Pedagogika społeczna - podstawowe zagadnienia WSZECHNICA POLSKA SZKOŁA WYŻSZA TOWARZYSTWA WIEDZY POWSZECHNEJ W WARSZAWIE dr Iwona Błaszczak Pedagogika społeczna - podstawowe zagadnienia

Literatura podstawowa: Kamiński A. Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1980 Marynowicz-Hetka E. Pedagogika społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006,2007 t.1 Lepalczyk I., Pilch T. (red.) Pedagogika społeczna, Warszawa 1995 Trafiałek E. Środowiska społeczne i praca socjalna, Katowice 2001 Przecławska A., Theiss W. Pedagogika społeczna. Pytania o XXI wiek, Warszawa 1999 Wroczyński R.: Pedagogika społeczna, Warszawa 1985

Literatura pomocnicza: Cywiński B. Rodowody niepokornych, Warszawa Kamiński A. Wielka gra, Warszawa 1983, Mała ojczyzna - kultura, edukacja, rozwój lokalny, (red.) Wiesław Theiss , Warszawa 2001, Pedagogika społeczna- dokonania, aktualności, perspektywy, (red.) Stanisław Kawula, Toruń 2001, Pedagogika społeczna - kręgi poszukiwań, (red.) Przecławska A., Warszawa 1996 Urbaniak-Zając D. Pedagogika społeczna w Niemczech, Łódź

Cele kształcenia: Celem zajęć jest umożliwienie studentom przedyskutowania i uzupełnienia dotychczas zdobytej wiedzy oraz poznanie wybranych tekstów z zakresu pedagogiki społecznej. Zapoznanie studentów z wybranymi pracami – H. Radlińskiej, A. Kamińskiego, J. Korczaka. Zapoznanie studentów z problematyką funkcjonowania różnych typów środowisk wychowawczych; ze społecznymi uwarunkowaniami funkcjonalności i dysfunkcji różnych obszarów społecznej aktywności; kształtowanie społecznego myślenia i rozumienia rangi społecznego dialogu.;

Treści kształcenia: - zapoznanie studentów z genezą i warunkami powstania pedagogiki społecznej w Polsce oraz na świecie; - analiza podstawowych pojęcia pedagogiki społecznej jak środowisko, środowisko wychowawcze, siły ludzkie, zmiana społeczna, wsparcie, pomoc, mała ojczyzna, kapitał ludzki i kapitał społeczny oraz ustalenie zasady organizowania środowiska z punktu widzenia potrzeb wychowania.; - tło społeczno-kulturowe, gospodarczo-polityczne narodzin pedagogiki społecznej; - przybliżenie sylwetek prekursorów oraz przedstawicieli tej dyscypliny; - wyjaśnienie reguł metodologii pedagogiki społecznej i stosowania odpowiednich procedur badawczych w diagnozowaniu różnorodnych środowisk wychowawczych.

- wprowadzenie do problematyki środowiskowych uwarunkowań procesów wychowania. Analiza wpływów wychowawczych, których źródłem jest środowisko - wychowania w środowisku rodzinnym, szkolnym i rówieśniczym; -metody i sposoby badania środowiska wychowawczego oraz praktycznego konstruowania programów profilaktycznych i kompensacyjnych w konkretnych środowiskach: subkultur młodzieżowych, środowisk zagrożonych alkoholizmem i narkomanią, domów dziecka, zakładów poprawczych; - analiza warunków umożliwiających zaspokojenie potrzeb rozwojowych człowieka we wszystkich fazach życia i różnorodnych sytuacjach życiowych; - omówienie rozległych, pozainstytucjonalnych przestrzeni kształtujących osobowość oraz warunki bytu jednostek i grup społecznych, ze szczególnym wyeksponowaniem perspektywicznej roli środowiska lokalnego;   - wybrane, współczesne problemy społeczno-edukacyjne. Analiza ich w perspektywie procesów globalizacji, marginalizacji i różnych uwarunkowań kulturowych.

Pedagogika społeczna to dział pedagogiki zajmujący się problematyką środowiskowych uwarunkowań procesu wychowawczo-opiekuńczego oraz rozwoju człowieka w różnych okresach życia.

