Doskonalenie warsztatu tłumacza: kształcenie zorganizowane, samokształcenie dr Iwona Borys Uniwersytet Warmińsko-Mazurski PAROLES Biuro Tłumaczeń paroles1@wp.pl

Jacy jesteśmy i jakie jest nasze zadanie? Czego oczekuje od nas klient (nadawca / odbiorca)? Co zrobić, aby sprostać oczekiwaniom klienta?

Archetyp tłumacza Tłumacz: wykształcenie: filologia obca / lingwistyka stosowana / inne kierunki lub studia podyplomowe dla tłumaczy wykształcenie uzupełniające: studia wyższe / szkoły o innej specjalności niż filologia pobyt w kraju języka obcego (nauka, praca) nabywanie i doskonalenie kompetencji i umiejętności translatorskich: podstawy na studiach (jeśli były), po ich ukończeniu tłumacz zdany jest na siebie

Niektóre mity na temat tłumacza (tworzone przez nas samych) Tłumaczyć może każdy, kto zna język obcy (szczególnie absolwent filologii) NIE Tłumaczenie jest pracą mało ważną, nie cieszącą się szacunkiem społecznym, ponieważ często jest zajęciem dodatkowym NIE Native speaker języka, obcego w danym kraju, jest lepszym tłumaczem, niż osoba wyróżniająca się doskonałą znajomością tego języka jako obcego NIE Ukończenie studiów o profilu tłumaczeniowym wystarczy, aby być dobrym tłumaczem NIE Tłumacz powinien wyspecjalizować się wyłącznie w jednej dziedzinie (lub kilku zbliżonych) NIE Tłumacz jest jedyną osobą w procesie przekładu, która zna oba języki, może więc popełniać błędy rzeczowe bez obawy, że zostanie zdemaskowany NIE / TAK ...

Oczekiwania klienta wobec tłumacza perfekcyjnie wykonane tłumaczenie: bez błędów w zakresie treści, formy i sposobu przekazu kompetentny w dziedzinie, której dotyczy przekład: zna tematykę na tyle, że nie należy mu nic objaśniać w trakcie tłumaczenia profesjonalne podejście do klienta: dyskrecja, terminowość, bezstronność, umiejętność pozyskania zaufania...

Co myślą o nas klienci? Nie należy się skupiać na obecności tłumacza, a na samej komunikacji TAK Tłumacz jest niezbędnym elementem komunikacji, więc należy okazać mu zaufanie i umożliwić wykonanie tłumaczenia, a w razie potrzeby pomóc (dla dobra komunikacji) TAK Tłumacz nie jest wystarczająco kompetentny, aby przekazać w pełni treści językowe i pozajęzykowe – z założenia tłumaczy źle i trzeba go nieustannie kontrolować NIE Jeśli któryś z uczestników komunikacji ma wątpliwości odnośnie prawidłowości recepcji przekazywanego komunikatu (także w przypadku niezgodności komunikatu z oczekiwaniami odbiorcy), najprawdopodobniej winny jest tłumacz NIE!!!

Rola tłumacza Translator (przekaźnik, kanał, nie powoduje zniekształceń komunikatu), z którą najczęściej bywa utożsamiany; Autor tekstu przekładu (nie tylko w tłumaczeniu literackim); Interpretator tekstu oryginału (często także warstwy pozatekstowej komunikatu); Instruktor uczący odbiorcę finalnego recepcji świata kultury oraz indywidualnej przestrzeni mentalnej nadawcy prymarnego.

Układ translatoryczny Gruczy O1 N2 N1 O2 -język -kontekst kulturowy sytuacyjny -ukryte znaczenia -intencje -zachowania -obraz nadawcy ... ? Tłumacz

Cechy dobrego tłumacza Kompetencja językowa: Doskonała znajomość języka oryginału i języka przekładu w zakresie ogólnym Znajomość subjęzyków specjalistycznych w języku oryginału i języku przekładu Umiejętność swobodnego tworzenia poprawnych zdań i fraz, wyrażania myśli w zrozumiały dla odbiorcy sposób Umiejętność parafrazowania, czyli zmiany formy tekstu w celu dostosowania jej do specyfiki dokumentu lub parametrów recepcyjnych odbiorcy, przy jednoczesnym zachowaniu przesłania tekstu

