JAK CZYTAĆ OPINIE Z PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ Opracowanie: mgr Joanna Troll

SŁOWNIK NAJWAŻNIEJSZYCH POJĘĆ - AFAZJA – trudność w używaniu języka mówionego lub w rozumieniu mowy oraz w rozumieniu tekstu czytanego Typy afazji: AFAZJA MOTORYCZNO – AFERENTNA – Osoba traci częściowo lub całkowicie mowę na skutek zaburzeń czucia ułożenia narządów mowy. . Charakterystyczna dla tych zaburzeń jest zamiana głosek dźwięcznych na bezdźwięczne ("bułka" z dźwięcznym "b" jest zamieniona na "półkę" z bezdźwięcznym "p"), ustne z nosowymi ("lek" z ustną głoską "e" może być wymawiany jako "lęk" z nosową głoską "ę"). Te same błędy występują w pisaniu i czytaniu. AFAZJA MOTORYCZNO – EFERENTNA – wymowa poszczególnych głosek jest prawidłowa. Osoba przestawia głoski w sylabach, sylaby w wyrazach, powtarza te same sylaby (te... te... tele... le... fon). Często występuje mowa skandowana, złe akcentowanie i zaburzona melodia. Kiedy zaburzenia cofają się, chory używa wyłącznie rzeczowników w liczbie pojedynczej. Opowiada na przykład o filmie, który oglądał: "film...ekran... policja... trup... śledztwo... wyrok... więzienie...". Nieco później pojawiają się czasowniki, ale tylko w formie bezokolicznika: "chcieć... mieć... robić...". Błędy w piśmie są podobne do tych w mowie.

ANALIZA GŁOSKOWA – umiejętność rozkładania słów na głoski. AFAZJA DYNAMICZNA - przy rozumieniu mowy, możliwości poprawnego powtarzania występuje nieumiejętność samodzielnego formułowania myśli, odpowiadania na pytania. W zdaniach występują głównie rzeczowniki, brakuje czasowników. Myślenie ma formę skrótową i chory nie potrafi przełożyć jej na mowę głośną. AFAZJA PERCEPCYJNA(SENSORYCZNA) – problemy w mówieniu są tu spowodowane zaburzeniami w rozumieniu mowy. Czasem występuje tzw. sałata słowna. Obok wyrazów poprawnie wymawianych występują błędne, brakuje między nimi powiązań, formy gramatyczne są nieprawidłowe. Chory zapomina wyrazy, w tym najczęściej rzeczowniki. ANALIZA I SYNTEZA – ogół czynności dokonywania rozkładu całości na poszczególne elementy składowe oraz scalania tych elementów w całość. ANALIZA GŁOSKOWA – umiejętność rozkładania słów na głoski. ANALIZA SYLABOWA – umiejętność rozkładania słów na sylaby.

ANALIZATORY są neurofizjologiczną podstawą odbioru i przetwarzania bodźców w spostrzeżenia. Dotarcie do tych ośrodków powoduje powstanie wrażeń i spostrzeżeń, a więc umożliwia percepcję otaczającego świata. Trzy analizatory biorą udział w czytaniu i pisaniu: wzrokowy, słuchowy i kinestetyczno-ruchowy. ANALIZATOR WZROKOWY – odpowiada za percepcję informacji wizualnej. Nieprawidłowe jego funkcjonowanie objawia się trudnościami w odróżnianiu podobnych kształtów, na przykład klocków, liter (l–t–ł, m–n itp.), symboli (np. E i 3, nut); w dokonywaniu analizy wzrokowej obrazka, wyróżnianiu z niego szczegółów, wskazaniu brakujących elementów, analizie struktury literowej wyrazu; utrudnione jest spostrzeganie i rozpoznawanie wyrazów, tekstów, schematów, obrazów, map, kształtów rzadziej używanych liter (H, F, Ł), pisowni ortograficznej wyrazów. ANALIZATOR SŁUCHOWY – służy do odbioru bodźców słuchowych, w tym dźwięków mowy, ich spostrzegania, zapamiętywania. Nieprawidłowe funkcjonowanie analizatora powoduje zaburzenia funkcji słuchowych, związanych z odbiorem dźwięków mowy: funkcji słuchowo-językowych. Objawia się to problemami z odróżnianiem podobnych głosek (różniących się na przykład tylko dźwięcznością: z–s, k–g, d–t), trudnościami z wydzielaniem głosek ze słów, syntezowaniu ich w słowa, zapisywaniu zmiękczeń, różnicowaniu głosek: i–j – co jest przyczyną błędów w pisowni ortograficznej. Słaba pamięć słuchowa objawia się trudnością w zapamiętywaniu nazw, cyfr, wyrazów, a także krótkich wierszyków i piosenek.

