Indywidualizacja procesu nauczania - jak sprawnie wdrożyć jej założenia? opracowała: Joanna Dembowa Kalisz 2010

Część I Indywidualizacja a prawo oświatowe

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych Rozporządzenie MENiS z 08.06.2009r. w sprawie dopuszczenia do użytku szkolnego programów nauczania, programów wychowania przedszkolnego i podręczników oraz zalecania środków dydaktycznych Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół

Istota rozporządzeń: Rozporządzenia podkreślają indywidualne podejście do dziecka potrzebującego wsparcia w rozwijaniu zdolności i zainteresowań czy pokonywaniu trudności, udzielanego jak najbliżej miejsca edukacji - w jego przedszkolu, szkole lub placówce.

Najważniejsze rozwiązania: poszerzenie świadczonej pomocy psychologiczno-pedagogicznej o prowadzenie działań pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości psychofizycznych i potrzeb edukacyjnych dziecka, zobowiązanie nauczycieli wychowania przedszkolnego do analizy i oceny gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole, zobowiązanie dyrektorów szkół podstawowych do rozpoznawania ryzyka wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się (w tym ryzyka dysleksji) już na pierwszym etapie edukacyjnym, określenie czasu trwania zajęć dydaktyczno-wyrównawczych i zajęć specjalistycznych.

Program nauczania powinien zawierać m.in. sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania, z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów oraz warunków, w jakich program będzie realizowany, propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia

Nauczyciel może dokonać modyfikacji programu zgodnie z nowymi wymaganiami szczegółowo analizuje treści podstawy programowej oraz uwagi dotyczące realizacji podstawy uszczegóławia cele zawarte w podstawie programowej i wskazuje odpowiadające im osiągnięcia ucznia; planuje jednocześnie, kiedy oczekuje się od ucznia, że będzie dysponował opisaną wiedzą, umiejętnościami i przyjmował dane postawy; porządkuje zgodnie z własną koncepcją treści kształcenia, układając je w najodpowiedniejszej jego zdaniem kolejności

5. wybiera i proponuje formy i metody pracy z uczniami stosownie do treści, kształconych umiejętności, potrzeb i preferencji uczniów, z którymi pracuje i wreszcie własnych predyspozycji oraz warunków szkoły; 6. planuje sposób i kryteria oceniania postępów uczniów (jak w dobrze opracowanym przedmiotowym systemie oceniania).

Nauczyciele i specjaliści zatrudnieni w szkole będą opracowywać i realizować programy wsparcia uczniów, w tym ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Powstaną zespoły nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, których celem będzie diagnozowanie i zindywidualizowane zaspokajanie specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów. Nowym rozwiązaniem jest także wprowadzenie Karty Potrzeb i Świadczeń dla każdego ucznia wymagającego pomocy psychologiczno – pedagogicznej, którą założy i będzie prowadził Zespół. Rozporządzenie zobowiązuje poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne oraz placówki doskonalenia nauczycieli do udzielania wsparcia merytorycznego nauczycielom organizującym pomoc psychologiczno-pedagogiczną uczniom.

Część II Indywidualizacja w praktyce – jak się za nią zabrać?

Indywidualizacja nauczania pozwala dzieciom czerpać radość z nauki – dzięki temu prawidłowo się rozwijają Szkoła ma pomagać każdemu dziecku wydobyć potencjał twórczy. Nie koncentruje się na analizie jego wad czy dysfunkcji lecz na poszukiwaniu adekwatniejszych metod skutecznego nauczania, a tym samym pozostaje sprzymierzeńcem, a nie wrogiem ucznia. Praca na talentach, a nie brakach. Jest to novum w zaleceniach ministerialnych. Mamy skupiać się na mocnych stronach ucznia, rozwijać je, uświadamiać uczniom, wydobywać z cienia rozmaitych zabiegów dydaktycznych realizujących program. Uczeń powinien poznawać swoje możliwości, czerpać radość z ich rozwoju i podciągać słabsze strony. Bardzo ważne: budowanie poczucia własnej wartości i chęć stopniowego przejmowania odpowiedzialności za własny rozwój ten proces powinien już rozpocząć się w początkowym nauczaniu.

Jakich trzeba przygotowań? Ze strony dyrektora szkoły – nadzoruje wdrażanie projektu, wnioskuje o dotacje na szkolenia i doposażenie szkoły. Ze strony zespołu powołanego w celu realizacji zadań związanych z indywidualizacją – opracowuje jej program. Ze strony nauczycieli – odbywają przeszkolenie w zakresie nowych form organizowania zajęć, trybu nauczania i prowadzenia lekcji na wielu poziomach. Ze strony rodziców – bez ich współudziału trudno byłoby określić profil poznawczy ucznia i jego potrzeby rozwojowe. Wspierają jego rozwój.

