Film jako narzędzie wspierające proces wychowania

Pytania na początek Czy polska szkoła dobrze przygotowuje do życia społecznego? Czy wyposaża ucznia w kompetencje emocjonalne? Czy podejmuje się działania profilaktyczne, o charakterze planowej prewencji czy tylko reaguje na sytuację kryzysową?

Rola szkoły Pod okiem dobrego przewodnika-nauczyciela uczeń może w szkole rozwijać swój potencjał społeczno-emocjonalny (co nie zawsze jest mu dane we własnej rodzinie).

Lekcje o emocjach Kształcenie emocjonalne w szkole musi być zharmonizowane z wysiłkami na niwie emocjonalnej podejmowanymi przez rodzinę i organizacje pozaszkolne. Ze względu na przeładowanie programu szkolnego różnymi przedmiotami nie jest możliwe wprowadzenie specjalnych zajęć poświęconych kształceniu emocjonalnemu. Dlatego lekcje o emocjach należy połączyć w naturalny sposób z lekcjami edukacji polonistycznej, historii, przyrody i innych przedmiotów.

Lekcje o emocjach c.d. Przy okazji omawiania szkolnych lektur, nauki historii, biologii a nawet lekcji wychowania fizycznego w każdej grupie rozwijać można język emocji uczniów oraz ich społeczne kompetencje. Klasa może wspólnie wypracować własny, uniwersalny system wartości, który stanowić będzie jej moralny kompas. Nauka ta odbywa się niejako przy okazji realizowania założeń programowych szkoły. Film staje się tu szczególnie przydatny - ze względu na swą atrakcyjność i popularność wśród dzieci i młodzieży .

Przewodnicy po świecie wartości Podnoszenie kompetencji społecznych i emocjonalnych powinno być wyzwaniem przede wszystkim dla rodziców i wychowawców bo tylko wtedy stają się oni dobrym przykładem do naśladowania dla dzieci i młodzieży. Nauczyciel szkolny może być przewodnikiem po świecie wartości i wskazywać młodym ludziom drogę do świadomego i pełnego życia.

EMOCJE

Inteligencja emocjonalna Według definicji dr Daniela Golemana, autora Inteligencji emocjonalnej, zdrowie emocjonalne to dobre samopoczucie psychiczne i moralne, umiejętność racjonalnego myślenia oraz budowanie dobrych i trwałych relacji z ludźmi. Kompetencje emocjonalne to: panowanie nad złością, kontrola impulsów, dostrzeganie podobieństw i różnic między ludźmi, chwalenie i docenianie innych, samoobserwacja, komunikacja, umiejętność oceniania ryzyka, podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów, wyznaczania sobie celów, opierania się presji rówieśników. Deficyt w sferze IE zdaje się tkwić u podstaw szeregu zaburzeń zachowania, w tym także uzależnień, przestępczości, przemocy a nawet bezrobocia.

Kino – TAK! Kultura popularna, której głównymi odbiorcami są ludzie młodzi, może stać się pomostem komunikacyjnym w kontaktach nauczyciel - uczeń. Fakt, iż dzisiejsza kultura zdominowana jest przez obraz decyduje o tym, że film staje się doskonałym i atrakcyjnym narzędziem do rozwijania kompetencji emocjonalnych i społecznych dzieci i młodzieży.

Dlaczego filmy? Oferują przekaz na poziomie intelektualnym i emocjonalnym, pozwalają więc na bliższy kontakt z przedstawianym tematem, na identyfikacje z bohaterami, współodczuwanie. Prezentują różnorodne perspektywy, często kontrowersyjne punkty widzenia. Stanowią okazję do rozrywki i refleksji. Filmy wprowadzają bezpieczny dystans pomiędzy widza a jego problem – eksternalizacja problemu. Pozwalają nam uczyć się „na cudzych błędach”.

Jak to robi kinoterapia? Istnieją dwie szkoły podejścia do terapeutycznej analizy filmu: Zadawanie pytań, które w sposób bezpośredni odnoszą się do życia odbiorcy filmu. Wykorzystanie pytań pośrednich, które pomagają utrzymać dyskusję na poziomie metaforycznym, co nie budzi oporu widzów. W centrum zainteresowania stawia się postacie z filmu i ich rozwój.

Przykładowe pytania do analizy filmu z perspektywy kinoterapii Opowiedz o bohaterach filmu. Co czuła/myślała ta postać? Jak postać formułuje swój problem/dylemat? Czy udaje się mu/jej rozwiązać problem/dylemat? Jakie inne widzisz rozwiązania dla tego problemu? Jaki relacje łączą go/ją z innymi postaciami w filmie? Która z tych postaci jest ci bliska, która cię odpycha, denerwuje? Jak postacie zmieniają się w czasie? Jak zmieniają się ich relacje? Jak nawzajem na siebie wpływają? Z jakimi postaciami się utożsamiasz? Jakie emocje wywołuje w tobie ten film? Jakie wątki, tematy do ciebie przemawiają? Jaka rzeczywistość jest wykreowana? Czy widzisz w niej podobieństwo do swoich doświadczeń życiowych? Na ile jesteś widzem, na ile bohaterem tego filmu?