Błędy specyficzne – błędy typowe charakterystyczne dla dysleksji rozwojowej. Błędy specyficzne dla zaburzeń funkcji wzrokowych (percepcji i pamięci wzrokowej): - mylenie liter o podobnym kształcie a-o, l-t, m-n, - mylne odtwarzanie położenia liter: b-p, b-d, d-g, m-w, - pomijanie drobnych elementów graficznych liter, np.. znaków diakrytycznych, błędy typowo ortograficzne ó-u, rz-ż, ch-h, - nieróżnicowanie liter dużych i małych, - mylenie liter rzadziej używanych: H-f-F, Ł-F. Błędy specyficzne dla zaburzeń funkcji słuchowo-językowych: - opuszczanie liter, końcówek, cząstek wyrazów, - dodawanie liter, - podwajanie liter, - przestawianie kolejności liter, - łączenie i rozdzielanie wyrazów, błędy w pisowni łącznej i rozdzielnej, - mylenie spółgłosek w szeregach dźwięczne-bezdźwięczne: b-p, d-t, w-f, g-k, dz-c, sz-s, - mylenie samogłosek i-y, - zniekształcanie pisowni całego wyrazu (wyrazy bezsensowne), - mylenie wyrazów podobnie brzmiących, - błędy w zmiękczeniach, - trudności z różnicowaniem i-j, - trudności z różnicowaniem samogłosek nosowych i cząstek -om, on, em, en.

ĆWICZENIA WZROKOWE: - mają za zadanie usprawnianie analizy i syntezy wzrokowej na materiale nieliterowym – składanie mozaik, układanek, obrazków) i literowym – rozsypanki wyrazowe, sylabowe układane wg wzoru). PRZYKŁADY ĆWICZEŃ ANALIZY I SYNTEZY WZROKOWEJ : 1. Ćwiczenia na materiale bezliterowym o Układanie obrazków z części. o Uzupełnianie brakujących elementów na obrazkach. o Łączenie obrazków związanych ze sobą np. komputer-myszka. o Wskazywanie obrazka, który nie pasuje do pozostałych. o Wyszukiwanie podobieństw i różnic między obrazkami. o Układanie kompozycji z figur geometrycznych. o Układanie domina geometrycznego. o Uzupełnianie konturów figur poprzez dorysowanie brakującej części.

2 . Ćwiczenia na materiale literowym o Układanie pociętych liter. o Wydzieranie liter z gazet. o Lepienie liter z plasteliny. o Malowanie liter palcem. o Różnicowanie liter najczęściej mylonych. o Dobieranie litery wielkiej do małej. o Obrysowywanie liter. o Wyszukiwanie wskazanej litery wśród zestawu liter, odczytanie jej i zapisanie. o Przyporządkowanie do obrazka pierwszej litery nazwy przedmiotu na nim przedstawionego. o Wyszukiwanie liter w sylabach, wyrazach. 3. Ćwiczenia na materiale zdaniowo- wyrazowo- sylabowym o Składanie sylab w wyrazy. o Rozcięcie wyrazów na sylaby i ponowne ich złożenie. o Wyszukiwanie takich samych sylab. o Podpisywanie obrazków wyrazami ułożonymi z sylab. o Tworzenie wyrazów rozpoczynających się daną sylabą. o Uzupełnianie luk w tekście. o Układanie rozsypanki wyrazowej. o Rozwiązywanie rebusów. o Wyszukiwanie w ciągach słownych nazw np. zwierząt. o Układanie zdań w kolejności w celu utworzenia historyjki opisującej treść obrazka. o Uzupełnianie w tekście brakujących kresek, kropek, ogonków i znaków interpunkcyjnych. o Dobieranie zdań do obrazków. o Pocięcie zdania na wyrazy i złożenie go.

