mgr Małgorzata Piasecka Intencjonalne ograniczanie czynników ryzyka uzależnienia młodzieży szkolnej od środków psychoaktywnych mgr Małgorzata Piasecka

cel badań Identyfikacja czynników chroniących, w tym środowiskowych działań wspierających, które powodują, iż część młodzieży z grupy podwyższonego lub wysokiego ryzyka nie sięga po środki psychoaktywne

Badane środowiska młodzieży Rodzina Szkoła Grupa rówieśnicza Społeczność lokalna

Metody badawcze Wywiad Zastosowanie wywiadu pozwoliło przede wszystkim na poznanie sytuacji osób badanych ze szczególnym uwzględnieniem środowiska rodzinnego, rówieśniczego, szkolnego i lokalnego, w którym osoby te dorastały. (rozumienie wywiadu, jako metody badań za: Palka S., 2006, s. 49)

Grupa badawcza Badaniami objęto łącznie grupę 118 osób, mieszczących się w przedziale wiekowym 15 – 18 lat, które w toku życia doświadczały różnego rodzaju trudności i przeciwności losu, m.in.: wzrastanie w środowisku o podwyższonym stopniu zagrożenia patologią społeczną, przedrozwodowe konflikty rodzinne, burzliwy rozwód, separacja opiekunów, śmierć lub utrata kontaktu z osobą znaczącą, poważna choroba somatyczna lub psychiczna jednego z opiekunów, długotrwałe ubóstwo, nadużycia psychiczne, fizyczne czy seksualne, częste przebywanie opiekuna lub opiekunów poza domem, zaniedbanie ze strony opiekunów itp.

Grupa badawcza W celu znalezienia odpowiedzi na pytanie dlaczego lub dzięki czemu część młodzieży będącej pod wpływem podobnych czynników środowiskowych sięga po środki psychoaktywne, a część nie, wśród osób badanych, spełniających powyższe kryterium, wyszczególnione zostały dwie grupy: młodzież uzależniona przebywająca w placówkach leczenia uzależnień, młodzież niezażywająca środków psychoaktywnych, która na moment badania nie wykazuje dysfunkcji w żadnym z obszarów funkcjonowania.

Czynniki chroniące występujące w środowisku rodzinnym młodzieży Do czynników tych zaliczono: wsparcie przez członków rodziny w trudnych chwilach, okazywanie miłości i opieka przez członków rodziny, bliskie relacje z dziadkami, wspólnie spędzany czas wolny, zainteresowanie rodziców/opiekunów grupą rówieśniczą dziecka, zainteresowanie rodziców/opiekunów sposobem spędzania czasu wolnego poza domem, ustabilizowana sytuacja materialna rodziny.

czynniki ograniczające wpływ czynników ryzyka podejmowane w środowisku rodzinnym badanej młodzieży Działania i czynniki ograniczające chroniące Młodzież uzależniona % Młodzież nieuzależniona% Możliwość uzyskania wsparcia od członków rodziny w razie trudności 47,5 88,1 Poczucie posiadania osób w rodzinie, które kochają i troszczą się 61,0 89,8 Bliskie relacje z dziadkami 44,1 69,5 Wspólnie spędzany czas wolny 5,1 55,9 Zainteresowanie rodziców / opiekunów grupą rówieśniczą dziecka 11,9 49,2 Zainteresowanie rodziców / opiekunów sposobem spędzania czasu wolnego przez dziecko 8,5 Ustabilizowana sytuacja materialna rodziny 18,6 22,0

Najczęściej występujące czynniki chroniące w środowisku rodzinnym W obu grupach i w takiej samej kolejności są to: poczucie posiadania osób w rodzinie, które kochają i troszczą się; możliwość uzyskania wsparcia od członków rodziny w razie trudności; bliskie relacje z dziadkami. Czynniki te jednak częściej występowały wśród młodzieży nieuzależnionej niż u młodzieży uzależnionej.

Czynniki chroniące – środowisko rodzinne Czynniki, które znacząco różnicują obie grupy badanych i występują głównie u młodzieży nieuzależnionej, a tylko w niewielkim stopniu u osób uzależnionych to: wspólnie spędzany czas wolny, zainteresowanie rodziców / opiekunów grupą rówieśniczą, zainteresowanie rodziców / opiekunów sposobem spędzania czasu wolnego przez dziecko.

Czynniki chroniące występujące w środowisku szkolnym Do czynników chroniących występujących w środowisku szkolnych zaliczone zostały dwie grupy czynników: czynniki wynikające z jednostki (zależne od niej) i związane ze środowiskiem szkolnym: pozytywny stosunek do obowiązku szkolnego, pozytywne wyniki w nauce, zainteresowania i zaangażowanie w życie szkoły, uczęszczanie na zajęcia pozalekcyjne, zainteresowania i pasje pozaszkolne, przynależność do organizacji o charakterze prospołeczny, przyjazne relacje z innymi uczniami,

Czynniki chroniące występujące w środowisku szkolnym 2. czynniki wywodzące się bezpośrednio ze środowiska szkolnego: brak dostępu do środków psychoaktywnych w szkole, adekwatne reakcje ze strony szkoły na sięganie przez uczniów (w tym badanego) po środki psychoaktywne, znajomość przez wychowawcę/pedagoga szkolnego sytuacji rodzinnej ucznia, możliwość uzyskania wsparcia ze strony osób dorosłych w szkole, działania profilaktyczne prowadzone w szkole.

