Instytut Gospodarki WSIiZ Rzeszowski Obszar Metropolitarny jako biegun wzrostu i rozwoju innowacyjnego Podkarpacia Elżbieta Wojnicka Instytut Gospodarki WSIiZ Rzeszów 18.05.2007

Rozmieszczenie działalności innowacyjnej w województwie podkarpackim

Tendencje wzrostowe w powiatach podkarpackich

Tendencje wzrostowe a innowacyjność Rozmieszczenie działalności innowacyjnej pokrywa się z tendencjami wzrostowymi – warunkiem wzrostu gospodarczego jest więc innowacyjność Tendencje wzrostowe i działalność innowacyjna skupione są w Rzeszowskim Obszarze Metropolitarnym, a szczególnie Rzeszowie, powiecie rzeszowskim, dębickim i łańcucki, trochę słabiej rozwijają się powiaty kolbuszowski, ropczycko sędziszowski i strzyżowski Ponadto dobrze rozwijają się i wyróżniają pod względem innowacyjności powiaty mielecki, stalowowolski, sanocki, Krosno, krośnieński, Tarnobrzeg i powiat leżajski

ropczycko-sędziszowski Zyskowność firm Średni roczny dochód brutto firm na mieszkańca w okresie 2004-2005 roku (Podkarpackie=1,66 tys. zł) 5,1 -4,9 tys. 3,1-1,63 tys. 1,5-1,07 tys. 0,95-0,52 tys. 0,34-0,27 tys. Dynamika 2005/2000 Podkarpacie =106 245-200 dębicki sanocki mielecki stalowowolski przemyski 190-160 jarosławski leżajski bieszczadzki jasielski rzeszowski krośnieński lubaczowski 152-140 m.Krosno m.Tarnobrzeg łańcucki tarnobrzeski brzozowski niżański 136-126 m.Rzeszów m.Przemyśl przeworski ropczycko-sędziszowski 109-103 kolbuszowski strzyżowski

dochód brutto firm na mieszkańca w 2004 roku 8-23 tys. 4tys-6,5tys. Zyskowność firm Mazowsze dochód brutto firm na mieszkańca w 2004 roku 8-23 tys. 4tys-6,5tys. 2-3tys. 1-1,99tys. poniżej 1 tys. dynamika 2004/ 1999 pow.150 piaseczyński żyrardowski nowodworski grójecki garwoliński siedlecki lipski 120-150 m.Płock pruszkowski m.Radom m.Ostrołęka kozienicki grodziski wołomiński legionowski zwoleński wyszkowski sokołowski przysuski przasnyski płoński otwocki ostrołęcki mławski makowski 110-120 Warszawa warszawski zachodni ostrowski m.Siedlce sochaczewski płocki miński węgrowski sierpecki radomski pułtuski 100-110 żuromiński ciechanowski poniżej 100 szydłowiecki Białobrzeski gostyniński

Kondycja firm na Podkarpaciu i Mazowszu Rzeszów cechuje się znacznie niższą zyskownością podmiotów prawnych niż Warszawa - na poziomie powiatów podwarszawskich, ale dynamika wzrostu dochodu podmiotów prawnych była w ostatnich latach o ponad 10 punktów procentowych wyższa niż w Warszawie Najgorsza sytuacja z powiatów ROM w zakresie dochodów podmiotów prawnych dotyczy kolbuszowskiego i strzyżowskiego Dynamika dochodów podmiotów prawnych na Podkarpaciu większa niż dochodów osób, jak też mniej pod tym względem Podkarpacie odstaje od Polski

ropczycko-sędziszowski Dochód ludzi dochód brutto na mieszkańca na miesiąc w 2005 roku 662-400 360-290 280-250 243-215 185-170 dynamika 2005 /99 107-106 m.Rzeszów leżajski strzyżowski 104-103 m.Krosno m.Tarnobrzeg stalowowolski mielecki łańcucki rzeszowski 102-101 m.Przemyśl dębicki sanocki krośnieński ropczycko-sędziszowski 100-99 jasielski tarnobrzeski jarosławski przeworski niżański brzozowski przemyski lubaczowski kolbuszowski 91 bieszczadzki