3. Analiza i synteza sylabowa wyrazów: o Podział wyrazów na sylaby. o Rytmiczne wypowiadanie tekstu piosenki z podziałem słów na sylaby. o Tworzenie sylab z określoną samogłoską. o Liczenie sylab w wyrazach. o Budowanie wyrazów z daną sylabą. o Synteza sylab podanych ze słuchu. o Przekształcanie wyrazów przez zmianę sylaby. 4. Analiza i synteza głoskowa wyrazów: o Reagowanie klaśnięciem na określoną głoskę. o Układanie wyrazów z podanymi głoskami. o Synteza słuchowa wyrazów z podanych głosek. o Liczenie głosek w wyrazach. o Odgadywanie, na jaką głoskę rozpoczyna się nazwa pokazanego przedmiotu. o Dobieranie obrazków (przedmiotów), których nazwy posiadają daną głoskę w środku (na początku, na końcu). o Dobieranie wyrazów, które różnią się jedną głoską. o Przekształcanie wyrazów przez zmianę głoski na początku, w środku lub na końcu wyrazu

ĆWICZENIA SŁUCHOWE: - ćwiczenia słuchu fonemowego (fonematycznego) – polegające na rozwijanie zdolności słyszenia różnicowania głosek, np.. kra-gra, kura-góra, - ćwiczenia umiejętności fonologicznych – opuszczanie, dodawanie, zastępowanie, przestawianie cząstek fonologicznych. ĆWICZENIA ANALIZY I SYNTEZY SŁUCHOWEJ: 1. Ćwiczenia rytmiczne o Klaskanie rytmu znanej melodii. o Zabawy ruchowe ze śpiewem. 2. Analiza i synteza słuchowa wyrazów i zdań o Wyodrębnianie w zdaniach wyrazów. Zaznaczanie ich przez podkreślanie. o Wyodrębnianie wyrazu w zdaniu i konstruowanie z tym wyrazem innego zdania. o Budowanie zdań prostych na temat przedmiotu. o Budowanie zdań rozwiniętych na temat treści obrazka.

DEFICYTY ROZWOJOWE – inaczej dysfunkcje, parcjalne lub fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego – opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, wolniejsze tempo rozwoju określonych funkcji. Parcjalne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego obejmują większy obszar czynności, na przykład motoryki, rozwoju mowy. Fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego obejmują mniejszy obszar czynności, na przykład tylko motoryki rąk lub tylko mowy czynnej. Powyższe zaburzenia wynikają z minimalnych zmian strukturalnych zmian centralnego układu nerwowego i są ich konsekwencją. DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ – w przeciwieństwie do obniżenia wymagań, to zastosowanie takich kryteriów egzekwowania wiedzy i umiejętności, które uwzględniają możliwości i ograniczenia, a więc dysfunkcje oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowania dziecka. W praktyce sprowadza się to do obniżenia wymagań w pewnych zakresach, na przykład ortografii, w innych zaś zakresach wymagania powinny być zwiększone.

DYSLEKSJA – specyficzne trudności tylko w czytaniu (wąskie ujęcie). DYSFUNKCJA – deficyt, pewien stopień zaburzenia czyli niesprawność w zakresie jakiejś funkcji. DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA – taki poziom rozwoju umysłowego i społecznego, którego osiągnięcie umożliwia dziecku sprostanie wymaganiom szkoły, skuteczne przyswajanie wiedzy szkolnej i prawidłowe funkcjonowanie w sytuacjach szkolnych. DYSLEKSJA ROZWOJOWA – specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci. DYSLEKSJA – specyficzne trudności tylko w czytaniu (wąskie ujęcie). DYSORTOGRAFIA – specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Dotyczy zarówno błędów ortograficznych, jak i błędów specyficznych, takich jak mylenie liter, opuszczanie, dodawanie i przestawianie liter i sylab, pisanie liter i cyfr zwierciadlanie. Dysortografia należy do zespołu zaburzeń określanego jako „dysleksja rozwojowa”. DYSGRAFIA – trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma. Wyraża się w formie zniekształceń strony graficznej pisma, takich jak niedokładności w odtwarzaniu liter, złe proporcje liter w wyrazie, brak połączeń liter, brak należytego odstępu między literami i wyrazami, brak równomiernego i jednolitego położenia pisma, niepoprawne zagęszczenie liter.

