Innowacyjność w turystyce wiejskiej na przykładzie gospodarstw agroturystycznych Izabela Kurtyka – Marcak Barbara Kutkowska Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Instytut Nauk Ekonomicznych i Społecznych

Wstęp Po roku 2000 na obszarach wiejskich o cechach sprzyjających rozwojowi turystyki, lawinowo powstawały gospodarstwa agroturystyczne. Procesowi temu sprzyjały współczesne trendy w turystyce, niska opłacalność produkcji rolnej, a przede wszystkim uruchamiane wraz z integracją ze strukturami UE instrumenty finansowe funkcjonujące w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) wspomagające procesy inwestowania w ten rodzaj aktywności ekonomicznej mieszkańców wsi.

Wstęp Licznie powstałe gospodarstwa agroturystyczne, uruchamiane zwłaszcza w rejonach atrakcyjnym dla turystów, zrodziły zjawisko konkurencyjności, a także coraz  wyższe oczekiwania klientów, wymuszały na prowadzących gospodarstwa agroturystyczne większą kreatywność i działania prowadzące do uatrakcyjnienia ofert usług turystycznych. Według badań Instytutu Turystyki [2010] w roku 2000 było w Polsce 5790 kwater agroturystycznych. W roku 2013 liczba ta wzrosła do 7802, czyli o 36%. Najwięcej takich gospodarstw jest w województwach: małopolskim, podkarpackim, warmińsko- mazurskim, pomorskim i dolnośląskim [Rolnictwo i gospodarka żywnościowa w Polsce 2014].

Wstęp Konkurencyjność podmiotów gospodarczych oraz obszarów recepcji turystycznej bazuje na różnych przewagach, które są związane z jakością posiadanych zasobów [Krupa, Dec 2013]. Dotyczy to zasobów gospodarstw, ale przede wszystkim walorów turystycznych przyrodniczych i antropogenicznych najbliżej okolicy.

Wstęp Polityka Unii Europejskiej dotycząca rozwoju obszarów wiejskich obecnie szczególną rolę przywiązuje do innowacyjności i kreatywności. Korzyści z tego wynikają dla mieszkańców terenów wiejskich, a także osób korzystających z dóbr oferowanych przez współczesną wieś. Unijne programy rozwoju obszarów wiejskich zawierają szereg działań mających na celu pobudzenie innowacyjności [PROW 2014-2020].

Wstęp Pojęcie innowacji, z łaciny „tworzenie czegoś nowego”, oznacza wprowadzanie w życie nowatorskich rozwiązań, idei, pomysłów, czyli innymi słowy, jest procesem polegającym na przekształceniu istniejących możliwości w nowe idee i wprowadzenie ich do praktycznego zastosowania. Innowacyjność jest w ostatnich latach szczególnie ważna w europejskiej gospodarce. Musi ona bazować na innowacyjności, przekształcaniu wiedzy i kapitału w nowe rozwiązania, aby możliwy był wzrost gospodarczy i uzyskanie przewagi konkurencyjnej w świecie.

Wstęp Innowacje uznaje się za szczególnie istotne w procesie zrównoważonego rozwoju tych terenów umożliwiające dostarczanie dóbr publicznych ważnych w tworzeniu pakietów produktu turystyki wiejskiej *[Baum, Śleszyński 2009, Kutkowska 2012, Wilkin 2010] Innowacyjność jest ważnym elementem konkurencyjności w turystyce wiejskiej. Oferty agroturystyki łączą zasoby gospodarstw rolnych z walorami najbliższej okolicy, kompetencje właścicieli oraz ich umiejętność współpracy [Krupa, Dec 2013,]

Innowacje w turystyce Innowacyjność dotyczy też branży turystycznej. Innowacyjność w turystyce wiejskiej można rozpatrywać na kilku poziomach: centralnym, regionalnym i lokalnym oraz w skali indywidualnych, prywatnych usługodawców (przede wszystkim kwaterodawców).

