadectw ukończenia studiów podyplomowych oraz wzoru suplementu do dyplomu, Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 8 sierpnia 2011 r. w sprawie obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych, http://www.bip.nauka.gov.pl/bipmein/index.jsp?place=Menu02&news_cat_id=117&layout=1&page=0

I 1. Nowe akty prawne Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 29 września 2011 r. w sprawie warunków oceny programowej i oceny instytucjonalnej, http://www.bip.nauka.gov.pl/bipmein/index.jsp?place=Menu02&news_cat_id=117&layout=1&page=0 Uchwała Senatu UW nr 405 z dnia 28 września 2011 roku w sprawie wytycznych dotyczących projektowania planów studiów i programów kształcenia, ich realizacji i oceny rezultatów, http://www.bss.uw.edu.pl/aktualnosci/uchw_405.pdf http://www.bss.uw.edu.pl/aktualnosci/zal_uchw_nr_405.pdf Zarządzenia nr 44 Rektora UW z dnia 26 października 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu projektowania realizacji i oceny rezultatów programów kształcenia. http://www.bjk.uw.edu.pl/files/pdf/zarz44_opis_pr_stud.pdf

I 2. Harmonogram działań do 15 lutego 2012 r. Rady Wydziałów przyjmują uchwały w sprawie nowego opisu programów kształcenia, do 16 kwietnia 2012 r. Komisje Rektora weryfikują zgodność uchwał Rad Wydziałów z wytycznymi zawartymi w Załączniku do Uchwały nr 405 Senatu UW z 28 września 2011 r., do 15 maja 2012 r. (jeśli to konieczne) Rady Wydziałów podejmują uchwały korygujące uchwały w sprawie nowego opisu programów kształcenia, do 31 maja 2012 r. Senat Uniwersytetu Warszawskiego podejmuje uchwałę zatwierdzającą opis efektów kształcenia w oparciu o poszczególne uchwały Rad Wydziałów.

Załącznik do Uchwały nr 405 Senatu UW z 28 września 2011 r. I 3. Wykonawcy Załącznik do Uchwały nr 405 Senatu UW z 28 września 2011 r. § 5 W celu realizacji zadań, o których mowa w § 2-4, rady wydziałów oraz rady innych podstawowych jednostek organizacyjnych Uniwersytetu Warszawskiego tworzą komisje. W skład takiej komisji powinni wchodzić nauczyciele akademiccy zaliczani do minimum kadrowego kierunku studiów.

Załącznik do Uchwały nr 405 Senatu UW z 28 września 2011 r. I 3. Wykonawcy Załącznik do Uchwały nr 405 Senatu UW z 28 września 2011 r. § 6 W procesie projektowania, realizacji i oceny rezultatów planów studiów i programów kształcenia uczestniczą: 1) komisje, o których mowa w § 5; 2) w zakresie swojej właściwości – Wydziałowe Zespoły Zapewnienia Jakości Kształcenia oraz Zespoły Zapewnienia Jakości Kształcenia innych podstawowych jednostek organizacyjnych; [...] 3. W procesie projektowania planów studiów i programów kształcenia uczestniczą właściwe organy samorządu studenckiego na zasadach określonych w odrębnych przepisach.  

I 4. Strategia jednostki Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym Art. 70. 1. Kompetencje kierownika podstawowej jednostki organizacyjnej uczelni określa statut. Do kompetencji kierownika podstawowej jednostki organizacyjnej uczelni należy w szczególności opracowanie strategii rozwoju jednostki zgodnej ze strategią rozwoju uczelni.

I 4. Strategia jednostki Rozporządzenie MNiSW z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia. § 11 Kierownik podstawowej jednostki organizacyjnej uczelni po zasięgnięciu opinii zespołu nauczycieli akademickich zaliczanych do minimum kadrowego określonego kierunku studiów przedkłada na koniec roku akademickiego radzie tej jednostki ocenę efektów kształcenia, która stanowi podstawę do doskonalenia programów studiów.

II. Opis programu kształcenia II 1. Terminologia Program kształcenia jest to opis: – określonych przez uczelnię spójnych efektów kształcenia, zgodny z Krajowymi Ramami Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, – procesu kształcenia, prowadzącego do osiągnięcia tych efektów, wraz z przypisanymi do poszczególnych modułów tego procesu punktami ECTS.

II 1. Terminologia Program studiów jest to opis procesu kształcenia prowadzącego do uzyskania zdefiniowanych dla programu kształcenia efektów. Plan studiów jest to dokument określający przedmioty i związane z nimi zajęcia oraz praktyki zawodowe – wraz z efektami kształcenia, wymiarem czasowym i zasadami zaliczania oraz przypisaną przedmiotom i praktykom liczbą punktów ECTS – których zaliczenie warunkuje uzyskanie dyplomu ukończenia danych studiów. Plan studiów określa łączny czas trwania studiów i wyodrębnia etapy studiów oraz precyzuje wymagania, które trzeba spełnić, by zaliczyć każdy z tych etapów. Plan studiów wymienia także inne wymagania, które muszą być spełnione, by uzyskać dyplom ukończenia danych studiów.