FUNKCJE POZNAWCZE – zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia oraz stosunki między nimi, a więc odzwierciedlamy w naszej psychice to, co nas otacza. W czytaniu i pisaniu biorą udział takie procesy poznawcze jak: uwaga, pamięć, wrażenia i spostrzeżenia wzrokowe, słuchowo-językowe, dotykowe, kinestetyczne, orientacja w schemacie ciała i kierunkach w przestrzeni. W komunikowaniu się z pomocą pisma dodatkowo zaangażowane jest też myślenie, dzięki czemu rozumiemy czytany tekst i pisząc, tworzymy nowe teksty. HARMONIJNY ROZWÓJ UMYSŁOWY – dziecko funkcjonuje na podobnym poziomie w różnych zadaniach, które angażują rozmaite sfery działalności umysłowej. INTELIGENCJA – ogólna zdolność umysłowa wpływająca na stopień sprawności działań wymagających udziału procesów uczenia się i myślenia, mierzy się go z reguły ilorazem inteligencji. - inteligencji językowej - umiejętność mówienia, pisania i czytania, - inteligencji matematyczno-logicznej - umiejętność liczenia i logicznego myślenia, - inteligencji wizualno-przestrzennej - umiejętność malowania, rysowania, rzeźbienia lub wyobrażania sobie trójwymiarowych kształtów - inteligencji muzycznej - umiejętność układania piosenek, śpiewania, gry na instrumencie, pisania wierszy, a także stosowania rymu i rytmu, - inteligencji interpersonalna (społeczna) - umiejętność nawiązywania kontaktów z innymi osobami, - inteligencji intrapersonalnej (refleksyjna) - umiejętność skupiania uwagi na swoich uczuciach, umiejętność wyciągania wniosków z przeżytych doświadczeń i umiejętność planowania, - inteligencji ruchowej - zdolności manualne oraz umiejętności sportowe, - inteligencji przyrodniczej - to umiejętność rozumienia praw natury i postępowania zgodnie z nimi.

INTELIGENCJA OGÓLNA, WERBALNA (SŁOWNA) I NIEWERBALNA (BEZSŁOWNA) – trzy obszary funkcjonowania intelektualnego, które możemy mierzyć za pomocą badania skalą inteligencji D. Wechslera. Wyniki są sformułowane w postaci ilorazów inteligencji. Można ustalić, jaki jest poziom inteligencji badanej osoby: przeciętny, poniżej lub powyżej przeciętnej, wysoki itp. INTEGRACJA PERCEPCYJNO-MOTORYCZNA – współdziałanie procesów poznawczych i czynności ruchowych, np. przy pisaniu ze słuchu – uwaga, analiza i synteza wzrokowa i słuchowa oraz ruch ręki piszącej. GŁEBOKA DYSLEKSJA ROZWOJOWA – Klasyfikacja medyczna: ICD-10, DSM-IV. Wskaźnikami do zdiagnozowania tego stopnia nasilenia trudności jest występowanie głębokich deficytów rozwojowych, szerokości obszaru zaburzeń oraz trwałości zaburzeń. KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA – umiejętność łączenia tego, co oczy widzą z tym, z tym co dłonie wykonują; dobra koordynacja wzrokowo-ruchowa jest niezbędna do nauki pisania . Dziecko, którego percepcja jest w którymś aspekcie przebiega nieprawidłowo, angażuje zbyt dużo uwagi w rozpoznawanie kształtu liter, kontrolowanie kolejności znaków itp., przez co traci możliwość skupienia się na rozumieniu treści tekstu. Dzieci takie znacznie dłużej niż rówieśnicy literują, sylabizują oraz czytają znacznie wolniej. W mniejszym stopniu potrafią też zapamiętać treść wierszyka czy czytanki. Trudności w czytaniu zniechęcają je do obcowania ze słowem pisanym.

