1 Jak zwiększyć konkurencyjność polskiej nauki na świecie? Maciej Żylicz Warszawa, styczeń 2008 r.

2 King D.A. (2004) Nature 430, Kraje post-socjalistyczne odziedziczyły starą strukturę organizacyjną nauki oraz niesymetryczny rozwój niektórych dziedzin naukowych Słaby rozwój dziedzin stojących u podstaw biotechnologii: - biologia - ochrona środowiska - badania przedkliniczne - badania kliniczne Struktura organizacyjna i rozwój dyscyplin naukowych

3 EURO per capita PL - 17 Simona Frank, EUROSTAT, EC 2006 Finansowanie nauki w UE Średni poziom finansowania z budżetów państw 15 wynosi 167 EURO na mieszkańca (2004 r.)

4 Porównanie sytuacji ekonomicznej krajów z wynikami w nauce Cytowanie najlepszych prac Dochód narodowy brutto na mieszkańca w tys. USD David A. King, Nature 2004 Względnie wysoki poziom nauki w Polsce uzyskano dzięki wprowadzeniu na początku lat 90-tych konkurencyjnego systemu zdobywania pieniędzy na granty (KBN)

5 Porównanie sytuacji ekonomicznej krajów z wynikami w nauce Cytowanie najlepszych prac Dochód narodowy brutto na mieszkańca w tys. USD David A. King, Nature 2004 Względnie wysoki poziom nauki w Polsce uzyskano dzięki wprowadzeniu na początku lat 90-tych konkurencyjnego systemu zdobywania pieniędzy na granty (KBN)

6 Ranking cytowań polskich prac w latach Fizyka 13 Matematyka15 Badania przestrzeni kosmicznej17 Chemia17 Nauki inżynierskie20 Materiałoznawstwo22 Biologia i Biochemia23 Neurobiologia 24 Farmakologia & Toksykologia25 Informatyka (komputer science)26 Biologia Molekularna & Genetyka26 Zoologia i Nauki o roślinach28 Badania multidyscyplinarne28 Medycyna kliniczna30 Ekologia30 Immunologia30 Nauki rolnicze31 Geologia32 Mikrobiologia34 Psychologia i Psychiatria36 Ekonomia i Bussines39 Nauki społeczne44 Pozycja Polski wg liczby cytowań Essential Science Indicators, 2006

7 przedsiębiorstwabudżet inne środki krajowe zagranica %20%40%60%80%100% Polska Słowenia EU -15 Niedoskonałość instrumentów wspomagających współpracę nauki z przemysłem powoduje, że wdrożenia i nauki stosowane są finansowane przez budżet. Tam jednak decyzje podejmuje urzędnik/polityk a nie rynek! Nauka i technika 2004, GUS 2005 Wydatki na naukę i wdrożenia w 2004

8 Innowacyjność w Europie European Innovation Scorboard 2005 TrendChart, 2006

9 European Innovation Scorboard 2005, TrendChart, 2006 Trendy w innowacyjności Biorąc pod uwagę obecny stan innowacyjności oraz dynamikę zmian, w ciągu 20 lat Węgry, Słowenia i Włochy osiągną średni poziom innowacji w krajach UE Polska może ten stan osiągnąć dopiero za 50 lat

10 zwiększyć nakłady na naukę i zmienić strukturę zarządzania nauką, wprowadzić zasady konkurencyjności przy pozyskiwaniu środków na naukę, stosować kontraktowanie zatrudnienia (otwarte międzynarodowe konkursy, nostryfikacja dyplomów, zwolnienia podatkowe), przesunąć w dół granice uzyskiwania samodzielności naukowej, pobudzić mobilność naukowców (European Research visa), podwyższyć płace dla najlepszych naukowców, zrestrukturyzować JBR i Polską Akademię Nauk, Jak zmienić tę sytuację?

11 Zwiększenie nakładów na naukę Poziom wydatków z budżetu państwa Poziom wydatków ze środków prywatnych 0,3 – 05% PKB0,3 – 0,5% PKB 0,5 – 0,9% PKB > 0,9% PKB> 1% PKB Niski poziom finansowania nauki z budżetu oraz zła struktura zarządzania nauką powoduje, że w Polsce nie można osiągnąć efektu progowego, po przekroczeniu którego sektor przemysłowy i prywatny inwestowałby w naukę Ministerstwo Nauki

12 Premier Rada ds. Nauki i Innowacyjności: Premier + 4 Min + 4 doradców Minister NiSzW Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (National Center for Research & Development) Rada NCBR Narodowa Rada Nauki (National Science Council) Rada NRN (28 członków) Departament MNiSzW Bazy Naukowej 4-6 doradców Ministra 12 ekspertów, w tym przedstawiciele RNCBR oraz RNCN Komitet Koordynacyjny Minister + 3 dyrektorów Propozycje ekspertów przedstawiają: KRASP, PAN, PAU, KRJBR okres przejściowy: Komisja Badań na rzecz Rozwoju Kraju docelowo: wybory spośród wskazanych kandydatów Zmiana struktury zarządzania nauką

