Terenoznawstwo I Marsze na Orientację Opracował: Belka Szymon 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Definicja Terenoznawstwa: Jest to dziedzina topografii obejmująca ogół wiadomości o terenie, mapach topograficznych i sposobach orientowania się w terenie. Zespół praktycznych umiejętności, pozwalających na swobodne orientowanie się i poruszanie w nieznanym terenie z pomocą mapy i kompasu, a także wykonanie szkiców (np. widok z określonego miejsca), prostych planów (np. plan drogi przemarszu) oraz pomiarów bez użycia skomplikowanych przyrządów (np. szerokość rzeki, wysokość drzewa, odległości do konkretnego obiektu). Terenoznawstwo jest przydatne w różnych rodzajach działalności człowieka, umożliwia dokonanie opisu (słownego lub graficznego) terenu pod kątem jego wykorzystywane jest do potrzeb wojskowych, turystyki kwalifikowanej, do prowadzenia prac badawczych w obszarze nieznanym lub mało znanym, przeprowadzania ćwiczeń i gier terenowych (np. harcerskich), a także zawodów sportowych (np. biegów na orientację). 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Co to znaczy “zgubić się”? nie wiadomo gdzie się jest nie wiadomo skąd się przyszło nie wiadomo dokąd iść 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Co robić, aby się nie zgubić? Obserwujemy i zapamiętujemy drogę (szczególnie osoby prowadzące, ale pozostali uczestnicy rajdu też powinni) Chodzimy znakowanymi szlakami (zdecydowanie najlepsze rozwiązanie gdy prowadzimy dużą grupę osób, dobrze jest upewnić się że wszyscy wiedzą jakim szlakiem idą na wypadek gdyby zostali w tyle) 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Oznaczenia na szlakach 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Definicja mapy: Zmniejszone przedstawienie na płaszczyźnie całości lub fragmentu powierzchni Ziemi charakteryzujące się: określoną konstrukcją matematyczną, zastosowaniem specjalnego systemu znaków (symboli kartograficznych), wyborem i uogólnieniem przedstawionych zjawisk. 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Po co nam mapa?: dzięki mapie wiemy gdzie jesteśmy w skali globalnej – możemy się łatwo umiejscowić na mapie świata. Po powrocie z wyprawy będziemy również widzieli, gdzie byliśmy i co zwiedziliśmy, dzięki mapie wiemy jakie miejsca warte odwiedzenia znajdują się w pobliżu, dzięki mapie możemy łatwo planować trasę (Trasa dla grupy nieprzyzwyczajonej do długich marszów nie powinna przekraczać 20-25 km dziennie, dla starych wyjadaczy 30-35 km będzie w sam raz żeby się solidnie zmęczyć, dla pasjonatów (z małym plecakiem) 50-100 km/24h [HARPAGAN] ). W górach każde 100 m podejścia liczy się jak 1 km po płaskim terenie. 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Rodzaje map ze względu na skalę: mapy szczegółowe ( 1:1000 do 1:5000) – mapy miast , osiedli , terenów podmiejskich topograficzne ( 1:5000 do 1:200 000 ) – rzeźba terenu , sieć rzeczna , drogi przeglądowo – topograficzne – ( 1:200 000 do 1:1000 000 ) – sieć komunikacyjna , wodna , większe obszary przeglądowe- (od 1:1000 000 ) – ogólny obraz lądów i kontynentów 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Rodzaje map ze względu na treść: ogólno-geograficzne – charakterystyka wielu elementów środowiska geograficznego (mapy hipsometryczne , polityczno- administracyjne) tematyczne – charakterystyka jednego elementu w odniesieniu do zjawisk przyrodniczych , zjawisk społeczno-gospodarczych inżynieryjne – mapy urbanistyczne, górnicze 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Skala mapy (dobór długości trasy) 1m = 100 cm 1km = 1000 m 1km = 100 000 cm skala 1:100 000 oznacza: 1 cm na mapie odpowiada 100 000 cm = 1km w terenie 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Symbole (oznaczenia kartograficzne) formy terenu 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Symbole (oznaczenia kartograficzne) Skały i kamienie oraz roślinność 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Symbole (oznaczenia kartograficzne) Wody i bagna 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Symbole (oznaczenia kartograficzne) Obiekty budowlane 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Symbole (oznaczenia kartograficzne) znaki dodatkowe 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Symbole (oznaczenia kartograficzne) znaki dodatkowe 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Kompas / Busola Kompas jest zdecydowanie prostszym urządzeniem niż busola, chociaż obie w swej budowie są oparte na igle magnetycznej. Busola posiada lusterko, muszkę i szczerbinkę (czyli przyrządy celownicze), tarczę obrotową z podziałką co najmniej co 5 stopni, linijkę centymetrową, fosforyzujące oznaczenia. Busola i kompas mogą być w środku wypełnione powietrzem lub cieczą. Te z cieczą są pewniejsze latem, a te z powietrzem zimą. 