Inwestycje dla zdrowia Barbara Ślusarska, dr n. med.. Katedra Rozwoju Pielęgniarstwa, Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Uniwersytet Medyczny, Lublin

Ciśnienie tętnicze krwi- PODSTAWOWY FILAR ZDROWIA/PROFILAKTYKI CH.U.K. CIŚNIENIE TĘTNICZE KRWI (RR)– jest siłą jaką wywiera przepływający strumień krwi na ściany tętnicy. Prawidłowe RR jest zależne od: - siły skurczowej serca - ilości krwi krążącej - oporów, jakie stawiają ściany naczyń

POMIAR CIŚNIENIA KRWI- RYS HISTORYCZNY J.I. Poiseuile- pierwsze próby pomiaru ciśnienia krwi metodą krwawą u zwierząt (lata 20-te XIX wieku) S. Riva Rocci – 1891r - ojciec bezkrwawej, pośredniej metody pomiaru ciśnienia - skonstruował pierwszy sfigmomanometr (skrót RR – dla opisu wyniku badania) N. Korotkow – 1905r – wprowadził metodę pomiaru RR opartą na zasadzie osłuchiwania tonów pojawiających się w uciśniętej z zewnątrz tętnicy– przez mankiet założony na ramieniu – w miarę zmniejszania się tego ucisku podczas obniżania ciśnienia w mankiecie.

POMIAR CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI – - według zaleceń Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego. Usiądź i odpocznij 5 minut przed pomiarem Uwolnij ramię z krępującej odzieży.

POMIAR CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI- c.d. Umieść poduszkę gumową mankietu na ramieniu 3 cm powyżej zgięcia łokciowego nad tętnicą (tak aby mankiet znajdował się na wysokości serca).  

POMIAR CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI- c.d. Szybko wypełnij mankiet powietrzem. Pamiętaj aby nie pompować mankietu ręką, na której dokonujesz pomiaru

POMIAR CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI- c.d. Przyłóż stetoskop (słuchawkę lekarską) nad tętnicą w dole łokciowym. Z mankietu powoli wypuszczaj powietrze (2-3 mmHg/sek.) Pierwszy usłyszany ton oznacza ciśnienie skurczowe, zniknięcie wszystkich tonów - ciśnienie rozkurczowe. Gdy tony słyszysz aż do 0 mm Hg - za ciśnienie rozkurczowe, przyjmij wartość odpowiadającą ich ściszeniu. .

APARATY DO POMIARU CIŚNIENIA KRWI Aparat rtęciowy - powszechnie uważany za najdokładniejszy z przyrządów, najczęściej jest wykorzystywany w gabinecie lekarskim. Do wykonania pomiaru tym aparatem niezbędne są także słuchawki lekarskie.

APARATY DO POMIARU CIŚNIENIA KRWI-c.d. Aparat sprężynowy - najtańszy z aparatów, wymaga niestety okresowej kalibracji. Z uwagi na konieczność osłuchiwania tonów niezbędne są także słuchawki lekarskie.

APARATY DO POMIARU CIŚNIENIA KRWI-c.d. Aparat elektroniczny - najczęściej wykorzystuje do pomiaru tzw. metodę oscylometryczną, mierząc ciśnienie tym aparatem nie trzeba osłuchiwać tonów nad tętnicą a wynik przedstawiany jest na ciekłokrystalicznym ekranie. Oprócz pomiaru ciśnienia dodatkowo mierzone jest tętno. Wraz z postępem technologii aparaty te są coraz dokładniejsze. Wykorzystując ten typ aparatu należy pamiętać, że: nie wszystkie aparaty elektroniczne nadają się do pomiarów u osób z zaburzeniami rytmu serca, wiarygodne wyniki uzyskujemy stosując mankiet założony na ramieniu,

Aparat elektroniczny

Kategorie ciśnienia tętniczego.

Czynniki fizjologiczne podwyższające RR Reakcje emocjonalne badanego np. lęk, niepokój, silny stress (np.nadciśnienie tzw. „białego fartucha”- w trakcie pomiaru RR może wzrosnąć o ok. 30 mmHg) Wysiłek fizyczny przed badaniem Wypicie kawy, mocnej herbaty, alkoholu, wypalenie papierosa przed badaniem (pomiaru dokonujemy po upływie 30 min po powyższych czynnikach)

Czynniki fizjologiczne obniżające RR Spożycie obfitego posiłku przed badaniem; Wysoka temperatura otoczenia Wahania ciśnienie atmosferycznego Nocna pora doby Długotrwałe pozostawanie w pozycji leżącej

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE KRWI Nadciśnienie tętnicze (NT) jest chorobą układu krążenia, w której w naczyniach tętniczych panuje zwiększone ciśnienie krwi. Jest chorobą przewlekłą, która podlega długotrwałemu leczeniu. O nadciśnieniu tętniczym mówimy wówczas gdy podczas kilkakrotnych pomiarów, dokonywanych w spoczynku, ciśnienie przekracza wartości graniczne uznane za prawidłowe. Za wartość graniczną uznaje się ciśnienie 140/90 mm Hg

