Problematyka kształtowania układów metropolitalnych Dr Maciej Smętkowski Uniwersytet Warszawski msmetkowski@uw.edu.pl www.euroreg.uw.edu.pl Funkcje Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego w systemie społeczno-gospodarczym i innowacyjnym województwa podkarpackiego Rzeszów, 20 Kwietnia 2007

Cywilizacja przemysłowa a informacyjna Lata 60-te Cywilizacja informacyjna obecnie GOSPODARKA Narodowa   Globalna Fordyzm Postfordyzm Produkcja Usługi SPOŁECZEŃSTWO Społeczeństwo przemysłowe Społeczeństwo informacyjne POLITYKA Interwencjonizm Liberalizm PRZESTRZEŃ Aglomeracja Metropolia .

Metropolia / metropolizacja A. Kukliński (2000) „węzłowe ośrodki światowej przestrzeni społeczeństwa informacyjnego”; B. Jałowiecki (2000) „podejmowanie w skali ponadnarodowej, przez niektóre duże miasta, funkcji kierowniczych w sferze gospodarczej oraz politycznej i/lub funkcji wzorcowotwórczych w kulturze”; G. Węcławowicz (2003) „miasto poprzemysłowe” i „miasto zglobalizowane”; G. Gorzelak (2005) „miasto macierzyste, czyli inaczej centralne, dominujące nad pewnym obszarem lub opiekujące się nim”.

Cechy metropolii wielkość ośrodka metropolitalnego (co najmniej 0,5 mln mieszkańców), rozwinięte powiązania z globalną siecią dzięki rozwiniętemu układowi transportowemu (lotniska, autostrady, szybka kolei) i „infostrukturze” (węzły sieci IT), rozwinięty sektor usług (pośrednictwo finansowe, telekomunikacja, zarządzanie gospodarką, kultura i administracja publiczna) nastawiony na obsługę zagranicznych klientów, potencjał innowacyjny (instytucje związane z wytwarzaniem i przetwarzaniem informacji: uniwersytety, instytuty badawcze, parki technologiczne), wyjątkowość i specyfika miejsca (znaczenie kulturalne, walory architektoniczno-urbanistyczne), co decyduje o wyjątkowości dla zagranicznych klientów – turystów (kongresy, festiwale itp.), wysoka jakość życia (klasa metropolitalna), paradyplomacja (instytucje o znaczeniu międzynarodowym lub międzynarodowej marce - stowarzyszenia, kluby sportowe).

Proces metropolizacji J. Friedman (1986) hipoteza miasta światowego (ang. world city hipothesis). S. Sassen (1991) koncepcja miasta globalnego (ang. global city) M. Castells (1998) teoria przestrzeni przepływów (ang. space of flows) A.J. Scott (1998) typologia rozmieszczenia działalności gospodarczej Źródło: Shine and Timberlake 2000 Pojęcie metropolizacji można rozumieć na dwa sposoby jako: 1.Powstawanie wieloośrodkowej sieci wielkich miast - metropolii pełniących funkcje globalne, 2. Uniezależnianie się metropolii od ich regionalnego zaplecza na rzecz kontaktów w ramach wieloośrodkowej sieci miast. . .

Hipotezy organizujące koncepcję miasta globalnego globalna dekoncentracja działalności gospodarczej i integracja różnego rodzaju działalności zwiększają popyt na funkcje centralne: kierownicze, koordynujące, finansowe itd., są to funkcje na tyle skomplikowane, że wymagają outsourcingu do specjalistycznych firm (doradztwo, public relations, IT, itp.), te wyspecjalizowane firmy usługowe potrzebują specyficznego środowiska informacyjnego do funkcjonowania, którego dostarczają im wielkie miasta, z drugiej strony firmy, które zlecają te usługi na zewnątrz zyskują większą swobodę lokalizacyjną, powoduje, że firmy usługowe muszą funkcjonować w skali globalnej podążając za swoimi klientami muszą otwierać swoje filie w kolejnych wielkich miastach, w efekcie powstaje sieć tych miast w ramach, której następują nie tylko przepływu kapitału, ale również informacji (wykwalifikowanych pracowników oraz innowacji),

Światowa sieć miast Źródło: P. Taylor (2001).

