Wewnętrzny system zapewniania jakości Marek Frankowicz Szkolenie dla pracowników Uniwersytetu Rzeszowskiego Rzeszów, 18.12.2012

Co to jest jakość? Jakość jako wyjątkowość – w tym podejściu szczególny nacisk jest położony na działania projakościowe powiązanie z realizacją celów strategicznych uczelni, wiążących się często z dążeniem do budowania jej szczególnej, wyróżniającej pozycji np. jako jednej z najlepszych uczelni w regionie, kraju, Europie. Jakość jako doskonałość – w tym podejściu szczególny nacisk jest położony na działania projakościowe powiązane z podnoszeniem kwalifikacji kadry dydaktycznej, doskonaleniem metod nauczania, środków dydaktycznych i oceny, unowocześnianiem programów, rozwojem zasobów wspierających kształcenie. Jakość jako spełnianie przypisanych funkcji (fitness for purpose) – w tym podejściu szczególny nacisk jest położony na działania projakościowe powiązane z zaspokojeniem potrzeb zewnętrznych interesariuszy Jakość jako korzystny stosunek efektów do nakładów – w tym podejściu szczególny nacisk jest położony jest na działania projakościowe powiązane z racjonalnym gospodarowaniem nakładami materialnymi (zwłaszcza w przypadku uczelni publicznych) Jakość jako transformacja – w tym podejściu szczególny nacisk jest położony na działania projakościowe powiązane z zarządzaniem zmianami przyczyniającymi się do ciągłej poprawy jakości.

ENQA “European Standards and Guidelines” /ESG/ Polityka oraz procedury zapewnienia jakości Zatwierdzanie, monitoring oraz okresowy przegląd programów oraz ich efektów Ocenianie studentów Zapewnienie jakości kadry dydaktycznej Zasoby do nauki oraz środki wsparcia dla studentów Systemy informacyjne Publikowanie informacji W skrócie: Jakość procesu kształcenia – Jakość kadry – Jakość informacji

Standardy i wskazówki ENQA (1) Polityka oraz procedury zapewnienia jakości: Instytucje powinny posiadać politykę oraz związane z nią procedury w zakresie jakości oraz standardy oferowanych przez siebie programów i ich efektów. Powinny także przyjąć na siebie wyraźne zobowiązanie do rozwoju kultury, która uznaje znaczenie jakości oraz jej zapewnienia w ich funkcjonowaniu. W tym celu, instytucje powinny opracować i wprowadzić w życie strategię na rzecz ciągłej poprawy jakości. Strategia, polityka oraz procedury powinny posiadać formalny status i być powszechnie dostępne. Powinny równie przewidywać określone funkcje dla studentów oraz innych zainteresowanych stron. Zatwierdzanie, monitoring oraz okresowy przegląd programów oraz ich efektów: Instytucje powinny dysponować oficjalnymi mechanizmami zatwierdzania, okresowego przeglądu oraz monitorowania swoich programów oraz ich efektów. Ocenianie studentów: Studenci powinni być oceniani według opublikowanych oraz konsekwentnie stosowanych kryteriów, przepisów i procedur. Zapewnienie jakości kadry dydaktycznej: Instytucje powinny posiadać metody gwarantujące, że kadra prowadząca zajęcia dla studentów dysponuje odpowiednimi kwalifikacjami i kompetencjami. Powyższe metody powinny być dostępne dla osób prowadzących zewnętrzne przeglądy i stanowić przedmiot komentarza w raportach.

Standardy i wskazówki ENQA (2) Zasoby do nauki oraz środki wsparcia dla studentów: Instytucje winny zagwarantować, by zasoby wspomagające naukę studentów były wystarczające i odpowiednie dla każdego z oferowanych programów. Systemy informacyjne: Instytucje powinny gromadzić, analizować i wykorzystywać stosowne informacje dotyczące skutecznego zarządzania oferowanymi programami studiów oraz innymi działaniami. Publikowanie informacji: Instytucje powinny w regularnych odstępach czasu publikować aktualne, bezstronne i obiektywne informacje – zarówno w ujęciu ilościowym, jak i jakościowym – na temat oferowanych przez siebie programów oraz ich efektów”.