Epidemiologia nadciśnienia tętniczego- częstość występowania uzależniona od warunków: ekonomicznych, geograficznych i oraz społeczno-kulturowych Najwyższe wskaźniki częstości NT: USA Kanada Australia Japonia Wielka Brytania Niemcy Francja Włochy Najniższe wskaźniki częstości NT: Indie (ch.u.k.3% zgonów) Kraje Afryki Wschodniej Chiny (ch.u.k.5% ) Niektóre kraje Pacyfiku Kilka plemion australijskich Kilka plemion południowoamerykańskich

Nadciśnienie tętnicze w Polsce – rozpowszechnienie poszczególnych wartości ciśnienia tętniczego wśród dorosłych Polaków.

Częstość występowania NT w Polsce zależnie od wieku (NATPOL PLUS) w grupie 18-39 lat – 7% badanych w grupie 40-59 lat – 34 % badanych powyżej 60 roku życia – 58% badanych Odsetek niewykrytego nadciśnienia tętniczego wyniósł 33%. 10 % osób świadomych posiadania choroby nadciśnieniowej z różnych powodów nie chciało się leczyć. Wśród wszystkich chorych z NT 47% było leczonych nieskutecznie, zaś 12% skutecznie . Za chorego leczonego skutecznie, uznawano osobę przyjmującą leki hipotensyjne, u której stwierdzono wartości ciśnienia < 140/90 mmHg

Czynniki zwiększające ryzyko rozwoju NT Niemodyfikowalne Wiek Rasa Płeć Czynniki genetyczne Modyfikowalne - nadmierne spożycie soli (NaCl) dieta bogato tłuszczowa niskie spożycie potasu - nadwaga, otyłość - palenie tytoniu mała aktywność fizyczna nadużywanie alkoholu stres zmęczenie

OBJAWY KLINICZNE NT Przebieg bezobjawowy przez długi okres czasu Mogą występować objawy niespecyficzne: - bóle głowy szczególnie okolicy potylicznej - ranne zawroty głowy - łatwa męczliwość - zaburzenia snu - trudności w koncentracji - uczucie kołatania serca, potliwość - przejściowy rumień twarzy i szyi

Okresy rozwoju NT I okres – faza początkowa – nadciśnienie zazwyczaj chwiejne, wzrost ciśnienia występuje okresowo np.pod wpływem emocji II okres – nadciśnienie ma charakter stały, w fazie tej nie ma zaburzeń narządowych III okres - nadciśnienie jest już utrwalone, ciśnienie skurczowe powyżej 200nnHg, rozkurczowe powyżej 120 mmHg, występuje przerost lewej komory serca, mogą towarzyszyć objawy miażdżycy naczyń wieńcowych i obwodowych, retinopatia nadciśnieniowa, białkomocz IV okres – pojawiają się poważne powikłania np. zawał mięśnia sercowego, krwotoki mózgowe, niewydolność lewo komorowa, niewydolność nerek, postępujące powikłania w narządzie wzroku

POWIKŁANIA NIELECZONEGO NT Nadciśnienie tętnicze może spowodować: Przerost lewej komory serca Przyspieszony rozwój miażdżycy w tętnicach szyjnych, wieńcowych, nerkowych i kończyn dolnych Udar mózgu Upośledzenie czynności nerek i ich niewydolność Rozwarstwienie aorty Zmiany w naczyniach siatkówki oka

ZASADY LECZENIA NT Systematyczne i długotrwałe leczenie Leczenie rozpoczyna się od niefarmakologicznych metod leczenia, jeśli nie ma wskazań do pilnego zastosowania farmakoterapii Według zaleceń ESH/ESC oraz JNC 7 leczenie niefarmakologiczne obejmuje: 1. Zmianę stylu życia 2. Zaprzestanie palenia papierosów 3. Redukcję masy ciała 4. Ograniczenie spożycia soli 5. Zwiększeniu ilości warzyw i owoców w diecie, zmniejszenie zawartości tłuszczów w diecie 6. Zwiększeniu aktywności fizycznej 7. Ograniczenie spożycia alkoholu

Przybliżone obniżenie RR skurczowego OBNIŻENIE CIŚNIENIA PO ZASTOSOWANIU LECZNICZYCH ZMIAN STYLU ŻYCIA Źródło: Ścibiorski C., Pasierski T.: Kardiologia dla lekarzy rodzinnych. PZWL, Warszawa 2006 Zmiana Przybliżone obniżenie RR skurczowego Zmniejszenie masy ciała 5-20mmHg/10kg ubytku masy ciała Odżywianie wg zasad diety DASH 8-14 mmHg Ograniczenie spożycia sodu 2-8 mmHg Zwiększenie aktywności fizycznej 4-9 mmHg Ograniczenie spożycia alkoholu 2-4 mmHg

