Filozofia życia a filozofia pozytywistyczna Ogłoszona i uzasadniona przez Kanta „nienaukowość” metafizyki doprowadziła już XIX w. do postania całego szeregu nurtów, w których rzeczywiście zaniechano uprawiania metafizyki. Filozofia życia i filozofia pozytywistyczna stanowią dwa zupełnie różnego tego przykłady. Były to nurty, które oprócz szeregu pozytywnych twierdzeń zażarcie zwalczały się nawzajem, co wynikało stąd, że miały zupełnie inne podejścia do traktowania wiedzy, nauki, filozofii.

Główni przedstawiciele Filozofia życia Artur Schopenhauer Friedrich Nietzsche Wilhelm Dilthey Pozytywizm August Comte J.S. Mill

Artur Schopenhauer (1788-1860) Zajmował się głównie etyką, ale ugruntowaną na tezach metafizycznych; W punkcie wyjścia 1. Poddał krytyce etykę Kanta za jej skrajnie racjonalistyczny wymiar. Jego zdaniem imperatyw kategoryczny, pojęcie obowiązku oraz idea dobrej woli są wyłącznie hipotezami, które kłócą się z podstawowymi intuicjami nt. życia.

Myśl Schopenhauera znajduje się na pograniczu filozofii i psychologii Myśl Schopenhauera znajduje się na pograniczu filozofii i psychologii. W wielu miejscach filozof ten analizuje doświadczenie wewnętrzne na zasadzie introspekcji i wyciąga wnioski ogólne. To jest zatem nowa filozofia, gdyż przyjmuje nowe metody.

2. pesymistyczna filozofia życia i filozofia woli Uznał, że światem i ludźmi rządzi nieprzewidywalna i niezmienna siła, na którą wpływu nie mamy. Jest nią irracjonalna wola, a jej zewnętrznym przejawem jest życie. Wola w istocie jest (jako irracjonalna) bezcelowa, bezsensowna, a przede wszystkim wiecznie nienasycona. Człowiek nadto jest istotą świadomą, więc skazany jest na cierpienie.

(to jest teza metafizyczna) Należy zauważyć, że Schopenhauer mówi o woli jako zasadzie życia w dwóch wymiarach: Z jednej strony mówi o woli jako zasadzie i istocie świata. Niepoznawalnej, bezkresnej sile, która rządzi całym światem. (to jest teza metafizyczna) Z drugiej strony jest wola ludzka, indywidualna, również nieokiełznana (może przecież wybrać wszystko); wiecznie nienasycona, a jako taka, jest źródłem naszego cierpienia. (to jest teza z pogranicza psychologii)

Życie jest zatem z istoty cierpieniem, wywołanym frustracjami wynikającymi z nienasyconej woli. Czy można za życia temu jakoś zaradzić? Schopenhauer zapewne nie da nam recepty na uszczęśliwianie ludzkości, będzie tylko mówił w kategoriach minimalizacji zła płynącego z natury rzeczywistości.

Etyka Schopenhauera Wola jest nieunikniona, u wszystkich jednakowa, ale nasze usposobienia są różne (altruistyczne-egoistyczne). Podstawą wszelkiego czynu moralnego jest współczucie, i wynikające z niego bezinteresowne działanie. (tylko wtedy możemy okiełznać wolę, Schopenhauer mówi o uśmierceniu woli; nastaje spokój) Nadto ascetyczny tryb życia oraz kontemplacja sztuki i natury pozwalają poskromić nienasyconą wolę a tym samym osiągnąć względny spokój ducha. (to jest jednak dla wybrańców). Muzyka była dla Schopenhauera szczytem możliwości człowieka, dlatego Wagner tak lubował się w jego filozofii.

Schopenhauer pesymista czy realista? Na czym polega jego etyka?

Friedrich Nietzsche (1844-1900) antymetafizyczne antyracjonalistyczne antyobiektywistyczne czyli relatywistyczne podejście Nietzschego to główne składniki jego twórczości, które zarazem są zaprzeczeniem całej dotychczasowej tradycji, począwszy od Platona skończywszy na Kancie.

Wielki kontynuator Schopenhauera, dokona jednak zupełnie innego wartościowania woli, jak również sformułuje diametralnie różną etykę. Odrzucił zarówno jego pesymizm jak i teorię współczucia.

Filozofia życia w wydaniu Nietzschego Pogląd Kanta o tym, że nie docieramy do istoty rzeczywistości doprowadził do ekstremum. Nie tylko nie docieramy do obiektywnej rzeczywistości, lecz w ogóle coś takiego nie istnieje. Nadto nie ma żadnego ładu, żadnych absolutnych wartości niezależnych od ludzi (czyli wartości w sensie Platońskim) Istnieje tylko zmienność, stawanie się, wyłanianie ciągle nowych form, totalny chaos, nieprzewidywalny i niemożliwy do ogarnięcia, czyli życie jako ogrom obcy człowiekowi. Tak nas poucza doświadczenie.

Dionizyjskość a Apollińskość Analiza tragedii greckiej Dionizyjskość to symbol groźnego, nieprzewidywalnego życia – odczucia realne bohaterów tragedii greckiej. Apollińskość, to symbol nadawania łady, sensu i harmonii światu. Skrajność apollińskości nastaje wraz z filozofią Sokratesa, Platona i fil. chrześcijańską, gdzie fikcyjność zmieniono w realność poprzez absolutyzację pojęć prawdy, dobra, piękna. Apollińskość doprowadza do nihilizmu Dionizos – bóg wina i płodności Apollon – bóg piękna, prawdy, porządku

jak zatem należy żyć, czym ma być ludzkie działanie? Skoro świat jest bezkresną zmianą, ciągłym stawaniem się nowych form i nie ma czegoś takiego jak prawda obiektywna, jak zatem należy żyć, czym ma być ludzkie działanie? (Nietzsche jest wielki admiratorem teorii ewolucji Darwina) ODP. Prawdą jest tylko to, co służy życiu, biologiczno-społecznym potrzebom. Prawda jest więc relatywistyczna i pragmatyczna.

