Choroby cywilizacyjne Zagadnienia z psychoonkologii. „Niedotykany umiera szybciej” Ewa Sasimowska

Choroby cywilizacyjne – definicja: Choroby cywilizacyjne (zwane także społecznymi lub XXI wieku) - globalnie szerzące się, powszechnie znane choroby, spowodowane rozwojem cywilizacji. na świecie wskutek stałego rozwoju cywilizacyjnego oraz postępującego uprzemysłowienia i urbanizacji gwałtownie wzrasta liczba czynników powodujących bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia ludzkiego.

Choroby cywilizacyjne: Wywoływane są powszechnym wykorzystywaniem tzw. zdobyczy cywilizacji, które: pozwalają na: maksymalne ograniczenie ruchu fizycznego, eliminują naturalne czynniki środowiska, warunkujące dobry stan zdrowia człowieka.

Choroby cywilizacyjne: nowotwory; cukrzyca; nadciśnienie tętnicze; choroba wieńcowa; alkoholizm; anoreksja; gruźlica; astma oskrzelowa…

Nowotwór jako choroba cywilizacyjna – czynniki kancerogenne (1) Czynniki kancerogenne (rakotwórcze) są to czynniki mogące indukować powstawanie nowotworów. Cechuje je zdolność do specyficznego oddziaływania i modyfikowania materiału genetycznego komórki. Rozwój cywilizacyjny znacząco wpływa na wzrost liczby c.k., z którymi stykamy się na co dzień.

Nowotwór jako choroba cywilizacyjna – czynniki kancerogenne (2) Czynniki zewnętrzne można podzielić na pewne grupy w zależności od ich typu lub też od miejsca występowania. Wyróżnia się trzy różne typy czynników zewnętrznych: biologiczne (np.wirusy); chemiczne (np. azbest); fizyczne (np. promieniowanie rentgenowskie); szeroko rozumiany „styl życia” (np. palenie tytoniu); czynniki rakotwórcze związane z zanieczyszczeniem środowiska.

Nowotwór – definicja: grupa chorób w których komórki organizmu dzielą się w sposób niekontrolowany przez organizm, a nowo powstałe komórki nowotworowe nie różnicują się w typowe komórki tkanki; utrata kontroli nad podziałami jest związana z mutacjami genów białka uczestniczących w cyklu komórkowym; mutacje te powodują, że komórka wcale lub niewłaściwie reaguje na sygnały z organizmu. Powstanie nowotworu złośliwego wymaga kilku mutacji, stąd długi, ale najczęściej bezobjawowy okres rozwoju choroby.

Nowotwór – rozwój mutacji:

Psychoonkologia Interscyplinarna dziedzina medycyny. Obejmuje: psychoprewencję i promocję zdrowia ze szczególnym uwzględnieniem zachowań ułatwiających zapobieganie oraz wczesne wykrywanie i leczenie choroby nowotworowej; usuwanie lub łagodzenie psychologicznych i psychopatologicznych następstw choroby i leczenia u pacjentów i ich rodzin; psychoprofilaktyka nastawiona na personel medyczny zatrudniony na oddziałach onkologicznych.

Twórczyni psychoonkologii dr Jimmie Holland, kierująca Katedrą Psychiatrii i Nauk Behawioralnych Centrum Onkologicznego im. Sloan-Kettering w Nowym Jorku.

Zadania psychoonkologii: starania o poprawę jakości życia pacjentów z chorobą nowotworową i ich rodzin; włączenie problemów psychoonkologicznych do programu nauczania studentów i personelu medycznego, działalność naukowo badawcza.

Formy pracy w psychoonkologii: psychoedukacja, wsparcie, przeuczenie postaw, obalenie mitów związanych z chorobą nowotworową oraz wykorzystywanie technik stosowanych psychoterapii niektórzy pacjenci ich rodziny poddają się też własnej psychoterapii.

Psychoprofilaktyka : działanie medycyny zapobiegawczej którego przedmiotem są działania nastawione na ochronę człowieka przed zaburzeniami psychicznymi lub nerwicowymi. personelu medycznego: przeciwdziałanie zespołowi wypalenia przez wypracowanie umiejętności rozładowania napięć, przestrzeganie naprzemienności pracy i odpoczynku i inne działania zmniejszające niebezpieczeństwo przeciążenia stresem pracy.

Psychoprofilaktyka : potencjalnych pacjentów: zwalczanie alkoholizmu i nikotynizmu; tworzenie w społeczeństwie korzystnych zachowań prozdrowotnych - poddawanie się badaniom przesiewowym i kontrolnym, przestrzeganie zaleceń dietetycznych i innych.

Psychoedukacja pacjentów czyli przekazywanie wiedzy jest też wsparciem, czyli niezbędnym elementem opieki psychologicznej wobec chorych onkologicznie; uczestnikami powinni być pacjenci z podobnym rozpoznaniem i w podobnej fazie leczenia lub stadium zaawansowania choroby. gdy w grupie uczestniczą pacjenci z różnym rozpoznaniem czy też w różnej fazie leczenia może stać się to źródłem negatywnych emocji, lęku, czy też sprzyjać może rozwijaniu się depresji;

Psychoedukacja pacjentów (2) Prowadzący zajęcia nie musi być onkologiem, może to być psycholog pracujący na oddziale onkologicznym, który ma odpowiedni poziom wiedzy z zakresu choroby różnych form jej leczenia. W trakcie pracy prowadzący nie odnosi się do problemów indywidualnych – one poruszane są w ramach pomocy indywidualnej dla każdego chętnego pacjenta, z którym psycholog może spotkać się na oddziale. Grupa powinna liczyć od ok. 8 do 12 uczestników. Spotkania najlepiej powinny odbywać się raz na tydzień, ale nie rzadziej niż raz na miesiąc.