13 Zwiększenie konkurencyjności o środki przeznaczane na naukę Sukcesywne przesuwanie środków z działalności statutowej do systemów grantowych, Powiększenie kosztów pośrednich realizowanych projektów badawczych (grantów)

14 Zatrudnienie w sektorze nauki etatyzacja (określenie minimalnej liczby naukowców zatrudnionych w danej jednostce na czas nieokreślony, lub na zasadzie nominacji), wprowadzenie kontraktów (rolling tenure), zatrudnienie tylko na podstawie otwartych międzynarodowych konkursów (Code of Conduct), uznawanie dyplomów uzyskanych za granicą, unifikacja rozwiązań podatkowych dla osób powracających z zagranicy.

15 Pobudzenie mobilności wprowadzenie na dużą skalę systemu finansowania staży podoktorskich na uczelniach zagranicznych (na wzór programu Marie Curie i KOLUMB Fundacji na rzecz Nauki Polskiej), zapobieganie zjawisku brain drain poprzez tworzenie systemu zachęt dla polskich i zagranicznych naukowców do otwierania laboratoriów w Polsce w ramach grantów przyznawanych np. przez ERC (na wzór np..programów HOMING/ POWROTY, FOCUS, WELCOME Fundacji na rzecz Nauki Polskie), stosować już przyjęte formalnie w Polsce, rekomendowane przez UE, zasady przyznawania wiz dla naukowców (European Research visa)

16 Płace w sektorze nauki podwyższenie płac dla najlepszych pracowników naukowych poprzez zwiększenie nakładów na naukę, wprowadzenie zasady konkurencyjności, uzależnienie płac od osiąganych w pracy badawczej wyników. W ten sposób uda się zachęcić najlepszych studentów do wyboru kariery naukowej, Z płacami nieodłącznie związane jest wprowadzenie rzeczywistego systemu stypendiów naukowych dla studentów i doktorantów, ale to powinno być powiązane z zasadą odpłatności za studia (konieczna osobna dyskusja)

17 Świeża krew w nauce przesunąć w dół granicę uzyskiwania samodzielności naukowej, poprzez zmianę struktury klanowej, obecnej na wielu polskich uczelniach i instytutach PAN (struktura ta nie ma nic wspólnego z klasyczną relacją mistrz – uczeń) umożliwić doktorom z poważnym dorobkiem naukowym budowanie własnych samodzielnych zespołów naukowych z prawem do podejmowania decyzji finansowych, zatrudniania pracowników i wytyczania kierunków badawczych (na wzór działającego w Polsce Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej)

18 Restrukturyzacja JBR-ów należy dokonać rzetelnego przeglądu tych jednostek i pozostawić ok. 25 instytutów państwowych, których działalność jest związana bezpośrednio z funkcjonowaniem Państwa; pozostałe jednostki należy w szybkim tempie sprywatyzować lub przekazać do dyspozycji poszczególnym Ministerstwom, właściwym ze względu na charakter działalności JBR; resorty, jeśli będą zainteresowane, powinny przejąć całkowity ciężar ich utrzymywania. W przypadku braku zainteresowania ze strony Ministerstw, JBRy te należy zamknąć;

19 Restrukturyzacja Instytutów Badawczych PAN po audycie zewnętrznym, przeprowadzonym niezależnie od struktur PAN, należy zamknąć słabe jednostki (oraz zlikwidować słabe zespoły naukowe w dobrych jednostkach), w ich miejsce należy utworzyć trzy sieci jednostek naukowych zajmujące się odpowiednio naukami humanistycznymi i społecznymi, naukami o życiu oraz naukami ścisłymi i inżynierskimi,

20 - konkursy na Dyrektorów Instytutów - okresowa ocena Instytutów - zamykanie i tworzenie nowych Inst. Rada Dyrektorów Sieci IN PAN Nauki o Życiu Nauki Humanistyczne i Społeczne Nauki Ścisłe i Inżynierskie Sieć Instytutów Naukowych PAN Międzynarodowa Rada Naukowa Sieci Międzynarodowa Rada Naukowa Sieci Międzynarodowa Rada Naukowa Sieci Instytuty Instytuty Instytuty PAN Prezes PAN -nominacja dyrektorów Sieci wyłanianych na podstawie międzynarodowych konkursu - nominowanie członków Międzynarodowych Rad Naukowych Sieci Zgromadzenie Ogólne PAN Wybór Prezesa PAN Wydziały

21 Dziękuję za uwagę Fundacja na rzecz Nauki Polskiej ul. Grażyny Warszawa Tel Fax