II 1. Terminologia Projektując program kształcenia definiujemy zatem zarówno spójne dla tego programu efekty kształcenia, jak też planujemy proces kształcenia, który ma doprowadzić do uzyskania tych efektów. Ten opis procesu kształcenia nazywamy programem studiów. Program studiów rozpisany na kolejne etapy, wymiar czasowy modułów i poszczególnych przedmiotów stanowi plan studiów.

II 1. Terminologia Kierunek studiów jest to wyodrębniona część jednego lub kilku obszarów kształcenia, realizowana w uczelni w sposób określony przez program kształcenia. Obszar kształcenia jest to zasób wiedzy i umiejętności z zakresu jednego z obszarów wiedzy określonych w przepisach wydanych na podstawie Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych… (art. 3, ust.1).

II 1. Terminologia Moduł kształcenia jest to szeroko rozumiany przedmiot lub grupa przedmiotów. Jako moduł kształcenia może więc być traktowany „typowy przedmiot, ale także «praktyka», «zajęcia w terenie» czy «przygotowanie pracy dyplomowej» […]; modułem kształcenia może być też zbiór przedmiotów obowiązkowych dla określonej specjalności lub specjalizacji w ramach kierunku studiów czy też zestaw przedmiotów o określonej łącznej liczbie punktów ECTS wybrany przez studenta spośród przedmiotów należących do określonego, większego zbioru”. A. Kraśniewski, Jak przygotowywać programy kształcenia zgodnie z wymaganiami wynikającymi z Krajowych Ram Kwalifikacji. Publikacja MNiSZW. 07.11.2011, s. 16.

II 2. Kierunek studiów Wraz z nowelizacją Ustawy straciło moc Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lipca 2007 roku w sprawie standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia... (z późn. zm.). Oznacza to, że nie istnieją już ani „centralna lista” kierunków studiów, ani standardy kształcenia dla poszczególnych kierunków. Jednostki podejmą decyzję, czy zachować dotychczasowe, dobrze ugruntowane w tradycji akademickiej nazwy kierunków studiów, czy też proponować nowe nazwy.

II 2. Kierunek studiów Określając nazwę kierunku studiów, należy jednak pamiętać, że:   1) jednostka z uprawnieniami habilitacyjnymi może prowadzić studia na określonym kierunku studiów (i poziomie kształcenia) w ramach obszarów kształcenia oraz dziedzin odpowiadających uprawnieniom do nadawania stopnia doktora habilitowanego, 2) nazwa kierunku powinna być adekwatna do programu kształcenia (jego treści, efektów kształcenia przedmiotów i modułów), a zwłaszcza do zdefiniowanych efektów kierunkowych,

II 2. Kierunek studiów 3) „regulacje prawne nie określają w sposób jawny, jak szeroki tematycznie może być program kształcenia na danym kierunku (teoretycznie może on odpowiadać […] obecnie prowadzonemu dużemu makrokierunkowi lub wąskiej specjalności) […]. 4) Zakres tematyczny programu kształcenia prowadzonego przez daną jednostkę na poziomie studiów pierwszego stopnia nie musi być taki sam, jak zakres tematyczny powiązanego z nim programu kształcenia prowadzonego przez tę jednostkę na poziomie studiów drugiego stopnia. […] można sobie wyobrazić, że studia pierwszego stopnia są «szerokie» i przygotowują do bardziej specjalistycznych studiów drugiego stopnia. Możliwa jest też koncepcja wąsko specjalizujących studiów pierwszego stopnia i «szerokich» studiów drugiego stopnia. Jest oczywiste, że w tego typu sytuacjach nazwa kierunku studiów prowadzonych na poziomie pierwszego stopnia jest inna niż nazwa kierunku studiów prowadzonych na poziomie drugiego stopnia”, A. Kraśniewski, Jak przygotowywać programy kształcenia zgodnie z wymaganiami wynikającymi z Krajowych Ram Kwalifikacji. Publikacja MNiSZW. 07.11.2011, s. 29.

II 2. Kierunek studiów 5) dostosowując istniejące programy nauczania do warunków znowelizowanej Ustawy i określając nazwę kierunku studiów, należy pamiętać o przyjętych już przez Senat UW uchwałach rekrutacyjnych na rok akademicki 2012/2013, 6) przy określaniu nazwy kierunku studiów należy pamiętać, że definiując program kształcenia trzeba przyporządkować kierunek studiów do jednego lub kilku obszarów kształcenia wyodrębnionych w opisie KRK, a także wskazać dziedzinę i dyscyplinę, do której odnoszą się efekty kierunkowe.

II 3. Poziom kształcenia Poziom kształcenia odpowiada poziomowi uzyskiwanych kwalifikacji (pierwszego, drugiego lub trzeciego stopnia). Przez poziom studiów rozumie się zatem studia pierwszego, drugiego lub trzeciego stopnia.

II 4. Profil kształcenia Profil kształcenia jest pojęciem wprowadzonym przez znowelizowaną Ustawę. Jednostka może prowadzić studia o profilu ogólnoakademickim, co oznacza, że program kształcenia obejmuje moduł zajęć służących zdobywaniu przez studenta pogłębionych umiejętności teoretycznych. Jednostka może prowadzić studia na określonym kierunku, poziomie i profilu praktycznym, co oznacza, że program kształcenia obejmuje moduł zajęć służących zdobywaniu przez studenta umiejętności praktycznych.