Cechy dobrego tłumacza (cd.) Kompetencja merytoryczna: Wiedza specjalistyczna z zakresu dziedziny, której dotyczy tłumaczony tekst Znajomość aspektów pozajęzykowych środowiska nadawcy i odbiorcy oraz różnic między nimi Kompetencja warsztatowa / techniczna: Umiejętności praktyczne z zakresu przekładu (pisemnego lub ustnego) – wiedza teoretyczna nie jest niezbędnym warunkiem, choć jej podstawy są pożądane

Cechy dobrego tłumacza (cd.) Umiejętność obsługi komputera i/lub urządzeń wspomagających przekład symultaniczny (kabina, mikroporty...) Znajomość obsługi narzędzi wspomagających tłumaczenie Umiejętność tworzenia własnych baz danych oraz baz źródeł Umiejętność szybkiego gromadzenia i porządkowania informacji (w razie konieczności przygotowania się do zlecenia z nietypowego zakresu

Cechy dobrego tłumacza (cd.) Kompetencja pozatranslacyjna (psychofizyczna, osobowościowa...): Umiejętność funkcjonowania w sytuacji stresowej Umiejętność szybkiego reagowania na niespodziewane sytuacje, które mogą wyniknąć w trakcie przekładu (także związane z brakiem kompetencji tłumacza); Dobra pamięć Opanowanie, stanowczość (bez nachalności); Dyskrecja; Wygląd zewnętrzny (ubiór, fryzura…) dostosowany do sytuacji – w przypadku tłumaczenia ustnego;

Cechy dobrego tłumacza (cd.) Rzetelność, terminowość Umiejętność wzbudzenia zaufania uczestników procesu przekładu; Naturalny szacunek wobec klienta i tłumaczonego tekstu

Dlaczego doskonalenie? Konieczność ciągłego uaktualniania zasobu wiedzy ogólnej i specjalistycznej – orientacja w temacie, uzupełnianie baz danych i tworzenie nowych Zmiany zachodzące w JO i JP (leksykalne, stylistyczne, gramatyczne) Nowe technologie wspomagające pracę tłumacza Podwyższanie / utrzymywanie poziomu kompetencji językowej, merytorycznej, warsztatowej i pozatranslacyjnej

Doskonalenie warsztatu tłumacza musi być procesem ciągłym, ustawicznym

Kształcenie zorganizowane Studia podyplomowe na wyższych uczelniach ( studia dla tłumaczy, językowe, specjalistyczne) Warsztaty tłumaczeniowe organizowane przez uczelnie, organizacje zrzeszające tłumaczy (STP, TEPIS...) lub biura tłumaczeń Kursy językowe

Program podyplomowych studiów dla tłumaczy (wybrane zagadnienia) Tłumaczenie pisemne Tłumaczenie ustne (konsekutywne, symultaniczne, liaison, a vista) Tłumaczenie tekstów specjalistycznych (prawnych i prawniczych, technicznych, ekonomicznych, dyplomatycznych, turystycznych, naukowych, unijnych, medycznych, ...) Gramatyka i/lub stylistyka języka polskiego Praca z komputerem, wykorzystanie Internetu Techniki werbalne, emisja głosu Weryfikacja tekstu przekładu Tworzenie baz terminologicznych, korzystanie ze źródeł Przedmioty teoretyczne (teoria przekładu, podstawy prawa, wiedza o UE, semantyka, pragmatyka...)

Samokształcenie Kompetencja językowa: korzystanie z różnych form kształcenia zorganizowanego (studia podyplomowe, kursy językowe w kraju i za granicą) pobyt w kraju języka obcego (aktywny – nauka, praca) stała obserwacja zmian leksykalnych (terminologia!), stylistycznych i gramatycznych w OBU językach aktywny kontakt (rozmowy, wymiana informacji) ze specjalistami z dziedziny, w której specjalizuje się tłumacz czytanie publikacji fachowych Tworzenie i stałe uzupełnianie baz terminologicznych i baz źródeł tłumaczenie i/lub samodzielne tworzenie tekstów w obu językach, weryfikacja tych tekstów przez native speakera/specjalistę, krytyczne odniesienie się do uwag weryfikatora Ad 2. Musi mówić, komunikować się Ad 4. Poznaje / aktualizuje specyfikę języka specjalistycznego Ad 7. SPECJALISTA nie LINGWISTA – znajomość cech języka danej grupy zawodowej