LABILNOŚĆ – popularnie określana jako labilność emocjonalna - szybkie zmiany nastroju, np. przechodzenie od śmiechu do płaczu; niestabilność emocjonalna. LATERALIZACJA – dominacja w zakresie ręki, oka, nogi; stronność, czynnościowa asymetria ciała ludzkiego wyrażająca się w większej sprawności narządów jednej strony ciała, prawej lub lewej. Może być prawo lub lewostronna. LATERALIZACJA NIEUSTALONA – brak dominacji stronnej ciała (oburęczność, obuoczność), charakterystyczna do 5-6 roku życia; ustalenie się dominacji ręki i oka powinno nastąpić do siódmego roku życia, gdy dziecko podejmuje naukę pisania. LATERALIZACJA NIEJEDNORODNA – np. dominacja lewego oka i prawej ręki; nie może być traktowana jako objaw patologii, jednak wśród uczniów z dysleksją przypadków skrzyżowanej lateralizacji jest istotnie więcej niż wśród dobrze czytających. LATERALIZACJA SKRZYŻOWANA – ustalona dominacja narządów ruchu i wzroku, jednakże nie po tej samej stronie (np. dominacja prawego oka, lewej ręki i lewej nogi oraz inne warianty), co wskazuje na brak całkowitej dominacji jednej z półkul mózgowych dla czynności ruchowych po przeciwnej stronie osi ciała.

Najczęstsze objawy zaburzonej lateralizacji: • przy wykonywaniu różnorodnych czynności wybierana jest raz ręka prawa, raz lewa • przybory podczas pisania lub rysowania przekładane są z ręki lewej do prawej lub odwrotnie • mniejsza sprawność ruchowa • w pisaniu kreślenie zamiast liter znaków przypominających odbicie tych liter w lustrze(pismo lustrzane) • mieszanie liter o zbliżonym kształcie, a odmiennym położeniu, np: d:p, p:b, n:u, m:w. • w czytaniu zmienianie kolejności i położenia liter • zmiany szyku słów w zdaniu • przestawianie kolejności liczb w zadaniach arytmetycznych • słabe różnicowanie znaków arytmetycznych: +, -, <, > • trudności w odwzorowywaniu kształtów geometrycznych • kłopoty z orientacją przestrzenną (strona lewa i prawa, kierunki „na prawo” „na lewo” • często niski poziom percepcji wzrokowo-ruchowej.

MOTORYKA DUŻA – sprawność ruchowa całego ciała. MOTORYKA MOWY (poprawność artykulacji) – sprawność ruchowa narządów mowy, która decyduje nie tylko o poprawności wymowy. MOTORYKA MAŁA – drobne, zręczne, precyzyjne ruchy; zwykle dotyczące sprawności manualnych np. pisania, rysowania. Czynności z zakresu motoryki małej pobudzane są przez naśladowanie, percepcję, motorykę dużą, a przede wszystkim koordynację wzrokowo- ruchową. Przykładowe zaburzenia motoryki małej to: - opóźnienie rozwoju praksji (umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku); - mała wyćwiczalność w zakresie ruchów drobnych (brak precyzji ruchów) związana z nadmiernym lub za małym napięciem mięśni; - brak koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramienia; - zakłócenia koordynacji wzrokowo - ruchowej przy czynnościach wykonywanych pod kontrolą wzroku (niski poziom graficzny oraz trudności w innych zadaniach plastycznych); - szybkość ruchów rąk niedostosowana do zadania; - niechętne podejmowanie czynności manualnych.

MYŚLENIE – czynność poznawcza dzięki, której człowiek dochodzi do pośredniego i uogólnionego poznania rzeczywistości. MYŚLENIE ANALITYCZNE – oznacza myślowe rozdzielanie danych całości np. przedmiotów, zjawisk, sytuacji, zadań i przez to wykrywanie ich części składowych. Myślenie analityczne wiąże się z analizą, osądem, oceną, porównaniem i kontrastowaniem oraz badaniem. MYŚLENIE ARYTMETYCZNE – umiejętność rozwiązywania prostych działań arytmetycznych w pamięci. MYŚLENIE SYNTETYCZNE – Proces odwrotny do analizy – polega na umiejętności łączenia w jedną całość rozdzielonych elementów; zdolność wiązania ze sobą zjawisk, sytuacji, zdarzeń. MYŚLENIE PRZYCZYNOWO-SKUTKOWE – umiejętność wskazywania następstw określonych sytuacji, wyszukiwania przyczyn pewnych stanów rzeczy, porządkowania zdarzeń (np. w układaniu historyjek obrazkowych).

