LITERATURA OBOWIĄZKOWA Literatura uzupełniająca 1. A. Majchrowska (red.), Wybrane elementy socjologii. Podręcznik dla studentów i absolwentów wydziałów pielęgniarstwa i nauk o zdrowiu akademii medycznych, Wyd. Czelej, Lublin 2003 2. W. Piątkowski, W. A. Brodniak (red.), Zdrowie i choroba. Perspektywa socjologiczna, WSSG, Tyczyn 2005; w tej książce: a. E. Korzeniowska, Grupy odniesienia jako subiektywne determinanty działań w sferze zdrowia; b. B. Jacennik, Stymulowanie zmiany zachowań a polityka prozdrowotna administracji publicznej 3. M. Florek (red.), Edukacja, praca, zdrowie. Szkice dedykowane Stanisławowi Kosińskiemu na 70-lecie urodzin i 45-lecie pracy naukowo-dydaktycznej, WSPiA, Lublin 2007; w tej książce: a. Z. Kostrzanowska, I. Wrońska, Zdrowie jako priorytetowa wartość w XXI w. Literatura uzupełniająca 1. B. Tobiasz-Adamczyk, Relacje lekarz – pacjent w perspektywie socjologii medycyny, Wyd. UJ, Kraków 2002. 2. I. Taranowicz, A. Majchrowska, Z. Kawczyńska-Butrym, Elementy socjologii dla pielęgniarek, Wyd. Czelej, Lublin 2000 3. M. Sokołowska, Socjologia medycyny, PZWL, Warszawa 1986.

Socjologia jako nauka: historia, definicja, przedmiot, funkcje, nurty teoretyczne, subdyscypliny

1. Narodziny Narodziła się w XIX wieku, ale właściwy jej rozwój przypada na przełom XIX i XX w. Ojcowie: - Francuzi: Auguste Comte i Emil Durkheim, - Brytyjczyk Herbert Spencer - Niemcy Max Weber, Ferdynand Toennies, Georg Simmel, także Karol Marks, - z badaczy o polskich korzeniach – m.in. Ludwik Gumplowicz (teoria konfliktu ras)

1. Narodziny socjologii Czynniki zewnętrzne: Narodziny społeczeństwa przemysłowego (kapitalistycznego), które cechuje: Rozwój fabrycznej produkcji maszynowej i techniki Zmniejszająca się liczba ludności utrzymującej się z rolnictwa (rosnące zatrudnienia w przemyśle) Urbanizacja Upowszechnianie oświaty Wzrost znaczenia wiedzy naukowej Poprzednie społeczeństwo, przedprzemysłowe (feudalne): Przewaga rolnictwa Prymitywna technika Niski poziom wykształcenia

1. Narodziny socjologii Czynniki zewnętrzne cd.: Narodziny demokracji sprzyjającej wolności słowa, a zatem publikacji i konfrontacji myśli; Narodziny kultury masowej Narodziny właściwej gospodarki wolnorynkowej, konkurencyjnej, zmuszającej do fachowego rozpoznawania potrzeb i zachowań konsumentów (patrz wyżej oraz: PR, reklama...)

1. Narodziny socjologii Czynniki wewnętrzne: Rzeczowe: przedmiot, aparatura pojęciowa, sposoby postępowania, metody badań Instytucjonalne: katedry, instytuty, towarzystwa, kongresy, kierunki studiów, branżowe pisma, wydawnictwa itp. Mieczysław Szerer: Esprit de corps wśród socjologów

A propos czynników rzeczowych Twierdzenia/hipotezy: „Ludzie starzy są hipochondryczni”. „Kobiety nie poddają się badaniom mammograficznym”. Jak je rozumieć? Czy sformułowano je poprawnie? Co trzeba uzgodnić, zdefiniować, rozszyfrować? Jakich miar użyć do sprawdzenia prawdziwości lub stwierdzenia fałszywości tych twierdzeń? Jakie metody badawcze zastosować (ile osób trzeba przebadać, kto musi wziąć udział w badaniach po stronie realizatorów, czy będą konieczne grupy kontrolne)?

2. Definicja socjologii: Nauka o społeczeństwie (najkrócej) Nauka, czyli – w odróżnieniu od wiedzy zdroworozsądkowej, często powierzchownej, ograniczonej jednostkowym doświadczeniem, a więc fragmentarycznej – wiedza oparta na faktach stwierdzonych empirycznie, zgodnie z regułami metodologicznymi. Wiedza o zjawiskach społecznych w ich uwikłaniu z innymi zjawiskami.

3. Opozycje w ujmowaniu zadań, sposobów, możliwości socjologii i przedmiotu jej badań Socjologia historyczna (zmierzała do wykrycia prawideł rządzących rozwojem społeczeństw, odkrycia etapów tego rozwoju – jak w organizmie) Socjologia analityczna (nastawiona na badanie aspektów, elementarnych zjawisk społecznych, ustalanie prawideł rządzących ich pojawianiem się, trwaniem, zmianą)

Terminy istotne z punktu widzenia socjologii analitycznej Struktura społeczna Mikrostruktura (np. rodzina, grupa koleżeńska, sąsiedzka, pracownicy oddziału szpitalnego, przychodni rodzinnej) Makrostruktura (naród, klasa, warstwa, liczebne kategorie społeczno-zawodowe – np. lekarze, pielęgniarki) Mezostruktura (obszar interakcji między spotkaniem twarzą w twarz a szerszą strukturą społeczną; zob. społeczeństwo lokalne, społeczeństwo obywatelskie) Kultura (wg Antoniny Kłoskowskiej: bytu, tj. materialna, socjetalna, tj. społeczna sensu stricto, symboliczna, tj. duchowa

