METODOLOGIA FORESIGHT REGIONALNEGO DLA WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Konferencja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „FORESIGHT – DROGA ROZWOJU REGIONU” METODOLOGIA FORESIGHT REGIONALNEGO DLA WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Autorzy: Leszek M. Pacholski Stefan Trzcieliński Magdalena K. Wyrwicka Politechnika Poznańska Wydział Informatyki i Zarządzania Instytut Inżynierii Zarządzania Poznań, 26 listopada 2008 r.

___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka Plan prezentacji Istota i cele realizacji projektu foresight Obszary badawcze projektu foresigh Metodologia Korzyści z programów typu foresight ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Istota i cele realizacji projektu foresight Foresight to systematyczny, przyszłościowy sposób docierania do informacji (metodami analizy, komunikacji lub konsultacji) w celu budowania średnio- lub długookresowej wizji rozwojowej. Dotyczy kształtowania przyszłości, określania kierunków rozwoju i priorytetów, służących jako narzędzie podejmowania bieżących decyzji i mobilizowania wspólnych działań przygotowujących różne grupy społeczne do przyszłości. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka Istota foresight ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Obszary badawcze projektu foresigh – 3 generacje Foresight rozwinął się w trzy generacje: skupiała się na prognozowaniu technologii przez ekspertów i dotyczyła obszaru nauki i techniki, dołączyła przemysł oraz rynek i uwzględniała również sektor usług i przemysłu w gospodarce, dodała perspektywę społeczną i kwestie związane z rozwiązywaniem problemów społeczno-gospodarczych ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Cele projektów foresight Eksplorowanie przyszłych możliwości w celu ustalenia priorytetów inwestycji w działaniach naukowych, innowacyjnych infrastrukturalnych, społecznych. Reorientacja systemu nauki, innowacji, wspierania subregionów. W takich przypadkach uprzednio postawiono diagnozę, że istniejący system nie odpowiada potrzebom. Foresight jest wówczas wykorzystywany jako narzędzie ustalania priorytetów, jak również do eksploracji nowych struktur instytucjonalnych. Demonstracja witalności systemu nauki oraz innowacji. Foresight pozwala ocenić zdolności nauki i przemysłu do realizacji celów. Wprowadzanie nowych uczestników debaty strategicznej. Foresight jest w tym wypadku instrumentem poszerzenia grona uczestników zaangażowanych w politykę regionu. Budowanie nowych sieci oraz powiązań między polami, sektorami i rynkami lub wokół danych problemów. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Foresight regionalny pozwala: Zidentyfikować zasoby lokalne oraz potencjał. Stworzyć platformę, na której mogą być ustanowione i wspierane lokalne systemy innowacji. Wyjaśnić i uzasadnić kompetencje instytucji oraz podział uprawnień w regionie w kontekście krajowej i europejskiej polityki innowacji oraz w aspekcie gospodarki sieciowej. Wyjaśnić i uzasadnić kompetencje instytucjonalne. Wytyczyć kierunki rozwoju regionalnego i priorytety działalności. Stworzyć bazę dla kształtowania kultury lokalnej zorientowanej na dążenie ku wspólnej przyszłości. W oparciu o wartości wspólne i umiejętności/technologie kluczowe dać społeczności lokalnej poczucie tożsamości. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Cele foresight regionalnego Celem bezpośrednim foresight regionalnego dla województwa wielkopolskiego jest dostarczenie nowej wiedzy na temat przyszłości poprzez opracowanie scenariuszy rozwoju oraz związane z tym uruchomienie procesów antycypowania przyszłości i wykorzystania tej wiedzy w Wielkopolsce. Celem pośrednim projektu jest wsparcie zrównoważonego rozwoju województwa przy jednoczesnym podnoszeniu konkurencyjności regionu. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka Przyjęta metodologia foresight regionalnego województwa wielkopolskiego została oparta na szczegółowej analizie schematów realizacji takich projektów w kraju i zagranicą i gwarantuje – zdaniem autorów – sprawną i skuteczną realizację projektu. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Horyzont czasowy foresight regionalnego dla Wielkopolski Horyzont czasowy badań foresight zwykle waha się od 5 do 20 lat. Cykliczność prowadzenia foresight regionalnego mogłaby wynosić 5 lat z perspektywą 9 lat. Oznaczałoby to w praktyce realizację pierwszego foresight regionalnego dla Wielkopolski na przestrzeni lat 2009 – 2011 dla horyzontu czasowego 2020. Kolejny foresight realizowany w latach 2014 – 2016 dotyczyłby horyzontu roku 2025. Następny natomiast dla roku 2030 byłby realizowany w latach 2019 -2021. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka Metodologia foresightu regionalnego dla województwa wielkopolskiego - etapy Przygotowanie analiz wstępnych oraz określenie celów i obszarów badawczych. Przeprowadzenie badań Delphi oraz określenie priorytetów badawczych. Analiza megatrendów. Opracowanie scenariuszy rozwoju regionu. Przeprowadzenie konsultacji wyników. Przygotowanie raportu końcowego z badań foresight. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka Długotrwałość etapów foresightu regionalnego dla Wielkopolski Szacowany czas przeprowadzenia badań to 26 miesięcy Lp. Nazwa etapu Czas trwania [miesiąc] 1. Przygotowanie analiz wstępnych oraz określenie celów i obszarów badawczych 5 2. Przeprowadzenie badań Delphi oraz określenie priorytetów badawczych 15 3. Analiza megatrendów 7 4. Opracowanie scenariuszy rozwoju regionu 6 5. Przeprowadzenie konsultacji wyników badań foresight 6. Przygotowanie raportu końcowego z badań foresight regionalny ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka Przygotowanie analiz wstępnych oraz określenie celów i obszarów badawczych Analizy przygotowawcze (w tym SWOT, PEST) będą budować bazę wiedzy odnośnie sytuacji regionu i stojących przed nim wyzwań. Na bazie konsultacji (ankiety) lub paneli eksperckich zostaną wskazane cele oraz obszary badawcze, dla których realizowane będą dalsze prace. Na tym etapie należy powołać ekspertów i stworzyć panele (sterujący, główny, obszarów badawczych). Efektem tego etapu powinna być prezentacja sytuacji regionu, zestawienie aktualnych problemów oraz wytypowanie czynników determinujących rozwój regionu. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Struktura organizacyjna Komitet Sterujący Panel Główny Koordynator Projektu Panele Obszarów Badawczych Zespół Realizujący Zespół Obsługi Technicznej ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Przeprowadzenie badań Delphi oraz określenie priorytetów badawczych Etap ten będzie opierać się na pracy ekspertów w poszczególnych panelach tematycznych, przygotowaniu hipotez i kwestionariuszy do realizacji badań Delphi, analizie wyników, w tym tzw. krzyżowej analizie wpływów. Efektem tego etapu będą listy priorytetów rozwojowych lub badawczych w poszczególnych obszarach tematycznych oraz raport z badań. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Tablica krzyżowa do badania synergii w układzie otoczenie-potencjał Oznaczenia: w ćwiartce SO: A – silna strona szczególnie sprzyja szansie; B – silna strona sprzyja szansie w ćwiartce ST: A – silna strona bardzo łagodzi zagrożenie; B – silna strona łagodzi zagrożenie w ćwiartce WS: C – słaba strona poważnie przeszkadza szansie; D – słaba strona przeszkadza szansie w ćwiartce WT: C – Słaba strona potęguje zagrożenie; D – słaba strona zwiększa zagrożenie ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka Analiza megatrendów Ten etap przebiegać powinien równolegle do pierwszego (analizy wstępne) i wskazywać listę najważniejszych czynników zewnętrznych (wynik badania makrootoczenia) oraz trendów, które będą oddziaływać na rozwój regionu. W wyniku realizacji tego etapu powstanie raport zawierający wyniki analiz megatrendów i czynników zewnętrznych. Można też tworzyć wstępne scenariusze rozwoju, dopracowywane w kolejnym etapie. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Dochodzenie ekspertów do zbieżnych ocen M – mediana – wartość zmiennej rozdzielającej liczbę uzyskanych odpowiedzi na takie dwie liczebnie równe części, że w pierwszej są >M, a w drugiej <M Q1 – wartość zmiennej rozdzielająca liczbę uzyskanych odpowiedzi na dwie części takie, że w pierwszej 25% odp.<Q1, a w drugiej 75% odp. ze zmienną >Q1 Q3 – wartość zmiennej rozdzielająca liczbę uzyskanych odpowiedzi na dwie części takie, że w pierwszej 75% odp. <Q3, a w drugiej 25%>Q3 ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Opracowanie scenariuszy rozwoju regionu Należy skonfrontować wyniki uzyskane w poprzednich etapach ze scenariuszami wstępnymi i przygotować (np. podczas warsztatów scenariuszowych lub posługując się metodyką myślenia sieciowego) scenariusze rozwoju regionu i opisać je w raporcie z etapu. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Przeprowadzenie konsultacji wyników Ten etap zakłada intensywne konsultacje wyników projektu z uwzględnieniem zasad partycypacji społecznej, które wskażą jaka jest percepcja społeczna zdefiniowanych scenariuszy rozwoju. Konsultacje obejmują również analizę regionalnych dokumentów strategicznych pod kątem zdiagnozowania ich użyteczności dla realizacji opracowanych scenariuszy oraz opracowanie ewentualnych rekomendacji w tym zakresie. Typy instytucji, które na ogół zapraszane są do procesu konsultacji: - związki zawodowe, - organizacje pracodawców, - samorząd gospodarczy, - społeczno-zawodowe organizacje rolników, - kościoły i związki wyznaniowe, - organizacje pozarządowe (stowarzyszenia, fundacje). ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka Różne punkty widzenia ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Konsultacje społeczne Konsultacje mogą przebiegać w formie: ▪zbierania opinii od wszystkich uczestników programu, ▪ analizy informacji zwrotnych (komentarzy opinii, skarg) zebranych podczas debat, konferencji, spotkań otwartych lub od podmiotów pytanych o opinie, ▪ badania opinii publicznej, ▪ wykorzystania opinii grup przedstawicielskich takich jak: - Doświadczeni pracownicy nauki (reprezentujący nie tylko wiedzę w określonej dyscyplinie nauki, ale też mający doświadczenie w pracach interdyscyplinarnych); - Młodzi pracownicy nauki (niedawno po doktoracie, w wieku do 35 lat); - Przedstawiciele biznesu (pracodawców i pracowników); - Przedstawiciele ugrupowań politycznych i administracji państwowej; - Przedstawiciele mediów; - Przedstawiciele organizacji pozarządowych; - Przedstawiciele innych organizacji; - Przedstawiciele społeczności regionu. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Przygotowanie raportu końcowego z badań foresight W tym etapie powstaje raport końcowy prezentujący wyniki wszystkich etapów projektu, w tym lista priorytetów rozwojowych dla regionu i scenariusze rozwoju. Raport końcowy powinien zawierać rekomendacje dalszych działań będące pochodną opinii ekspertów wynikającej m.in. z analizy regionalnych dokumentów strategicznych. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka Model EFQM jako baza dla benchmarkingu (European Fundation for Quality Management, 2002) Kierowanie 10% Pracownicy 9% Polityka i strategia 8% Partnerstwo i zasoby Procesy 14% Wyniki odniesione do pracowników 9% Wyniki odniesione do klienta 20% Wyniki odniesione do społeczności 6% Wyniki organizacji 15% MOŻLIWOŚCI 50% WYNIKI 50% INNOWACYJNOŚĆ I UCZENIE SIĘ ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka Co sprawdzać? wyniki gospodarcze poziom zatrudnienia, wskaźnik bezrobocia,… poziom dobrobytu i jakości życia, rozwój technologiczny, innowacje, restrukturyzację lub dywersyfikację działalności gospodarczej, wyłanianie się stref wysokiej produktywności (klastrów), rozwój usług, rozwój zasobów społecznych, rozwój infrastruktury, poprawę stanu środowiska naturalnego, umacnianie tożsamości regionalnej. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

Korzyści z programów typu foresight krajowy Wizje przyszłości Sieci priorytetów Foresight instytucji Foresight regionalny Tożsamość lokalna Kierunki rozwoju Kultura foresight ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka Podsumowanie 1) Wyniki foresight’u regionalnego przyczynią się do uruchomienia realizacji prac badawczo-rozwojowych w kierunkach uznanych za priorytetowe dla rozwoju społeczno-gospodarczego województwa, a pośrednio i kraju, a także przyczynią się do szerszego zainteresowania wykorzystaniem opracowanych scenariuszy przy tworzeniu planów strategicznych np. przez administrację samorządową. 2) Sposób realizacji projektu powinien także skutkować spontanicznym tworzeniem sieci powiązań pomiędzy sektorem B+R, gospodarką, administracją i innymi instytucjami otoczenia. 3) Praktyczna implementacja metodologii foresight w województwie może także skutkować realizacją kolejnych projektów typu foresight, ukierunkowanych na potrzeby konkretnych branż lub klastrów, a nawet pojedynczych instytucji. Realizacja projektu wskaże bowiem pewne kluczowe obszary, technologie lub czynniki, rozwój których (lub zaimplementowanie których) w regionie przyczyni się do rozwiązania istniejących (a może i potencjalnych) problemów społecznych, gospodarczych, czy środowiskowych. ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka

___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka Zapraszam do dyskusji „FORESIGHT – DROGA ROZWOJU REGIONU” Konferencja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ___________________________ L.M.Pacholski, S.Trzcielinski,M.K.Wyrwicka