1 Opracowanie koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w ramach projektu pn. Rozwój przedsiębiorczości na terenach wiejskich - diagnoza, kierunki, rekomendacje dla polityki rozwoju obszarów wiejskich Zamawiający: MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI DEPARTAMENT DORADZTWA, OŚWIATY ROLNICZEJ I NAUKI Wykonawcy: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa

2 Prof. dr hab. Jerzy Bański (kierownik projektu) – IGiPZ PAN Mgr Monika Szymańska (z-ca kierownika ds. organizacyjnych i zarządzania projektem) - FDPA Dr Konrad Czapiewski (z-ca kierownika ds. merytorycznych) – IGiPZ PAN Mgr Katarzyna Sabarańska – FDPA, Mgr Marcin Mazur – IGiPZ PAN, Mgr Michał Konopski – IGiPZ PAN, Mgr Barbara Solon – IGiPZ PAN Eksperci Dr inż. Paweł Chmieliński (ekspert w zakresie ekonomii) Dr Adam Wasilewski (ekspert w zakresie ekonomii) Dr hab. Wojciech Knieć (ekspert w zakresie socjologii wsi) Prof. SGH dr hab. Agnieszka Alińska (ekspert w zakresie finansów) Mgr Piotr Rogowiecki (ekspert w zakresie prawa) Zespół badawczy

3 Prezentacja założeń projektu

4 „dostarczenie informacji wspierających decyzje z zakresu rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, podejmowanych w ramach realizacji Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 r. oraz innych programów finansowanych ze środków europejskich, które przyczynią się do pozarolniczego rozwoju obszarów wiejskich”. Cele szczegółowe 1) ocena obszarów wiejskich pod względem warunków dla rozwoju sektora MŚP, 2) ocena aktywności podmiotów gospodarki rynkowej działających na terenach wiejskich, 3) analiza konkurencyjności przedsiębiorstw z obszarów wiejskich, 4) rozpoznanie związków pomiędzy aktywnością przedsiębiorców a wsparciem instytucjonalnym, 5) zidentyfikowanie barier rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, 6) uzyskanie kompleksowej diagnozy przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, 7) ocena przedsiębiorczości jako elementu zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, 8) uzyskanie rekomendacji dla przyszłych działań mających na celu rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Cele projektu

5 ZAKRES PRZESTRZENNY Obszar całej Polski ze szczególnym uwzględnieniem skali regionalnej. ZAKRES PODMIOTOWY Sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na terenach wiejskich, instytucje otoczenia biznesu oraz osoby prowadzące równocześnie działalność rolniczą i pozarolniczą. ZAKRES MERYTORYCZNY uwarunkowania społeczno-ekonomiczne i przestrzenne obszarów wiejskich oddziałujących na charakter przedsiębiorczości wiejskiej, jej formy i strukturę, konkurencyjność przedsiębiorstw oraz ich zdolność do innowacji i współpracy, funkcjonalność systemu instytucjonalnego wspierającego przedsiębiorczość, znaczenie wsparcia finansowego w ramach WPR w zakresie odchodzenia od rolnictwa w małych gospodarstwach i tworzenia alternatywnych miejsc pracy, szanse rozwoju przedsiębiorczości społecznej na obszarach wiejskich w kontekście poprawy jakości życia osób zajmujących się działalnością rolniczą w małych gospodarstwach rolnych oraz mieszkańców obszarów wiejskich, potencjał wsi w zakresie rozwoju przedsiębiorczości. Zakres badania