Świat to życie, a życie to wola mocy MORALNOŚĆ PANÓW Wymiar ewolucjonistyczny myśli Nietzschego: Życie jest mocą i dążeniem do przetrwania, do zwycięstwa nad śmiercią i słabszymi forami; To co najbardziej cenne w człowieku to indywidualność, a ci co nie boją się dać wyraz tej indywidualności, to formy zapowiadające „Nadczłowieka” Przede wszystkim chodzi o wprowadzenie nowej moralności. Dwie interpretacje koncepcji nadczłowieka: pozytywna negatywna

MORALNOŚĆ NIEWOLNIKÓW Całkowicie zdegenerowanym przejawem woli mocy jest moralność skoncentrowana wokół idei winy i kary, grzechu i pokuty, posłuszeństwa i pokory; Jest to moralność istot mniej udanych przeciwko tym szlachetniejszym, lepszym; (Litość, sprawiedliwość, równość zostały wymyślone przez jednostki marne, w celu osiągnięcia dominacji nad tymi wyjątkowymi) Ówczesne społeczeństwa katolickie i mieszczańskie zdaniem Nietzschego zdominowane były przez obłudę i oportunizm, ale przede wszystkim działały przeciwko życiu: Cała kultura to NIHILIZM - podsumował

Co to jest nihilizm? Pojęcie nihilizmu jest bardzo wieloznaczne. Najwłaściwiej jest mówić o nihilizmie w odniesieniu do różnych dziedzin (nihilizm w sztuce, w polityce, w kulturze, w teorii wartości). W kontekście myśli Nietzschego należałoby raczej zapytać czym jest nihilizm zdaniem Nietzschego. Jest głównie nihilizmem wartości, nihilizmem w etyce. Pochodzi z łac. Nihil znaczy: nic, zero, coś bez znaczenia Zdaniem Nietzschego wspomniana Apollińskość, czyli logika wielkich wartości doprowadza kulturę do nihilizmu; tzn. kultura europejska jest nihilistyczna (prowadzi do nicości, zguby), gdyż zdominowana przez moralność niewolników, a ta moralność jest wymierzona przeciwko ludziom mocnym.

- Jeśli kultywuje się litość, współczucie, hamowanie instynktów, w istocie zmierza się ku gorszemu, ku pustce i nicości, gdyż nie ma szans powstania nadczłowieka (form wyższych)

Nietzschego recepta na nihilizm Główne hasła Nietzschego „Przewartościowanie wszystkich wartości” „Bóg umarł” „Wola mocy” Idea nadczłowieka Odrzuć fałszywą moralność niewolników; Religia chrześcijańska wyczerpała się (popadła w oportunizm, obłudę); Przekraczaj samego siebie, nie bój się świata , tylko wtedy będziesz miał szanse na realny w nim udział; Potęguj swoją wolność i godność

Podsumowanie Mimo to, że wzorował się na Schopenhauerze, jego wnioski były przeciwstawne (etyka miłosierdzia contra moralność panów); Doczekał się najróżniejszych interpretacji Oddziaływał zarówno na filozofów życia początku XX w. (np. Migeul de Unamuno, Freuda, Bergsona), jak i na egzystencjalizm tzw. ateistyczny (J.P. Sartre) Przede wszystkim uważa się go za duchowego ojca postmodernizmu

Wilhelm Dilthey (1822-1911) Powiada się, że XIX w. to epoka historii, oświecenie historyczne. Leopold von Ranke: „przedstawiać tak jak było” Dilthey był jednym z najważniejszych filozofów toczących bój o nauki historyczne.

Wprowadzenie do nauk o duchu (1883) W nawiązaniu do Kanta (przeszło 80 lat po Kancie) chciał dokonać krytyki poznania historycznego, czyli odp. na pytanie czym są nauki humanistyczne i gdzie w naszym umyśle leży ich podstawa; Jednakże kontekst jest zupełnie inny niż u Kanta: jest nim filozofia życia, czyli tezy, że rzeczywistość to ogrom życia, nieokiełznany strumień wydarzeń.

Klasyczny Diltheyowski podział nauk Geisteswissenschaften Nauki humanistyczne Swoją podstawę mają w związku przeżywani, ekspresji i rozumienia (humanistyka w rozumiejącym oglądzie, nie tworząc schematów, czy praw, dociera do istoty dziania się, czyli procesu historycznego ) Naturwissenschaften Nauki przyrodnicze Poznanie faktów oraz formułowanie praw („unieruchamianie” rzeczywistości)

Windelband (1848-1915) Następnie uznał, że nauki dzielą się na : Te, które formułują prawa (przyrodnicze) Te, które opisują (humanistyka) – (każdy fakt ze świata ludzkiego w istocie jest jednostkowy, indywidualny, zatem formułowanie praw jest więc niemożliwe).

Historyzm Diltheya: - świat jest dziejowy (życie to ciągły przepływ, nieustająca historia); - ludzki umysł jest dziejowy (świadomość historyczna – człowiek jest całkowicie uwikłany w kontekst) Czyżby ostatnim słowem Diltheya był perspektywizm i relatywizm?

PODSUMOWANIE filozofii życia Cechą charakterystyczną całej filozofii życia jest skoncentrowanie na faktach psychicznych. Kategorie: życia, woli, historii, wszystkie one łączą się z psychiką ludzką! Filozofia życia stała się przedsionkiem dla całej psychologii.