Cechy pedagogiki społecznej jako nauki Praktyczna: nauka stosowana - teoria praktycznego działania. Jako nauka gromadzi i wzbogaca wiedzę na temat środowiska i daje się wykorzystywać w działaniu. Prakseologiczna: skuteczne działanie - próbuje odpowiedzieć na pytanie: Jak działać skutecznie? Chodzi o rozwój człowieka - korzystne zmiany w człowieku i jego środowisku. Empiryczna: oparta na badaniach empirycznych (wnioskowanie indukcyjne). Teoria jest weryfikowana na podstawie badań empirycznych.

Związek pedagogiki społecznej z innymi naukami. Pedagogika społeczna wyodrębniła się z pedagogiki ogólnej i jest łącznikiem pomiędzy naukami o rozwoju, wychowaniu, społeczeństwie, kulturze. Czerpie dorobek z innych nauk i najściślej współpracuje z: teorią wychowania, socjologią wychowania, socjologią kultury, psychologią społeczną, polityką społeczną.

Obszary zainteresowań pedagogiki społecznej środowiska wychowania naturalnego – rodzina, grupy rówieśnicze; szkoła, zakład pracy; środowiska wychowania instytucjonalnego; sieroctwo - naturalne, społeczne; różne możliwości kompensacji sieroctwa; dysfunkcjonalność rodziny – bezrobocie, bieda, problem alkoholowy, przemoc; sytuacja dziecka w rodzinach dysfunkcyjnych; obraz dzieciństwa współczesnych dzieci – patologie, agresja; problematyka czasu wolnego dzieci i młodzieży:

Obszary zainteresowań pedagogiki społecznej media i multimedia w życiu współczesnego człowieka: ich wartości poznawcze, edukacyjne, media jako zagrożenie; środowisko lokalne rodzaje, wpływ na człowieka; Animacja kulturalno-oświatowa; sądownictwo, policja, ośrodki zdrowia jako teren oddziaływań społeczno-wychowawczych.

Rozwój pedagogiki społecznej Pedagogika społeczna rozwinęła się na zachodzie w połowie XIX wieku. W Polsce jej rozwój przypada na okres międzywojenny. Twórczynią pedagogiki społecznej w Polsce jest Helena Radlińska.

Pedagogika społeczna – geneza, podstawowe pojęcia, główni przedstawiciele Pedagogika społeczna stanowi część teorii wychowawczej koncentrującą się wokół problematyki środków wychowawczych jako czynników oddziałujących na wychowanka oraz warunkujących rozwój i rezultaty działalności wychowawczej. Dyscyplina ta również dokonuje analiz różnych rodzajów potrzeb na poszczególnych etapach życia człowieka (jak dzieciństwo, młodość i wiek dojrzały), a jej szczególny przedmiot zainteresowań stanowią te sytuacje wychowawcze, które wymagają pomocy społecznej i działań kompensacyjnych (sytuacje takie jak osierocenie, rozbicie rodziny, itp.).

Po raz pierwszy terminu "pedagogika społeczna" w literaturze użył Adolf Diesterweg, autor ten dostrzegł złożoność struktury ówczesnego mu społeczeństwa, jej zróżnicowanie klasowe i ekonomiczne oraz biedotę chłopskich i robotniczych rodzin, dla których uczęszczanie dzieci do szkoły wymagało przezwyciężenia wielu trudności natury ekonomicznej jak i tych związanych z oporem środowiska. Diesterweg obrał więc sobie za cel przygotowanie nauczycieli do niesienia odpowiedniej pomocy dziecku, który to zakres działalności nazwał właśnie pedagogiką społeczną, przy czym działalność tę traktował na równi z przygotowaniem do nauczania przedmiotów i innych ogólno-wychowawczych zadań w szkole.

Utworzona przez niego pedagogika społeczna skoncentrowana była głównie wokół społeczno-kulturowych składników procesu wychowania, kształtując nowe obszary działalności wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we własnym środowisku ucznia) interesowała się przede wszystkim funkcjonowaniem różnych instytucji wychowawczych, kulturalnych i socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i rozszerzania procesów planowej działalności wychowawczej.