Dochody osób - wnioski Dynamika dochodu osób w podkarpackim – 102, w Polsce – 104, na Mazowszu - 107 W 2004 roku średnie dochody na mieszkańca na Mazowszu=810 zł, w Polsce =528 zł, na Podkarpaciu w 2005 roku – 320 zł, Warszawa dochód na mieszkańca 1500 zł dynamika podobna jak w Rzeszowie, dochody w Rzeszowie na poziomie Siedlec, Ostrołęki i Radomia Rzeszów wyróżnia się w regionie pod względem wysokości dochodu osób i ich dynamiki, na tle regionu pod względem dochodów ludności z powiatów ROM wyróżniają się też łańcucki, dębicki, a także powiat rzeszowski i strzyżowski o wysokiej dynamice wzrostu Najgorsza sytuacja pod względem dochodu osób z powiatów ROM w kolbuszowskim.

ropczycko-sędziszowski Przedsiębiorczość Liczba podmiotów REGON na 1 tys. mieszkańców (Podkarpackie=66) 120 106-90 77-64 59-50 48-43 dynamika REGON 1995-2005 109-108 rzeszowski tarnobrzeski niżański kolbuszowski przeworski 107 m.Tarnobrzeg mielecki leżajski strzyżowski lubaczowski 105-106 m.Rzeszów stalowowolski sanocki jarosławski łańcucki krośnieński ropczycko-sędziszowski brzozowski przemyski 103-104 m.Krosno jasielski dębicki 101 m.Przemyśl bieszczadzki

Przedsiębiorczość Rzeszów wyróżnia się na tle regionu pod względem przedsiębiorczości (120 podmiotów na 1000 mieszkańców, w regionie średnio 66, na Mazowszu 116, w Warszawie 175), pod względem przedsiębiorczości wyróżnia się też powiat łańcucki Najdynamiczniej liczba przedsiębiorstw zwiększa się w powiatach rzeszowskim i kolbuszowskim

ropczycko-sędziszowski Rynek pracy/migracje Saldo migracji 1995- 2005 6600 1255-70 -600- (-903) -1000 – (-1695) -1900 – (-2650) Dynam ika Pracują cych 1999- 2005 102- 101 rzeszowski mielecki 100 m.Rzeszów lubaczowski 99 krośnieński łańcucki Kolbuszowski ropczycko-sędziszowski dębicki sanocki brzozowski m.Krosno 98 niżański przemyski strzyżowski leżajski jasielski przeworski m.Przemyśl jarosławski stalowowolski 96-93 tarnobrzeski bieszczadzki m.Tarnobrzeg

Rynek pracy i migracje Pod względem sytuacji na rynku pracy i atrakcyjności osiedleńczej wyróżnia się powiat rzeszowski, gdzie przenoszą się mieszkańcy, a także firmy o czym świadczy dynamika REGON W latach 1995-2005 z całego regionu wyjechało 36,5 tys. osób więcej niż osiedliło się Poza powiatem rzeszowskim dodatnie saldo migracji cechowało jeszcze jedynie łańcucki, krośnieński i niżański Dynamika pracujących na Podkarpaciu zbliżona do średniej krajowej i sytuacji w Warszawie

Klimat koniunktury dla rozwoju przedsiębiorstw na poziomie gmin Wyraźnie widać pasma rozwoju przedsiębiorstw wokół Rzeszowa, wzdłuż planowanej autostrady A4 oraz w miastach COP Gminy, gdzie silny wzrost ośrodka wpływa na wyniki powiatu – Leżajsk, Stalowa Wola, Mielec Gminy o dobrym klimacie do rozwoju przedsiębiorstw, ale jeszcze niewielkim dla poprawy sytuacji względnej całego regionu – Ropczyce, Kolbuszowa

Klimat koniunktury dla rozwoju przedsiębiorstw na poziomie gmin Przedsiębiorczość: dynamika liczby podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON 2005/2000 liczba podmiotów zarejestrowanych w REGON na 1000 mieszkańców 2005 roku 2. Popyt konsumpcyjny: średnioroczna dynamika dochodu osób 2001-2005 dochody na mieszkańca na miesiąc 2005 3. Popyt inwestycyjny, efektywność przedsiębiorstw – podmiotów prawnych średnioroczny dochód firm 2001-2005 na mieszkańca średnioroczny dochód na aktywny podmiot prawny w latach 2004-2005 4. Rynek pracy, kondycja przedsiębiorstw dynamika pracujących 2005/2000 dynamika pracujących 2005/2004