Czego nauczyciel musi się nauczyć? Powinien orientacyjnie rozpoznać profil poznawczy każdego ucznia: jego styl uczenia się( preferowana półkula) preferowane kanały uczenia się( wzrokowy, słuchowy, kinestetyczny ) mocne i słabe strony, umiejętności, zdolności, poziom uzyskanej wiedzy strukturę inteligencji, przejawiane trudności, itp. Styl poznawczy to inaczej preferowany przez jednostkę sposób podejścia do problemu a także preferowany wybór typu problemu. Strategia poznawcza to swoisty sposób wykonania pewnego konkretnego zadania lub grupy zadań Przykładowe strategie poznawcze: analityczna - więcej czasu poświęca się na etapy przygotowawcze w rozwiązywaniu zadania globalna - dana osoba więcej czasu poświęca na etapy wykonawcze zadania; werbalna - czas reakcji jest wprost proporcjonalny do złożoności struktury werbalnej wyobrażeniowa - czas reakcji nie zależy od stopnia skomplikowania werbalnej struktury zadania Ze względu na styl uczenia się mamy: Działaczy - zgłaszają się do wszystkich ćwiczeń! Refleksyjnych - zajmują nieco dalsze miejsca i wydają się być jakby nieobecni Teoretyków - pytają się o powtórzenie nazwisk, dat, danych i tytułów literatury, Pragmatyków - już w trakcie zajęć kombinują jak to można zastosować i zasypują pomysłami

Nauczyciel powinien zdobyć wiedzę, narzędzia i umiejętności: Jak diagnozować etap rozwoju ucznia i jego profil poznawczy? Jak wykorzystywać te informacje w swojej pracy dydaktycznej? Jak skłaniać uczniów do samoobserwacji i samorozwoju? Jak oceniać, aby wspierać rozwój ucznia? Jakie metody nauczania stosować w pracy z dzieckiem? Dobrze, by na początku odkrył swój własny profil poznawczy i poznał zalety tej wiedzy. Można posłużyć się rozmaitymi kwestionariuszami, które pomogą odpowiedzieć na pytanie: Kiedy i jak najlepiej się uczę? Wyniki tych kwestionariuszy mogą stać się nieocenioną pomocą dla uczniów, rodziców nauczycieli, terapeutów. Pamiętajmy: nie służą one do etykietowania lecz do uruchomienia sensownej (samo-) obserwacji i doskonalenia efektywności i skuteczności samodzielnego uczenia się. A uczyć się w XXI wieku trzeba przez całe życie.

Jak realizować indywidualizację nauczania? Uświadomić sobie własne zasoby intelektualne i osobowościowe (profile poznawcze i trenerskie, mocne strony intelektualne, osobowościowe i psychospołeczne. rozpoznać z rodzicami i uczniami : preferencje poznawcze uczniów(słuch wzrok, ruch, dotyk…) - efektywne metody uczenia się, zindywidualizowane dla każdego ucznia; profil poznawczy własnej klasy. profil wielorakiej inteligencji ucznia Korzystanie z lewej i prawej półkuli mózgu, Zainteresowania

oceniać wg zasad oceniania kształtującego Przygotowywać sprawdziany zgodnie z zaleceniami poradni i możliwościami ucznia Modyfikować programy nauczania zgodnie z rozporządzeniem o programach nauczania (sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania, z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów oraz warunków dydaktycznych,) l

Dobrze, by uczeń na początku odkrył swój własny profil poznawczy i poznał zalety tej wiedzy. Można posłużyć się rozmaitymi kwestionariuszami, które pomogą odpowiedzieć na pytanie: Kiedy i jak najlepiej się uczę? Wyniki tych kwestionariuszy mogą stać się nieocenioną pomocą dla uczniów, rodziców nauczycieli, terapeutów. Pamiętajmy: nie służą one do etykietowania lecz do uruchomienia sensownej (samo-) obserwacji i doskonalenia efektywności i skuteczności samodzielnego uczenia się. A uczyć się w XXI wieku trzeba przez całe życie. Ćwiczenie - Test Przykładowe kwestionariusze ankieta dla ucznia klasy III instrukcja do ankiety Lista kontrolna dla ucznia zdolnego

Profile poznawcze Wzrokowiec: Jest wrażliwy na elementy wizualne otoczenia – kolory, kształty. Ma potrzebę przebywania w ładnym środowisku. Jest schludny, zwraca uwagę na wygląd zewnętrzny swój i innych ludzi. Łatwo się dekoncentruje, jeśli w jego otoczeniu panuje nieład. Dobrze zapamiętuje twarze. Mówiąc opisuje kształt, wygląd, wielkość rzeczy, inną osobę lub miejsce, w którym się znajdują, lub które widział. Mówi szybko, utrzymując z rozmówcą kontakt wzrokowy. Używa często słów takich jak: widzieć, patrzeć, spójrz, popatrz, wyobrażać, perspektywa, pokaz, obraz, wygląd, obserwować, horyzont, mglisty, kolor.