Dynamiczny rozwój dziedziny pedagogiki społecznej był uwarunkowany zachodzącymi przemianami społecznymi oraz kulturowymi, które to nadały jej empirycznego charakteru, który z kolei został utrwalony przez działalność kolejnego pedagoga i praktyka - Paula Bergemanna. Jego zdaniem, wychowanie jest przede wszystkim procesem społecznym, gdyż człowiek traktowany jako indywidualna jednostka ludzka stanowi jedynie abstrakcję, natomiast w doświadczeniu jest on istotą społeczną. Konsekwencją tego założenia jest kolejne, mówiące iż pedagogika indywidualna, której przedmiotem zainteresowania jest jednostka, nie może stanowić nauki o wychowaniu, gdyż pedagogika musi mieć społeczny charakter. Również i ten autor kładł duży nacisk na procesy wychowania odbywające się poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, przy czym szczególnie zainteresowany był on rodziną będącą instytucją wychowawczą, gdzie zwracał on uwagę na jej zasadniczą funkcję w zakresie rozwoju oraz wychowania dziecka. W oparciu o powyższe założenia, postulował on nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz wykazywał potrzebę organizowania pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy wychowawcze mają autonomiczny charakter; twierdził on, iż takie jednostki pogłębiają i rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym oraz politycznym życiu.

W początkach XX wieku nastąpiło ponowne odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz z próbą nowego, innego spojrzenia na jego koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą. Starano się wykorzystać jego idee dla wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej, a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla pedagogiki społecznej. Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące wszechstronny proces realizuje się nie tylko w toku planowej działalności nauczyciela (wychowawcy), lecz również poprzez działanie różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak i w środowisku lokalnym i rówieśniczym.

Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i wychowawczą w środowisku oraz wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły. Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych (według zamierzonych celów pracy wychowawczej). Jego teoria oraz liczne osiągnięcia miały znaczący wpływ na dalsze losy pedagogiki społecznej, której empiryczny charakter nadano w chwili wyprowadzenia przez jej reprezentantów uogólnień teoretycznych z wieloletniej praktyki wychowawczej

W dorobku pedagogiki społecznej na gruncie światowym, możemy wymienić takie nazwiska jak: J. H. Pestalozzi; Friedrich Diesterweg; Robert Owen; Paul Bergeman; Paul Natorp; Mary Richmond; Alice Salomon.

Wśród praktyków tej dyscypliny znalazł się między innymi Stanisław Szacki, wśród którego podstawowych tez można wyróżnić następujące: wychowawcza rola środowiska realizuje się poprzez działanie różnych czynników natury społecznej, fizycznej i ekonomicznej jeszcze przed rozpoczęciem przez dziecko jego nauki w szkole, jest ono już w pewien sposób ukształtowane przez środowisko, w którym się wychowuje (środowisko życia) osiąganie przez szkołę zamierzonych przez nią celów wymaga więc uwzględnienia całokształtu wpływów oddziaływujących na proces wychowania szkoła nie może się ograniczać do organizacji oraz realizacji na swoim terenie procesów dydaktyczno - wychowawczych, gdyż powinna ona kierować całym życiem dziecka, obejmując swymi działaniami również jego środowisko pozaszkolne

organizacja (lub współorganizacja) życia społeczności dziecięcej W oparciu o powyższe tezy, Szacki wyznaczył szkole cztery podstawowe zakresy działalności: dostarczanie dzieciom i młodzieży wiadomości oraz umiejętności (wykształcenie racjonalne) organizacja (lub współorganizacja) życia społeczności dziecięcej wspomaganie rodziny w pełnionych przez nią funkcjach wychowawczych przetwarzanie środowiska poprzez dokonywanie w nim pozytywnych zmian

Pierwsze i podstawowe zadanie pedagogiki społecznej stanowi wyposażenie osób zajmujących się organizacją procesu dydaktycznego lub wychowawczego w wiedzę dotyczącą skuteczności zabiegów takich jak: gromadzenie wiedzy dotyczącej rzeczywistości wychowawczej i rzetelny opis wyników obserwacji oraz twierdzeń (z zakresu przebiegu procesów wychowawczych) w formie opisowych i sprawozdawczych zdań dokonywanie uogólnień wyników obserwacji poprzez wykrywanie różnych zależności i związków pomiędzy zjawiskami wychowawczymi; formułowanie wniosków w formie ogólnych postulatów dotyczących stwierdzonych prawidłowości w zakresie przebiegu procesów wychowawczych oraz wyjaśnianie owych związków i zależności w aspekcie ich pozytywnych i negatywnych skutków wychowawczych, co umożliwia sterowanie tymi procesami dostarczenie niezbędnej dla przekształcania rzeczywistości wychowawczej wiedzy w formie normatywnych i wartościowych zdań oraz celów i zasad wychowania (ukazując ich związek ze społeczno-ekonomicznym rozwojem społeczeństwa) oraz zdefiniowanie sposobów realizacji tych celów wychowania jak i sprawdzanie ich skuteczności w praktyce wychowawczej