MYŚLENIE PRZEZ ANALOGIĘ – polega na formułowaniu wniosków na temat danej sytuacji na podstawie podobnej znanej sytuacji, wyciąganiu wniosków z podobieństw między przedmiotami, sytuacjami (np. kończenie zdań typu: „Brat jest chłopcem, a siostra jest…”). NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHO-RUCHOWA – wzmożona aktywność ruchowa i trudności w koncentracji uwagi, uzależniona w dużej mierze od czynników. NIEHARMONIJNY ROZWÓJ UMYSŁOWY – występuje, gdy poszczególne sfery rozwijają się w innym tempie (opóźnienie lub przyspieszenie rozwoju poszczególnych funkcji), np. opóźnienie rozwoju mowy, opóźnienie rozwoju emocjonalnego. NAUCZYCIEL TERAPEUTA – specjalista w prowadzeniu terapii pedagogicznej (w formie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych) uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. OCENA JAKOŚCIOWA POZIOMU ORTOGRAFICZNEGO PISMA – ocena opisowa, czyli wskazanie przez nauczyciela popełnionych błędów (jakie kategorie błędów wystąpiły i w jakiej ilości). ORIENTACJA PRZESTRZENNA – orientacja w stronach na płaszczyźnie i w przestrzeni.

ZABURZENIA ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ – brak orientacji w prawej i lewej stronie ciała oraz w kierunkach w przestrzeni (w lewo, w prawo, wyżej, niżej, w przód, w tył, nad, pod, itd.); związane są z nimi trudności w rysowaniu (niewłaściwe proporcje i rozplanowanie rysunku), czytaniu (przestawianie liter i cząstek wyrazów, przeskakiwanie linijek), w pisaniu (rozplanowanie kartki, mylenie liter i cyfr o podobnych kształtach, pisanie od prawej do lewej strony). OSOBOWOŚĆ – zespół istotnych i względnie trwałych cech składających się na charakterystykę jednostki i determinujący specyficzny dla niej sposób zachowania. PAMIĘĆ – zdolność do przechowywania i odtwarzania tego, co zostało usłyszane, przeczytane, zobaczone i doświadczone. Istnieje pamięć świeża (informacje zapamiętane ostatnio) i trwała (informacje przyswojone dawniej) . PAMIĘĆ MIMOWOLNA (mechaniczna) – zdolność do przyswajania wiedzy w sposób mimowolny, nieuświadomiony. PAMIĘC WZROKOWA – zdolność do utrwalania i przypominania informacji wizualnej (zapamiętywania spostrzeżeń wzrokowych) i dzięki temu przyswajania wiedzy.

PAMIĘĆ SŁUCHOWA – zdolność do utrwalania i przypominania informacji dźwiękowej (zapamiętywania spostrzeżeń słuchowych werbalnych i niewerbalnych) i dzięki temu przyswajanie wiedzy. PAMIĘĆ SŁUCHOWA BEZPOŚREDNIA (pamięć świeża) – pozwala zapamiętywać i natychmiast odtworzyć usłyszany materiał. zaburzenia powodują, że uczeń ma problemy z zapamiętaniem zdań podczas pisania dyktanda, z zapamiętaniem dwóch poleceń jednocześnie, z liczeniem w pamięci. PAMIĘĆ SŁUCHOWA OPERACYJNA często jest utożsamiana z pamięcią bezpośrednią i rozumiana jako zdolność do przyswajania, utrwalania i przypominania określonych operacji, działań utrzymywanych w pamięci, takich jak powtarzanie szeregu cyfr wspak, podawanie co trzeciej liczby, zaczynając od 100 i cofając się. PAMIĘĆ SEKWENCYJNA – zdolność do przyswajania, utrwalania i przypominania sekwencji cyfr, nazw (np. nazw pór dnia, roku, posiłków, dni tygodnia, miesięcy).

