Zarządzanie przestrzenią turystyczną dr Eugenia Panfiluk dr Eugenia Panfiluk Katedra Turystyki i Rekrecji Wydziału Zarządzania Politechniki Białostockiej

Determinanty rozwoju turystyki w przestrzeni Wykład 2

Zakres treści: czynniki pobudzające rozwój turystyki w przestrzeni czynniki hamujące rozwój turystyki w przestrzeni przydatność przestrzeni dla rozwoju turystyki i zagospodarowania przestrzennego, metody badania przydatności przestrzeni na potrzeby rozwoju turystyki, metody badania poziomu rozwoju funkcji turystycznej w przestrzeni, zagospodarowania turystycznego

Literatura R. S. Yuill, A simulation study of baner effects in spatial diffusion problems, Inter – University Community of Mathematical Geographers, Discussion, An Arbor, Michigan, 1965, Papers 5. A. Łukaszewicz, Przestrzenny wymiar wzrostu społeczno – gospodarczego, Region Białostocki 5, 1977. Z. Rykiel, Ograniczenia meldunkowe jako bariery przestrzenne, Przegląd Geograficzny nr 58, 1968. J. Kołodziejski, Uwarunkowania przestrzenne ochrony środowiska, w: Podstawowe cele i cechy planowania przestrzennego a ochrona środowiska przyrodniczego, Biuletyn KPZK. PAN z. 139, 1988 A. Szwichtenberg, Stymulatory i bariery rozwoju funkcji turystycznej w polskiej strefie nadbałtyckiej, Koszalin 1991, s. 226

Stymulatory i bariery rozwoju przestrzeni turystycznej stymulatory – będące impulsem, bodźcem pobudzającym podejmowanie aktywności turystycznej oraz działań na rzecz turystyki, bariery – będące przeszkodą, utrudnieniem, uniemożliwiające lub hamujące turystyczny rozwój obszaru; katalizatory obejmujące: aktywatory – wspomagające, przyspieszające oddziaływanie determinant właściwych, inhibitory – spowalniające lub hamujące działanie determinant właściwych

Stymulatory i bariery rozwoju Ze względu na czas trwania: determinanty ciągłe - występujące stale, niepodlegające gwałtownym, widocznym zmianom. Dopuszczalne zmiany są minimalne i rozłożone w czasie. Charakteryzuje je niewielki wpływ na aktualny stan przestrzeni oraz duży wpływ na charakter przestrzeni, (np. klimat, ukształtowanie powierzchni) determinanty okresowe – występują jednorazowo lub cyklicznie, mający widoczny wpływ zarówno na stan, jak i charakter przestrzeni turystycznej. Mogą to być determinanty występujące z różnym natężeniem w przedziałach czasowych różnej długości (od kilku do kilkudziesięciu lat). Zmiany przestrzeni turystycznej pod wpływem tego rodzaju determinantu mogą być podstawą do wyróżnienia i charakterystyki okresów rozwoju przestrzeni turystycznej.

determinanty incydentalne – występujące jednorazowo w stosunkowo krótkim czasie. Przemiany związane z występowaniem tego rodzaju czynników mogą być zdarzeniami o charakterze krańcowym w określeniu etapów rozwoju przestrzeni turystycznej tak zwane determinanty inicjujące lub determinanty nieinicjujące (na przykład: kataklizmy, igrzyska olimpijskie, nowe osiągnięcia techniki). Bariery o charakterze incydentalnym są często impulsem do ponownego rozwoju przestrzeni turystycznej.

Ze względu na oddziaływanie w określonych strefach istotnych w rozwoju przestrzeni turystycznej wyróżniamy: determinanty przyrodnicze – są to walory przyrodnicze, wyraźnie stymulujące rozwój przestrzeni oraz określające jej charakter a także inne uwarunkowania, na które mieszkańcy i uźytkownicy określonych przestrzeni nie mają wpływu, a które w znacznym stopniu ograniczają lub przerywają rozwój przestrzeni turystycznej. Determinantem przyrodniczym jakim są warunki klimatyczne wpływają na intensywność wykorzystania przestrzeni, decydują o lokalizacji elementów zagospodarowania turystycznego a nawet całych kompleksów turystycznych. determinanty infrastrukturalne – związane z elementami zagospodarowania turystycznego (baza noclegowa, gastronomiczna, towarzysząca, paraturystyczna), dostępnością komunikacyjną oraz walorami recepcji. determinanty ekologiczne – których podstawą są preferencje zachowań turystów w środowisku przyrodniczym oraz świadomość ekologiczna społeczności lokalnych, a także funkcjonujący system ochorony przyrody, sposoby utylizacji odpadów, oczyszczania ścieków,