6 Koncepcja badania

7 Analizowane obszary problemowe i pytania badawcze Obszar I - Otoczenie instytucjonalne Jakiego rodzaju wsparcie jest oferowane obecnie przez instytucje otoczenia biznesu? Jakie przepisy determinują ofertę instytucji otoczenia biznesu? Jakie czynniki sprzyjają, a jakie ograniczają współpracę przedsiębiorstw wiejskich z otoczeniem instytucjonalnym? Obszar II - Otoczenie regulacyjne Czy (i jakie) obecne regulacje prawne ograniczają rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich? Jakie prawne regulacje prowadzenia działalności gospodarczej mają wpływ na rozwój przedsiębiorczości wiejskiej? W jaki sposób otoczenie regulacyjne wspomaga przedsiębiorstwa w pokonywaniu barier ekonomicznych i organizacyjnych? Obszar III - Wsparcie finansowe Jakie są dostępne źródła finansowania przedsiębiorstw i jaka jest ich struktura? Czy aktualne wsparcie finansowe dla przedsiębiorczości na wsi jest przedmiotowo właściwie ulokowane i czy wywołuje ono spodziewane rezultaty? Jakie przeszkody napotyka finansowanie przedsiębiorczości na obszarach wiejskich i jak dążyć do ich ograniczenia? Obszar IV - Konkurencyjność przedsiębiorstw Jakie są najbardziej konkurencyjne sektory, w których działają przedsiębiorstwa na wsi, a jakie sektory wykazują deficyt konkurencyjności? Jakie są atuty (przewagi konkurencyjne) przedsiębiorstw działających na obszarach wiejskich i czy są one należycie wykorzystywane? Jakie bariery (np. prawne/ekonomiczne/społeczne) powodują niedostatek konkurencyjności przedsiębiorstw na wsi? Obszar V - Współpraca przedsiębiorstw Czy poziom kooperacji przedsiębiorców działających na terenach wiejskich jest odpowiedni? Jakie czynniki kształtują możliwości rozwoju współpracy przedsiębiorstw na wsi? Co ogranicza współpracę przedsiębiorstw na wsi?

8 Diagnoza Wyniki badań kwestionariuszowych i wywiadów

9 Wykonane wywiady pogłębione Instytucje rządowe, administracyjne i samorządowe ARiMR, MRiRW, Starostwo Powiatowe w Płocku, Starostwo Radom, Starostwo Szydłowiec, Stowarzyszenie i Starostwo Powiatowe Świdwin Urząd Gminy Siedlce, ARIMR Limanowa Instytucje finansoweBOŚ, FM Bank, PKO BP SA, Polski Związek Funduszy Pożyczkowych, Międzygminny Bank Spółdzielczy, BIURO RACHUNKOWE IWONA FERENC, Bank Spółdzielczy w Starej Białej, Łomżyński Fundusz Poręczeń Kredytowych (ŁFPK), Bank Spółdzielczy w Sokołach, Usługi Ubezpieczeniowe Barbara, Perkowska, PKO BP SA Łosice, Regionalny Ośrodek Funduszu Społecznego w Siedlcach, Bank Spółdzielczy Świdwin, Fundusz Poręczeń Kredytowych Nowy Sącz, BGŻ Nowy Sącz Instytucje doradcze i szkoleniowe MODR Płock, Fundacja Wspomagania Wsi, Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego w Zambrowie, MODR N. Sącz, MODR Karniowice, SIEĆ PIFE Małopolska Izba Rolnicza Nowy Sącz, Sądecka Izba Gospodarcza, MODR w Warszawie, Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych, Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych w Białogardzie, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, Łosickie Stowarzyszenie Rozwoju EQUUS, Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych w Świdwinie, WODR Świdwin, Stowarzyszenie Białogard, ODR Połczyn-Zdrój, Pow. Urząd Pracy Świdwin, ZODR Baszkowice, Consulting Doradztwo Finansowe, AGROEXPERT, MODR Siedlce Urzędy pracyWUP Urząd Pracy Płock, PUP Powiatowy Urząd Pracy w Płocku, Powiatowy Urząd Pracy w Limanowej, Powiatowy Urząd Pracy N. Sącz, Powiatowy Urząd Pracy w Sokołowie Podl., Powiatowy Urząd Pracy Zambrów, Pow. Urząd Pracy Świdwin, PUP w Siedlcach, PUP Łosice, LGDLGD "Aktywni Razem„, LGD RdR (Razem dla Radomki), LGD "Brama na Bagna„, LGD Powiatu Świdwińskiego, LGD Świdwin, LGD Złocieniec

