tło, dylematy i nieco historii Wykład 2 – dr Andrzej Dębowski Finanse publiczne tło, dylematy i nieco historii Wykład 2 – dr Andrzej Dębowski

W tle każdej teorii finansów publicznych- na przestrzeni wieków - zawsze pojawiały się potrzeby społeczne – zbiorowe i indywidualne – takie, które nie mogą być zaspokojone z własnych zasobów. Tezy: Potrzeby wspólne (ogólnospołeczne) odczuwane są przez społeczeństwo bardziej ex post (po) niż ex ante (przed) – np. bezpieczeństwo, wały przeciwpowodziowe, a nawet ubezpieczenia zdrowotne (czy łatwo zgodzimy się jako podatnicy na podniesienie składki na NFOZ). W warunkach gospodarki pieniężnej wzrost nakładów (budżetu!) na zaspokojenie potrzeb zbiorowych powoduje ograniczenie możliwości zaspokojenie potrzeb indywidualnych. A w tle zawsze są podatki i daniny na cele publiczne…

Wybór zakresu i rodzaju potrzeb indywidualnych , które są finansowane z funduszy publicznych jest wypadkową wielu czynników, a zwłaszcza: Istniejącego w danym kraju systemu ekonomicznego (ustroju, doktryny), Poziomu rozwoju ekonomicznego kraju, Poziomem rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. PRZYKŁADY ILUSTRUJĄCE te stwierdzenia…..

Wybrane teorie- zapewne szerzej będzie o nich mówił na swoich wykładach prof. Ludwik Skiba…. Adam Smith-(1723-1790) =„ojciec” ekonomii klasycznej – liberalnej – uznawał podatki jako zło konieczne. Rola państwa w gospodarce winna być wg Smitha ograniczona do minimum. Państwo – to podstawowe usługi publiczne. Zasadne (wg Smitha) były opłaty za usługi publiczne w obszarze sprawiedliwości i oświaty. Dla państwa podstawowe dziedziny działalności to: Obrona zewnętrzna Ochrona własności i wymiar sprawiedliwości, Organizacja robot publicznych.

Ekonomia klasyczna- ponad 100 lat- 1776-1890 Niemal wyłącznie dorobek brytyjski (dlaczego?) Ważne nazwiska: Adam Smith, David Ricardo- ale także inni (Mill, Say, Malthus...) Rewolucja przemysłowa- konflikt między właścicielami ziemi, a tymi- którzy opowiadali się za wzrostem i postępem gospodarczym,

Adam Smith- ekonomista polityczny- badacz zjawisk gospodarczych, Najważniejsze dzieło klasycznego liberalizmu „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” Pierwsza- wciąż współczesna- definicja dochodu narodowego „Roczna praca każdego narodu jest funduszem, który zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne w życiu, jakie naród ten rocznie konsumuje, a które zawsze stanowią bądź bezpośredni produkt tej pracy, bądź też to, co nabywa za ten produkt od innych narodów..” Pojecie HOMO OECONOMICUS Rola ‘niewidzialnej ręki rynku” Państwo w roli „nocnego stróż” Szczególna rola akumulacji kapitału, Praca produkcyjna i nieprodukcyjna

Marksizm jako krytyka ekonomii klasycznej- szczególnie w odniesieniu do roli Państwa w procesie zaspokajania potrzeb publicznych Idee równości i sprawiedliwości występowały o wiele prędzej- np. tzw. socjalizm utopijny Teoria wartości dodanej. Cykl koniunkturalny- istota kryzysu Manifest komunistyczny (1848)- tezy ekonomiczne Wywłaszczenie własności ziemskiej i użycie renty gruntowej na wydatki państwa Wysoki podatek progresywny Zniesienie prawa dziedziczenia Konfiskata własności wszystkich emigrantów i buntowników

Centralizacja kredytu w rękach państwa za pomocą banku narodowego o kapitale państwowym i o wyłącznym monopolu Centralizacja środków transportu w rękach państwa Zwiększenie liczby fabryk państwowych, narzędzi produkcji, udostępnienie dla uprawy i ulepszenie gruntów wg jednolitego planu Jednaki przymus pracy dla wszystkich, utworzenie armii przemysłowych, zwłaszcza w rolnictwie Zespolenie rolnictwa z przemysłem- stopniowe usuwania różnic między miastem i wsią Publiczne bezpłatne wychowanie dzieci. Zniesienie pracy fabrycznej dzieci w dzisiejszej (1848) postaci.

Rewolucja keynesowska-(John Maynard Keynes 1883-1945) w warunkach WIELKIGO KRYZYSU 1929- 1932 Praktyczne narodziny interwencjonizmu państwa. W efekcie zmiana roli finansów publicznych – zaróno instrumenty dochodowe (podatki, pożyczki) jak i instrumenty wydatkowe, stały się głównymi narzędziami interwencji państwa w gospodarce:. Ich celem było: po pierwsze- pobudzenie efektywnego popytu po drugie – łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego – poprzez zmiany charakteru podatków jako stabilizatorów koniunktury (w warunkach boomu – wysokie i progresywne, w kryzysie – łagodniejsze dla przedsiębiorców).