PERCEPCJA – zdolność mózgu do organizowania i interpretowania wszystkich danych wejściowych. PERCEPCJA SŁUCHOWA = FUNKCJE SŁUCHOWO-JĘZYKOWE – związane ze słuchem fonemowym oraz umiejętnościami fonologicznymi (analiza i synteza głoskowa i sylabowa – rozkład wyrazów na głoski i sylaby oraz ich scalanie), a także pamięcią słuchową. Zaburzenia tych funkcji są związane z nieprawidłowym działaniem analizatora słuchowego i mogą objawiać się: trudnością odróżniania podobnych głosek (np. z-s, g-k, d-t), trudnościami w dokonywaniu analizy i syntezy głoskowej słów oraz opuszczaniem lub myleniem liter, końcówek wyrazów, przestawianiem liter, trudnościami w zapisywaniu zmiękczeń, różnicowaniu głosek i-j. PERCEPCJA WZROKOWA = FUNKCJE WZROKOWE – analiza i synteza wzrokowa materiału konkretnego (obrazków, kształtów) lub abstrakcyjnego (teksty, zdania, wyrazy) oraz pamięć wzrokowa. Zaburzenia tych funkcji związane są z nieprawidłowym działaniem analizatora wzrokowego i mogą objawiać się: myleniem liter o podobnym kształcie (a-o, l-t-ł, m-w-n), myleniem liter podobnych ale o różnym kierunku (b-p-g-d, m-w, n-u), gubieniem elementów graficznych liter (ogonki, kreski, kropki), błędami typowo ortograficznymi. PROCES AUTOMATYZACJI PISANIA – pisanie w sposób automatyczny, niezależny od świadomego wysiłku (skupiającego całą uwagę na wykonywanej czynności).

ROZWÓJ PRAKSJI – rozwój zdolności do wykonywania ruchów celowych, charakterystycznych dla gatunku ludzkiego. ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY – całość procesów psychicznych (intelektualnych, orientacyjno-poznawczych oraz motorycznych), rozwijających się harmonijnie. RYZYKO DYSLEKSJI – obecność symptomów dysharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka (deficyty rozwoju funkcji uczestniczących w czynności czytania i pisania), które zapowiadają wystąpienie dysleksji rozwojowej. ROZUMIENIE NORM SPOŁECZNO – MORALNYCH – świadomość zachowań preferowanych i akceptowanych społecznie w danej sytuacji. SAMOOCENA – Stosunek do własnej osoby będący nieodzowną częścią osobowości. SŁUCH FONEMOWY – umiejętność wyróżniania głosek w słowach – analiza, oraz łączenia słyszanych głosek w wyraz – synteza, a także różnicowania głosek podobnych w słyszanych słowach (np. kotek-kołek)

SPOSTRZEGAWCZOŚĆ – zwracanie uwagi na szczegóły, umiejętność dostrzegania nowych elementów. SPRAWNOŚĆ MANUALNA I GRAFICZNA – sprawność rąk w zakresie wykonywania takich czynności, jak: pisanie, rysowanie, wycinanie nożyczkami, wiązanie sznurowadeł, zapinanie guzików. OBNIŻONA SPRAWNOŚĆ MANUALNA – niska sprawność ruchowa rąk; charakterystyczne jest np. późne nabywanie umiejętności związanych z samoobsługą (ubieranie się, zapinanie guzików, wiązanie sznurowadeł), trudności w posługiwaniu się nożyczkami; niska sprawność manualna pociąga za sobą obniżony poziom graficzny pisma (obniżona sprawność grafomotoryczna), wolne tempo pisania, nieestetyczny wygląd zeszytów; dzieci z obniżoną sprawnością manualną szybko się męczą przy pracach graficznych i pisaniu.. TERAPIA PEDAGOGICZNA – specjalistyczne zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, prowadzone różnorodnymi metodami i technikami, które mają na celu usprawnienie zaburzonych funkcji i wyrównanie deficytów rozwoju.

ZDOLNOŚĆ PRZESTRZENNEJ ORGANIZACJI MATERIAŁU WZROKOWEGO = ORGANIZACJA POSTRZEGANIA WZROKOWEGO – umiejętność złożenia w całość określonego obrazu (rysunek, kompozycja geometryczna), z uwzględnieniem elementów zasadniczych budujących ten obraz oraz elementów szczegółowych. ZDOLNOŚĆ UOGÓLNIANIA I KLASYFIKOWANIA – polega na ujmowaniu właściwości i cech wspólnych dla zjawisk, przedmiotów, stanów; łatwiejsze jest ujmowanie różnic niż podobieństw.