10 Wykonane badania kwestionariuszowe Liczebność ankietowanych przedsiębiorc ó w wg wojew ó dztw

11 Liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym, 2012, Źródło: opracowanie własne Diagnoza przedsiębiorczości Wieś charakteryzuje się niższą aktywnością gospodarczą niż przeciętna w kraju i dużym zróżnicowaniem przestrzennym w tym zakresie. Większa aktywność cechuje tereny zachodnie Polski oraz strefy oddziaływania dużych ośrodków miejskich. Podstawowymi przyczynami niskiej aktywności są: niski poziom wykształcenia ludności oraz niedorozwój infrastruktury finansowej i instytucji wspierania przedsiębiorczości. Zmiana wartości wskaźnika przedsiębiorczości w okresie wg typów funkcjonalnych gmin. A – gminy miejskie, B – obszary urbanizowane, C – wielofunkcyjne obszary przejściowe, D – obszary wybitnie rolnicze, E – obszary z przewagą funkcji rolniczej, F – obszary o funkcjach turystycznych i rekreacyjnych, G – obszary o funkcjach leśnych oraz H – obszary o funkcjach mieszanych.

12 Charakterystyka badanych przedsiębiorstw Struktura wieku przedsiębiorców w badaniu kwestionariuszowym Struktura wykształcenie respondentów w badaniu kwestionariuszowym

13 Charakterystyka badanych przedsiębiorstw Struktura wielkościowa przedsiębiorstw w badaniu kwestionariuszowym Struktura przedsiębiorstw w badaniu kwestionariuszowym wg przestrzennego zasięgu prowadzonej działalności

14 Struktura badanych przedsiębiorstw wg rodzaju prowadzonej działalności Charakterystyka badanych przedsiębiorstw

15 Charakterystyka badanych przedsiębiorstw Przeciętny przedsiębiorca jest mężczyzną w wieku czterdziestu kilku lat z wykształceniem wyższym lub średnim technicznym. Bardzo niewielu jest na wsi młodych przedsiębiorców w wieku poniżej 30 lat. Kobiety kierują średnio co czwartym przedsiębiorstwem wiejskim. Wśród przedsiębiorców na wsi dużą grupę stanowią osoby o przygotowaniu technicznym (wykształcenie średnie techniczne i zasadnicze zawodowe). Struktura przedsiębiorstw na wsi zdominowana jest przez mikroprzedsiębiorstwa, wśród których duży odsetek stanowią przedsiębiorstwa jednoosobowe. Stosunkowo największy udział mają podmioty działające na rynku lokalnym obejmującym od kilku wsi po kilka gmin. W strukturze branżowej przeważają firmy usługowe, a następnie handlowe i produkcyjne. Przeciętny wiek badanej firmy wynosi 11 lat; największą grupę stanowią firmy młode powstałe po 2000 roku. Bardzo niewiele jest firm, które utrzymują się na rynku od ponad 25 lat.

16 Scenariusze

17 Scenariusze - wnioski Pozytywne zmiany w otoczeniu regulacyjnym i finansowym będą miały najsilniejszy wpływ na rozwój przedsiębiorczości wiejskiej. Zdecydowanie najmniejszą rolę w kształtowaniu pozytywnych zmian przypisuje się otoczeniu instytucjonalnemu. Najbardziej negatywne zmiany w przedsiębiorczości na wsi mogą wynikać z niekorzystnych trendów w zakresie konkurencyjności związanych ze spadkiem popytu na produkty i usługi, spadkiem podaży na rynku pracy i wzrostem liczby przepisów prawnych Można przyjąć, że najprawdopodobniej w najbliższej perspektywie korzystne trendy wystąpią w otoczeniu finansowym, współpracy (poprawa poziomu zbytu i premiowanie współpracy) i konkurencyjności (nowe rynki zbytu, innowacyjność). Negatywnych trendów należy oczekiwać w otoczeniu instytucjonalnym i regulacyjnym.

