Prawne aspekty działalności bibliotek – wybrane zagadnienia Konstancin, 29 maja 2009 roku Joanna Hetman-Krajewska adwokat, radca prawny

O czym będę mówić: 1. PRAWO AUTORSKIE: obecny stan ustawy problem dzieł osieroconych public lending right 2. Windykacja książek i opłat regulaminowych od niesumiennych czytelników

Co mamy obecnie?

Zmiany 2007 1. nowelizacja z 9.05.2007 – implementacja dyrektywy „Enforcement”, w życie 20.06.2007 2. 6.06.2007 – wskutek wyroku TK z 24.05.2006 traci moc art. 70 ust. 2 PrAut 3. nowelizacja z 7.09.2007 – nowe brzmienie art. 70 – art. 70 ust. 2(1) obowiązuje od 6.06.2007

Co miało być, ale nie wyszło… Poprzednia kadencja Sejmu – prace nad trzema innymi nowelizacjami PrAut art. 108 ust. 3 PrAut – zatwierdzanie tabel wynagrodzeń Fundusz Promocji Twórczości art. 24 PrAut – ustawa „fryzjerska”

Ale… zasada dyskontynuacji prac Sejmu

Czyli… wszystko trzeba było zacząć od nowa…

Co nowego planuje ustawodawca? projekt ustawy nowelizacyjnej – trwają prace

Najbardziej palący problem załatać dziurę po wyeliminowaniu z porządku prawnego art. 108 ust. 3 (zatwierdzanie tabel wynagrodzeń)

Problem z tabelami Wyrok TK z 24.01.2006 – art. 108 ust. 3 uznany za niezgodny z Konstytucją, stracił moc 1.09.2006

Czy tabele obowiązują? Tak. Za niezgodną z Konstytucją uznano procedurę zatwierdzania tabel, a nie same tabele. Przesądza to ustawa nowelizacyjna – dotychczasowe tabele stosuje się do czasu prawomocnego zatwierdzenia odpowiednich tabel na podstawie nowych przepisów, jednak nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej Choć de lege lata – odmienne poglądy…

Ale… nadal nie ma prawidłowej, zgodnej z konstytucją procedury zatwierdzania tabel.

Projekt nowelizacji ustawy projekt ustawy nowelizacyjnej po konsultacjach społecznych i międzyresortowych 6 stycznia 2009 roku – przyjęty przez Radę Ministrów skierowany do Sejmu właściwa komisja – Komisja Kultury

Założenie nowelizacji Wyrok TK tylko wycinkowo wskazał nieprawidłowości w zatwierdzaniu tabel wynagrodzeń (brak należytej reprezentatywności użytkowników) Należy szerzej spojrzeć na mechanizm zatwierdzania tabel wynagrodzeń i dokonać zasadniczych zmian

Kontrola tabel Filozofia zmian – utrzymanie systemu kontroli tabel wynagrodzeń ustalanych przez organizacje zbiorowego zarządzania

Tabele wynagrodzeń Dotychczas: utwory + artystyczne wykonania Nowela: utwory + przedmioty praw pokrewnych

Stałe stawki jak na razie: stawki minimalne projekt: stałe (sztywne) stawki – kwotowe lub procentowe na tym samym polu eksploatacji (odtwarzanie za pomocą wprowadzonego do obrotu egzemplarza; nadawanie w programach radiowych lub telewizyjnych) dla takiej samej kategorii utworów lub przedmiotów praw pokrewnych – tabele różnych ozz zatwierdzane w jednym postępowaniu (cel: zapewnić ich spójny charakter); efekt: określenie generalnego obciążenia użytkowników + udziału poszczególnych kategorii uprawnionych w tej kwocie także we wszelkich innych przypadkach – zespół orzekający KPA weźmie pod uwagę kwotę ogólnego obciążenia podmiotów korzystających

Obowiązek przedstawienia niższych stawek Dla instytucji kultury i oświatowych O ile korzystanie z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych: - w zakresie działalności statutowej - nie łączy się z osiąganiem korzyści majątkowych

Nowe obowiązki ozz 1. obowiązek złożenia tabel wynagrodzeń do zatwierdzenia – w przypadkach obligatoryjnego pośrednictwa ozz lub wymuszonego charakterem eksploatacji Jeśli nie – minister może cofnąć zezwolenie 2. obowiązek sporządzania rocznego sprawozdania merytorycznego z działalności 3. obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych i sporządzania sprawozdania finansowego (badane przez biegłego rewidenta) 4. rozszerzenie obowiązku kontraktowania – obowiązek udzielenia zgody na korzystanie z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych w granicach wykonywanego zarządu – możliwość odmowy tylko z ważnych powodów (nowe brzmienie art. 106 ust. 2)