Ośrodki wzrostu w Polsce w latach 1996-2003

Czynniki wzrostu regionalnego w Polsce Występowanie silnych biegunów wzrostu Wyższy poziom wykształcenia i większa dostępność szkolnictwa wyższego Więcej inwestycji zagranicznych Większy export Silniejsza działalność badawczo-rozwojowa Więcej turystów

ROM – podregion szansy gospodarczej – słabo wykorzystany biznesowo, ale o dobrym klimacie inwestycyjnym Podregion wykorzystanie biznesowe tendencje wzrostowe bogactwo/popyt infrastruktura (transportowa i mieszkania) zasoby ludzkie Atrakcyjność osiedleńcza i turystyczna białostocko-suwalski c b d olsztyński a koszaliński bydgoski toruńsko-włocławski rzeszowsko-tarnobrzeski Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS, klasy A-najlepsza, E-najgorsza.

Podregiony słabo wykorzystane biznesowo o słabym klimacie inwestycyjnym wykorzystanie biznesowe tendencje wzrostowe bogactwo/popyt infrastruktura (transportowa i mieszkania) zasoby ludzkie Atrakcyjność osiedleńcza i turystyczna jeleniogórsko-wałbrzyski c e d a łódzki nowosądecki krośnieńsko-przemyski b łomżyński ełcki bialskopodlaski chełmsko-zamojski Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS, klasy A-najlepsza, E-najgorsza.

Cecha metropolii – bardzo dobre wykorzystanie biznesowe i klimat inwestycyjny Podregion Wykorzystanie biznesowe Tendencje wzrostowe Bogactwo/ popyt infrastruktura (transportowa i mieszkania) Zasoby ludzkie Atrakcyjność osiedleńcza i turystyczna m. Kraków a b m. Warszawa Gdańsk-Gdynia-Sopot m. Wrocław m. Poznań gorzowski c zielonogórski m. Łódź

Sektory wzrostowe na Podkarpaciu w latach 2000-2006 Branża przetwórstwa przemysłowego Suma dynamik zatrudnienia, wynagrodzeń i produkcji gdy średnia dla regionu=100 produkcja mebli; pozostała działalność produkcyjna 414,2 produkcja metali 380,5 produkcja masy włóknistej oraz papieru 375,6 produkcja wyrobów chemicznych 339,6 produkcja wyrobów z metali 229,2 produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz ze słomy i wikliny 223,2 produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 222,8 produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep 222,5 produkcja maszyn i aparatury elektrycznej 124,0 produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych 113,9 włókiennictwo 107,1 produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich 107,0 produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich 103,0 produkcja pozostałego sprzętu transportowego (lotnictwo) 101,3

Sektory wzrostowe w powiatach ROM - dynamika produkcji sprzedanej w branżach przemysłowych 2005/2000 Branża - Dział PKD dębicki kolbuszowski łańcucki Ropczycko sędziszowski Rzeszo wski Rzeszów strzyżowski Ogółem 135,5 130,0 168,5 140,0 197,1 126,3 99,4 Produkcja artykułów spożywczych i napojów . 131,3 194,1 133,5 Włókiennictwo 135,8 Produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich 223,2 137,0 Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz ze słomy i wikliny 161,8 349,4 Produkcja wyrobów chemicznych 153,2 Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 136,7 138,9 129,1 Produkcja wyrobów z metali 245,2 175,3 269,5 Produkcja maszyn i urządzeń 130,3 202,5 Produkcja mebli; pozostała działalność produkcyjna 124,9

