Grupowa terapia Gestalt Twórcą Frederick PerlsFritz Perls, twórca terapii Gestalt, której nie należy mylić z psychologią Gestalt powstałą w dziewiętnastym wieku w Niemczech. Określał ją jako psychologię oczywistości. Wierzył, że możemy uczyć się efektywnie, jak najlepiej poradzić siebie z otoczeniem społecznym i zaspakajaniem własnych potrzeb przez stawanie się świadomymi z momentu na moment tego, czego doświadczamy. Perls pracował w grupach, ponieważ uznał to za efektywny sposób szkolenia dużej liczby osób równocześnie. Nie przykładał żadnej wagi do rozwoju grupy, który odbywa się niejako w tle pracy terapeuty z jedną osobą.

Koncepcja powstawania zaburzeń Zasada organizacji percepcji dotycząca tworzenia się postaci (Gestalt), czyli form zmierzających do dopełnienia jest także zasadą organizacji funkcjonowania żywych organizmów. Każdy organizm dąży do osiągnięcia stanu pełni funkcjonowania. Zahamowanie tego procesu powoduje, że niezakończone dążenia domagają się dopełnienia. Energia potrzebna do zaspokajania potrzeb i rozwoju jest wtedy rozproszona lub błędnie ukierunkowana. U podstaw zaburzeń psychicznych leżą zaburzone interakcje między jednostką, a jej otoczeniem społecznym, wśród których można wyróżnić pięć form: ■Przyjęcie obcych i pozostających jako niezasymilowane, sądów, norm, wartości i wzorów postępowania niezgodnych z własnymi (introjekcja). ■ Odcięcie się od aspektów własnej osoby, jak emocji, postaw i zachowań niezgodnych z koncepcją siebie i przypisywanie ich innym (projekcja). ■ Kierowanie do siebie działań pierwotnie przeznaczonych do innych ludzi (retrofleksja). W efekcie zamiast przekształcać otoczenie w celu zaspokojenia własnych potrzeb, podejmuje się próby karania lub niszczenia siebie. ■ Unikanie kontaktu z innymi, w celu rozwiązania problemów (refleksja). W efekcie następuje osłabienie poczucia znaczenia własnej egzystencji. ■ Zatracenie granic między sobą a ludźmi w procesie stapiania się. Wtedy traci się poczucie , kim się jest, czy się istnieje i zdolność do kontaktu ze sobą i z ludźmi.

Koncepcja terapii Terapia jest procesem identyfikacji z własnym organizmem i z własnymi potrzebami drogą zwiększenia świadomości tego, jakie są te potrzeby oraz tego, jakie wartości i cele życiowe przyjęte od innych ludzi są w sprzeczności z własnymi potrzebami. W rezultacie energia wycofana z realizowania obcych celów jest dostępna do zaspokajania własnych potrzeb i rozwoju, i równowaga między jednostką a jej otoczeniem społecznym osiągnięta. Celem terapii jest identyfikacja z własnym organizmem i z własnymi potrzebami drogą zwiększenia świadomości w zakresie uczuć i doznań cielesnych w teraźniejszości przez: ■Koncentrację na doświadczaniu doznań i uczuć w teraźniejszości. ■Podejmowanie w sposób świadomy odpowiedzialności za własne uczucia, postępowanie, myślenie. ■Aktywizowanie doświadczenia odrzuconych potrzeb i emocji. Terapia Gestalt jest prowadzona w formie grupowej. W grupie jest 8-12 osób, spotkanie trwa od 2do3 godzin, raz lub dwa razy tygodniowo. Terapeuta prowadzi indywidualną pracę z pojedynczym pacjentem pośrodku kręgu pacjentów, podczas gdy pozostałe osoby w tym czasie obserwują. Po zakończeniu uczestnicy dzielą się przeżyciami i spostrzeżeniami. Jest stosowana w grupach złożonych z różnego typu zaburzeń nerwicowych.