Legislacja: Prawo o Szkolnictwie Wyższym Rozporządzenia MNiSW Dokumenty PKA Standardy i wskazówki ENQA, różne dokumenty związane w Procesem Bolońskim etc. Nieco historii: cztery pory roku polskich systemów zapewnienia jakości Wiosna: 1991-95 Lato: 1995-2000 Jesień: 2000-2003 Zima: 2003-2006 Przedwiośnie & wiosna: 2006 - … Nadchodzi lato?

Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia z dnia 5 października 2011 r. §9. 1. Jednostka organizacyjna uczelni może prowadzić studia pierwszego stopnia lub studia drugiego stopnia, jeżeli spełnia następujące warunki: ……. 2) wskazała związek kierunku studiów ze strategią rozwoju, w tym misją uczelni, ……. 9) wdrożyła wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia, uwzględniający działania na rzecz doskonalenia programu kształcenia na prowadzonym kierunku studiów. 2. Jednostka organizacyjna uczelni, która rozpoczyna kształcenie na nowym kierunku studiów, powinna ……… 2) wdrażać wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia, uwzględniający działania na rzecz doskonalenia programu kształcenia na prowadzonym kierunku studiów, od dnia rozpoczęcia kształcenia na danym kierunku studiów.

Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia z dnia 5 października 2011 r. §11. Wewnętrzny system zapewnienia jakości, odnoszący się do wszystkich etapów i aspektów procesu dydaktycznego, uwzględnia w szczególności wszystkie formy weryfikowania efektów kształcenia na poszczególnych kierunkach studiów, osiąganych przez studenta w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych oraz oceny dokonywane przez studentów, o których mowa w art. 132 us. 3 ustawy, oraz wnioski z monitorowania kariery zawodowej absolwentów uczelni.

Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie oceny programowej i instytucjonalnej z dnia 29 września 2011 r. §1. Rozporządzenie określa warunki 1) oceny programowej na określonym kierunku studiów, poziomie i profilu kształcenia, 2) oceny instytucjonalnej w podstawowej jednostce organizacyjnej uczelni, zwanej dalej „jednostką” - dokonywanej przez Polską Komisję Akredytacyjną.

§2. Ocena programowa obejmuje ocenę 1) spełniania warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu kształcenia określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 3 pkt. 1, 2 i 5 ustawy z dnia 27 lipca 2005r. , w tym ocenę a) związku kierunku studiów e strategią rozwoju uczelni, w tym jej misją b) opracowanych przez jednostkę zakładanych efektów kształcenia w odniesieniu do efektów kształcenia opisanych w Krajowych Ramach Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego c) programu studiów, w tym realizacji zakładanych efektów, kształcenia oraz sposobów weryfikacji osiągniętych efektów kształcenia d) sposobu przypisania punktów ECTS do poszczególnych modułów kształcenia – zajęć lub grupy zajęć – w programie studiów e) spełniania wymagań dotyczących minimum kadrowego i kwalifikacji nauczycieli akademickich prowadzących zajęcia dydaktyczne na kierunku studiów f) infrastruktury dydaktycznej, w tym dostępu do literatury zalecanej w ramach kształcenia na kierunku studiów

§2. Ocena programowa obejmuje ocenę (c. d §2. Ocena programowa obejmuje ocenę (c.d.) 2) warunków prowadzenia kształcenia na odległość, jeżeli program kształcenia przewiduje prowadzenie zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość; 3) funkcjonowania wewnętrznego systemu zapewnienia jakości kształcenia - w zakresie analizy efektów kształcenia i jego działania na rzecz doskonalenia programu kształcenia; 4) Dostosowania efektów kształcenia do potrzeb rynku pracy, w tym: a) wykorzystanie wyników monitorowania karier zawodowych absolwentów, b) wykorzystania opinii pracodawców przy tworzeniu programów kształcenia, c) organizacji praktyk oraz wyników analizy zakładanych i uzyskanych efektów z realizacji tych praktyk; 5) zarządzania procesem dydaktycznym w zakresie kierunku studiów, w tym zmian dokonywanych w programie kształcenia wynikających z jego doskonalenia