Przedmiot zainteresowań pedagogiki społecznej stanowi człowiek pozostający w pewnych warunkach społecznych, który ulega zmianom nie tylko w toku badań lecz również pod ich wpływem. Dyscyplina ta dokonuje zatem opisu faktów i doświadczeń płynących z praktyki wychowawczej oraz objaśnia je i bada w ich złożonej dynamice rozwojowej; ukazuje również znaczenie i rolę procesów rozwoju i wychowania w kształtowaniu się ludzkiej osobowości oraz konieczną znajomość tej wiedzy dla nauczycieli oraz wszystkich osób biorących udział w wychowywaniu społeczeństwa.

Wśród podstawowych pojęć pedagogiki społecznej (a także pedagogiki ogólnej) wymienia się następujące: SAMOKSZTAŁCENIE stanowi zdobywanie wykształcenia w toku działalności, której cele, treści, warunki oraz środki są ustalane przez sam podmiot tych czynności; proces ten zakłada dynamizowanie się celów, gdzie uczeń po osiągnięciu wyższego stopienia świadomości, często dokonuje ich przewartościowania oraz udoskonalenia; samokształcenie osiąga swój optymalny poziom w sytuacji, gdy staje się ono dla człowieka stałą potrzebą życiową oraz stanowi pewną podstawę dla kształcenia ustawicznego; proces ten najczęściej wiąże się z pracą w szkole, kształceniem korespondencyjnym lub wychowaniem równoległym, rzadko występując w czystej, samodzielnej postaci; samokształcenie wiąże się również z pojęciem samouctwa.

Środki masowego przekazu Są to środki, które służą masowej komunikacji, masowemu oddziaływaniu, przekazywaniu treści, komunikatów wielkiej rzeszy osób. Komunikacja masowa odbywa się za pomocą takich środków jak: radio, TV, Internet, gazety, książki, obrazy, itp. Jest to komunikowanie pośrednie, w którym nie ma bezpośredniego kontaktu nadawcy z odbiorcą, nie ma też lub jest utrudniona informacja zwrotna. Środki masowego przekazu przeżywają w obecnych czasach prawdziwy rozkwit, pełnią rolę czwartej władzy w państwie, mają ogromny wpływ na kształtowanie postaw, poglądów i osobowości młodych ludzi.

Metoda organizowania środowiska Jednostka jest uczestnikiem szerszej grupy społecznej, nie wystarczają zatem jedynie metody indywidualne. Organizowanie środowiska polega na wytwarzaniu pozytywnych bodźców wychowawczych i kompensowaniu bodźców ujemnych. Dokonują tego instytucje społeczne takie jak: kluby, świetlice, czytelnie. Niwelują negatywne zjawiska społeczne. Zasadniczym celem organizowania środowiska jest wspomaganie rozwoju osób i warunków, w jakich żyją. Do zadań organizowania środowiska należy również wyrównywanie braków, sprawowanie opieki nad tymi, którzy tego potrzebują, tworzenie wspólnot przez przełamywanie barier, izolacji, osamotnienia, budowanie więzi międzyludzkich, eliminowanie anonimowości w stosunkach sąsiedzkich.

Profilaktyka społeczna (prewencja) Polega na zapobieganiu rozwoju zjawisk dewiacyjnych i patologicznych w społeczeństwie, powstrzymywaniu rozprzestrzeniania się ich. Dokonuje się to za pomocą specjalnie skonstruowanych planów i programów. Profilaktyka to praktyczna część pedagogiki społecznej. Ma za zadanie opisywać, wyjaśniać i przewidywać rozwój zjawisk chorobliwych i szkodliwych dla społeczeństwa.

Kompensacja - Substytucja Uzupełnianie, wyrównywanie braków środowiskowych i społecznych, zastępowanie niekorzystnych czynników bardziej korzystnymi. Stwarzanie godnych warunków życia. Polega na powoływaniu instytucji, które będą przekształcać środowisko życia jednostek, zastępując niemoralne, deficytowe sytuacje, eliminując sytuacje wypaczone, tak aby jednostki mogły realizować swoje życie na innej drodze. U dzieci niedostosowanych społecznie, zaniedbanych wychowawczo i sierot, stosowną kompensacją będzie kształtowanie właściwych przebiegów procesów emocjonalnych w kontaktach międzyludzkich, w życzliwej atmosferze.