Jak pracować z filmem by wzmacniać kompetencje społeczne i emocjonalne odbiorców? (Na przykładzie filmu Cześć Tereska Roberta Glińskiego)

Język emocji Co czujesz po tym filmie? Rozmowa po filmie może stać się okazją do trenowania umiejętności wyrażania swoich emocji (wywołanych przez film) oraz nazywania tych, które są udziałem bohaterów. Zapytaj uczniów: Co czujesz po tym filmie? Opisz emocje, które towarzyszą Teresce. Co jest ich wspólną cechą?

Emocjonalne braki Czego brakuje w emocjonalnym życiu Tereski? (bliskości, więzi, zrozumienia, braku oparcia w rodzicach, itp.) Jaka jest relacja Tereski z ojcem/matką? Czego w niej brakuje? Co wpływa na postawę ojca/matki względem Tereski? W jaki sposób ojciec Tereski buduje swój autorytet?

System wartości Jakie wartości są najważniejsze dla Tereski i jej kolegów? Czy i w jaki sposób Tereska okazuje szacunek samej sobie i innym? *Kompas moralny - w formie np. plakatu, ulotki. Każda klasa/szkoła może wypracować swój własny. Spisane wartości, zasady moralne mogą przybrać ciekawą formę graficzną i zaistnieć w centralnym punkcie przestrzeni szkoły. *Lista wartości za autorkami książki „Z dzieckiem w świat wartości”: Szacunek, Uczciwość, Odpowiedzialność, Odwaga, Samodyscyplina, Pokojowość, Sprawiedliwość, Szczęście, Przyjaźń i Miłość, Solidarność, Piękno, Mądrość.

Samotność Jakie są przyczyny alienacji bohaterki filmu Roberta Glińskiego? Czy Tereska spotyka na swojej drodze mądrych dorosłych? Co wynika dla niej z tych spotkań?

Agresja i uległość Jaka postawa życiowa charakteryzuje tytułową bohaterkę? Zaproponujcie kiedy i jak Tereska mogła wykazać się asertywną postawą i wykażcie co taka postawa mogłaby zmienić w jej losie? Odwrotnością zachowań asertywnych jest Uległość i agresywność

Asertywność. Odwrotnością zachowań asertywnych jest: Uległość, gdy: Lekceważysz własne prawa Respektujesz prawa innych Zaprzeczasz sobie, swoim odczuciom Czujesz strach, niepokój Pozwalasz, by inni dokonywali wyboru za ciebie Czujesz wewnętrzną niemoc Agresywność, gdy: Lekceważysz prawa innych Respektujesz prawa własne Podnosisz swą wartość kosztem innych Obwiniasz, oskarżasz, oceniasz, upokarzasz i poniżasz druga osobę Wybierasz i osiągasz cel kosztem innych

Asertywność Jeśli chcesz dobrze czuć się ze sobą samym i innymi ludźmi musisz umieć stworzyć i dbać o własne terytorium psychologiczne (przestrzeń osobistą, poczucie wolności). Jednocześnie musisz dać takie samo prawo drugiemu człowiekowi. Asertywność to także umiejętność obrony własnej przestrzeni osobistej i nie wchodzenie bez zgody czy uznania granic na terytorium drugiej osoby. Będąc asertywnym nie działasz jak intruz. Ćwiczenia – na przykład ze strony programu Akademia Dorosłości: http://www.praesterno.pl/akademia/warsztaty/6

Bibliografia Peter Salovey, John D.Sluyter Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 1999 Daniel Goleman, Inteligencja emocjonalna, Media Rodzina, Poznań 1997 I. Koźmińska, E. Olszewska Z dzieckiem w świat wartości, Świat książki, W-wa 2007 Maria Dudzik, Kształtowanie kultury wyrażania uczuć i wartości w procesie nauczania języka polskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1983 Wartościowanie a edukacja polonistyczna, red. Anna Janus-Sitarz, wyd. Universitas Kultura popularna w szkole. Łaskawe przyzwolenie czy autentyczny dialog. Praca zbiorowa pod red. B. Myrdzik i M. Latoch-Zielińskiej, Wyd. UMCS. DO LEKCJI OBSERWACJE CODZIENNOŚCI: Dyskusja na temat historii prawdziwej bohaterki, czyli Aleksandry Gietner, która zagrała tytułową rolę w filmie Glińskiego, w oparciu o reportaże z Gazety Wyborczej: Wysokie obcasy: Bohaterki filmu Cześć Tereska, luty 2002 http://kobieta.gazeta.pl/wysokie-obcasy/1,53662,812702.html Wysokie obcasy: Cześć Tereski, grudzień 2008 http://kobieta.gazeta.pl/wysokie-obcasy/1,53662,6027047,Czesc__Tereski_.html

Przygotowanie prezentacji: Lucyna Zembowicz www.kinoterapia.pl