Jedna wyznaczona ozz ZASADA ONE-STOP-SHOP? do poboru wynagrodzenia na podstawie zatwierdzonych tabel i udzielania licencji na korzystanie z utworów i przedmiotów pr. pokr. na polu eksploatacji: publiczne odtwarzanie utworów i przedmiotów praw pokrewnych za pomocą wprowadzonego do obrotu egzemplarza oraz nadawanych w programach radiowych lub telewizyjnych wysokość wynagrodzenia oraz udział poszczególnych uprawnionych w tej kwocie: określona w orzeczeniu zespołu orzekającego KPA (generalne obciążenie użytkowników)

Jedna wyznaczona ozz (2) Minister Kultury (rozporządzenie, po zasięgnięciu opinii organizacji zbiorowego zarządzania) wskazuje: jedną ozz uprawnioną do poboru wynagrodzeń i udzielania licencji Pozostałe ozz – udzielają pełnomocnictwa wyznaczonej ozz

Uchylono art. 109! Obecnie: postanowienia umowne mniej korzystne dla twórców, niż wynikałoby to z tabel – nieważne, a w ich miejsce – odpowiednie postanowienia tabel Rozbieżne poglądy co do zakresu zastosowania art. 109 (1. do umów ozz –korzystający, 2. do umów korzystający – twórca zrzeszony w ozz, 3. do umów korzystający – każdy twórca; ad 2 – wyrok SN z 3 lutego 2006, I CK 334/05, w sprawie Hachette Livre Polska)

Zakres stosowania stawek Art. 11015 Stawki określone w zatwierdzonych tabelach stosuje się w umowach, których stroną jest organizacja zbiorowego zrządzania Postanowienia umowne określające stawkę w innej wysokości niż zatwierdzona w tabeli – nieważne, w ich miejsce – stawki z tabeli ALE! – możliwość zastosowania stawki innej niż wynika z zatwierdzonej tabeli – w umowie zbiorowej pomiędzy ozz a organizacją zrzeszającą użytkowników albo użytkownikiem o zasięgu ogólnopolskim

Ale, by nie powstała luka… art. 5 ust. 7 zd. drugie ustawy nowelizacyjnej Postanowienia umowne mniej korzystne dla twórców, niż wynikałoby to z tabel wynagrodzeń zatwierdzonych na podstawie dotychczasowych przepisów, są nieważne, a ich miejsce zajmują odpowiednie postanowienia tych tabel.

Co z obecnymi tabelami? Pójdą do śmietnika po upływie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej, chyba że wcześniej zostaną zatwierdzone odpowiadające im tabele na nowych zasadach (art. 5 ust. 7 ustawy nowelizującej). OZZ – obowiązek złożenia wniosków o zatwierdzenie obligatoryjnych tabel w terminie 6 miesięcy od dnia powołania Komisji Prawa Autorskiego na nowych zasadach (art. 5 ust. 5 ustawy nowelizującej)

Komisja Prawa Autorskiego zmiana kluczowa – zasady i tryb działania KPA w ustawie, a nie w rozporządzeniu (jak do tej pory) realizacja wyroku TK – zespoły orzekające wybierane w sposób gwarantujący reprezentację interesów twórców i użytkowników pozostanie, ale jako organ quasi-sądowy (skład „odchudzony” – 30, a nie 40 arbitrów) obecny skład arbitrów – do dnia powołania KPA zgodnie z nowelą nowy skład – minister kultury powoła w terminie 2 miesięcy od dnia wejścia w życie noweli

Kompetencje KPA 1. rozpatrywanie spraw o zatwierdzanie i zmianę zatwierdzonych tabel wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych 2. rozstrzyganie sporów dotyczących stosowania tabel 3. rozstrzyganie sporów związanych z zawarciem umowy o reemisję w sieciach kablowych 4. wskazywanie organizacji właściwej 5. rozpatrywanie spraw o odtworzenie akt, uzupełnienie, sprostowanie lub wykładnię orzeczenia KPA