Ujęcie statyczne Ujęcie dynamiczne 3. Opozycje w ujmowaniu zadań, sposobów, możliwości socjologii i przedmiotu jej badań Ujęcie statyczne Ujęcie dynamiczne Procesy społeczne Proces społeczny to ciąg następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu społecznego

Socjologia spekulatywna (syntezy oparte na danych wtórnych) 3. Opozycje w ujmowaniu zadań, sposobów, możliwości socjologii i przedmiotu jej badań Ujęcie globalne (dążenie do sformułowania ogólnych twierdzeń o zachowaniu ludzi) Ujęcie partykularne (sensownie można opisać i objaśnić jedynie konkretne społeczeństwo w konkretnym momencie dziejowym) – zob. hipoteza o mammografii i cytologii Socjologia spekulatywna (syntezy oparte na danych wtórnych) Socjologia empiryczna (eksploatująca autorskie badania zjawisk społecznych, ich dynamiki, związków) – patrz przykład wyżej

3. Opozycje w ujmowaniu zadań, sposobów, możliwości socjologii i przedmiotu jej badań Stanowisko indywidualistyczne (społeczeństwo zbiorem jednostek; cechy jednostek decydują o cechach zbiorowości) Stanowisko holistyczne (gr. holos - całość: społeczeństwo stanowi pewną całość nieredukowalną do zbioru jednostek) Naturalizm (A. Comte, H. Spencer; świat człowieka częścią świata przyrody; socjologia nauką przyrodniczą) Humanizm (M. Weber, F. Znaniecki; świat kultury jest odmienny od świata przyrody; socjologia nie jest nauką przyrodniczą)

4. Funkcje socjologii Diagnostyczna (przez analogię do terminu wykorzystywanego w medycynie – socjologia diagnozuje, bada i stwierdza stan „organizmu”, jakim jest społeczeństwo) Prognostyczna (socjologia nie tylko diagnozuje, ale też skupia uwagę na procesach odpowiedzialnych za dynamikę społeczeństwa; zob. staruszkowie, opieka, przyszłość) Socjotechniczna (socjologia dostarcza argumentów, jak niektóre zachowania, postawy moderować: zmieniać, podtrzymywać) Demaskatorska (s. sprawdza i weryfikuje przekonania zdroworozsądkowe; np. kobiety a badania mammograficzne)

5. Podstawowe orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii funkcjonalizm socjologiczny (Talcott Parsons, Robert K. Merton): społeczeństwo to system utrzymywany w stanie równowagi przez wewnętrzne mechanizmy samoregulujące; zjawiska społeczne są postrzegane przez pryzmat funkcji, jakie pełnią na rzecz systemu (jego przetrwania; zob. szpital jako system)

5. Podstawowe orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii teoria konfliktu (źródłem m.in. XIX-wieczny Marksizm; w XX w. Ralph Dahrendorf, Lewis Coser): konflikt jest cechą każdego systemu, w którym nieustannie narastają antagonizmy prowadzące do wybuchu konfliktu, wytrącającego system ze stanu równowagi i powodującego jego rekonstrukcję (zob. relacje dyrekcji szpitali z personelem)

5. Podstawowe orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii c. teoria wymiany społecznej (George C. Homans, Peter M. Blau): zachowania ludzi i funkcjonowanie systemów społecznych to nieustanna wymiana nagród i kar między jednostkami (zob. relacje lekarz – pacjent, pielęgniarka – pacjent, dyrekcja – personel, nauczyciel – student)

5. Podstawowe orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii d. interakcjonizm symboliczny (George H. Mead, Herbert Blumer): rzeczywistość społeczna jest tworzona i odtwarzana (rekonstruowana) w procesie interakcji międzyludzkich, czyli „wzajemnego wysyłania sygnałów – symboli (język mówiony i język ciała, gest, ubiór, intonacja głosu), odczytywania ich i w odpowiedzi wysyłania następnych” (chory a lekarz)

Socjologia i jej subdyscypliny Socjologia ogólna dostarcza aparatury pojęciowej, metod badawczych i zasad ich stosowania; Jako dyscyplina nadrzędna zajmuje się: strukturami społecznymi teorią zmiany zachowaniami zbiorowości wpływem zbiorowości na zachowania jednostek Subdyscypliny zajmują się wycinkami rzeczywistości społecznej (socjologia gospodarki, kultury, miasta, pracy, prawa, rodziny, wsi).

Socjologia zdrowia i medycyny Amerykanie Bernard Stern i Robert Straus: socjologia medycyny, tj. instytucji wraz z jej aktorami socjologia w medycynie, tj. „na usługach” medycyny, jako pomoc w rozstrzyganiu problemów zdrowia i choroby

Socjologia zdrowia i medycyny Poprzedni paradygmat socjologii medycyny: medycyna i jej zaplecze instytucjonalne odpowiedzialne za zdrowie społeczeństwa i poszczególnych obywateli. Od lat 70. XX w. obowiązuje jako paradygmat „społeczno-ekologiczny model zdrowia”. Ujmuje on „człowieka jako dynamiczny system wzajemnie ze sobą powiązanych elementów biopsychospołecznych, wpisany w rzeczywistość fizyczną, społeczna i kulturową”