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Wyznaczenie północy za pomocą przyrządów: Kompas Busola Żyletka -Prowizoryczny kompas z żyletki, zamiast igły. Stępioną żyletkę należy namagnesować. Żyletka swobodnie obraca się na nitce ustawiając się w osi Północ-Południe. Miseczka i igła - Prowizoryczny kompas z igły i miseczki z wodą. Namagnesowujemy igłę jedwabiem lub magnesem następnie kładziemy ją na listku trawy który swobodnie pływa na wodzie. Gdy igła przestanie się kręcić, ustala się, gdzie jest Północ-Południe i zaznacza się na igle koniec wskazujący dany kierunek. Odtąd igła może służyć za kompas 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Wyznaczanie północy bez kompasu. Pień ściętego drzewa - słoje roczne zaciskają się ku północy. Mrowisko - Stok mrowiska po stronie południowej jest łagodniejszy niż po stronie północnej, gdzie kąt jest bardziej ostry. Dzieje się tak dlatego, żeby słońce mogło nagrzewać swymi promieniami stos mrowiska. Kościół - Absydy dawnych kościołów skierowane są na wschód. 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Wyznaczanie północy bez kompasu. Samotne drzewo - Drzewo rosnące samotnie ma silniej rozwinięte gałęzie od strony południowej. Kierunek północny można określić ogólnie według wyglądu drzew. Korona drzewa jest od strony południowej lepiej rozwinięta i bogatsza. Brzoza swą korę ma bardziej jasną po stronie południowej, ponieważ promienie słoneczne powodują płowienie koloru. 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Wyznaczanie północy bez kompasu. Mech - porasta północną stronę kamieni i drzew. Kora pni a niekiedy i konarów jest od strony północy pokryta porostami i mchem. Północne zbocza pagórków i wydm w lesie są zwykle obficiej porośnięte mchem, niż zbocza południowe. Rów - porośnięty trawą. Jeśli napotkamy rów poprowadzony w kierunku wschód-zachód lub zbliżonym to na północnym stoku rowu trawa porastająca jest bardziej rozwinięta niż po stronie południowej, która jest zasłonięta przed słońcem 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Wyznaczanie północy bez kompasu. Śnieg - szybciej topnieje i znika na południowych stokach. Satelity – satelity telewizyjne mieszkań skierowane są w kierunku południowym. 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Wyznaczanie północy bez kompasu. Słońce i cień - Cień kija wbitego pionowo w ziemię wskazuje kolejno: O godz. 6:00; 9:00; 12:00; 15:00; 18:00 – zachód; północny-zachód; północ; północny-wschód; wschód. Zamiast kija możemy użyć własnego ciała, tak jak na rysunku obok. Ale sytuacja przedstawiona na rysunku będzie poprawna tylko o godz. 12:00. (N - północ, S – południe, E - wschód, W – zachód) 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Wyznaczanie północy za pomocą zegarka Należy położyć zegarek poziomo, a następnie, obracając nim, ustawić małą, godzinową wskazówkę w kierunku słońca. Dokładność ustawienia można sprawdzić umieszczając w środku tarczy zegarka patyczek. Cień powinien być przedłużeniem małej wskazówki. Kąt powstały między tą wskazówką a cyframi oznaczającymi godzinę 12°° na tarczy zegarka należy podzielić na dwie części. Linia podziałki wskaże położenie słońca o godzinie 12°°, czyli kierunek południowy. Przedłużenie tej linii przez środek tarczy wskaże kierunek południowy. Uwaga! Stosując sposób z zegarkiem na półkuli południowej, kierujemy na słońce cyfrę 12 i północ znajdujemy w połowie odległości kątowej między tą cyfr a wskazówką godzinową. 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Wyznaczanie północy za pomocą zegarka Półkula południowa Półkula północna Zegarek i księżyc -Ustawiamy zegarek tak, by 12-tka pokazywała na księżyc. Południe będzie po środku kąta między liczbą 12 a małą wskazówką zegara 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Wyznaczanie północy bez kompasu. Gwiazda Polarna - Odnajdujemy Gwiazdę Polarną, która wskazuje północ: Najpierw znajdujemy Wielki Wóz, następnie 5-krotnie przedłużamy odległość pomiędzy dwoma ostatnimi kołami wozu i znajdujemy końcową gwiazdę dyszla Małego Wozu - czyli Gwiazdę Polarną. 