SAMOWYCHOWANIE jest to samorzutna praca jednostki w celu ukształtowania własnego światopoglądu, postaw, cech charakteru oraz osobowości, zgodnie z założonymi wzorami; rozbudzanie (w trakcie procesu wychowania w rodzinie czy szkole) motywacji u dzieci i młodzieży do pracy nad sobą stanowi działanie zwielokrotniające wychowawczy wpływ tych instytucji.

UCZENIE SIĘ jest procesem, gdzie w toku doświadczania, poznawania oraz ćwiczenia dochodzi do powstawania nowych form zachowania i działania lub też do zmian w obrębie form już wcześniej nabytych; uczenie się (obok pracy, zabawy oraz działalności społeczno - kulturalnej) stanowi jedną z zasadniczych form działalności ludzkiej; najbardziej (dla celów pedagogicznych) jest przydatna teoria zawierająca wszystkie rodzaje uczenia się (nabywanie wiadomości, umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń, rozwijanie zdolności oraz przekonań) wszelkie jego sposoby (uczenie się w toku prób i błędów, naśladownictwo, uczenie przez odkrywanie czy przez działanie) oraz warunki (np. wiek, motywacja, środowisko, bodźce

NAUCZANIE stanowi planową oraz systematyczną pracę nauczyciela z uczniami, której celem jest wywoływanie pożądanych i trwałych zmian w ich zachowaniu, dyspozycjach jak i w całej osobowości będących rezultatem uczenia się, opanowywania wiedzy oraz przeżywania określonych wartości; nauczanie to działalność intencjonalna, czyli ma na celu wywoływanie uczenia się jako działalności podmiotowej uczniów; jedną z właściwości nauczania jest obieg informacji pomiędzy nauczycielem oraz innymi źródłami a uczniami, który umożliwia im opanowywanie wiedzy naukowej zarówno przez przyswojenie jej w gotowej postaci jak i w toku samodzielnie rozwiązywanych zadań; nabywanie przez uczniów wiedzy dotyczącej rzeczywistości pozwala im na podejmowanie decyzji regulujących stosunek do owej rzeczywistości a jednoczesne zapoznawanie się z licznymi wartościami moralnymi, estetycznymi, społecznymi oraz przeżywanie ich w procesie nauczania, kształtuje ich stosunek do tych wartości oraz buduje własny system wartości; znaczącym czynnikiem dokonywanych w uczniach zmian jest również właściwie zharmonizowana z procesem opanowywania wiedzy - ich działalność praktyczna;

KSZTAŁCENIE stanowi całokształt czynności oraz procesów umożliwiających poznawanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz uczestniczenie w procesach ich przekształcania, jak również osiąganie wszechstronnego rozwoju umysłowych i fizycznych umiejętności, zdolności i zainteresowań, postaw i przekonań oraz zdobycie odpowiednich kwalifikacji zawodowych; kształcenie coraz częściej rozumiane jest jako nauczanie i uczenie się; kształcenie może być zorganizowane zarówno przez instytucję (rodzinę, szkołę), jak i pojedyncze osoby czy podejmowane przez samą jednostkę (samokształcenie); rezultat kształcenia stanowi wykształcenie; wyróżnia się kształcenie ogólne (podstawowe i średnie), umożliwiające opanowanie niezbędnych dla wszystkich obywateli danego kraju wiadomości i sprawności oraz kształcenie specjalne (zawodowe), którego celem jest zdobycie odpowiednich kwalifikacji w danej dziedzinie zawodowej.