§6. Polska Komisja Akredytacyjna dokonuje oceny instytucjonalnej działalności jednostki, jeżeli jednostka ta prowadzi studia doktoranckie lub spełnia łącznie następujące warunki: 1) w ciągu 5 lat poprzedzających ocenę instytucjonalną jednostka ta w zakresie oceny programowej nie uzyskała oceny negatywnej, a w przypadku oceny warunkowej - uzasadnienia jej wydania nie stanowiły zastrzeżenia dotyczące konstrukcji i funkcjonowania wewnętrznego systemu zapewnienia jakości kształcenia; ……… §8. Ocena instytucjonalna obejmuje ocenę: 1) związku strategii rozwoju jednostki ze strategią rozwoju uczelni 2) funkcjonowanie wewnętrznego systemu zapewnienia jakości kształcenia, w tym jego konstrukcji i oddziaływania na doskonalenie jakości kształcenia 3) jakości kształcenia na studiach podyplomowych prowadzonych w jednostce 4) jakości procesu kształcenia na studiach doktoranckich prowadzonych w jednostce 5) współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym

§8. Dokonując oceny programowej i instytucjonalnej, Polska Komisja Akredytacyjna uwzględnia: 1) stopień umiędzynarodowienia studiów, w tym współpracę międzynarodową w zakresie kształcenia, wymianę studentów i nauczycieli akademickich, a także proporcje liczby studentów z zagranicy do ogólnej liczby studentów oraz prowadzenie zajęć w językach obcych; 2) współpracę międzynarodową w zakresie badań naukowych, jeżeli jednostka prowadzi w ramach kierunku studia drugiego stopnia, jednolite studia magisterskie lub prowadzi studia doktoranckie 3) wyniki poprzednich ocen programowych dokonanych przez Polska Komisję Akredytacyjną , akredytacje i certyfikaty uzyskane w wyniku oceny przeprowadzonej przez międzynarodowe i krajowe komisje branżowe dokonujące ocen w wybranych obszarach kształcenia oraz przez agencje akredytacyjne zarejestrowane w Europejskim Rejestrze Agencji Akredytacyjnych (EQAR) lub agencje, z którymi Polska Komisja Akredytacyjna zawarła umowy o uznawalności ocen akredytacyjnych. §9. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 października 2011

Akredytacja międzynarodowa Akredytacja przyznawana przez instytucje/organizacje zagraniczne Akredytacja przyznawana przez instytucje/organizacje międzynarodowe

Dojrzałość i ciągłe doskonalenie zarządzania jakością w uczelni Uczelnie powinny okresowo, w formule samooceny, prowadzić diagnozę aktualnej dojrzałości własnych rozwiązań projakościowych. Można wyróżnić pięć poziomów tej dojrzałości: poziom 1 – brak formalnego podejścia. Zarządzanie jakością cechuje brak podejścia systemowego. Wyniki działalności są słabe lub nieprzewidywalne. Dane są dostępne ale nie wykorzystywane dla doskonalenia działań; poziom 2 – podejście reaktywne. Podejście bazuje na problemach. Uczelnia reaguje na reklamacje i negatywne uwagi. Dane są przeglądane jeśli jest to wymagane. Nieliczne dane na temat wyników są dostępne; poziom 3 – podejście stabilne. Szczegółowe i czasowo dostępne dane są wykorzystywane w celu zapewnienia zgodności z wymaganiami. Występują ustanowione metodyki postępowania albo podejścia. Można dostrzec troskę o doskonalenie; poziom 4 – podejście systematyczne. Systematyczne sterowanie procesami daje dobre rezultaty i pozytywne trendy. Dane są efektywnie wykorzystywane a procesy dydaktyczne ciągle doskonalone. Wymagania przepisów są konsekwentnie spełniane. poziom 5 – istotne ciągłe doskonalenie. Silnie zintegrowany system zarządzania z instytucjonalnymi udoskonaleniami. Uczący się studenci są kompetentni w pełni zgodnie z kryteriami przyjętymi w uczelni. Por. IWA 2: Quality management systems – Guidelines for the application of ISO 9001:2000 in education, s. 15 – 17.