18 Koncepcja misja, cele, kierunki działań

19 Schemat celów strategicznych

20 Cel strategiczny 1 – Różnorodność i wykorzystanie lokalnych przewag W rozwoju polskiej wsi należy w większym stopniu uwzględnić jej lokalne i regionalne atuty. Wykorzystanie lokalnej specyfiki przyrodniczej i społeczno-gospodarczej sprzyja większej efektywności i różnorodności przedsiębiorstw działających na obszarach wiejskich. Struktura społeczno-gospodarcza polskiej wsi podlega powolnym przemianom, które powinny zmierzać m.in. do zwiększania jej różnorodności z uwzględnieniem lokalnych i regionalnych atutów. Przedsiębiorczość wiejska powinna być mozaiką firm charakteryzujących się większą niż obecnie różnorodnością i wykorzystującą lokalne i regionalne przewagi. W polityce rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej należy więc zwrócić uwagę na promowanie i sprzyjanie rozwojowi tych przedsiębiorstw, które wykorzystują w swojej działalności lokalna specyfikę. Nie oznacza to jednak podejmowania „administracyjnych” decyzji o kierunku rozwoju przedsiębiorczości na danych obszarze; każdy przedsiębiorca powinien mieć pełną swobodę wyboru działalności gospodarczej, którą chce prowadzić.

21 Cel strategiczny 2 – Budowanie systemu instytucji wspierających biznes Efektywne wykorzystanie systemu instytucji wsparcia biznesu tworzy dobre podstawy do rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej oraz do optymalnego wykorzystania pomocy finansowej i podnoszenia konkurencyjności firm działających na obszarach wiejskich. Należy stworzyć taki system instytucjonalnego otoczenia przedsiębiorczości wiejskiej, który w sposób efektywny wykorzysta swoje możliwości wsparcia i kreowania działalności gospodarczej oraz przyczyni się do kształtowania struktury przedsiębiorstw zgodnej z potrzebami mieszkańców oraz lokalną specyfiką wsi. Instytucje otoczenia biznesu powinny stworzyć komplementarny system instytucji wspierających przedsiębiorczość wiejską pod warunkiem pełnego wykorzystania potencjału każdej z nich. Należy poprawić poziom dostępności instytucji otoczenia biznesu.

22 Cel strategiczny 3 – Stabilność otoczenia regulacyjnego Stabilne, bezpieczne i jednoznacznie interpretowane przepisy otoczenia regulacyjnego są warunkiem koniecznym w rozwoju przedsiębiorczości na terenach wiejskich. Otoczenie regulacyjne jest uwarunkowaniem rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej wymagającym najpilniejszych zmian. Należy dążyć przede wszystkim do stabilizacji przepisów w otoczeniu regulacyjnym przedsiębiorstw poprzez redukcję niepotrzebnych unormowań, ich uproszczenie i ograniczenie swobody interpretacyjnej. Ważnym postulatem jest dostosowanie niektórych przepisów do funkcjonowania mikroprzedsiębiorstw na wsi. W zakresie wsparcia finansowego najsilniejszy pozytywny wpływ mogą wywrzeć: uproszczenie wniosków, większe wsparcie dotacjami przedsiębiorców, dostępność gwarancji, poręczeń i kredytów.

23 Cel strategiczny 4 – Współpraca zwiększająca efektywność i konkurencyjność Droga do modernizacji i rozwoju pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarach wiejskich wiedzie przez konkurencyjność przedsiębiorstw wiejskich. Poza inwestycjami kapitałowymi, elementami niezbędnymi w tym procesie są: „skracanie dystansu” do korzyści aglomeracji poprzez powszechnie wykorzystywany Internet, wykorzystanie rosnących kwalifikacji pracowników jako przewagi konkurencyjnej oraz współpraca przedsiębiorców. Tylko konkurencyjne przedsiębiorstwa będą w stanie w dłuższej perspektywie utrzymać się na rynku i przyczyniać się do rozwoju obszarów wiejskich, zarówno gospodarczego, jak i społecznego. Większość przedsiębiorstw na wsi będzie prowadzić działalność usługową, handlową i usługowo-handlową, co jest związane z mniejszymi wymaganiami, co do zasobów finansowych i kompetencyjnych niż w przypadku firm produkcyjnych. Przedsiębiorstwa wiejskie w przypadku większości branż już na początku swojej działalności muszą przezwyciężyć barierę słabszej dostępności do środków produkcji, mniejszego rynku pracy i rynku zbytu, czy słabszych możliwości kooperacji w stosunku do przedsiębiorstw zlokalizowanych w miastach i ich bezpośrednim otoczeniu.

24 Cel strategiczny 4 – Współpraca zwiększająca efektywność i konkurencyjność W imieniu zespołu badawczego Dziękuję za uwagę W imieniu zespołu badawczego Dziękuję za uwagę