Region metropolitalny Typy struktur osadniczych Źródło: opracowanie na podstawie K.R. Kunzmann (1998). Źródło: ESPON 1.1.1. (2004).

Relacje między metropolią i regionem Teorie interakcji przestrzennych E. L. Ullman (1957) Teorie urbanizacji i rozwoju struktury przestrzennej miast P. Korcelli (1974), M. Castells (1982) Teorie bazy ekonomicznej P. Sombart (1905), K. Dziewoński (1967) Teorie miejsc centralnych W. Christaller (1993), A. Lösh (1940) Teorie rozwoju spolaryzowanego F. Perroux, A.O.Hirshman, G.Myrdal (1957), J.Friedmann (1967), J.Grzeszczak (1999) Teorie sieci E. Nowosielska (1994), D.F. Batten (1995) . .

Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego (1999) Kluczem do spójności gospodarczej i społecznej Europy jest policentryczny i zrównoważony system miejski w różnych skalach przestrzennych. W związku z tym należy: wspierać wybrane stref globalnej integracji gospodarczej Unii Europejskiej pełniące wysokiej jakości funkcje i usługi globalne, wspierać policentryczny i bardziej zrównoważony system regionów metropolitalnych oraz grona i sieci miast, wspierać komplementarność i sieci współpracy między miastami w skali regionalnej.

Struktura przestrzenna Europy – program ESPON 1596 miejskich obszarów funkcjonalnych 76 metropolitalnych obszarów wzrostu

Funkcje miast a wielkość miast ESPON vs. Urban Audit 48 mega przez 1 mln mieszkańców, 10 co najmniej 750 tys. mieszkańców, 5 stolice małych krajów drugie lub trzecie miasto średnich krajów Znaczenie (funkcje) miasta pochodną: wielkości, - pozycji w krajowym systemie osadniczym.

Strefy integracji – rozwoju ? Strefy vs. Grona

Typologia krajowych systemów osadniczych Udział ludności zamieszkującej obszary metropolitalne – średnio 24% Stosunek wielkości największej metropolii i drugiego w kolejności miasta – średnio 2,3

Relacje miasto-region Model docelowy: skoncentrowana dyspersja – metropolitalny region policentryczny? Warunki konieczne: odpowiednia wielkość funkcjonalnego obszaru miejskiego, wysoka gęstość zaludnienia, dostępność i spójność transportowa Typowe relacje metropolia-region w Polsce: - dla metropolii zaplecze regionalne nie odgrywa istotnej roli; - metropolia czerpie z niego raczej zasoby proste; - proces relokacji przedsiębiorstw zachodzi w granicach obszarów metropolitalnych; - widoczne procesy suburbanizacji i wymywania zasobów rozwojowych.

Metropolitalny wymiar polityki UE - wyzwania regiony i obszary metropolitalne w Europie muszą być zdefiniowane i uznane jako najważniejsze części składowe Agendy Terytorialnej Unii Europejskiej, wiele z kluczowych problemów Europy, jak konkurencyjność gospodarki, spójność społeczna (w szczególności zmiany demograficzne i migracja) zrównoważony rozwój środowiska można najskuteczniej rozwiązać, i to w sposób zintegrowany, na poziomie metropolitalnym, efektywny ład metropolitalny będzie stanowić kluczowy wymóg w zakresie przygotowania i wdrożenia zintegrowanych strategii dla europejskich regionów i obszarów metropolitalnych, europejskie regiony i obszary metropolitalne mają do odegrania podstawową rolę w osiągnięciu celów Strategii Lizbońskiej jak również dla konkurencyjności Europy w wymiarze globalnym.