Indywidualna praca na tle grupy - Rozwiązywanie problemów zgłaszanych przez pojedyncze osoby ■Podczas indywidualnej pracy terapeuta koncentruje pacjenta na doświadczeniu oddzielenia i polaryzacji aspektów własnej osobowości. Celem jest doprowadzenie tą drogą do integracji tych aspektów. Na przykład może istnieć w obrębie osoby część reprezentująca powinności i zakazy, odpowiednik superego, która jest źródłem potępiania siebie, która jest w konflikcie z częścią reprezentującą uchylanie się od wypełniania powinności i podporządkowania zakazom przez podejmowanie zachowań unikowych, na przykład w postaci zachowania bierno-agresywnego. Terapeuta proponuje wtedy odgrywanie rozczepionych części własnej osoby w celu uświadomienia sobie, że istnieje miedzy nimi konflikt i na czym polega; co w efekcie ma doprowadzić do zintegrowania rozczepionych części. Technika zwana „dialogiem dwóch krzeseł” ułatwia nawiązanie dialogu między częściami siebie w konflikcie. Polega ona na tym, że pacjent przesiadając się z krzesła na krzesło wypowiada się z pozycji raz jednej części siebie raz drugiej, utożsamiając się przy tym z jednym i z drugim aspektem konfliktu. Geenberg (1992, 1996) badał proces psychiczny zachodzący u pacjentów pod wpływem stosowania techniki dialogu między opozycyjnymi częściami siebie. Rozwiązanie problemu polegającego na dążeniu do zaspokojenia niespełnionych potrzeb przez osobę znaczącą z przeszłości wymaga uaktywnienia niezapokojonych potrzeb i ich wyrażenia. Wyeliminowanie przeżywania beznadziejności wymaga uzmysłowienia sobie przez pacjenta dysfunkcyjnego przekonania i jego zmiany. Rozwiązanie konfliktu dotyczącego oceny siebie wymaga przejścia od negatywnej oceny siebie do pozytywnej. Osoba doświadczająca konfliktu krytykuje siebie, co prowadzi do utraty nadziei i poczucia bezbronności. Gdy we wspierającej relacji terapeutycznej terapeuta skłania ją, aby skupiła się na uczuciach, wówczas wyzwala reakcję emocjonalną i wyrażenie potrzeb. To z kolei dostarcza jej poczucia siły do przeciwstawienia się negatywnemu obrazowi siebie. Rezultatem jest zbliżenie sprzecznych aspektów oceny siebie przez negocjację między nimi, albo przebiegająca automatycznie integrację. To z kolei prowadzi do większej akceptacji siebie i wewnętrznej harmonii odczuwanej poza sesjami.

Indywidualna praca na tle grupy - Rozwiązywanie problemów zgłaszanych przez pojedyncze osoby ■Dążenie domagające się dopełnienia to na przykład utrzymywany przez lata żal lub pretensje do rodziców w związku z tym, że nie zaspokoili dziecięcych potrzeb. Dopełnienie polega na asymilacji odrzuconych potrzeb i emocji. Pierwszym krokiem jest doświadczenie potrzeb i emocji związanych z niespełnieniem. Technika „pustego krzesła” pomaga aktywizować doświadczanie. Polega na wyobrażeniu sobie, że na pustym krześle siedzi rodzic, do którego pacjent siedzący naprzeciw na drugim krześle kieruje wypowiedzi o oczekiwaniach wobec niego i o emocjach powstałych w związku z niespełnieniem. ■ Odgrywanie projekcji – odgrywanie ról osób, na które pacjent projektuje własne uczucia, po to, aby zasymilować własne uczucia. Np. gra rolę rodzica, jeśli obwinia rodzica. ■ Uświadamianie, że człowiek jest odpowiedzialny za własne postępowanie ma na celu skłonienia osoby do przyjęcia odpowiedzialności za własne postępowanie. Polega na prośbie terapeuty, aby pacjent kończył każde zdanie frazą: „I przyjmuję za to odpowiedzialność”. ■ Uświadomienie odrzuconego aspektu własnej osoby w celu zasymilowania go. Terapeuta interpretuje jakiś nieuświadamiany aspekt zachowania pacjenta i prosi pacjenta o powtórzenie zdania, które wyraża tę interpretację i zastanowienie się nad reakcją emocjonalną, jaką budzi to zadanie.

Indywidualna praca na tle grupy - Rozwiązywanie problemów zgłaszanych przez pojedyncze osoby Gdy pacjent zgłasza problem i prosi o pomoc w jego rozwiązaniu, postawa terapeuty i członków grupy jest wspierająca i neutralna zarazem. Terapeuta i członkowie grupy wspierają go w eksperymentowaniu z nowymi zachowaniami i nie ukierunkowują pacjenta. Pytają: „Czy podoba ci się to, jak się zachowujesz”, Jeśli nie, co cię wstrzymuje, aby zachowywać się inaczej? Eksperymentowanie polega tym, że pacjent odgrywa nietypowe dla niego zachowania, wtedy łatwiej mu uświadomić sobie, na czym polega przeszkoda w tym, aby zmienić zachowanie. Na przykład pacjentka stwierdza, że chce się włączać do rozmowy podczas spotkań towarzyskich, więc terapeuta aranżuje sytuację, w której uczestnicy odgrywają gości rozmawiających podczas przyjęcia, a pacjentka ma za zadanie włączyć się do rozmowy.