Czynniki chroniące występujące w środowisku szkolnym Czynniki chroniące – środowisko szkolne Młodzież uzależniona % Młodzież nieuzależniona % Pozytywny stosunek do obowiązku szkolnego 3,4 71,2 Pozytywne wyniki w nauce 91,5 Zainteresowania i zaangażowanie w życie szkoły 1,7 39,0 Uczęszczanie na zajęcia pozalekcyjne 5,1 67,8 Zainteresowania i pasje pozaszkolne 44,1 94,9 Przynależność do organizacji o charakterze prospołeczny 16,9 Znajomość przez wychowawcę/pedagoga szkolnego sytuacji rodzinnej ucznia 49,2 Możliwość uzyskania wsparcia ze strony osób dorosłych w szkole 13,6 84,7

Czynniki chroniące występujące w środowisku szkolnym Wśród młodzieży uzależnionej dominują czynniki wywodzące się bezpośrednio ze środowiska szkolnego, natomiast u młodzieży nieuzależnionej czynniki obie grupy czynników chroniących Możemy zatem stwierdzić, iż czynniki chroniące mające swe źródło w szkole występują znacznie częściej u młodzieży nieuzależnionej.

Czynniki chroniące występujące w grupie rówieśniczej Do czynników chroniących występujących w grupie rówieśniczej zaliczone zostały dwie grupy czynników: 1. czynniki związane z jednostką i grupą rówieśniczą: posiadanie bliskich przyjaciół, pozytywny sposób postrzegania własnych umiejętności w zakresie nawiązywania kontaktów, poczucie bycia lubianym w grupie rówieśniczej, konstruktywny sposób spędzania czasu wolnego, 2. czynniki wynikające się bezpośrednio z grupy rówieśniczej: brak dostępu do środków psychoaktywnych w grupie rówieśniczej, możliwość uzyskania konstruktywnego wsparcia w grupie rówieśniczej.

Czynniki chroniące występujące w grupie rówieśniczej Czynniki chroniące – grupa rówieśnicza Młodzież uzależniona % Młodzież nieuzależniona% Posiadanie bliskich przyjaciół 61,0 79,7 Pozytywny sposób postrzegania własnych umiejętności w zakresie nawiązywania kontaktów 69,5 72,9 Poczucie bycia lubianym 64,4 71,2 Konstruktywny sposób spędzania czasu wolnego 1,7 62,7 Brak dostępności do środków psychoaktywnych w grupie rówieśniczej 0,0 32,2 Możliwość uzyskania konstruktywnego wsparcia w grupie rówieśniczej 44,1 83,1

Czynniki chroniące występujące w grupie rówieśniczej Czynniki chroniące występujące wśród młodzieży uzależnionej z najwyższą częstotliwością to: pozytywny sposób postrzegania własnych umiejętności w zakresie nawiązywania kontaktów, poczucie bycia lubianym w grupie rówieśniczej, posiadanie bliskich przyjaciół. Czynniki te równocześnie występują u badanej młodzieży nieuzależnionej, jednak z dużo wyższą częstotliwością.

Czynniki chroniące występujące w środowisku lokalnym Do czynników chroniących występujących w środowisku lokalnym badanej młodzieży zaliczono: bliskie relacje z sąsiadami, konstruktywna grupa rówieśnicza w środowisku lokalnym, brak doświadczeń związanych z zagrożeniem poczucia bezpieczeństwa w środowisku lokalnym, możliwość uzyskania wsparcia w środowisku lokalnym.

Czynniki chroniące występujące w środowisku lokalnym Rozkład czynników chroniących jest bardzo zbliżony w obu grupach. Czynnikiem dominującym w obu grupach jest czynnik związany z brakiem doświadczeń zagrożenia poczucia bezpieczeństwa. Kolejność występowania wszystkich czynników jest identyczna w obu grupach, jednak w grupie młodzieży nieuzależnionej występowanie tych czynników jest minimalnie intensywniejsze. Grupy nie różnicują się ze względu na czynniki chroniące występujące w środowisku lokalnym.

Podsumowanie Analiza dotycząca czynników chroniących wykazała istotność statystyczną we wszystkich czterech grupach. Czynniki chroniące znacznie częściej występują w grupie młodzieży nieuzależnionej niż młodzieży uzależnionej.

wnioski Zgodnie z wynikami badań własnych oddziaływania z zakresu profilaktyki zachowań ryzykownych związanych z sięganiem po środki psychoaktywne, powinny być ukierunkowane na następujące cele: wzmacnianie czynników chroniących w środowisku rodzinnym, a w szczególności: możliwość uzyskania wsparcia od członków rodziny w razie trudności, bliskie relacje z dziadkami, wspólnie spędzany czas wolny, zainteresowanie rodziców / opiekunów grupą rówieśniczą, zainteresowanie rodziców / opiekunów sposobem spędzania czasu wolnego przez dziecko,

wnioski 2. wzmacnianie czynników chroniących w środowisku szkolnym, a w szczególności: a) czynników chroniących wywodzących się bezpośrednio ze środowiska szkolnego, takich jak: działania profilaktyczne prowadzone w szkole, znajomość przez wychowawcę/pedagoga szkolnego sytuacji rodzinnej ucznia, możliwość uzyskania wsparcia ze strony osób dorosłych w szkole, b) czynników wynikających z jednostki (zależnych od niej): rozwijanie zainteresowań i pasji pozaszkolnych, pozytywne wyniki w nauce, pozytywny stosunek do obowiązku szkolnego, uczęszczanie na zajęcia pozalekcyjne,

Wnioski 3. wzmacnianie czynników chroniących w grupie rówieśniczej, a w szczególności: możliwość uzyskania konstruktywnego wsparcia w grupie rówieśniczej.

Dziękuję za uwagę