II 4. Profil kształcenia Decyzja o prowadzeniu studiów o profilu praktycznym wiąże się z obowiązkiem zorganizowania przez jednostkę odpowiednich praktyk. Rozporządzenie w sprawie warunków... zobowiązuje bowiem uczelnię do zapewnienia studentom właściwego trybu odbywania praktyk przewidzianych w programie kształcenia.

II 4. Profil kształcenia „Przy podejmowaniu decyzji dotyczących profilowania kształcenia należy brać pod uwagę także:  1) możliwość prowadzenia przez jednostkę studiów na danym kierunku studiów zarówno o profilu ogólnoakademickim, jak też o profilu praktycznym. Z formalnego punktu widzenia są to jednak dwa odrębne programy kształcenia, opisane w szczególności różnymi zestawami efektów kształcenia. Co więcej, różnica w zaproponowanym przez wydział opisie efektów kształcenia dla obu profili powinna być wyraźna – w przeciwnym przypadku trudno byłoby uzasadnić potrzebę wprowadzenia dwóch profili;

II 4. Profil kształcenia 2) Na poziomie obszarów kształcenia zbiór efektów kształcenia dla profilu praktycznego jest «szerszy» (obejmuje więcej elementów i szerszy zakres zagadnień) niż zbiór efektów kształcenia dla profilu ogólnoakademickiego (choć niektóre zagadnienia są traktowane nieco mniej «głęboko»). Oznacza to, że w przypadku prowadzenia studiów na danym kierunku zarówno o profilu ogólnoakademickim, jak i profilu praktycznym możliwe jest wykorzystanie w programie studiów o profilu praktycznym części modułów kształcenia przewidzianych dla profilu ogólnoakademickiego i uzupełnienie ich modułami niezbędnymi dla osiągnięcia efektów kształcenia specyficznych dla profilu praktycznego. […] program o profilu praktycznym może być wówczas realizowany jako pewnego rodzaju «nakładka» na program o profilu ogólnoakademickim).” A. Kraśniewski, Jak przygotowywać programy kształcenia zgodnie z wymaganiami wynikającymi z Krajowych Ram Kwalifikacji. Publikacja MNiSZW. 07.11.2011, s. 30.

II 5. Projektowanie programu kształcenia Wytyczne w sprawie projektowania planów studiów i programów kształcenia, ich realizacji i oceny rezultatów (Uchwała nr 405 Senatu UW z dnia 28 września 2011 r. wraz z załącznikiem) § 2 Załącznika do Uchwały Senatu nr 405: W zakresie projektowania planów studiów i programów kształcenia uwzględnia się: 1) uzasadnienie koncepcji i celu programu kształcenia w oparciu o prowadzone w jednostce badania naukowe, analizę możliwości kadrowych i finansowych oraz potrzeb uczelni i interesariuszy zewnętrznych (partnerów społecznych – pracodawców, organizacji branżowych).

II 5. Projektowanie programu kształcenia Zarządzenie nr 44 Rektora UW z dnia 26 października 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu projektowania, realizacji i oceny rezultatów planów studiów i programów kształcenia § 3 2. Projektując program kształcenia, należy wskazać: 2) ogólne cele kształcenia, przewidywane możliwości zatrudnienia i kontynuacji kształcenia przez absolwentów studiów oraz uzasadnić celowość prowadzenia studiów, w szczególności wskazując różnice w stosunku do innych programów kształcenia, odznaczających się podobnie zdefiniowanymi celami i efektami kształcenia, prowadzonych na Uniwersytecie.

II 5. Projektowanie programu kształcenia Uchwała Senatu nr 405 z dnia 28 września 2011 r. w sprawie wytycznych... § 2 W zakresie projektowania planów studiów i programów kształcenia uwzględnia się: [...] 3) wizję miejsca absolwenta na rynku pracy określoną przy współpracy z nauczycielami akademickimi, studentami oraz interesariuszami zewnętrznymi.

II 5. Projektowanie programu kształcenia Zarządzenie nr 44 Rektora UW z dnia 26 października 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu projektowania... § 11 Podejmując działania mające na celu doskonalenie programu kształcenia, jednostka organizacyjna Uniwersytetu uwzględnia: 1) wyniki monitorowania kariery zawodowej absolwentów zgodnie z § 7 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie warunków...; 2) wyniki analizy zgodności efektów kierunkowych z potrzebami rynku pracy zgodnie z § 7 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie warunków...

II 5. Projektowanie programu kształcenia Zarządzenie nr 44 Rektora UW z dnia 26 października 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu projektowania... § 6 Program kształcenia zawiera listę realizujących go osób, ze wskazaniem minimum kadrowego oraz zgodnie z wymogami § 6 ust. 2-3 Rozporządzenia w sprawie warunków...