KULTURA (z łac. uprawa) to całokształt wartości naukowych, społecznych, artystycznych oraz technicznych będących wynikiem działalności ludzkiej wraz z procesami tworzenia tych wartości; pojęcie kultury nie jest jednorodne - w przeszłości kojarzone było z uprawą roli lub też uprawą umysłu; przeciwstawiano kulturę jako całokształt dorobku ludzkości procesom tworzenia owego dorobku; współcześnie kultura jest rozumiana bardzo szeroko: jako efekt i proces tworzenia dóbr, normy, wartości oraz wzory zachowań, dzieła, wartości artystyczne, naukowe, społeczne oraz techniczno-cywilizacyjne;

CZAS WOLNY jest to czas jaki posiada do swojej dyspozycji jednostka po wykonaniu swoich obowiązkowych zadań, takich jak praca zawodowa, nauka w szkole i w domu czy niezbędne zadania domowe; czas wolny jest racjonalnie przeznaczany na takie zajęcia jak: → odpoczynek (regeneracja sił fizycznych oraz psychicznych) → sprawiającą przyjemność rozrywkę → dobrowolną i bezinteresowną działalność społeczną → rozwój zainteresowań i uzdolnień w toku zdobywania wiedzy i amatorskiej działalności artystycznej, technicznej, naukowej i sportowej

ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU (masowej komunikacji) są to wszelkie urządzenia służące przekazywaniu określonych treści (komunikatów) przez pośredni kontakt, do których zaliczyć można radio, filmy, książki, telewizję czy prasę; urządzenia te przekazują różne treści dzięki za pomocą obrazów, słów i dźwięków; akt przekazywania komunikatu przez nadawcę nazywa się procesem komunikacji (informacji), który w sytuacji, gdy komunikat ten przekazywany jest w trakcie bezpośredniego kontaktu interpersonalnego ma charakter bezpośredni, natomiast gdy odbywa się przy wykorzystaniu środków masowego przekazu - ma on charakter pośredni, a jego nadawcami mogą być różnego rodzaju specjaliści (np. uczeni, pisarze, muzycy, plastycy, twórcy filmowi, inżynierowie itp.)

ŚRODOWISKO stanowi całokształt procesów ekologicznych, społecznych, ekonomicznych, kulturalno - oświatowych, instytucjonalnych i politycznych, we wzajemnych ich związkach oraz zależnościach; jest to więc przestrzeń, w obrębie której dane społeczeństwo prowadzi różne formy działalności, przez co tworzy odpowiednie warunki dla własnego życia i zaspokajania materialnych oraz duchowych potrzeb.

SOCJALIZACJA - (z łac. - społeczny) stanowi ogół działań społeczeństwa (przede wszystkim rodziny, szkoły oraz środowiska społecznego), których celem jest uczynienie z jednostki istoty społecznej, a więc umożliwienie jej zdobywania odpowiednich kwalifikacji, systemów wartości i rozwoju osobowości, które umożliwia jej stanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa; inna definicja socjalizacji mówi, iż jest to ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa

OSOBOWOŚĆ najczęściej oznacza pewien zespół stałych właściwości oraz procesów psychofizycznych, które odróżniają jednostkę od pozostałych ludzi, wpływają na jej zachowanie poprzez nadawanie jej pewnej stałości w nabywaniu oraz porządkowaniu wiadomości, doświadczeń i sprawności, emocjonalnych reakcjach wobec ludzi oraz stałości w obrębie wyboru wartości i celów; te stałe mechanizmy zachowania się stanowią właśnie rezultat rozwoju osobowości, gdzie szczególną rolę odgrywają pierwsze lata życia dziecka, kiedy to nabywane przez nie wzory zachowań wywierają niezwykle trudny do przezwyciężenia wpływ na całe życie

RODZINA stanowi małą grupę społeczną, która składa się z rodziców, dzieci i innych krewnych, przy czym rodziców łączy tutaj więź małżeńska a ich dzieci z nimi - więź rodzicielska, będąca podstawą rodzinnego wychowania (również formalna więź definiująca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie)

Zainteresowanie zagadnieniem środowiska wychowawczego wśród polskich naukowców pojawiło się na przełomie XIX i XX wieku kiedy to brak narodowego systemu oświaty oraz wychowania kompensowany był przez dynamiczny rozwój różnych form samokształcenia oraz innych inicjatyw oświatowych, których działalność zaczęła wzbudzać refleksje dotyczące zagadnień wychowania oraz poszukiwania nowych rozwiązań w tym zakresie. Niezwykle istotnym dla rozwoju polskiej oświaty był tutaj ruch samokształcenia jak i tworzenie różnorodnych pozaszkolnych instytucji wychowawczych oraz oświatowych, których to znakomitym propagatorem był Bolesław Prus (czyli Aleksander Głowacki), inicjator letnich kolonii, czytelni dla dzieci, młodzieży i dorosłych oraz cyklu wydawnictw popularnych. Innym działaczem na tym polu był jeden z najbardziej oryginalnych pedagogów polskich - Stanisław Karpowicz, który dążył do porzucenia dotychczasowej dowolności interpretacji zjawisk i procesów wychowawczych przez stworzenie nauki o wychowaniu, a więc pedagogiki, u której podstaw znajdowały by się obiektywne założenia teoretyczne; w założeniu Karpowicza pedagogika miała być nauką wszechstronnego kształcenia człowieka zgodnie z wymogami natury i odpowiednio do potrzeb społecznych. Celem Karpowicza było oparcie systemu pedagogicznego na uogólnieniach płynących ze współczesnej nauki, gdzie podstawową przesłanką miała być teza dotycząca ścisłych zależności pomiędzy procesami życiowymi a środowiskiem jednostki.