Tematyka psychoedukacji pacjentów: Możliwe przyczyny powstania choroby i jej przebieg Formy leczenia, objawy niepożądane podczas leczenia sposoby ich łagodzenia Dodatkowe formy leczenia, w tym metody alternatywne Informacje na temat tego, gdzie można uzyskać pomoc, ośrodki onkologiczne, ośrodki pomocy psychologicznej, możliwości skorzystania z opieki psychologa Informacje na temat możliwości pomocy psychologicznej dla rodziny chorego Aspekty prawne związane chorowaniem

Psychoedukacja personelu medycznego: rozwój umiejętności dobrego porozumiewania się -przeprowadzania rozmowy we właściwy sposób i określający podstawowe problemy; dostarczanie informacji nt. psychicznych potrzeb pacjenta (różnych w różnych okresach choroby i leczenia) oraz jego reakcji psychicznych, zwłaszcza emocjonalnych. rozwój umiejętności radzenia sobie z tzw. pacjentem trudnym: agresywnym, odmawiającym współpracy, przygnębionym itp. opanowanie umiejętności przekazywania złych informacji wskazówki leczniczo - psychofarmakologiczne i psychoterapeutyczne (zwłaszcza w zakresie tzw. psychoterapii podtrzymującej).

Zaburzenia psychiczne w przebiegu choroby nowotworowej: Wśród typowych reakcji na chorobę nowotworową, wyróżnionych przez Elizabeth Kűbler-Ross (zaprzeczanie, złość, targowanie się, załamanie, akceptacja) bardzo często pojawiają się także problemy i zaburzenia psychiczne.

Zaburzenia psychiczne w przebiegu choroby nowotworowej Najczęściej w przebiegu choroby nowotworowej obserwuje się występowanie zaburzeń dezadaptacyjnych, depresji, zaburzeń lękowych. Mogą wystąpić także zaburzenia świadomości oraz zaburzenia psychotyczne;

Zaburzenia psychiczne w przebiegu choroby nowotworowej: DEPRESJA: nawet ok. 40% całej populacji chorych onkologicznie; czynniki: niepewność, utrata kontroli, bezradność, wyłączenie z życia, dolegliwości somatyczne, zmiana wyglądu… terapia: się leczenie farmakologiczne oraz pomoc psychologiczna; długość przeżycia wśród osób bez objawów depresyjnych jest dłuższa niż u pacjentów z nie efektywnie leczoną depresją.

Zaburzenia psychiczne w przebiegu choroby nowotworowej LĘK: związany jest przede wszystkim z sytuacją zagrożenia zdrowia i życia, oraz obawami przed mogącym wystąpić bólem; typowa reakcja dla psychiczna na chorobę nowotworową; dezadaptacyjny i demobilizujący.

Zaburzenia psychiczne w przebiegu choroby nowotworowej Zaburzenia świadomości spowodowane zaburzeniem homeostazy organizmu: stan majaczeniowo – pomroczny. jakościowe zaburzenia świadomości: zaburzenia w orientacji miejsca i czasu i sytuacji własnej, pobudzenie psychoruchowe, zaburzenia spostrzegania o charakterze halucynacji.

Zaburzenia psychiczne w przebiegu choroby nowotworowej Zaburzenia psychotyczne: towarzyszące chorobie psychicznej (np. schizofrenia); brak rozpoznanej choroby psychicznej (np.. Gdy nowotwór wpływa na CUN): objawy paranoidalne – halucynacje słuchowe, urojenia prześladowcze i ksobne, pobudzenie psychoruchowe;

Psychoterapia pacjentów onkologicznych: wykorzystuje wiedzę z zakresu psychoneuroimunologii; ćwiczenia relaksacyjne: oddechowe, wizualizacyjne; badania potwierdzają lepsze i sprawniejsze działanie układu odpornościowego u pacjentów stosujących w/w ćwiczenia; trening autogenny Shultza - rozluźnianie poszczególnych części ciała, wyobrażanie sobie, że stają się coraz cięższe ciepłe. trening Jacobsona – napinanie rozluźnianie poszczególnych części ciała

Psychoterapia pacjentów onkologicznych: terapię rozpoczyna subiektywna ocena jakości życia dokonywana przez pacjenta; ocena jakości życia to obraz własnego położenia życiowego dokonanego przez człowieka w danym momencie życia; pozwala ona na zastosowanie określonej metody terapeutycznej i psychoterapeutycznej; jest istotnym predykatorem czasu przeżycia;

Psychoterapia pacjentów onkologicznych – narzędzie oceny jakości życia: Pacjent określa ogólny dystres + obecność konkretnych problemów (tak/nie) w sferach takich jak: fizyczność, praca, rodzina, emocje duchowość.

Psychoterapia pacjentów onkologicznych: praca z emocjami -bo tłumienie silnych emocji ujemnie wpływa na układ immunologiczny; „terapia rodzin” – przygotowywanie najbliższych do uczestnictwa w chorobie i umieraniu pacjenta; pomoc w godnym odchodzeniu;

Psychoonkologia w Polsce: W Polsce Psychoonkologów kształciła do tej pory Krajowa Szkoła Psychoonkologii. Założona w 2005 r. w Gdańsku przez prof. Krystynę de Walden-Gałuszko, Bożenę Winch i Justynę Pronobis. Szkoliła osoby, które już pracowały z chorymi na raka w szpitalach i hospicjach. Przeszkoliła na kursach ponad dwieście osób: psychologów, lekarzy i pracowników hospicjów. Wyższe uczelnie nie kształcą w tej dziedzinie. Od roku szkoła jest zawieszona ze względu na brak funduszy.