Copenhagen Business School: „krąg jakości” (quality circle) Jakość jako wyjątkowość (specyfika uczelni, jej miejsce w kraju i w Europie) Jakość jako doskonałość (zachęcanie pracowników do stałego podnoszenia kwalifikacji). Wysokie kompetencje kadry pomagają w rozwoju uczelni jako ”organizacji uczącej się”. Jakość jako funkcjonalność (fitness for purpose). Kontakty z zewnetrznymi interesariuszami (pracodawcy, partnerzy biznesowi etc.). Jakość jako korzystny stosunek wartości do ceny (value for money). Oprócz obowiązkowych czy zalecanych działań majacych pokazać wiarygodność uczelni jako instytucji publicznej (akredytacja etc.), uczelnia prowadzi oceny wewnętrzne (informacja zwrotna od studentów), organizuje grupy fokusowe z udziałem pracodawców i absolwentów oraz prowadzi w cyklach 2-letnich badania jakościowe ”środowiska edukacyjnego” (learning environment). Jakość jako transformacja. Uczelnia wspiera inicjatywy przyczyniajace się do ciagłej poprawy jakości. Programy studiów są oparte na efektach uczenia się i uwzględniają w coraz większym stopniu umiejętności generyczne. Wewnętrzny i zewnętrzny benchmarking ujawnia przykłady dobrej praktyki, które są następnie upowszechniane.

Copenhagen Business School: realizacja inicjatyw projakościowych Działania projakościowe w CBS są najczęściej inicjowane „oddolnie”. W warunkach decentralizacji takie działania przyjmują na ogół jedna z dwóch form: “Gniazda dobrej praktyki” (Pockets of Good Practice): lokalne przykłady dobrej praktyki są „pielęgnowane” przy wsparciu CBS LL i stopniowo rozprzestrzeniają się po uczelni. „Jednostki pilotażowe” (Pilot Sites). Realizuje się projekty pilotażowe w wybranych jednostkach CBS, a następnie wdraża się sprawdzone rozwiązania w szerszej skali.

"Niech zakwitnie tysiąc kwiatów! Niechaj spiera się sto szkół!" Nie ma „recepty na optymalny system zapewnienia jakości kształcenia” System winien pomagać uczelni wypełniać jej misję: Uczelnia powinna określić, jakie są jej priorytety System zapewnienia jakości ma wspierać rozwój uczelni Społeczność uczelni – „właściciele systemu”

Funkcje Uczelnianego Systemu Zapewniania Jakości (1) Nadzór nad ofertą dydaktyczną Uczelni: tworzenie i modyfikacja programów kształcenia dla studiów stacjonarnych, niestacjonarnych i podyplomowych, weryfikacja czy koncepcja kształcenia jest zgodna z misją i strategią Uczelni, uwzględnianie opinii interesariuszy wewnętrznych i zewnętrznych Nadzór nad określaniem i weryfikacją efektów kształcenia, z uwzględnieniem wymogów rynku pracy, analiza zatrudnialności absolwentów Ocena spójności zakładanych efektów kształcenia, treści kształcenia i stosowanych metod dydaktycznych Monitorowanie, analiza i ocena sposobów oceniania studentów Analiza funkcjonowania systemu ECTS i ocena jego adekwatności oraz efektywności jako systemu transferu i akumulacji punktów zaliczeniowych

Funkcje Uczelnianego Systemu Zapewniania Jakości (2) Monitorowanie procesu rekrutacji i analiza trendów w tym zakresie Monitorowanie procesu dyplomowania Monitorowanie, analiza i ewaluacja procesów związanych z tokiem studiów, w tym: organizacji procesu kształcenia (z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji), rozpatrywania spraw studenckich, opieki naukowej i dydaktycznej oraz uwzględnienia potrzeb studentów niepełnosprawnych Nadzór nad systemem wsparcia dla studentów (pomoc materialna, doradztwo zawodowe, pomoc psychologiczna, opieka zdrowotna i inne sprawy bytowe) Monitorowanie polityki kadrowej i systemu oceny pracowników Analiza sposobu wykorzystywania bazy dydaktycznej, jej jakości i adekwatności do potrzeb

Funkcje Uczelnianego Systemu Zapewniania Jakości (3) Monitorowanie aktualności i rzetelności różnych form publicznej informacji o studiach (materiały drukowane, strona internetowa etc.) Monitorowanie, analiza oraz ewaluacja efektywności współpracy międzynarodowej, w tym mobilności studentów i pracowników Monitorowanie, analiza oraz ewaluacja efektywności współpracy z podmiotami społeczno-ekonomicznymi oraz z instytucjami edukacyjnymi i szkoleniowymi, identyfikacja nowych obszarów tej współpracy Zapobieganie patologiom (plagiaryzm, mobbing etc.) przez identyfikację potencjalnych źródeł i obszarów zagrożenia Proponowanie działań naprawczych oraz mechanizmów korygujących, nadzór nad ich wdrażaniem oraz analiza ich skuteczności