II 5. Projektowanie programu kształcenia Rozporządzenie MNiSW z 5 października 2011 r. w sprawie warunków... § 6 2) Zajęcia związane z określoną dyscypliną naukową lub artystyczną są prowadzone przez nauczyciela akademickiego posiadającego dorobek naukowy lub artystyczny w zakresie tej dyscypliny. 3) Zajęcia związane z praktycznym przygotowaniem zawodowym na kierunku o profilu praktycznym są prowadzone przez osoby posiadające doświadczenie zawodowe zdobyte poza uczelnią, adekwatne do prowadzonych zajęć.

II 6. Efekty kształcenia 1) Efekty kształcenia zdefiniowane dla programu kształcenia – efekty kierunkowe. 2) Efekty kształcenia zawarte w Rozporządzeniu MNiSW o KRK – efekty obszarowe. 3) Wzorcowe efekty kształcenia – zawarte w Rozporządzeniu MNiSW o wzorcowych efektach.

II 6. Efekty kształcenia Zarządzenie nr 44 Rektora UW z 26 października 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu.... § 4 Zdefiniowane dla programu kształcenia efekty kształcenia, zwane dalej „efektami kierunkowymi”: 1) są spójne; 2) są wyrażone w kategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych; 3) uwzględniają efekty kształcenia dla wyróżnionego w opisie Krajowych Ram Kwalifikacji obszaru kształcenia (lub obszarów kształcenia) obejmującego projektowany program kształcenia, zwane dalej „efektami obszarowymi”. 2. Dla programu kształcenia prowadzącego do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera efekty kierunkowe muszą uwzględniać wszystkie efekty obszarowe określone dla tego typu kwalifikacji.

II 7. Wzorce międzynarodowe Zarządzenie nr 44 Rektora UW z 26 października 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu.... § 3 5. Projektując program kształcenia, jednostka organizacyjna Uniwersytetu wykorzystuje wzorce międzynarodowe zgodnie z § 7 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie warunków...

II 7. Wzorce międzynarodowe „Mówiąc o wzorcach międzynarodowych, mamy na myśli nie tylko programy kształcenia realizowane w zagranicznych uczelniach. Przy definiowaniu efektów kształcenia dla konkretnego kierunku studiów można też wykorzystać: opracowane w innych krajach odpowiedniki naszych wzorcowych opisów efektów kształcenia, wyniki uzyskane w ramach realizacji międzynarodowych projektów i sieci porozumień uczelni.” A. Kraśniewski, Jak przygotowywać programy kształcenia zgodnie z wymaganiami wynikającymi z Krajowych Ram Kwalifikacji. Publikacja MNiSZW. 07.11.2011, s. 44.

II 7. Wzorce międzynarodowe „Podobny charakter jak nasze wzorcowe opisy efektów kształcenia mają Subject Benchmark Statements – opracowane przez brytyjską Quality Assurance Agency for Higher Education opisy efektów kształcenia dla ponad 50 podobszarów kształcenia”. A. Kraśniewski, Jak przygotowywać programy kształcenia zgodnie z wymaganiami wynikającymi z Krajowych Ram Kwalifikacji. Publikacja MNiSZW. 07.11.2011, s. 44.

II 8. Jednostki z uprawnieniami i bez uprawnień habilitacyjnych Odmienne regulacje prawne dotyczą: jednostek posiadających uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego, jednostek nie posiadających uprawnień do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego.

II 8. Jednostki z uprawnieniami i bez uprawnień habilitacyjnych Jednostki z uprawnieniami habilitacyjnymi opracowują własny projekt efektów kierunkowych. Podstawowa jednostka organizacyjna uczelni, która nie posiada uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego, może prowadzić studia na określonym kierunku, poziomie i profilu kształcenia zgodnie z: 1) wzorcowym opisem efektów kształcenia dla kierunku i poziomu kształcenia określonym w Rozporządzeniu MNiSW o wzorcowych efektach 2) opisem efektów kształcenia określonym przez senat uczelni dla kierunku innego niż kierunki określone w tym Rozporządzeniu.

II 8. Jednostki z uprawnieniami i bez uprawnień habilitacyjnych Jednostka, która nie posiada uprawnień habilitacyjnych: Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym... Art. 16 3. Podstawowe jednostki organizacyjne uczelni, o których mowa w ust. 1, posiadające uprawnienia do prowadzenia kształcenia na określonym kierunku studiów i poziomie kształcenia zachowują te uprawnienia bez konieczności uzyskania decyzji ministra, o której mowa w art. 11 ust. 3 ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, jeżeli w ciągu 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy dostosują programy kształcenia: 1) do wzorcowych efektów kształcenia, o których mowa w art. 9 ust. 2 ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, albo 2) do opisu efektów kształcenia opracowanego przez senat uczelni.

II 8. Jednostki z uprawnieniami i bez uprawnień habilitacyjnych Jednostka, która nie posiada uprawnień habilitacyjnych: Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym... Art. 16 4. Jeżeli dostosowanie, o którym mowa w ust. 3 pkt 2, wymaga dokonania w programie kształcenia zmiany zajęć dydaktycznych, za które można uzyskać więcej niż 30 % punktów ECTS, podstawowa jednostka organizacyjna uczelni może prowadzić kształcenie na określonym kierunku studiów i poziomie kształcenia po pozytywnym zaopiniowaniu opisu efektów kształcenia przez Polską Komisję Akredytacyjną.