Branże o wysokiej dynamice zatrudnienia 2000-2004 w Rzeszowie Sprzedaż detaliczna pozostała nowych towarów w wyspecjalizowanych sklepach Produkcja metalowych elementów konstrukcyjnych Działalność prawnicza, rachunkowo-księgowa; doradztwo; zarządzanie holdingami Działalność w zakresie oprogramowania Działalność związana z turystyką Sprzedaż części i akcesoriów do pojazdów samochodowych Działalność detektywistyczna i ochroniarska Produkcja mebli Sprzedaż hurtowa żywności, napojów i tytoniu Produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych Działalność w zakresie architektury i inżynierii Sprzedaż hurtowa artykułów użytku domowego i osobistego Sprzedaż hurtowa półproduktów i odpadów pochodzenia nierolniczego oraz złomu Sprzedaż detaliczna w niewyspecjalizowanych sklepach Działalność bibliotek, archiwów, muzeów i pozostała działalność kulturalna Sprzedaż detaliczna paliw Sprzątanie i czyszczenie obiektów

Specjalizacje Rzeszowa w 2006 roku Branże o wysokiej koncentracji w ujęciu zarówno liczby firm jak i zatrudnienia: poligrafia, informatyka, działalność badawczo-rozwojowa i obsługa nieruchomości i firm, zaopatrywanie w energię, gaz i wodę oraz handel hurtowy. W ujęciu jedynie liczby pracujących specjalizacje Rzeszowa w 2006 roku: pozostałe górnictwo, produkcja metali, produkcja pozostałego sprzętu transportowego tj. samolotów, pozostała działalność gospodarcza, administracja i działalność organizacji członkowskich (Działalność gospodarcza pozostała - prawnicza, rachunkowo- księgowa; doradztwo; zarządzanie holdingami Działalność w zakresie architektury i inżynierii, Rekrutacja i udostępnianie pracowników, Działalność komercyjna gdzie indziej niesklasyfikowana)

Specjalizacje Rzeszowa w 2006 roku Branże cechujące się dużo większym udziałem w liczbie podmiotów w Rzeszowie niż średnio w regionie: produkcja sprzętu RTV, produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych działalność wspomagająca transport i związana z turystyką, pośrednictwo finansowe ochrona zdrowia. rybactwo, petrochemia,

Specjalizacje Rzeszowa w 2006 roku Specjalizacje Rzeszowa wskazują na większe znaczenie branż wysoko technologicznych i wiedzochłonnych niż w innych powiatach. Rozwijają się tu bowiem usługi high-tech – informatyka, działalność B+R, a także przemysł wysokiej techniki tj. lotnictwo, elektronika i przemysł precyzyjny.

Jak Państwo postrzegacie Rzeszów Jak Państwo postrzegacie Rzeszów? (odsetek respondentów dostrzegający daną cechę) Centrum edukacyjne Podkarpacia 79,10 Centrum administracyjne Podkarpacia 77,86 Miasto, które będzie się w najbliższych latach dobrze rozwijać 64,18 Miasto, które napędza rozwój regionu 62,94 Centrum kulturalne Podkarpacia 55,47 Miasto, gdzie można realizować różne inicjatywy 51,99 Miasto otwarte na międzynarodowe trendy 48,51 Miasto, które stwarza szanse na znalezienie dobrej pracy 47,26 Centrum naukowo-badawcze regionu 45,77 Atrakcyjne miejsce zamieszkania 42,04

Jak Państwo postrzegacie Rzeszów Jak Państwo postrzegacie Rzeszów? (odsetek respondentów dostrzegający daną cechę) Miasto, które promieniuje na tereny wiejskie regionu 40,80 Miasto nowoczesne 40,05 Miasto, z którego ludzie uciekają 39,05 Miasto, z którego jesteście dumni 36,82 Miasto przywiązane do tradycji 35,32 Miasto układów i korupcji 33,83 Atrakcyjne miejsce wypoczynku 17,41 Miasto, które powinno przestać być stolicą regionu na rzecz np. Krakowa lub Lublina 6,97

Bariery rozwoju Podkarpacia (5 bardzo ważna bariera, 1 nie ważna) Ucieczka wykwalifikowanych pracowników 4,44 Niska przejrzystość procedur administracyjnych i przetargów w regionie, ważniejsze „układy” niż rzeczywiste umiejętności 4,07 Słaba dostępność komunikacyjna Podkarpacia 4,02 Niedostatek dużych przedsiębiorstw, inwestycji zagranicznych 3,94 Niski poziom wykształcenia mieszkańców 3,91