determinanty historyczno – kulturowe – są to elementy dziedzictwa historycznego, tradycje wypoczynku na określonym terenie oraz niematerialne walory kulturowe takie jak zwyczaje, obrzędy ludowe, elementy kultury mniejszości narodowych, determinanty psychologiczne – polegające głównie na percepcji obszaru przez potencjalnych turystów oraz miejscową ludność (tworzenie wizerunku przestrzeni, utrwalanie stereotypów postrzegania konkretnych obszarów przez turystów), determinanty społeczne i demograficzne – obejmują charakter społeczności lokalnych, zasoby wolnej siły roboczej, poziom wykształcenia społeczności lokalnej w zakresie obsługi ruchu turystycznego, strukturę demograficzną, determinanty polityczne – są to wszelkie działania podejmowane przez władze państwa i samorządowe stymulujące rozwój turystyki na wybranym poziomie decyzyjnym.

determinanty ekonomiczne – możliwości kredytowania inwestycji turystycznych, możliwości pozyskiwania funduszy na cele turystyczne, ceny. detereminanty technologiczne – stwarzają możliwości pełniejszego wykorzystania walorów turystycznych i sprawniejszego funkcjonowania całego systemu turystycznego. Udogodnienia te zwiększają dostępność dla rynku osób niepełnosprawnych lub posługujących się wyłącznie elektronicznymi formami rezerwacji czy płatności (Włodarczyk, 2009).

Stymulatorami pobudzającymi działania bodźców zewnętrznych mających na celu rozwój, wykreowanie przestrzeni turystycznej: dziedzictwo obszaru – określane jako elementy pierwotne, zasoby obszary niezwiązane genetycznie z wcześniejszym rozwojem turystyki, infrastruktura – określane jako elementy wtórne będące tą częścią zasobów, które powstały w wyniku rozwoju turystyki, pozwalające na optymalne wykorzystanie przestrzeni turystycznej oraz uzupełniające elementy pierwotne obszaru, wartość dodana – tworzą ją niematerialne atrybuty przestrzeni turystycznej dające określoną satysfakcję turystom, organizacja i zarządzanie – różnorakie struktury i działania wpływające na właściwe funkcjonowanie przestrzeni turystycznej jako określonej struktury (Kaczmarek, Stasiak, Włodarczyk, 2005).

bariery rozwoju przestrzeni turystycznej: pierwotne – do których zalicza się: determinanty przyrodnicze, zagospodarowania oraz społeczne, wtórne – do których zalicza się: popyt turystyczny, wymogi ochrony środowiska przyrodniczego, politykę społeczno – gospodarczą i przestrzenną (Szwichtenberg 1991).

Przydatność przestrzeni dla rozwoju turystyki i zagospodarowania przestrzennego Zasoby turystyczne Walory turystyczne Atrakcje turystyczne Zagospodarowanie turystyczne Kapitał ludzki Kapitał rzeczowo – finansowy

Metody badania przydatności przestrzeni na potrzeby rozwoju turystyki Inwentaryzacji, Taksonomii numerycznej, Bonitacji punktowej, Modelowa,

Metoda bonitacji punktowej polega na doborze cech diagnostycznych i ich ocenie w określonej przestrzeni W literaturze polskiej metodę bonitacji punktowej zastosował po raz pierwszy S. Leszczyński w okresie międzywojennym. Służyła ona do określenia atrakcyjności turystycznej środowiska geograficznego Podhala, jak i stopnia jego zagospodarowania turystycznego. Metoda bonitacji punktowej, z uwagi na dowolność doboru skali wartości i określania kryteriów, jest metodą subiektywną. A. Matczak zastosował metodę bonitacji punktowej do określenia m.in. funkcji turystycznej województw przyjmując do badania 33 zmienne określające rozwój funkcji turystycznej obrazujące walory turystyczne, zagospodarowanie i ruch turystyczny. A. Matczak: Województwa o funkcji turystycznej a obszary o skażonym środowisku geograficznym w Polsce. W: Turyzm t. 5 z.1 s. 57-66.

Elementy infrastruktury turystycznej i paraturystycznej Cechy klasyfikacyjne Elementy infrastruktury turystycznej i paraturystycznej 1. Elementy z zakresu komunikacji instytucje i urządzenia z zakresu transportu: kolejowego, drogowego (taksówki, komunikacja zbiorowa), wodnego, lotniczego, koleje linowe i wyciągi, instytucje i urządzenia usprawniające przemieszczanie się turystów, np. oznakowane szlaki turystyczne drogowe, piesze i narciarskie, parkingi, stacje paliw, pomoc drogowa, wypożyczalnie samochodów, dworce, przystanki, porty wodne, lotniska, przejścia graniczne itp. instytucje i urządzenia z zakresu łączności: telekomunikacja, poczta, budki telefoniczne, skrzynki pocztowe. 2. Elementy z zakresu zakwaterowania stałe, półstałe, sezonowe, trwałe, ruchome itp. struktura rodzajowa