II 8. Jednostki z uprawnieniami i bez uprawnień habilitacyjnych Jednostka, która nie posiada uprawnień habilitacyjnych: Rozporządzenie MNiSW z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków... § 4 4) Zmiany zajęć dydaktycznych dokonywane przez jednostkę organizacyjną, o której mowa w art. 11 ust. 2 ustawy (bez uprawnień habilitacyjnych – przyp. AW), mające na celu doskonalenie programu kształcenia, za które student może uzyskać łącznie nie więcej niż 30% punktów ECTS, nie wymagają zgody ministra właściwego dla szkolnictwa wyższego na prowadzenie kierunku studiów oraz opinii Polskiej Komisji Akredytacyjnej, jeżeli zmiany te nie wywołują zmian efektów kształcenia w programie kształcenia dla danego kierunku studiów.

II 9. Tabela odniesienia efektów kierunkowych do efektów obszarowych Wg prof. A. Kraśniewskiego (Jak przygotowywać programy kształcenia...): […] w najprostszym przypadku, gdy kierunek studiów został przyporządkowany do jednego obszaru kształcenia, należy dążyć do tego, aby efekty kierunkowe „pokrywały” wszystkie efekty obszarowe. Jeżeli postulat ten nie jest spełniony, to w dokumentacji programu kształcenia powinny być wymienione wszystkie te obszarowe efekty kształcenia, dla których nie ma odpowiedników w zestawie opracowanych efektów kierunkowych (które nie zostały pokryte przez efekty kierunkowe).

II 9. Tabela odniesienia efektów kierunkowych do efektów obszarowych Wg prof. A. Kraśniewskiego (Jak przygotowywać programy kształcenia...): Ponadto dla każdego z obszarowych efektów kształcenia niemających odpowiednika wśród efektów kierunkowych powinno być wyjaśnione, dlaczego nie uwzględniono tego efektu. Wyjaśnienie takie musi mieć charakter merytoryczny (niemożność realizacji zajęć prowadzących do osiągnięcia tego efektu – zwłaszcza z powodu niedostatku kadry o odpowiednich kompetencjach – nie stanowi dostatecznego uzasadnienia dla jego pominięcia).

II 9. Tabela odniesienia efektów kierunkowych do efektów obszarowych Wg prof. A. Kraśniewskiego (Jak przygotowywać programy kształcenia...): W przypadku programu kształcenia prowadzącego do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera efekty kierunkowe – oprócz „pokrywania” efektów obszarowych – powinny dodatkowo „pokrywać” pełen zakres efektów kształcenia wyszczególnionych w opisie tego typu kwalifikacji.

II 9. Tabela odniesienia efektów kierunkowych do efektów obszarowych Odniesienia do efektów kształcenia dla obszaru (obszarów) kształcenia określają relację między efektami kierunkowymi a efektami obszarowymi dla obszaru lub obszarów kształcenia przyporządkowanych rozpatrywanemu kierunkowi. Danemu efektowi kierunkowemu może odpowiadać kilka efektów obszarowych – z jednego lub większej liczby obszarów. A. Kraśniewski, Jak przygotowywać programy kształcenia zgodnie z wymaganiami wynikającymi z Krajowych Ram Kwalifikacji. Publikacja MNiSZW. 07.11.2011, s. 35, 36, 38.

II 9. Tabela odniesienia efektów kierunkowych do efektów obszarowych Przykład: Efekty kierunkowe dla kierunku „filozofia” i ich relacja do efektów obszarowych w obszarze nauk humanistycznych (Projekt Rozporządzenia MNiSW z dnia 9 sierpnia 2011 r. w sprawie wzorcowych efektów kształcenia)

Symbol Efekty kształcenia dla kierunku studiów. Po zakończeniu studiów I stopnia na kierunku filozofia absolwent: Odniesienie do efektów kształcenia dla obszaru nauk humanistycznych i społecznych wiedza K_W01 Zna i rozumie na poziomie podstawowym rolę refleksji filozoficznej w kształtowaniu kultury H1A_W05 K_W05 Ma wiedzę o normach konstytuujących i regulujących struktury i instytucje społeczne oraz o źródłach tych norm, ich naturze, zmianach i drogach wpływania na ludzkie zachowania S1A_W06

III 9. Tabela odniesienia efektów kierunkowych do efektów obszarowych Projekt Rozporządzenia MNiSW z dnia 6 czerwca 2011 r. w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji w tym opisów efektów kształcenia dla obszarów kształcenia H1A_W05 – ma elementarną wiedzę o powiązaniach studiowanej dyscypliny z innymi dyscyplinami humanistycznymi. S1A_W05 – ma wiedzę o człowieku, w szczególności jako o podmiocie konstytuującym struktury społeczne i zasady ich funkcjonowania, a także działającym w tych strukturach.