Bariery rozwoju Podkarpacia (5 bardzo ważna bariera, 1 nie ważna) Zbyt mała rola Rzeszowa jako centrum kulturalnego i edukacyjnego 3,82 Konflikty między administracją na tle sporów politycznych 3,81 Słaba infrastruktura badawczo-rozwojowa w postaci uczelni, niedostatek instytucji badawczych 3,78 Słabe kontakty z zagranicą Słabość regionalnej infrastruktury edukacyjnej 3,76 Niski poziom rozwoju terenów wiejskich regionu 3,75 Słaba działalność badawczo-rozwojowa i innowacyjna przedsiębiorstw w regionie 3,73 Niska przedsiębiorczość mieszkańców Słaba świadomość społeczna w zakresie nowych technologii 3,70 Brak klimatu współpracy w regionie 3,69

Bariery rozwoju Podkarpacia (5 bardzo ważna bariera, 1 nie ważna) Brak silnej metropolii/obszaru metropolitarnego 3,62 Niski popyt w regionie 3,61 Zmieniające się prawo 3,56 Patologie społeczne jak alkoholizm 3,41 Inne, jakie ....................................... 1,15 zniszczone drogi słaba infrastruktura zatrudnienia niskie płace brak pieniędzy brak centrów kulury i sztuki

Jakie powinny być główne priorytety strategiczne Rzeszowskiego Obszaru Metropolitarnego ( 5 – bardzo ważny priorytet, 1 - nie ważny priorytet) Stworzenie sprawnego systemu transportowego połączonego z resztą kraju 4,39 Rozwój wysokich technologii 4,36 Strategia zapobiegania ucieczce ludności z regionu 4,31 Przyciąganie inwestorów zagranicznych na terytorium ROM. 4,25 Powstanie silnego zaplecza naukowo-badawczego Rozwój infrastruktury IT dla mieszkańców, promocja społeczeństwa informacyjnego

Rozwój rynku pracy dla ludności z terenów wiejskich Jakie powinny być główne priorytety strategiczne Rzeszowskiego Obszaru Metropolitarnego ( 5 – bardzo ważny priorytet, 1 - nie ważny priorytet) Rozwój rynku pracy dla ludności z terenów wiejskich 4,21 Polepszenie warunków mieszkaniowych w regionie 4,15 Przygotowanie terenów inwestycyjnych 4,13 Stworzenie silnej wspólnej infrastruktury dla rozwoju przedsiębiorstw (parki technologiczne/przemysłowe) 4,11 Przyciąganie pracowników i przedsiębiorstwa spoza regionu 3,96 Pobudzanie współpracy między różnymi grupami podmiotów w regionie 3,93

Przejęcie roli promotora kontaktów gospodarczych z Ukrainą i Słowacją Jakie powinny być główne priorytety strategiczne Rzeszowskiego Obszaru Metropolitarnego ( 5 – bardzo ważny priorytet, 1 - nie ważny priorytet) Przejęcie roli promotora kontaktów gospodarczych z Ukrainą i Słowacją 3,76 Poszerzenie granic Rzeszowa 3,51 Inne 1,11 większy system ochrony rozwój turystyki promowanie nowopowstałych działalności gospodarczych, remont dróg miejsce rekreacji i wypoczynku

Cechy systemów innowacyjnych metropolii i obszarów metropolitarnych Wielość uczelni wyższych i centrów badawczych, wielu studentów Posiadanie strategii proinnowacyjnej i realizacja projektów proinnowacyjnych angażujących różnych partnerów lokalnych W strategiach nacisk na współpracę i koordynację działań, szczególnie rozwój współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw, formułowanie strategii w odniesieniu do klastrów, nie branż Rozwinięta infrastruktura wsparcia innowacyjności przedsiębiorstw (parki, centra transferu technologii) Otwartość i umiędzynarodawianie terytorium m.in. przez sprowadzanie badaczy z zewnątrz, promocję terytorium jako miejsca lokalizacji inwestycji zagranicznych Rozwinięte usługi wiedzochłonne Rozwój przedsiębiorstw wysokiej techniki Helsinki - strategia innowacyjności obszaru metroplitarnego W największych metropoliach np. Londyn pojawiają się problemy z innowacyjnością przedsiębiorstw w ujęciu innowacji technologicznych ze względu na pełnienie roli centrów usługowych, przy wyprowadzaniu się zakładów produkcyjnych poza miasto

Dziękuję za uwagę