Grupowe ćwiczenia zwiększające świadomość Ćwiczenie „Teraz jestem świadomy” polegające na tym, że osoba koncentruje się naprzemian na własnym wnętrzu i na tym, co ją otacza i wypowiada spostrzeżenia zaczynając od frazy „Teraz jestem świadomy….” ma na celu rozszerzenie świadomości. Perls nazywał je ABC Gestaltu. Zwykle jest wykonywane w parach, wtedy osoby mówią na przemian „Jestem świadomy…” koncentrując uwagę na przemian na wnętrzu i otoczeniu. Gdy członkowie grupy rozpoczynają spotkania, terapeuta proponuje im wspólne wykonywanie ćwiczeń. Na przykład prosi, aby pacjenci kolejno wstawali wypowiadali swoje imię, po czym stawali się pomnikiem wyrażającym, jak się czują wypowiadając swoje imię do grupy osób. Mają powiedzieć imię głosem, który odzwierciedla uczucie „pomnika”. Prosi następnie, aby zastanowili się, co w sobie podziwiają, po czym wstali i powiedzieli swoje imię podczas gdy dalej będą się koncentrować na tym, za co siebie podziwiają. Gdy pacjenci kolejno wykonają ćwiczenie, terapeuta prosi, aby podzielili się uczuciami i spostrzeżeniami, jakie pojawiły się w nich podczas eksperymentu. Innym przykładem ćwiczenia zwiększającego świadomość stosowanego na początku spotkań grupowych jest ćwiczenie polegające na tym, że uczestnicy grupy mają stanąć w kole ze splecionymi ramionami i zamknąć oczy. Terapeuta pyta: „Jak się czujecie w grupie? Po upływie minuty otwórzcie oczy i zwróćcie uwagę, jakie emocje odczuwacie. W których częściach ciała nie odczuwanie doznań? Jakie wyobrażenia pojawiają się w umyśle? Po minucie otwórzcie oczy i rozejrzyjcie się. Na kogo łatwo patrzeć, a na kogo trudno? Dajcie sygnał osobie, na którą łatwo patrzeć, jeśli się zgodzi, spędźcie z nią kilka minut opowiadając, co sprawiło, że ją wybraliście. W grupie przeprowadza się ćwiczenia zwiększające świadomość w różnych obszarach, na przykład identyfikacja z poczuciem winy i wstydu. Wszyscy mają za zadanie wyobrażenie sobie konsekwencji ujawnienia sekretu członkom grupy. Na przykład identyfikowanie się z ukrytymi poglądami przez odgrywanie projekcji. Jeśli pacjent mówi do innego członka grupy ”Nie można ci ufać”, wtedy ma za zadanie odegrać osobę niegodną zaufania.

Grupowe ćwiczenia dotyczące postrzegania relacji w grupie Już podczas trzeciej sesji uczestnicy mają niejasną świadomość, jaki system społeczny tworzą. Postrzeganie grupy przez osoby w grupie może być różne. Aby pacjenci stali się tego bardziej świadomi, terapeuta proponuje niewerbalne ćwiczenia zwiększające świadomość postrzegania grupy. Na przykład każdy rysuje rysunek grupy. Wszyscy pokazują rysunki i i komentują, jak się czują w związku z tym, co narysowali. Inne techniki to nadawanie grupie nazwy lub budowanie pomnika grupy, co polega na ustawianiu w przestrzeni członków grupy i nadawaniu ich ciałom postaw i gestów wyrażających ich cechy. Po ustawieniu następuje dzielenie się emocjami w związku z miejscem zajmowanym w grupie. (Ta technika została przejęta przez terapeutów rodzinnych do ustawiania rodziny w przestrzeni, aby ujawnić relacje między członkami grupy rodzinnej np. przez Virginię Satir). Jeśli ćwiczenia te ujawniają, że ktoś pozostaje wyłączony, uczestnicy tworzą krąg spleciony ramionami, a ta osoba pozostaje poza kręgiem i decyduje, czy chce włączyć się.