II 9. Tabela odniesienia efektów kierunkowych do efektów obszarowych Przykład: Efekty kierunkowe dla kierunku „filozofia” i ich relacja do efektów obszarowych w obszarze nauk humanistycznych (Projekt Rozporządzenia MNiSW z dnia 9 sierpnia 2011 r. w sprawie wzorcowych efektów kształcenia) 47

II 9. Tabela odniesienia efektów kierunkowych do form zajęć Zarządzenie nr 44 Rektora UW z dnia 26 października 2011 r. w sprawie szczegółowego opisu... § 4 4. Jednostka organizacyjna prowadząca studia na danym kierunku i poziomie kształcenia na obu profilach (ogólnoakademickim i praktycznym) definiuje efekty kierunkowe dla każdego profilu odrębnie. 5. Jednostka organizacyjna Uniwersytetu prowadząca studia na danym kierunku studiów w formie stacjonarnej i niestacjonarnej definiuje takie same efekty kierunkowe dla obu tych form studiów. 6. Efekty kierunkowe muszą być zdefiniowane w taki sposób, aby możliwe było stwierdzenie, czy zostały one osiągnięte przez studenta i absolwenta.

II 9. Tabela odniesienia efektów kierunkowych do form zajęć Zarządzenie nr 44 Rektora UW z dnia 26 października 2011 r. w sprawie szczegółowego opisu... § 4 7. Jednostka organizacyjna Uniwersytetu prowadząca studia, projektując program kształcenia i definiując efekty kierunkowe, planuje metody i formy kształcenia, które umożliwiają osiągnięcie przez studenta zakładanych efektów kształcenia. Wykorzystuje do tego tabelę określającą, jakie efekty kierunkowe osiągane są wskutek realizacji różnych form zajęć, w szczególności ćwiczeń, wykładów, konwersatoriów, laboratoriów, warsztatów, seminariów.

K_W01 Symbol kierunkowych efektów kształcenia Efekt kształcenia wykład ćwiczenia seminarium K_W01 Zna zależność między głównymi subdyscyplinami filozoficznymi xxx xx K_U03 Wyszukuje, analizuje, selekcjonuje, ocenia i wykorzystuje informacje ze źródeł pisanych i elektronicznych K_K02 Samodzielnie podejmuje i inicjuje proste działania badawcze

II 10. Tabela metod sprawdzania efektów kierunkowych Zarządzenie nr 44 Rektora UW z dnia 26 października 2011 r. w sprawie szczegółowego opisu... § 4 8. Jednostka organizacyjna Uniwersytetu prowadząca studia, projektując program kształcenia i definiując efekty kierunkowe, planuje sposoby weryfikacji tych efektów. Wykorzystuje do tego tabelę ukazującą metody sprawdzania efektów kierunkowych.

K_W01 xxx xx K_U03 K_K02 Symbol kierunkowych efektów kształcenia Efekt kształcenia Egzamin pisemny Egzamin ustny Projekt Esej K_W01 Zna zależność między głównymi subdyscyplinami filozoficznymi xxx xx K_U03 Wyszukuje, analizuje, selekcjonuje, ocenia i wykorzystuje informacje ze źródeł pisanych i elektronicznych K_K02 Samodzielnie podejmuje i inicjuje proste działania badawcze

II 11. Matryca efektów kształcenia Zarządzenie nr 44 Rektora UW z dnia 26 października 2011 r. w sprawie szczegółowego opisu... § 5 3. W celu sprawdzenia właściwego doboru modułów kształcenia do realizacji programu kształcenia stosuje się matrycę efektów kształcenia.

Symbol kierunkowych efektów kształcenia Efekt kształcenia Przedmiot 1 Przedmiot 2 ... Przedmiot 3 K_W01 Zna zależność między głównymi subdyscyplinami filozoficznymi xxx xx K_W02 Zna i rozumie historyczny charakter kształtowania się idei filozoficznych K-U03 Wyszukuje, analizuje, selekcjonuje, ocenia i wykorzystuje informacje ze źródeł pisanych i elektronicznych K_K02 Samodzielnie podejmuje i inicjuje proste działania badawcze x

II 11. Matryca efektów kształcenia „Uważna analiza matrycy efektów kształcenia […] pozwala dostrzec [...] sytuacje, które mogą stanowić przesłankę do modyfikacji efektów kształcenia dla programu lub modyfikacji zestawu modułów. Takie sytuacje to: a) pusty wiersz matrycy: oznacza to, że pewien założony efekt kształcenia nie jest osiągalny w wyniku realizacji programu studiów – nie istnieje bowiem żaden moduł, który zakłada uzyskanie takiego efektu; b) słabo wypełniony wiersz matrycy: oznacza to, że pewien założony efekt kształcenia może być osiągnięty jedynie w znikomym, być może niedostatecznym stopniu; c) mocno wypełniony wiersz matrycy: może to oznaczać, że pewien założony efekt kształcenia jest nadmiernie eksponowany w programie studiów – zbyt duża liczba modułów zakłada uzyskanie takiego efektu (być może kosztem innych niedostatecznie „pokrytych” efektów); d) słabo wypełniona kolumna matrycy: może to oznaczać, że pewien moduł nie wnosi zbyt istotnego wkładu w osiągnięcie kierunkowych efektów kształcenia – niezbyt pasuje do wizji programu kształcenia.” A. Kraśniewski, Jak przygotowywać programy kształcenia zgodnie z wymaganiami wynikającymi z Krajowych Ram Kwalifikacji. Publikacja MNiSZW. 07.11.2011, s. 52.