Samokształcenie – cd. Kompetencja merytoryczna: aktualizacja posiadanej wiedzy: czytanie publikacji specjalistycznych, aktywny kontakt ze specjalistami korzystanie z różnych form kształcenia zorganizowanego (studia podyplomowe, kursy językowe w kraju i za granicą) Kompetencja warsztatowa: podnoszenie poziomu praktycznych umiejętności związanych z konkretnym rodzajem tłumaczenia (szybkie i sprawne pisanie w edytorze tekstów lub doskonalenie biegłości obsługi innych przydatnych tłumaczowi programów, prawidłowa emisja głosu, odpowiednia artykulacja i intonacja wypowiedzi) uzyskiwanie wiadomości teoretycznych na temat strategii przekładu lub wypracowanie własnych, skutecznych opanowanie obsługi narzędzi wspomagających tłumaczenie

Samokształcenie – cd. opanowanie i doskonalenie umiejętności dokonywania szybkiej analizy tekstu źródłowego (paralelnego) w celu doboru materiału leksykalnego, wyekscerpowania cech stylistycznych i składniowych, tworzących lub wzbogacających bazę danych Kompetencja pozatranslacyjna: stała praca nad doskonaleniem lub wypracowaniem cech, których tłumacz nie posiada w wystarczającym stopniu (samodoskonalenie lub korzystanie z warsztatów, ćwiczeń, pomocy psychologa, stylisty...) ćwiczenie pamięci selektywnej, krótkotrwałej, trwałej praca nad doskonaleniem odporności na stres krótkotrwały

Samokształcenie – cd. Czytanie publikacji specjalistycznych: - tworzenie / wzbogacanie bazy terminologicznej - poznawanie / aktualizacja specyfiki danego subjęzyka (stylistyka, składnia) ćwiczenie umiejętności sprawnego wyszukiwania i doboru informacji, szybkiego tworzenia podstawowych baz terminologicznych oraz merytorycznych praca nad doborem tekstów paralelnych UWAGA: Zawsze należy korzystać z publikacji, możliwie najbardziej rzetelnych pod względem języka i treści (tworzone przez specjalistów native-speakerów, a nie tłumaczone)

Samokształcenie – cd. Aktywny kontakt ze specjalistą / native speakerem JO i/lub JP (często zleceniodawcą lub jego przedstawicielem): weryfikacja przetłumaczonego tekstu (nie musi znać języka oryginału) wyjaśnianie na bieżąco wątpliwości związanych z aktualnie tłumaczonym tekstem – minimalizacja ryzyka błędu terminologicznego możliwość uzyskania materiałów pomocniczych

Samokształcenie – cd. Kontakty z innymi tłumaczami: Kontakty bezpośrednie wymiana doświadczeń możliwość wzajemnej weryfikacji tekstów lub wyjaśnienia wątpliwości Warsztaty, szkolenia, konferencje dla tłumaczy - zdobywanie wiedzy teoretycznej i praktycznej na temat tłumaczenia i jego konkretnych aspektów nawiązywanie kontaktów z innymi tłumaczami Fora internetowe, grupy dyskusyjne możliwość szybkiego uzyskania pomocy równocześnie z wielu źródeł – wybór najbardziej wiarygodnego Szybka możliwość znalezienia zlecenia / osoby do wykonania zlecenia

Samokształcenie – cd. Ćwiczenie podstawowych sprawności tłumaczeniowych: pamięć: powtarzanie przeczytanych lub usłyszanych fragmentów tekstu, a następnie porównanie z oryginałem (weryfikacja w przypadku tekstów mówionych możliwa przy pracy z tekstem nagranym) ekscerpowanie najważniejszych informacji z tekstu (pamięć selektywna) parafrazowanie: opowiadanie przeczytanego / usłyszanego tekstu własnymi słowami łączenie lub dzielenie zdań w tekście analiza zależności logicznych wewnątrz frazy / zdania (stawianie pytań); na podstawie postawionych pytań rekonstrukcja hipotetycznej frazy wykorzystywanie kontekstu do ustalenia znaczenia nieznanego słowa

Samokształcenie – cd. praca z tekstem sformułowanym niegramatycznie, chaotycznie, z błędami (korekta nieprawidłowej formy przy zachowaniu treści) praca z tekstem pisanym: Oswajanie się z charakterem pisma użytkowników języka obcego – często jego specyfika utrudnia lub uniemożliwia odczytanie Ćwiczenie interpretacji tabel, wykresów, schematów, oznaczeń (często z pomocą specjalisty-konsultanta)

Dziękuję za uwagę Iwona Borys paroles1@wp.pl