Zmiany w zakresie procedowania KPA powoływanie zespołów orzekających – skład nieparzysty, złożony z arbitrów wskazanych przez obie kategorie organizacji (zapewnienie reprezentatywności zespołów orzekających) niezrealizowany projekt: przewodniczącym składu – sędzia sądu powszechnego (ALE! Opór resortu sprawiedliwości) inna procedura – postępowanie cywilne nieprocesowe (realizacja postulatu równouprawnienia stron postępowania); w sprawach spornych – przepisy KPC o postępowaniu przed sądem polubownym

Zmiany w zakresie procedowania KPA (2) Strony postępowania w sprawach o zatwierdzenie tabel wynagrodzeń oraz o wskazanie organizacji właściwej: 1. wnioskodawca 2. inne ozz, działające na polu eksploatacji, którego wniosek dotyczy 3. organizacje zrzeszające podmioty korzystające z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych 4. podmioty korzystające z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych prowadzące działalność o charakterze ogólnopolskim

Wyspecjalizowane sądy Sądy Własności Intelektualnej Na razie – pierwszy krok: Minister Sprawiedliwości wyznaczy w drodze rozporządzenia jeden sąd okręgowy do rozpoznawania spraw zainicjowanych w wyniku odwołania od orzeczeń KPA

System odwoławczy Orzeczenie KPA Zaskarżenie do sądu okręgowego wyznaczonego przez Ministra Sprawiedliwości (Sądu Własności Intelektualnej – ?) Apelacja Skarga kasacyjna

Czy to nie będzie oznaczało przewlekłości postępowania o zatwierdzanie tabel?

Kiedy możemy spodziewać się zmian? Planowano: 1 stycznia 2009 Obecnie: 30 dni od dnia ogłoszenia Za wyjątkiem art. 1104 ust. 2 oraz art. 1108 ust. 2 – od 1 stycznia 2010 roku

Akty podustawowe 1. projekt rozporządzenia MK zmieniającego rozporządzenie w sprawie określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów i importerów 2. projekt rozporządzenia MK zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat uiszczanych przez posiadaczy urządzeń reprograficznych

Kategorie urządzeń i nośników Cele zmian: 1. konieczność aktualizacji rodzajów urządzeń oraz nośników objętych obowiązkiem opłaty 2. weryfikacja wysokości opłat

Urządzenia reprograficzne Cel zmian: konieczność weryfikacji wysokości opłat reprograficznych

Prawo autorskie w Polsce a dyrektywy UE 8 dyrektyw UE w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych Wszystkie implementowane do prawa krajowego ALE! – nie zawsze prawidłowo; nie zawsze w całości…

Dzieła „osierocone” orphan works objęte ochroną prawa autorskiego, ale brak kontaktu z uprawnionym/-ymi

Kierunki dalszych zmian Problem dzieł osieroconych (orphan works) – zalecenie Komisji z dnia 24 sierpnia 2006 r. w sprawie digitalizacji i udostępnienia w Internecie dorobku kulturowego oraz w sprawie ochrony zasobów cyfrowych; Komisja wezwała państwa członkowskie do utworzenia mechanizmu ułatwiającego wykorzystanie dzieł osieroconych.

Kierunki dalszych zmian (2) Komunikat Komisji z 3.01.2008 w sprawie kreatywnych treści online na jednolitym rynku (Creative Content Online) – zarządzanie cyfrowymi prawami autorskimi; aktualizacja/wyjaśnienie ewentualnych przepisów prawnych, które bezpodstawnie ograniczają rozpowszechnianie kreatywnych treści online w UE, przy jednoczesnym uznaniu znaczenia praw autorskich dla tworzenia treści; cztery główne horyzontalne wyzwania wymagające podjęcia działań na szczeblu UE: 1. dostępność kreatywnych treści (w tym problem dzieł osieroconych); 2. wieloterytorialne zezwolenia dla kreatywnych treści; 3. interoperacyjność i przejrzystość zarządzania cyfrowymi prawami autorskimi; 4. oferty prawne i piractwo

Kierunki dalszych zmian (3) Zielona księga z 16.07.2008 w sprawie praw autorskich w gospodarce opartej na wiedzy – cel: zachęcenie do publicznej debaty nad najlepszymi sposobami rozpowszechniania w środowisku online wiedzy związanej z badaniami, nauką i edukacją; potrzeba promowania swobodnego przepływu wiedzy i innowacji jako „piątej swobody” na jednolitym rynku

Problem z archiwami Nowe pola eksploatacji, nieznane w chwili zawarcia umowy, np. digitalizacja (cyfryzacja) Sytuacja patowa

Public lending right Przywilej biblioteczny a dyrektywa o prawie najmu i użyczania

Windykacja książek i opłat regulaminowych od niesumiennych czytelników

Skala zjawiska Cierpliwość bibliotekarzy się wyczerpuje? Kalisz Chełm Płock Wrocław …

Podstawa prawna ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego

Problem przedawnienia ZASADA – roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu TERMINY – 10 lat 3 lata – dla roszczeń o świadczenia okresowe, dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej 2 lata – sprzedaż towarów i usług w ramach przedsiębiorstwa

Jaki termin przedawnienia dla roszczeń bibliotek?