II 12. Wybór modułów kształcenia Zarządzenie nr 44 Rektora UW z dnia 26 października 2011 r. w sprawie szczegółowego opisu... § 5 4. Program kształcenia umożliwia studentowi wybór modułów kształcenia, do których przypisuje się punkty ECTS w wymiarze nie mniejszym niż 30% liczby punktów ECTS, o której mowa w ust.1 pkt. 2 zgodnie z § 5 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie warunków...

II 13. Standardy kształcenia nauczycieli Zarządzenie nr 44 Rektora UW z dnia 26 października 2011 r. w sprawie szczegółowego opisu... § 5 6. Jednostka organizacyjna może w ramach kierunku studiów prowadzić zajęcia przygotowujące do zdobycia kwalifikacji uprawniających do wykonywania zawodu nauczyciela, jeżeli spełnia warunki określone w przepisach wydanych na podstawie przepisów art. 9c Ustawy. Standardy kształcenia nauczycieli – Rozporządzenie MNiSW.

II 14. Inne elementy wymagane przy nowym opisie programów kształcenia Zasady rekrutacji (zwłaszcza kompetencje „wejściowe” na studia drugiego stopnia). Zasoby informacyjne i baza materialna. Mobilność studentów (zasady programu Most i Erasmus funkcjonujące w jednostce, w szczególności lista partnerskich instytucji szkolnictwa wyższego w Europie i na świecie i zasady weryfikowania tej listy).

II 15. Punktacja ECTS Zarządzenia nr 44 Rektora UW z 26 października 2011 r. w sprawie szczegółowego opisu... § 5 1. Projektując strukturę programu kształcenia, należy określić: 1) liczbę semestrów i liczbę punktów ECTS konieczną do uzyskania kwalifikacji odpowiadającej poziomowi studiów; 2) moduły kształcenia (przedmioty lub grupy przedmiotów) wraz z przypisaniem do każdego modułu zakładanych efektów kształcenia oraz liczby punktów ECTS; 3) plan studiów prowadzonych w formie stacjonarnej i niestacjonarnej, ze wskazaniem wymagań etapowych, liczby punktów ECTS przewidzianej dla każdego etapu studiów, sposobów realizacji modułów kształcenia; 4) łączną liczbę punktów ECTS, którą student musi uzyskać na zajęciach wymagających bezpośredniego udziału nauczycieli akademickich i studentów zgodnie z § 5 ust. 1 pkt 6 Rozporządzenia w sprawie warunków...; 5) łączną liczbę punktów ECTS, którą student musi uzyskać w ramach zajęć z zakresu nauk podstawowych, do których odnoszą się efekty kształcenia dla określonego kierunku, poziomu i profilu kształcenia zgodnie z § 5 ust. 1 pkt 7 Rozporządzenia w sprawie warunków...; 6) łączną liczbę punktów ECTS, którą student musi uzyskać w ramach zajęć o charakterze praktycznym, w tym zajęć laboratoryjnych i projektowych zgodnie z § 5 ust. 1 pkt 8 Rozporządzenia w sprawie warunków...; 7) wymiar, zasady i formę odbywania praktyk, w przypadku gdy program kształcenia przewiduje praktyki.

II 15. Punktacja ECTS Przykład [za A. Kraśniewskim] „Realizacja przedmiotu «Projektowanie układów cyfrowych» obejmuje następujące formy zajęć: wykład prowadzony w wymiarze 2 godz. tygodniowo (semestr obejmuje 15 tygodni zajęć), zajęcia laboratoryjne, które realizowane są w formie siedmiu 4-godzinnych prowadzonych do dwa tygodnie ćwiczeń odbywających się w laboratorium, poprzedzonych 2-godziną sesja instruktażową na początku semestru, zajęcia projektowe; w ramach tych zajęć student, korzystając z udostępnionego oprogramowania (które jest dostępne w laboratorium, ale może być także zainstalowane na prywatnym komputerze studenta); student może uczestniczyć w prowadzonych co tydzień w wymiarze 1 godz. konsultacjach.

II 15. Punktacja ECTS Sprawdzanie założonych efektów kształcenia realizowane jest przez: ocenę przygotowania studenta do poszczególnych sesji zajęć laboratoryjnych (sprawdzian «wejściowy») oraz ocenę umiejętności związanych z realizacją ćwiczeń laboratoryjnych – ocenę sprawozdania przygotowywanego częściowo w trakcie zajęć, a częściowo po ich zakończeniu, ocenę wiedzy i umiejętności związanych z realizacją zadań projektowych – ocenę i «obronę» przez studenta sprawozdania z realizacji projektu, ocenę wiedzy i umiejętności wykazanych na egzaminie pisemnym o charakterze problemowym (student może korzystać z dowolnych materiałów dydaktycznych).