3. Elementy z zakresu żywienia zakłady ogólnodostępne i zakłady żywienia zamkniętego, zakłady gastronomiczne podstawowe (restauracje, jadłodajnie, zajazdy, bary, stołówki), zakłady i urządzenia gastronomiczne uzupełniające (kawiarnie, cukiernie, herbaciarnie, winiarnie, piwiarnie, automaty gastronomiczne) punkty sprzedaży detalicznej artykułów spożywczych 4. Elementy z zakresu ekwipunku turystycznego, osobistego i gospodarczego placówki handlowe (sportowo-turystyczne, odzieżowe, obuwnicze itp.), placówki wypożyczania ekwipunku, placówki świadczące usługi naprawcze i wytwórcze.

5. Elementy z zakresu kultury instytucje prowadzące działalność polegającą na organizowaniu imprez kulturalnych, w których turysta uczestniczy jako widz (teatry, kina, kabarety, opery, filharmonie, cyrki, muzea, ogrody zoologiczne i botaniczne) instytucje i urządzenia umożliwiające turyście organizację rozrywki we własnym zakresie (biblioteki, dyskoteki, wesołe miasteczka itp.) 6. Elementy z zakresu wychowania fizycznego i udostępniania walorów środowiska naturalnego ułatwiające lub umożliwiające turystom korzystanie z walorów, głównie przyrodniczych, danego terenu (ścieżki spacerowe, plaże, punkty widokowe, umożliwiające czynne uprawianie sportu (kąpieliska, boiska, sale sportowe, ścieżki zdrowia itp.), umożliwiające bierne uczestnictwo w imprezach sportowo - turystycznych

7. Elementy z zakresu zdrowia i higieny placówki lecznictwa otwartego i zamkniętego (szpitale, izby chorych, ośrodki zdrowia, stacje pogotowia ratunkowego, placówki GOPR i WOPR, apteki itp.), zakłady lecznictwa uzdrowiskowego (sanatoria, prewentoria, szpitale, zakłady przyrodolecznicze, pijalnie wód mineralnych, domy zdrojowe), placówki z zakresu higieny (szalety publiczne, łaźnie, pralnie, zakłady fryzjerskie i kosmetyczne itp.) 8. Elementy z zakresu informacji, reklamy i organizacji ruchu turystycznego Instytucje prowadzące działalność informacyjno doradczą - punkty informacji turystycznej, Urządzenia informacji turystycznej (tablice informacyjne, kioski multimedialne, drogowskazy)

Klasyfikacja cech diagnostycznych Czynniki atrakcyjności turystycznej: posiada cechy budzące zainteresowanie turysty, jest czytelny w krajobrazie, reprezentatywny dla typu krajobrazu, pozwala na percepcję zmysłową, pełni funkcje poznawcze, pełni funkcje dydaktyczno – wychowawcze, pełni funkcje estetyczne, pełni funkcje wypoczynkowe, pełni funkcje rekreacyjne

Klasyfikacja cech diagnostycznych Czynniki wpływające na jakość pobytu turystycznego Dostępność komunikacyjna, Dostępność bazy hotelowej i gastronomicznej, Wyposażenie w szlaki turystyczne, Wyposażenie w punktu informacji turystycznej

Klasyfikacja cech diagnostycznych wg Matczaka Zmienne reprezentujące walory przyrodnicze: liczba miejscowości wypoczynkowych I i II kategorii, liczba miejscowości krajoznawczych I i II kategorii, liczba obiektów krajoznawczych I i II kategorii, liczba przyrodniczych obiektów krajoznawczych I i II kategorii, liczba kulturowych obiektów krajoznawczych I i II kategorii, liczba miejscowości z walorami antropogenicznymi, liczba miejscowości ze źródłami wód leczniczych, procentowy udział w powierzchni województw obszarów o walorach wypoczynkowych, procentowy udział w powierzchni województw obszarów o walorach krajoznawczych, procentowy udział lasów w powierzchni województw, powierzchnia lasów uzdrowiskowo - klimatycznych w ha, powierzchnia lasów dla masowego wypoczynku ludności w ha, powierzchnia parków krajobrazowych w ha, powierzchnia rezerwatów przyrody w ha, powierzchnia obszarów chronionego krajobrazu w ha, liczba pomników przyrody ogółem.

Zmienne stanu zagospodarowania turystycznego: liczba miejsc noclegowych w obiektach turystycznych i wczasowo – wypoczynkowych ogółem, liczba miejsc noclegowych w obiektach noclegowych ogółem, liczba miejsc noclegowych w obiektach wczasowo – wypoczynkowych ogółem, liczba miejsc noclegowych na kempingach i polach biwakowych, liczba miejsc noclegowych w kwaterach prywatnych, liczba miejsc w zakładach gastronomicznych, liczba punktów sprzedaży detalicznej, drogi publiczne w km na 100 km2.