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Azymut Azymut - kąt zawarty między północą, a kierunkiem marszu mierzony w stopniach. 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Tysięczna, Rumb. Tysięczna - kąt pod jakim widać odcinek wysokości 1m z odległości 1km. Rumb - kąt zawarty między północnym lub południowym kierunkiem południka, a kierunkiem na dany  przedmiot i nie przekracza 90 stopni 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Marsze na orientację - punkt kontrolny. Punkt opisowy Lampion Perforator (dziurkacz) Obsada ludzka punktu 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Punkty kontrolne (PK) Oznakowanym punktem kontrolnym (PK) jest lampion wykonany w kształcie kwadratu o boku od 20 do 30 cm, podzielony po przekątnej, w kolorach białym (lewy górny róg) i czerwonym (prawy dolny róg). Każdy oznakowany punkt kontrolny powinien być opisany na białym polu dwuelementowym kodem (cyfry lub litery) oraz posiadać przyrząd do potwierdzania tego punktu (kredka, perforator, pieczątka itp.). Jeżeli odległość ustawienia PK od miejsca charakterystycznego zaznaczonego na mapie jest większa niż 2 mm w skali mapy, to zespół nie ma obowiązku jego odszukania i za brak potwierdzenia tego punktu nie może być ukarany 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Punkty kontrolne (LOP) LOP=linia obowiązkowego przejścia Trasa (na mapie linia ciągła), którą musimy przebyć; na ogół są na gdzieś na niej punkty do potwierdzenia, np. LOP1(2) oznacza, że na LOPce nr 1 (pewnie jest ich na etapie więcej) należy znaleźć 2 PK. Punkt na LOP nie może być oddalony od tej linii więcej niż 5 m, i musi być z niej widoczny. 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Punkty kontrolne (PS) Punkt stowarzyszony (PS) z określonym punktem kontrolnym lub obszarem jest to punkt ustawiony w terenie, który ze względu na co najmniej jeden z poniższych warunków, to jest: niewielką odległość od PK (nie mniejszą niż 2 mm w skali mapy), podobną formę terenu, specyfikę mapy, inne informacje podane przez organizatora, oddaje w przybliżeniu położenie punktu kontrolnego (PK). Punkt stowarzyszony do linii obowiązkowego przebycia nie może być ustawiony w odległości mniejszej niż 5 m w terenie od linii zaznaczonej na mapie wzorcowej przez organizatora. 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Punkty kontrolne (PM) Punkt mylny (PM) nie jest punktem kontrolnym danej trasy lub punktem z nim stowarzyszonym i musi być oddalony od danego PK o co najmniej 5 mm w skali mapy. 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Punkty karne Niepotwierdzenie PK zaznaczonego na mapie - 90 pkt kar Niepotwierdzenie PK niezaznaczonego na mapie lub należącego do LOP - 60 pkt kar Potwierdzenie PS do punktu zaznaczonego na mapie - 25 pkt kar Potwierdzenia PS do punktu niezaznaczonego na mapie lub należącego do LOP - 15 pkt kar Każda minuta spóźnienia w limicie spóźnień - 1 pkt kar Każda minuta spóźnienia powyżej limitu spóźnień - 10 pkt kar Zmiana potwierdzenia PK (przebitka) - 10 pkt kar Błędny opis PK - 10 pkt kar Potwierdzenie punktu mylnego PM - 30 pkt kar Pozostawienie wolnej kratki w karcie startowej (poza kratkami na końcu wpisów)- 30 pkt kar 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Karta startowa – częste błędy BK (wpis na karcie) = brak kredki: wpis (własnym pisakiem/kredką innego PK) oznajmiający brak przyrządu do pisania (najczęściej kredki) na PK w terenie. BPK (wpis na karcie) = brak PK: wpis (własnym pisakiem...) oznajmiający brak PKw terenie, gdzie powinien stać (i brak go w odległości 2 mm w skali mapy lub 5 m wterenie od LOP); bo być może ktoś ten PK ukradł itd... 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO

Bibliografia: http://www.wloczykij.gd-net.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=89&Itemid=86 http://pl.wikipedia.org http://skpt.gdansk.pl/darzlub/2008/karty.php3 http://cybulion.ovh.org/trening/szkoleniebno.htm http://www.mokotow.zhr.pl/et/vh/terenoznawstwo.htm http://www.tgdh17.republika.pl/techniki/Terenoznawstwo/terenoznawstwo-INDEX2.htm http://paulinum.republika.pl/terenoznawstwo/trening24.htm WZORY WYBRANYCH ZNAKÓW UMOWNYCH dla mapy topograficznej w skali 1:50 000 (zakład kartografii politechniki warszawskiej) 2009-03-13 Kurs OT 2009 SKT PG FIFY TERENOZNAWSTWO