RYZYKO SERCOWO-NACZYNIOWE oznacza prawdopodobieństwo wystąpienie u danej osoby choroby sercowo-naczyniowej w określonym czasie Całkowite ryzyko sercowo-naczyniowe: oznacza teoretyczne ryzyko oszacowane na podstawie wszystkich czynników ryzyka występujących u danej osoby. Ogólne ryzyko sercowo-naczyniowe: oznacza ryzyko oszacowane na podstawie wybranych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych u danej osoby

Szacowanie całkowitego ryzyka sercowo-naczyniowego Udział poszczególnych, modyfikowalnych czynników ryzyka, w kształtowaniu ogólnego ryzyka w poszczególnych grupach wieku. Ryzyko obliczano w skali 10-letniej Udział poszczególnych czynników ryzyka w kształtowaniu całkowitego ryzyka jest różny w poszczególnych przedziałach wieku. W grupie osób najmłodszych najbardziej istotnym czynnikiem jest palenie papierosów, w grupie najstarszej nadciśnienie tętnicze. Redukcja ryzyka związana z normalizacją poziomu cholesterolu całkowitego w populacji jest podobna w każdej grupie wiekowej

System SCORE (Systematic Coronary Risk Evaluation) Ogłoszony w 2003 r i stanowiący podstawę do podejmowania decyzji odnośnie profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych. Opracowany przez międzynarodowe grono ekspertów z 8 Europejskich Towarzystw Naukowych. Opracowany na podstawie analizy związku pomiędzy występowaniem głównych czynników ryzyka a umieralnością z przyczyn sercowo-naczyniowych w 12 populacjach europejskich Obserwacji poddano 205 178 osób z populacji ogólnej, wyłączając osoby z zawałem serca przebytym przed przystąpieniem do badania.

Zastosowanie tablic SCORE Tablice SCORE pozwalają na oszacowanie ryzyka zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych (np. zawał serca, udar, pęknięty tętniak aorty) w ciągu kolejnych 10 lat na podstawie pięciu łatwo mierzalnych i powszechnie dostępnych ocenie głównych czynników ryzyka: 1. Wiek 2. Płeć 3. Palenie tytoniu 4. Ciśnienie skurczowe krwi 5. Stężenie cholesterolu całkowitego

Kategorie ryzyka według systemu SCORE Na podstawie tablic SCORE wyróżniono 4 kategorie ryzyka ogólnego: - małe<1% - umiarkowane 1-4% -zwiększone 5-9% -znacznie zwiększone >10% Przyjmuje się, że ryzyko może być większe przy współistnieniu innych czynników: -siedzący tryb życia -otyłość i otyłość brzuszna -niski status społeczny -obciążenia genetyczne -zaburzenia tolerancji glukozy

Tablica SCORE

Na podstawie tabeli można określić korzyści występujące po ograniczeniu odpowiednich czynników ryzyka. Przykład 2: Kobieta 59 - letnia Papierosy - tak, Stężenie cholesterolu całkowitego - 230 mg/dl, Skurczowe ciśnienie tętnicze krwi - 160 mmHg Ryzyko 7% Po zaprzestaniu palenia papierosów: Papierosy - nie, Stężenie cholesterolu całkowitego - 230 mg/dl, Skurczowe ciśnienie tętnicze krwi - 160 mmHg Ryzyko 3% Po zastosowaniu leczenia mającego na celu obniżenie ciśnienia krwi oraz obniżenie stężenia całkowitego cholesterolu: Papierosy - nie, Stężenie cholesterolu całkowitego - 190 mg/dl, Skurczowe ciśnienie tętnicze krwi - 120 mmHg Ryzyko 1%

PIŚMIENNICTWO Podolec P.(red.): Podręcznik Polskiego Forum Profilaktyki. T.1. Wd. Med..Prakt. Kraków, 2007 Jarosz M., Respondek W.: Nadciśnienie tętnicze. PZWL, Warszawa, 2006 Ścibiorski C., Pasierski T.: Kardiologia dla lekarzy rodzinnych. PZWL, Warszawa, 2006 Majda A.: Opieka pielęgniarska nad człowiekiem zagrożonym chorobą (W:) Ślusarska B., Zarzycka D, Zahradniczek K.(red). Podstawy Pielęgniarstwa. T.1. Wyd. Czelej, Lublin, 2004 Zdrojewski t., Ignaszewska-Wyrzykowska A., Wierucki Ł, Januszko W., Szpajer M., Krupa-Wojciechowska B., Wyrzykowski B.: Modelowy projekt prewencji chorób układu krążenia na przykładzie doświadczeń Programu SOPKARD. Choroby Serca i Naczyń, 2004, 1,2,115-129.