Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Globalizacja, społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo ryzyka (WDS 2008/2009 nr 29)

Globalizacja, społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo ryzyka (WDS 2008/2009 nr 29) 1. Termin „globalizacja” jest używany na określenie: stopniowego rozszerzania w skali globu podziału pracy, wymiany rynkowej i powiązań między wszystkimi zbiorowościami ludzkimi; zwiększającego się tempa przepływu techniki, dóbr, usług, kapitału, siły roboczej, środków komunikacji, informacji w skali światowej; globalizacja rodzi „kurczenie się świata”, jak i jednocześnie narastanie „całościowej” jego wizji. 2. Główne konteksty ujmowania (definiowania) globalizacji (procesów):       gospodarczy: „umiędzynarodowienie” procesów gospodarczych – co oznacza: współzależność gospodarek; rozszerzenie skali ponadnarodowych operacji; konwergencję technologii i organizacji. gospodarka oparta na wiedzy („informacji”): „e-gospodarka”, („niedotykalny”/”plastikowy” pieniądz); rola wielkich koncernów gospodarczych.

Globalizacja, społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo ryzyka (WDS 2008/2009 nr 29) (cdn. p. 2) konteksty globalizacji - polityczny: tworzenie globalnych i ponadnarodowych politycznych organizacji - regionalne procesy integracyjne (Unia Europejska, NAFTA); globalne organizacje pozarządowe; „wspólne problemy”, które można rozwiązać tylko wspólnie („wspólna odpowiedź”); zmiana granic suwerenności państwa narodowego. społeczno-kulturowy: sposób doświadczania świata jako „jednego miejsca”; „glokalizacja” – adaptacja globalnych idei i działań do lokalnych warunków (nacisk w kierunku autonomii lokalnej i regionalnej tożsamości kulturowej); dostępność świata - rewolucja komunikacyjna (TV satelitarna, internet) i transportowa; migracje międzynarodowe i pojawienie się „nowych mniejszości” (polityka wielokulturowości).

Globalizacja, społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo ryzyka (WDS 2008/2009 nr 29) (cdn. p. 2) konteksty globalizacji - kulturowy: wzrost roli tożsamości kulturowych i etnicznych – wiele osób i społeczności poszukuje „czasoprzestrzennego” zakorzenienia, dlatego np. różnego rodzaju świadomości kulturowe (etniczne, regionalne itp.) przeżywają odrodzenie (np. ”małe ojczyzny”); indywidualizm – wzrasta rola własnych wyborów; pojawienie się czasu „achronicznego”, nie związanego z „przestrzenią” (czas „poza czasowy”, nacisk na „wieczną ulotność”); praca zawodowa – centralna część naszego życia i zmiana jej charakteru (praca i nasze kwalifikacje ulegają zmianom, nie są już „dożywotnie”); kultura popularna (masowa) – „imperializm kulturowy” (np. kultury amerykańskiej) oraz różnicowanie się lokalnych form tradycji; podział świata na “posiadających informacje” i “nie posiadających informacji”; globalne różnice kulturowe i koncepcja „konfliktu cywilizacji”.

Globalizacja, społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo ryzyka (WDS 2008/2009 nr 29) 3. Główne punkty sporne o globalizację: jak „stara” jest globalizacja?: globalizacja a historyczne tworzenie systemu światowego; globalizacja jako nowy etap „internacjonalizacji” świata: zakończenie zimnej wojny; upowszechnienie technik informacyjnych; wzrost znaczenia korporacji międzynarodowych. globalizacja „idealna” i „realna” – postawy wobec globalizacji; hiperglobaliści – globalizacja jest realnym zjawiskiem, którego skutki dają się odczuć wszędzie; sceptycy – globalizacja jest „przereklamowana”; zwolennicy koncepcji transformacji – globalizacja jest procesem złożonym, wielostronnym i otwartym.

Globalizacja, społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo ryzyka (WDS 2008/2009 nr 29) (cdn. p. 3)główne punkty sporne o globalizacji - globalność globalizacji czy globalizacja jest rzeczywiście tak globalna?: nierówności a podziały globalne; działania na rzecz „globalnej sprawiedliwości”; bunt antyglobalizacyjny? „nie/bezpieczeństwo” globalizacji ze względu na wzrost roli technologii informatycznych: zbyt dużo zbieranych informacji oraz zbyt łatwy do nich dostęp dla instytucji państwowych i komercyjnych w celu politycznego i gospodarczego wykorzystania (słabnie ochrona prywatności); niebezpieczeństwo pojawienia się „społeczeństwa kontrolowanego”, co oznacza ingerencję informacyjną w życie prywatne oraz  centralizację (zmonopolizowanie) informacji.   

Globalizacja, społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo ryzyka (WDS 2008/2009 nr 29) 4. Globalizacja a społeczeństwo informacyjne: „społeczeństwo informacyjne” jako trzecie stadium cywilizacyjne (po rolniczej i przemysłowej); sektor informacji dotyczy: produkcji informacji; przetwarzania informacji (technologie hardware i software); dystrybucji informacji (telekomunikacja, telewizja kablowa, internet, itp.) i usługi w zakresie udostępniania informacji (biblioteki, księgarnie); tworzenie „miast sieciowych” („pokolenie SMS-ów”). internet to korzyści (wiedza i szanse ekonomiczne oraz wzrost kapitału społecznego) i zagrożenia (uzależnienie od internetu, bezrobocie technologiczne/potrzeba re-kwalifikacji, społeczne „nierówności cyfrowe”, e-wojny i „bomby logiczne”).