Zmienne wielkości ruchu turystycznego: liczba osób korzystających z obiektów turystycznych i turystyczno – wypoczynkowych ogółem, liczba osób korzystających z kempingów i pól biwakowych, liczba osób korzystających z kwater prywatnych, liczba cudzoziemców korzystających z obiektów turystycznych i wczasowo – wypoczynkowych, liczba cudzoziemców korzystających z obiektów turystycznych, liczba cudzoziemców korzystających z obiektów wczasowo – wypoczynkowych.

Ocena punktowa natężenia zjawiska Opracowanie skali dla każdej zmiennej Zasada klasyfikacji Punkty Od 0% do 50% wartości średniej krajowej 1 Od 50,1% do 90% wartości średniej krajowej 2 Od 90,1% do 110% wartości średniej krajowej 3 Od 110,1% do 150% wartości średniej krajowej 4 Powyżej 150% wartości średniej krajowej 5

Metoda inwentaryzacji Obejmuje etapy : Prace przygotowawcze Penetrację terenu Opracowanie zebranych materiałów Udostępnienie i rozpowszechnienie wyników inwentaryzacji Cechy : Przedmiot, wnikliwość, zakres

Klasyfikacja rzeczowa Środowisko przyrodnicze Obiekty archeologiczne Zabytki urbanistyki i architektury Upamiętnione miejsca historyczne Zabytki techniki Muzea, archiwa, zbiory Obiekty i ośrodki kultury ludowej Obiekty współczesne (powstałe po 1945r.), imprezy

Przygotowanie prac inwentaryzacyjnych Penetracja terenu

Opracowanie zebranych materiałów Kolejność elementów opisu powinna być następująca : Rodzaj, typ, nazwa Położenie (jeżeli adres nie określa go jednocześnie) Rozwój (historia) Charakterystyka (wymiary, opis, bryły) Wnętrze Stan zachowanie (jeżeli stan jest dobry-nie podawać) Związane z obiektem (walorem) wydarzenia dziejowe, ludzie, legendy, zwyczaje, imprezy, falklor, odbicie w sztuce lub literaturze Udostępnienie i zagospodarowanie turystyczne (jeżeli wymaga ujęcia)

Karta inwentaryzacyjna Dokumentacja inwetaryzacyjna obejmuje : Dokumentacje bibliograficzna, ikonograficzna i kartograficzna Archiwizacja komputerowa kart inwentaryzacyjnych

Wskaźniki intensywności Schneidera (Ts) i Charvata (Tch) T – liczba turystów (gości) No – liczba osobonoclegów L – Liczba stałych mieszkańców

Wskaźnik wykorzystania pojemności noclegowej Liczba osobonoclegów (w okresie t) Liczba miejsc noclegowych (w okresie t)

Wskaźniki obrazujące odniesienie ruchu turystycznego i zagospodarowania do powierzchni Gt – gęstość ruchu turystycznego Gb – gęstość bazy noclegowej S – powierzchnia w km2 T – Liczba turystów N – liczba turystycznych miejsc noclegowych

Wskaźniki charakteryzujące zagospodarowanie turystyczne Wskaźnik rozwoju bazy noclegowej Liczba turystów . Liczba miejsc noclegowych Wskaźnik rozwoju bazy gastronomicznej Liczba turystów + liczba ludności miejscowej Liczba miejsc konsumpcyjnych

STOPIEŃ ROZWOJU FUNKCJI TURYSTYCZNEJ Współczynnik lokalizacji (WLi) Ti – odsetek miejsc noclegowych (lub liczba turystów, liczba zatrudnionych w usługach turystycznych itp.) w jednostce przestrzeni „i” w stosunku do wielkości zjawiska na całym badanym obszarze Li – wielkość badanego zjawiska na całym badanym obszarze

WSKAŹNIK LOKALIZACJI ISARDA (Iir) – intensywność ruchu Wir – struktura procentowa pierwszego badanego zjawiska według jednostek przestrzennych Wi - struktura procentowa drugiego badanego zjawiska według jednostek przestrzennych Iir > 1 względny nadmiar badanego zjawiska w stosunku do podstawy odniesienia Iir < 1 względny niedobór badanego zjawiska w stosunku do podstawy odniesienia Iir = 1 względny równowaga obu badanych zjawisk

Wskaźniki pomiaru wpływu ruchu turystycznego na środowisko Chłonności turystycznej (mierniki pomiaru) Pojemności turystycznej (mierniki pomiaru)