Słuchowiec Jest elokwentny. W kontakcie z innymi zwraca uwagę na imię, nazwisko, dźwięk głosu, sposób mówienia i oczywiście na to, co mówią. Rozprasza go zbyt przedłużający się kontakt wzrokowy . Natomiast potrzebuje nieustannych bodźców słuchowych. Jeśli przez dłuższy czas przebywa w ciszy – sam zaczyna wytwarzać dźwięki (nuci, śpiewa, gwiżdże, mówi do siebie). Mówi dużo i rytmicznie. Ma przyjemny głos. Manipuluje tembrem głosu w trakcie mówienia. Zwykle opisuje dźwięki, głosy, muzykę, efekty dźwiękowe, hałas w otoczeniu. Bardzo szczegółowo opowiada o tym, co mówią inni. Używa słów: cichy, głośny, brzmieć, słuchać, głos, odgłosy, dźwięk, hałaśliwy, rozmawiać, harmonia, słyszeć, itp.

Dotykowiec Posiada dużą wrażliwość na doznania fizyczne oraz uczucia zarówno własne, jak i innych. Zwraca uwagę na komunikację pozawerbalną: wyraz twarzy, język ciała, tembr głosu. Znacznie silniej odbiera emocje wyrażane przez innych niż wypowiadane przez nich słowa. Podczas rozmowy, utrzymuje kontakt wzrokowy z rozmówcą, po to, by odczytać wyraz jego twarzy. Zachowuje się bardzo ekspresyjnie. Wyraża się poprzez ruch rąk i komunikację niewerbalną. Opisuje swoje samopoczucie, doznania fizyczne i emocje. Używa słów takich, jak: czuć, zimno, ciepło, twardy, miękki, świeży, pachnący, cierpieć, cieszyć się, bać się, mieć wrażenie, lubić, itd.

Kinestetyk Potrzebuje dużo przestrzeni, gdyż lubi dużo i często się poruszać. Siedząc na krześle zwykle kołysze się lub porusza nogami. Lubi zmieniać miejsce, podróżować. Jest wyczulony na ruch i działanie w otoczeniu. Jest pragmatyczny, zorientowany na cel. Mówi niewiele i lakonicznie, za to często gestykuluje. W rozmowie szybko przechodzi „do konkretów”. Używa słów opisujących działanie: robić, jechać, załatwiać, organizować, ruszać się, piąć się w górę, posuwać się do przodu, najlepszy, szybko. ;- „weźmy sprawy we własne ręce”

Jak pracować uwzględniając kanały poznawcze uczniów? Ze wzrokowcami: Używać rysunków, fotografii i obrazków Stosować mapę myśli Ilustrować poszczególne etapy czytanych historii Ze słuchowcami: Uczyć stosując piosenki Dużo ćwiczeń na mówienie Słownictwo może być ćwiczone przez krzyżówki, rozsypani, szarady

Z kinestetykami: Umożliwiać uczniom ruch na zajęciach Body language powinien być zastosowany do pracy nad słownictwem Odgrywać scenki sytuacyjne Praca w grupach

Kanały wiodące Umysł ludzki myśli w trzech różnych językach – korzysta z kanału wzrokowego, słuchowego i ruchowego w trzech konfiguracjach SWR SRW RSW RWS WSR WRS

Indywidualizacja na różnych przedmiotach nauczania. Język polski: nauka czytania •od metody fonetycznej zaczynamy u dzieci o wzorcach WSR i SWR, WRS – od metody wzrokowej, pozostali uczniowie– metoda całościowa, oparta na doświadczeniu. nauka pisania Trudności w pisaniu u dzieci RSW i SRW przezwycięża się dając więcej czasu lub krótsze zadania. WRS i RWS mogą mieć trudności z wypowiedziami pisemnymi – niech robią pisemny plan wypowiedzi.

