PARAZYTOLOGIA LEKARSKA Zbigniew Pokora PARAZYTOLOGIA LEKARSKA 4. STAWONOGI (ARTHROPODA) 4.2. OWADY (INSECTA)

Opracowanie to nie stanowi wytycznych do testowego egzaminu z przedmiotu. Przygotowując się do niego proszę ograniczać się do haseł dotyczących gatunków obowiązujących.

Bartonelloza (ang. Carion’s disease, Oroya fever) - schorzenie infekcyjne (laseczka Gram-ujemna, Bartonella bacilliformis, wcześniej klasyfikowana jako riketsja rodzaju Rochalimaea), w epidemiologii którego uczestniczą, w charakterze wektorów, samice moskitów rodzaju Lutzomya; Ameryka Łacińska. Bąki – muchówki rodziny Hippoboscidae (w podrzędzie Pupipara = poczwarkorodne), których larwy pasożytują u zwierząt kopytnych. należący tu narzępik koński, Hippobosca equina, w lecie i na początku jesieni atakuje konie, bydło i swinie, ale bywa, że także psy i człowieka; NIE MYLIĆ ZE ŚLEPAKAMI (TABANIDAE). Denga (ang. dengue, dengue hemorrhagic fever) – jedna z gorączek krwotocznych (Flavivirus), przenoszona przez komara Aedes aegypti (tropikalne u subtropikalne rejony obu Ameryk, Afryki, Azji, Australii, epidemiczne występowanie notowano na Hawajach, Filipinach, w Tajlandii, Malezji, Wietnamie, południowo-zachodnim rejonie Pacyfiku, Indonezji i Afryce). Dur plamisty epidemiczny (ang. louse-borne typhus fever, exanthemic typhus, epidemic typhus) – riketsjoza powodowana przez Rickettsia prowazekii, przenoszona przez Pediculus humanus (corporis).

Dur powrotny (ang. louse-borne relapsing fever) – choroba infekcyjna powodowana przez krętki Borrelia recurrentis, przenoszona przez Pediculus humanus (corporis). Dur wysypkowy szczurzy (ang. endemic typhus, murine typhus-fever) – riketsjoza wywoływana przez Rickettsia typhi (=R. mooseri), przenoszona przez pchły, w tym Pulex irritans. Dżuma (ang. plague, peste) – choroba infekcyjna powodowana przez pałeczki Yersinia pestis, przenoszone przez pchły Xenopsylla cheopis, Pulex irritans, rzadziej inne stawonogi (Ornithonyssus bacoti); schorzenie szeroko, ale niejednolicie rozprzestrzenione na świecie, większe ogniska znane z Mandżurii, południowo-wschodnich Chin, Tajlandii, Indonezji, Birmy, Indii, Iranu, Afryki Wschodniej i Madagaskaru. Gorączka Chikungunya (ang. Chikungunya Fever) – jedna z gorączek krwotocznych (Alphavirus), w epidemiologii której uczestniczą komary rodzajów Aedes (głównie Aedes africanus, Ae. aegyptus) (Afryka, Indie, Azja Południowo-Wschodnia). Gorączka Doliny Ryftowej (ang. Rift Valley Fever, RVF) – schorzenie infekcyjne o etiologii wirusowej (gorączka krwotoczna, Phlebovirus), przenoszona głównie przez Culex pipiens, ale też inne komary i muchówki rodzajów Simulium i Culicoides (Afryka, głównie wschodnia i południowa część kontynentu, poniżej Sahary).

Gorączka pappataci (ang Gorączka pappataci (ang. pappataci fever) – wiroza (Phlebovirus) człowieka przenoszona przez moskity rodzaju Phlebotomus (Włochy, wybrzeże Adriatyku w byłej Jugosławii, Grecja, Malta, Kreta, Cypr, Egipt, Izrael, Syria, Irak, Iran, Krym, Transkaukazja, północno-zachodnie i środkowe prowincje Indii, Chiny, Birma, Cejlon, Arabia – wybrzeże Morza czerwonego, basen Morza Śródziemnego). Gorączka rzeki Rossa (ang. Ross River Fever) – schorzenie transmisyjne o etiologii wirusowej (Alphavirus), w epidemiologii którego uczestniczą komary rodzaju Aedes (Australia, Nowa Gwinea, Samoa, Fidzi). Gorączka wołyńska (ang. Trench fever, Wolhynia fever, five-day fever) – riketsjoza powodowana przez Rickettsia quintana (=Rochalima quintana), przenoszona przez Pediculus humanus (corporis) (ogniska w Europie, Azji, Afryce i na wyżynach Ameryki Łacińskiej). Komary (rodzina Culicidae) – muchówki podrzędu Nematocera (zaopatrzone w długie czułki, długą kłujkę i długie odnóża kroczne, tu należą też meszki, kuczmany i moskity), pasożyty czasowe ptaków i ssaków (tylko samice!), wektory wielu chorobotwórczych drobnoustrojów i pasożytów (zarodźce, nicienie nadrodziny Filarioidea - Wuchereria, Brugia).