WIELKI KRYZYS GOSPODARCZY 1929-1932 obalił przekonanie, że gospodarkę może kształtować samoczynny mechanizm gospodarczy (owa „niewidzialne ręka rynku” czy też Państwo jako „stróż nocny”). Czy do podobnych wniosków dochodzimy dzisiaj? Dostrzeżono wówczas potrzebę uruchomienia systemu pomocy społecznej (roboty publiczne – dla bezrobotnych, ubezpieczenia…)

Szczególnie istotne w teorii Keynesa jest odejście od ortodoksyjnej doktryny fiskalnej – wg której bezwzględnie winna być przestrzegana równowaga budżetowa. Wykazał – co oczywiste- że w warunkach kryzysu spadają dochody budżetu. Uzasadnione jest więc uzupełnienie spadających dochodów budżetu poprzez deficyt- a więc powiększenie efektywnego popytu przez dodatkowe wydatki publiczne.

Neoliberalizm i nowy konserwatyzm fiskalny Główna przesłanka neoliberalistów – szczególnym obiektem krytyki stało się państwo i stosowane przez nie instrumenty polityki fiskalnej. Główne założenia neokonserwatyzmu fiskalnego przedstawiają się następująco: Bezwzględnie zrównoważony budżet – i to w okresie roku budżetowego, a nie – jak definiował to Keynes – w okresie całego cyklu koniunkturalnego zdecydowane ograniczenie redystrybucji PKB przez system finansów publicznych, gdyż powoduje to efekt wypychania prywatnych zasobów gospodarczych poza obieg stricte gospodarczy, a więć nieprodukcyjne ich wykorzystanie,

Skutkiem tego będzie zmniejszenie ciężarów podatkowych, co oznacza powrót do najniższych podatków, Z kolei zmniejszeni podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu (głównego założenia) konserwatyzmu fiskalnego - - podatku neutralnego względem gospodarki (co to oznacza?) Wszelkie te działania miały doprowadzić do radykalnego zmniejszenia długu publicznego- uważanego jako wszelkie zło w wymiarze ekonomicznym i etyczny (nieetyczne obciążenie przyszłych pokoleń!)

CECHY FINANSÓW PUBLICZNYCH 1. przynajmniej jeden z podmiotów w stosunkach finansowych z zakresu finansów publicznych jest zaliczany do podmiotów prawa finansowego 2. stosunki finansowe należące do finansów publicznych oparte są na zasadzie władztwa i podporządkowania 3. stosunki zaliczane do finansów publicznych związane są z realizacją interesu publicznego nie zaś indywidualnego 4. finanse publiczne charakteryzuje relatywnie wysoki stopień reglamentacji prawnej 5. finanse publiczne mogą mieć charakter scentralizowany (państwo) jak i zdecentralizowany (organy administracji terenowej)

dokonywania publicznych operacji finansowych SYSTEM FIANSÓW PUBLICZNYCH określa się jako ogół zasad i instytucji stanowiących podstawę dokonywania publicznych operacji finansowych

SYSTEM PRAWA FINANSOWEGO to zasady oraz instytucje utworzone i funkcjonujące na zasadzie obowiązującego w danym państwie i w danym czasie prawa finansowego. Instytucję finansowo-prawną tworzy taki zespół norm prawnych, który realizuje określoną funkcję wobec finansów tj. wpływa na przebieg zjawisk finansowych (podatki, opłaty stypendia) Instytucja finansowa jest to jednostka organizacyjna, której podstawową funkcją jest operowanie zasobami pieniężnymi (gromadzenie i wydawanie)

METODY DZIAŁANIA PAŃSTWA W ZAKRESIE FINANSÓW PUBLICZNYCH 1. stanowienie norm prawnych regulujących stosunki finansowe -państwo tak musi kształtować stosunki finansowe, aby mogło zgromadzić środki finansowe w ilości niezbędnej do realizacji swoich celów a zwłaszcza do utrzymania własnego aparatu -państwo stara się za pomocą regulacji prawnej, w której samo nie uczestniczy utrzymać minimum porządku finansowego. Ma to zabezpieczyć stosunki finansowe przed zakłóceniami. 2. aktywne uczestnictwo w stosunkach finansowych

Funkcje finansów publicznych Ekonomiczne Polityczne

I Ekonomiczne 1. fiskalna (alimentacyjna) polega na dążeniu do gromadzenia dochodów do budżetów publicznych, zapewnienia odpowiednio wysokich wpływów umożliwiających dostarczenie budżetom publicznym wystarczających środków na realizację zadań podmiotów publicznych 2. redystrybucyjna (rozdzielcza) blisko związana z funkcją fiskalną, będąca jej kontynuacją , rozumiana jako świadome i celowe wykorzystywanie systemu finansowego do gromadzenia i rozdzielania środków pieniężnych w państwie

3. stymulacyjna (bodźcowa) polegająca na oddziaływaniu na stosunki społeczne lub ekonomiczne w drodze do zachęcania do określonego działania lub zaniechania w kierunku oczekiwanym przez podmioty publiczne za pomocą instrumentów finansowych 4. ewidencyjno kontrolna (informacyjna) polega na ewidencji oraz kontroli przebiegu zjawisk gospodarczych, procesów finansowych, dokonywaniu ich analizy, podejmowaniu stanowczych środków w celu inicjowania procesów rzeczowych i operacji finansowych oraz zapobiegania niepożądanym przez władzę publiczną zjawiskom.

II Polityczne -wyrażają się w kształtowaniu, przekształcaniu, wpływaniu na rzeczywistość społeczno-gospodarczą w kierunku wskazanym przez władzę publiczną. Z funkcją polityczną wiąże się zarządzanie publiczną gospodarką finansową, podejmowanie świadomej działalności finansowej przez podmioty publiczne polegającej na wyborze, ustaleniu i realizacji określonych celów za pomocą operacji finansowych. Cele polityki finansowej są wyznaczane przez cele polityki społeczno- gospodarczej państwa lub są ich odbiciem.

Dziękuję za uwagę.