Historia SWR – radzą sobie najlepiej RSW i SRW muszą mieć do wyboru różne metody wykazania się wiedzą. Zamiast testów czy długich prac pisemnych odpowiedzi ustne , dramy. Zamiast długotrwałego czytania debata, wykład, praca w grupie. WRS i RWS – mogą robić kostiumy, mapy, makiety. SWR i WSR – powinni pisać opowiadania i nagrywać materiał pisemny na dyktafon.

Matematyka Dla dzieci o wzorcach WRS i RWS najlepsze jest podejście praktyczne, a nie ustne wyjaśnienia. Dzieci SRW i SWR muszą widzieć modele i omawiać je. RSW potrzebują konkretnych doświadczeń, których mogłyby rozmawiać. WSR dobrze radzi sobie w pracy grupowej ucząc innych.

Sztuka SRW i RSW wolą rzeźbę, lepienie, modele są niezwykle twórcze ale bardzo niepewne potrzebują naszego wsparcia Muzyka RSW i SRW wolą śpiewać i grać na instrumentach; kłopot z pisaniem nut SWR –śpiew i akompaniowanie sobie na instrumentach muzycznych jest utrudnione

Języki obce WRS i RWS potrafią nauczyć się dobrej wymowy, mają jednak trudności ze słownictwem, chyba że uczą się bezpośrednio z doświadczenia. SWR i WSR wolą jednocześnie uczyć się czytania i mówienia. W-f Dzieci o wzorcach RSW, WRS i RWS powinny mieć możliwość działać, albo raz zobaczyć i działać. Dzieci WSR i SWR potrzebują najpierw ustnych wyjaśnień, powolnych i opisowych. SRW muszą najpierw powiedzieć sobie, co mają zrobić, są doskonałymi instruktorami dla innych uczniów.

Funkcje mózgu Test na ustalenie dominacji półkuli Mózg człowieka ma dwie strony (półkule). Najczęściej u człowieka następuje dominacja jednej z półkul, co mówi nam o tym jak się uczymy, co jest dla nas ważne, jak zachowujemy się w sytuacjach stresowych Test na ustalenie dominacji półkuli

Półkule mózgowe Lewa półkula-logiczna stopniowo kolejno, detale logika, rozum reguły, zasady, metody analiza dosłowność myślenie matematyczne (nauka) od szczegółu do ogółu Prawa półkula całościowo jednocześnie uczucia, intuicja kreatywność, twórczość synteza metaforyczność myślenie obrazami (sztuka, muzyka, taniec) od ogółu do szczegółu

Nowoczesne nauczanie musi bazować na efektywnym wykorzystaniu całego mózgu: Uczenie polisensorczne( angażujące wszystkie zmysły) Obupółkulowe (angażujące język, logikę, intuicje, wyobraźnię, emocje rytm, ruch) W odpowiednim stanie aktywacji ( integracja, skupienie, relaks) Przykłady:, edukacja przez ruch, metoda dobrego startu

Jak realizować indywidualizację nauczania? modyfikować swoje metody pracy z uczniami i wzajemnie się wspierać wykorzystując zasoby całego zespołu Metody C.Freineta W. Sherborn M. Bogdanowicz( Metoda Dobrego Startu) System Edukacja przez ruch różnorodne metody nauki czytania pedagogika zabawy kinezjologia edukacyjna

Wieloraka inteligencja Teoria ta uznaje prawo każdego dziecka do posiadania własnego profilu rozwoju i własnego stylu uczenia się ( w kontekście posiadanych profilów inteligencji)

Rodzaje inteligencji lingwistyczna (werbalna) logiczno-matematyczna muzyczna wizualno-przestrzenna kinestetyczna przyrodniczo-ekologiczna interpersonalna intrapersonalna zmysłowa historyczna kreatywna

Co indywidualizujemy? treści nauczania metody pracy formy organizacyjne sposób sprawdzania wiedzy( ustna, pisemna) Pracę domową Zajęcia pozalekcyjne ocenianie

Co dalej? Jeśli nauczyciel pozna już dobrze swoich uczniów ( ich kanały wiodące dominującą półkulę, inteligencje wielorakie, zainteresowania) jest już w połowie drogi do oceniania kształtującego następnego ważnego elementu indywidualizacji

Źródła: Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej o ocenianiu, pomocy psychologicznej, programach nauczania  strona internetowa www.punctum.pl Pracowni Oświatowo -Wydawniczej Punctum Małgorzata Taraszkiewicz i Colin Rose „Atlas efektywnego uczenia się” transferlearning 2006 Colin Rose Malkolm J.Nicholl „Ucz się szybciej na miarę XXI wieku” Logos 2003