Kuczmany – muchówki rodziny Ceratopogonidae (ang Kuczmany – muchówki rodziny Ceratopogonidae (ang. biting midges), w tym rodzaju Culicoides, którego gatunki uczestniczą w transmisji nicieni rodzaju Mansonella (Filarioidea); krwiopijne wyłącznie samice. Meszki (ang. black flies) – krwiopijne (wyłacznie samice) muchówki rodziny Simulidae, wśród których Simulium damnosum odgrywa wiodącą rolę w transmisji nicienia Onchocerca volvulus (Filarioidea), Simulium sanguineum sensu lato jest ponadto wektorem innego nicienia tej nadrodziny – Mansonella ozzardi w Kolumbii, a Simulium amazonensis sensu stricto – ptawdopodobnie też w dorzeczu Amazonki (Brazylia). Moskity – muchówki rodziny Psychodidae (ang. sand flies), dla medycyny ważne są dwa rodzaje Lutzomya (Nowy Świat) i Phlebotomus (dominuje w Palearktyce), oba uczestniczą w transmisji drobnoustrojów chorobotwórczych oraz wiciowca Leishmania donovani, pierwszy dodatkowo - L. mexicana/brasiliensis, drugi - Leistmania tropica complex. Krwiopijne są wyłacznie samice. NIE MYLIĆ Z KOMARAMI (ang. mosquitoes). Mucha tse-tse (ang. tse-tse fly) – zbiorcze określenie krwiopijnych muchówek rodzaju Glossina, uczestniczących w transmisji świdrowców afrykańskich (Trypanosoma brucei gambiense, T. b. rhodesiense); Afryka subsaharyjska.

Pchły – udział w epidemiologii cestodoz: Pchła piaskowa (Tunga penetrans, ang. Chigoe, Jigger, Sand Flea) – tropikalny (południowa część wybrzeża Zatoki Meksykańskiej, cała Ameryka tropikalna do Paragwaju, ponadto Afryka, Indie i Pakistan) pasożyt człowieka oraz zwierząt domowych i dzikich. Zapłodniona samica (samiec wolno żyjący) wdrąża się w skórę, u człowieka zwykle między palcami stopy i pod paznokcie. Obecność, powiększającej wymiary, samicy w skórze prowadzi do rozwoju zmian zapalnych, z następczymi owrzodzeniami, otwieraniem wtórnych dróg zakażenia, czy możliwą gangreną. Obraz kliniczny zmian w tungozie demonstrowałem na slajdzie (ćwiczenia). Pchły – udział w epidemiologii cestodoz:   Dipylidium caninum: Ctenocephalides canis (pchła psia, mikroskopowaliście), Ctenocephalides felis (pchła kocia), Pulex irritans (obok pcheł, funkcję żywiciela pośredniego tasiemca psiego pełnią wszoły); Hymenolepis diminuta, H. nana: Ctenocephalides canis, P. irritans, Nosopsyllus fasciatus (północna pchła szczurza), Leptopsylla segnis (europejska pchła mysia). PROSZĘ PAMIĘTAĆ, ŻE KRĄG ŻYWICIELI POŚREDNICH OBU TASIEMCÓW RODZAJU HYMENOLEPIS JEST WZGLĘDNIE SZEROKI I OBEJMUJE, POZA PCHŁAMI, TAKŻE INNE OWADY.

Ślepaki (ang. deer flies) – krwiopijne (wyłącznie samice) muchówki rodziny Tabanidae podrząd Tanystomata = krótkie czułki, długa kłujka, krótkie odnóża), uczestniczące (Chrysops dimidiata, Chrysops silacea, ang. mango flies) w transmisji nicienia Loa loa (Filarioidea); NIE MYLIĆ Z BĄKAMI. Tularemia – choroba bakteryjna powodowana przez pałeczki Francisella tularensis, przenoszona głównie przez pchły i kleszcze rodzaju Haemaphysalis. Widliszki – komary podrodziny Anophelinae, których krwiopijne samice uczestniczą, w charakterze żywicieli ostatecznych, w rozwoju Plasmodium spp. Zapalenie mózgu Doliny Murray (ang. Murray Valley Encephalitis, MVE) – wirusowe zapalenie mózgu (Flavivrus), przenoszone głównie przez komara Culex annulirostris (Australia, Nowa Gwinea). Zapalenie mózgu Zachodniego Nilu (ang. West Nile Encephalitis) – schorzenie infekcyjne o etiologii wirusowej (Flavivirus), w transmisji którego uczestniczą komary rodzaju Culex.

Żółta gorączka (ang. yellow fever) – jedna z gorączek krwotocznych (Flavivirus), przenoszona przez komary rodzajów Aedes i Haemagogus (obecnie Ameryka Centralna i Południowa, Środkowa Afryka, co ciekawe schorzenie nie występuje w tropikalnych okolicach Azji i Australii, mimo obecności wektora = Aedes aegypti, prawdopodobnie skutkiem istnienia krzyżowej odporności, jaką dysponują miejscowe populacje w następstwie kontaktów z wirusami dengi).