Globalizacja, społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo ryzyka (WDS 2008/2009 nr 29) 5. „Społeczeństwo informacyjne” - badania nad wykorzystaniem internetu pokazują np., że ci, którzy mają dostęp do internetu: częściej rozmawiają i odwiedzają się wzajemnie, częściej komunikują się z przyjaciółmi, sąsiadami i rodziną oraz ze znajomymi poza swoim sąsiedztwem oraz lepiej znają ludzi ze swojej dzielnicy; maile zwiększają liczbę spotkań towarzyskich i ułatwiają organizację imprez lokalnych, a także pomagają w lokalnych i krajowych działaniach politycznych. Manuel Castells - internet a gospodarka sieci/„społeczeństwo sieciowe”: główne pojęcia to - transfer informacji, „przestrzenie przepływów”, władza to kontrola sieci przepływów, główny konflikt to napięcie między charakterem sieci opierającym się na braku umiejscowienia a potrzebą „zakorzenienia” ludzi; specyfiką komunikacji internetowej jest niezwykła łatwość maskowania własnej osoby, czasu i miejsca działalności.

Globalizacja, społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo ryzyka (WDS 2008/2009 nr 29) 6. Globalizacja a ryzyko w społeczeństwie: rozwój dyskursu „ryzyka” w społeczeństwie: lata 50. (problem - energia nuklearna, badanie bezpieczeństwo i szacowanie ryzyka technologicznego, aktorzy - eksperci i „regulatorzy”); lata 60. (problem - energia nuklearna, porównywanie ryzyka i społeczna akceptacja ryzyka, aktorzy - eksperci i mała opozycja); lata 70. (problem – globalne problemy ekologiczne/ „granice wzrostu”, dyskusja i przeciwstawianie się, aktorzy – eksperci, nowe ruchy społeczne); lata 80. (1986 – Czarnobyl!!!) – 2009 (problem – biotechnologie, wykraczanie poza badania nad ryzykiem (poszukiwanie konsensusu, aktorzy – eksperci, przemysł, państwo, nowe ruchy i stowarzyszenia). podważeniu ulega bezrefleksyjna legitymizacja wiedzy eksperckiej, racjonalność technologiczna przestała być „wewnętrzną” sprawą instytucji, a stała się kwestią publiczną i społeczną.

społeczeństwo ryzyka rodzi obecnie: Globalizacja, społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo ryzyka (WDS 2008/2009 nr 29) 7. Koncepcja społeczeństwa ryzyka: społeczeństwo ryzyka jako nowa forma organizacji społeczeństwa (jest przeciwstawiane społeczeństwu klasowemu); społeczeństwo klasowe: zasada organizacji to kolektywizacja plus rodzina, główne forma nierówności to pozycje klasowe, a spory dotyczą rzadkich zasobów (bogactwa), projekty utopijne są skierowane na „eliminację niedoborów”; społeczeństwo ryzyka: zasadą społecznej organizacji jest indywidualizacja jednostki plus refleksyjność, główną formą nierówności stają się „pozycje ryzyka”, spór dotyczy potencjalnych zagrożeń i „niechcianych szkód”, a projekty utopijne są nakierowane na „eliminację ryzyka”; społeczeństwo ryzyka rodzi obecnie: konieczność globalnej, politycznej kontroli nad poziomami ryzyka ekologicznego (p.w. w emisji zanieczyszczeń przemysłowych); wyłanianie się wspólnot łączących ludzi o podobnych położeniach wobec ryzyka (często ponad granicami państwowymi).

Globalizacja, społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo ryzyka (WDS 2008/2009 nr 29) 8. Ulrich Beck - globalizacja a ryzyko: ryzyko a tzw. „druga nowoczesność”: oznacza ona globalizację instytucji nowoczesnych oraz wyzwolenie się z tradycji i obyczaju; tam, gdzie post-moderniści widzą „chaos’, tam jest przede wszystkim „ryzyko” i „niepewność”. rozumienie „ryzyka” - brak przestrzennych, czasowych i społecznych granic zagrożenia: ryzyko jest tworzone przez człowieka (przy pomocy wiedzy i techniki): ryzyko związane ze środowiskiem naturalnym; ryzyko zdrowotne. globalizacja przyczynia się do tworzenia „społeczeństwa ryzyka” i z tym są związane wyzwania dotyczące pojawienia się: glokalnych państw „drugiej nowoczesności”; „nowych” ruchów społecznych.

Globalizacja, społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo ryzyka (WDS 2008/2009 nr 29) 9 Anthony Giddens koncepcja „późnej nowoczesności” („żyjemy w fazie radykalizacji nowoczesności”), a jej cechy to: zaufanie (problem „abstrakcyjnych systemów” wiedzy”) i ryzyko (jest ono nowe jakościowo) a jego cechy to uniwersalizacja, globalizacja, instytucjonalizacja oraz zwrotny charakter; zmiany świadomości ryzyka (wrażliwość i poczucie niedostatków wiedzy). „nie przejrzystość” nowoczesności (niepewny i płynny jej charakter): błędy „konstrukcyjne” i „operatorów” oraz nieuchronność żywiołowych skutków; refleksyjność wiedzy społecznej – społeczne skutki ciągłego „namysłu” nad życiem społecznym; zwiększona rola indywidualnych „wyborów” tam, gdzie były one regulowane dotychczas „tradycją”. postawy wobec „późnej nowoczesności”: pragmatyczna akceptacja, konsekwentny optymizm, cyniczny pesymizm, radykalne przeciwstawienie się.