Czy można dochodzić przedawnionych roszczeń? TAK! Zarzut przedawnienia sąd bierze pod uwagę na zarzut pozwanego, a nie z urzędu

Procedura windykacji 1 wezwanie do zapłaty należnych opłat regulaminowych wraz z odsetkami ustawowymi oraz do zwrotu książki/książek w terminie 14 dni od otrzymania wezwania doręczenie – list polecony za zwrotnym potwierdzeniem odbioru

Procedura windykacji 2 2. pozew do sądu o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym/upominawczym i zobowiązanie do zwrotu książki/książek – z reguły w postępowaniu uproszczonym (na formularzu; wartość przedmiotu sporu do 10 tys. zł) właściwość sądu – wg miejsca zamieszkania dłużnika lub wg siedziby biblioteki koszty sądowe – do 2000 zł – 30 zł, 2000-5000 – 100 zł, 5000-7500 – 250 zł, ponad 7500 – 300 zł

Procedura windykacji 3 3. wniosek do sądu o nadanie nakazowi zapłaty klauzuli wykonalności – o ile klauzula wykonalności nie zostanie nadana z urzędu koszty sądowe – bez opłaty, chyba że klauzula przeciwko małżonkowi lub innej osobie niż wskazana w tytule egzekucyjnym

Procedura windykacji 4 4. wniosek do komornika o wszczęcie egzekucji – komornik wg miejsca zamieszkania dłużnika, choć może być każdy inny (spoza danego rewiru) opłaty – komornik nie pobiera z góry kosztów egzekucyjnych; może jedynie żądać kosztów na wydatki (np. uzyskanie informacji z ZUS, US, dojazdy – niewielkie kwoty)

Czy procedura windykacji jest do „przejścia” bez pomocy prawnika?

Psychologia windykacji

Rachunek ekonomiczny Czy warto się w to bawić? TAK – jeśli obsługa procesu windykacyjnego odbywa się we własnym zakresie lub zostaje zlecona kancelarii/firmie windykacyjnej rozliczającej się „za efekt”

Czy konieczność stosowania procedury zamówień publicznych? Nie – art. 4 pkt 8 ustawy – Prawo zamówień publicznych nie stosuje się do zamówień i konkursów, których wartość nie przekracza wyrażonej w złotych równowartości kwoty 14.000 euro. Ta wartość nie może być przekroczona w ciągu roku.

Jak możemy pomóc? Model usług windykacyjnych „Płacisz za efekt”

Oferta usług windykacyjnych dla bibliotek: 1. symboliczna opłata stała za przyjęcie sprawy (na pokrycie kosztów korespondencji itp.) – 10-20 zł 2. w razie dobrowolnej zapłaty/zwrotu książki: 30-35% odzyskanej należności w razie ugody zwalniającej z całej opłaty (jedynie zwrot książki lub jej równowartości) – bez opłat (!) 3. jeśli sprawa skończy się w sądzie/u komornika: 30-35% odzyskanej należności (głównej + odsetek) koszty zastępstwa procesowego przyznane przez sąd lub komornika – pokrywa je dłużnik

Czego robić nie wolno? Nie wolno: pobierać od dłużnika jakichkolwiek dodatkowych opłat, np. opłat manipulacyjnych, kosztów windykacji itp. używać bezprawnych gróźb

Jakie koszty po stronie biblioteki? 1. koszty korespondencji itp. – 20 zł EWENTUALNIE: 2. zapytanie do d. Centralnego Biura Adresowego (obecnie Wydział Udostępniania Informacji) – 30-40 zł 3. opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17 zł 4. opłata sądowa – 30-300 zł 5. klauzula wykonalności p-ko małżonkowi – 50 zł 6. zaliczki na wydatki komornika – 50-200 zł

Pytania

Joanna Hetman-Krajewska joannahetman@patrimonium.com.pl Dziękuję za uwagę Joanna Hetman-Krajewska joannahetman@patrimonium.com.pl