II 15. Punktacja ECTS Bilans nakładu pracy przeciętnego studenta wygląda następująco: obecność na wykładach: 15 x 2 godz. = 30 godz. obecność na zajęciach laboratoryjnych: 7 x 4 godz. + 2 godz. = 30 godz. przygotowanie do ćwiczeń laboratoryjnych: 7 x 3 godz. = 21 godz. dokończenie (w domu) sprawozdań z ćwiczeń laboratoryjnych: 7 x 2 godz. = 14 godz. obecność na konsultacjach związanych z realizacją projektu: 5 x 1 godz. = 5 godz. (zakładamy, że student korzysta z co trzecich konsultacji) realizacja zadań projektowych: 40 godz. (obejmuje także zainstalowanie oprogramowania i opanowanie umiejętności wykorzystania go do realizacji projektu oraz przygotowanie i „obronę” sprawozdania) przygotowanie do egzaminu i obecność na egzaminie: 12 godz. + 3 godz. = 15 godz.

II 15. Punktacja ECTS Łączny nakład pracy studenta wynosi zatem 155 godz., co odpowiada 6 punktom ECTS [jeden punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta]. W ramach tak określonego nakładu pracy studenta: nakład pracy związany z zajęciami wymagającymi bezpośredniego udziału nauczycieli akademickich wynosi 30 + 30 + 5 + 3 godz. = 68 godz., co odpowiada ok. 2.5 punktom ECTS (jeśli zakładamy, że nie dopuszczamy wartości ułamkowych, to należy przyjąć 2 lub 3 punkty ECTS), nakład pracy związany z zajęciami charakterze praktycznym wynosi 30 + 21 + 14 + 5 + 40 godz. = 110 godz., co odpowiada 4 punktom ECTS”. A. Kraśniewski, Jak przygotowywać programy kształcenia zgodnie z wymaganiami wynikającymi z Krajowych Ram Kwalifikacji. Publikacja MNiSZW. 07.11.2011, s. 67.

II 16. Odniesienia do aktów prawnych UW Zarządzenie nr 44 Rektora UW z dnia 26 października 2011 r. w sprawie szczegółowego opisu... § 5 2. Projektując strukturę programu, należy uwzględnić zapisy: 1) uchwały nr 56 Senatu UW z dnia 22 lutego 2006 r. w sprawie udziału przedmiotów niezwiązanych z kierunkiem studiów w programach studiów (Monitor UW z 2006 r. Nr 2, poz. 14); 2) uchwały nr 119 Senatu UW z dnia 17 czerwca 2009 roku w sprawie Uniwersyteckiego Systemu Nauczania Języków Obcych oraz certyfikacji biegłości językowej (Monitor UW z 2009 r. Nr 6, poz. 122); 3) uchwały nr 120 Senatu UW z dnia 21 czerwca 2006 r. w sprawie zmiany uchwały nr 114 Senatu UW z dnia 24 maja 2006 r. w sprawie wymiaru obowiązkowych zajęć z wychowania fizycznego (Monitor UW z 2006 r. Nr 7, poz. 99). Liczba punktów ECTS, którą student musi uzyskać na zajęciach z wychowania fizycznego, wynosi 2.

II 17. Wymogi Polskiej Komisji Akredytacyjnej Znowelizowana 17 października 2011 Uchwale Nr 873/2007 Prezydium Państwowej Komisji Akredytacyjnej z dnia 8 listopada 2007 r. w sprawie wytycznych do przygotowania raportu samooceny wraz z załącznikami (nowe wzory raportu samooceny), http://www.pka.edu.pl/index.php?page=akty_pw_uid Uchwała Nr 1/2011 Polskiej Komisji Akredytacyjnej z dnia 10 listopada 2011 r. w sprawie Statutu Polskiej Komisji Akredytacyjnej (wraz z załącznikami zawierającymi kryteria oceny programowej i instytucjonalnej). http://www.pka.edu.pl/Dokumenty/Uchwaly/statut_final_10.11.2011.pdf

III. Najczęściej zadawane pytania Od 15 listopada 2011 r. pytania przekazujemy: – pod adresem procesbolonski@uw.edu.pl; – ze wskazaniem danych osoby pytającej: imię, nazwisko, jednostka, funkcja; – w temacie wiadomości wpisujemy termin kluczowy (najwyżej dwa wyrazy, np. punktacja ECTS, ankiety studenckie, efekty kierunkowe itp.); – do pytania dodajemy ew. odniesienie do przepisu aktu prawnego, z którym wiąże się zgłaszany problem. Odpowiedzi będą publikowane na stronach: http://www.bjk.uw.edu.pl, http://www.procesbolonski.uw.edu.pl, http://www.bss.uw.edu.pl/nowa 66

Pełnomocnik Rektora ds. Jakości Kształcenia dr hab. Paweł Stępień, prof. UW E-mail: pawel.stepien@adm.uw.edu.pl Tel. 0 692 15 62 64 Biuro ds. Jakości Kształcenia Kierownik: mgr Agata Wroczyńska (awroczynska@uw.edu.pl) www.bjk.uw.edu.pl E-mail: bjk@uw.edu.pl Tel. (022) 55 24 072, (022) 55 24 073, Fax (022) 55 24 071 Siedziba: ul. Karowa 18, p. 203