Równie znaczący wkład w dziedzinę pedagogiki społecznej miał Ludwik Krzywicki, szczególnie zaś w oświatę i wychowanie. W swojej książce pt. "Takimi będą drogi wasze" sformułował on wzór osobowości człowieka, a w pracy pt. "Systemy wykształcenia i o wykształceniu ogólnym" zawarł stworzone przez siebie zasady ustroju oświatowego. Rozwój pedagogiki społecznej w Polsce nierozerwalnie wiąże się z nazwiskiem Heleny Radlińskiej, która starała się ukazać zależności występujące między pracą wychowawczą i środowiskiem; środowisko stanowiące zespół warunków i bodźców rozwojowych, determinowało skuteczność wszystkich oddziaływań wychowawczych. Radlińska głosiła potrzebę systematycznego poznawania środowiska w trakcie pracy wychowawczej. W jej rozumieniu pedagog był nie tylko organizatorem i kierownikiem procesów wychowawczych lecz także badaczem, który obok wiedzy dotyczącej wychowania musi posiadać znajomość metod badań środowiskowych, które umożliwią mu poznawanie wpływów środowiska.

Helena Radlińska wyróżniła działy pedagogiki społecznej: teoria pracy socjalnej teoria pracy kulturalno-- oświatowej (czyli oświaty dorosłych) historia pracy społecznej oraz oświatowej Z kolei Ludwik Chmaj dokonał klasyfikacji poszczególnych prądów i kierunków pedagogiki XX wieku, gdzie do polskich przedstawicieli pedagogiki społecznej zaliczył: Anielę Szycównę Antoniego Bolesława Dobrowolskiego Helenę Radlińską Izabellę Moszczeńską Jana Dawida Józefa Chałasińskiego Józefa Mirskiego Kazimierza Korniłowicza Stanisława Karpowicza

W okresie II Rzeczpospolitej na wyróżnienie zasługuje Kazimierz Korniłowicz, wykładowca Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz współorganizator Instytutu Oświaty Dorosłych i Instytutu Spraw Społecznych w Warszawie. Stworzył on koncepcję wychowania pojmowanego jako pomoc w tworzeniu, a więc pomoc w rozwijaniu twórczych i samorealizacyjnych uzdolnień młodzieży. Autor ten wymienia dwa główne kierunki upowszechnienia kultury: upowszechnianie dorobku kultury i wzbogacanie owego dorobku poprzez twórczą aktywność rozwijaną na wszystkich poziomach kształcenia.

Jego koncepcja edukacji kulturalnej rozumianej jako pomoc w tworzeniu miała w latach 30-tych wielu zwolenników, którzy rozwijali ją na łamach różnych czasopism oświatowych i pedagogicznych; wśród nich wymienić można: Antoniego Konewkę (redaktora miesięcznika "Praca Oświatowa") Bogdana Suchodolskiego (redaktora miesięcznika "Kultura i Wychowanie") Eustachego Nowickiego (twórcę nowoczesnej teorii oraz praktyki z zakresu oświaty dorosłych) Feliksa Popławskiego (ideologa ruchu świetlicowego) Jędrzeja Cierniaka (pioniera ruchu teatrów ludowych) Kazimierza Maja (redaktora miesięcznika "Przewodnik Pracy Społecznej") Władysława Radwana i Ignacego Solarza (ideologowie uniwersytetów ludowych) Zygmunta Kobylińskiego (twórcę programu przysposobienia rolniczego wśród młodzieży wiejskiej) Literatura: Wroczyński R., Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 1985