Innowacyjność na poziomie centralnym polegała w Polsce przede wszystkim (począwszy od lat 90-tych ubiegłego wieku) na nadaniu nowych ram organizacyjnych turystyce wiejskiej w warunkach gospodarki rynkowej i zastosowaniu w niej nowoczesnych narzędzi marketingowych W przypadku poszczególnych regionów czy gmin dotychczas w ogóle niewykorzystywanych turystycznie, samo wprowadzanie funkcji turystycznej można potraktować w kategorii innowacji Samo zjawisko turystyki wiejskiej w skali kraju nie jest niczym nowatorskim, ma ona w kraju już bardzo długą tradycję, choć wcześniej nie stosowano tego pojęcia do wypoczynku „letników” na wsi Źródło:Turystyka wiejska, w tym agroturystyka, jako element zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich – Raport końcowy, 2012,

Innowacje w turystyce Innowacja w turystyce dotyczyć może innowacji [Ziółkowska- Weiss 2012]: produktowych (usługowych), procesowych, innowacji w zarządzaniu, marketingowych oraz instytucjonalnych

Innowacje w turystyce Innowacje produktowe postrzegane są przez turystów jako te, które w istotnym stopniu decydują o zakupie. Innowacje procesowe w turystyce zazwyczaj dotyczą zwiększenia sprawności funkcjonowania zaplecza obiektów turystycznych. Innowacje w zarządzaniu związane są z nowymi formami organizacji, kierowania i delegowania zadań.

Innowacje w turystyce Innowacje marketingowe polegają na wdrożeniu nowej metody marketingowej, czyli w sposobach promocji i dystrybucji produktu czy polityce cenowej. Przykładem innowacji marketingowych w turystyce jest wprowadzanie programów lojalnościowych budujących trwałe więzi pomiędzy dostawcami ofert turystycznych i klientami. Innowacje instytucjonalne to nowa struktura organizacyjna czy forma prawna, która skutecznie zmienia lub usprawnia działalność przedsiębiorstwa w poszczególnych działach turystyki.

Cel opracowania Celem opracowania jest ocena procesów innowacyjnych zachodzących w gospodarstwach agroturystycznych zlokalizowanych w woj. dolnośląskim. W pracy postawiono pytanie badawcze: czy działania innowacyjne są podejmowane z inicjatywy właścicieli gospodarstw agroturystycznych z powodu narastającej konkurencji, czy też wymuszane są oczekiwaniami klientów tych gospodarstw ?

Metoda zbierania materiałów źródłowych Metodyka badań Metoda zbierania materiałów źródłowych Metoda ankietowa Zakres czasowy 2014 r. Populacja 50 gospodarstw agroturystycznych 12 gospodarstw w gminach nizinnych Zakres terytorialny 13 powiatów Dolnego Śląska 38 gospodarstw w gminach górzystych

Metodyka badań Obiekty do badań wybrano w sposób celowy. Podstawowym kryteriami były: usytuowanie obiektów na Dolnym Śląsku, świadczenie usług turystycznych na obszarach wiejskich, zgoda właścicieli na przeprowadzenie ankiety. Analizowane obiekty stanowiły 8 % całej populacji gospodarstw agroturystycznych na Dolnym Śląsku.

Metodyka badań Obiekty były zlokalizowane w następujących powiatach: dzierżoniowski (4 obiekty), jeleniogórski (8), kamiennogórski (1), kłodzki (9), wałbrzyski (9), ząbkowicki (7), bolesławiecki (4), lwówecki, milicki, oławski, polkowicki, złotoryjski (po 1 obiekcie), wrocławski (3).

Metodyka badań Przeanalizowano nowe elementy wprowadzone w ciągu ostatnich trzech lat do pakietu dotychczas oferowanych usług. Zasięgnięto opinii wśród respondentów o powody wprowadzenia nowości do produktu turystyki wiejskiej oraz zapytano o źródła inspiracji tych pomysłów.

Wyniki badań

Dolny Śląsk Województwo dolnośląskie jest jednym z kilku polskich regionów odznaczających się największą atrakcyjnością turystyczną i posiadających wyraźny wizerunek na mapie turystycznej Polski. Kojarzone jest przede wszystkim z Wrocławiem, uzdrowiskami oraz górskim wypoczynkiem w Sudetach, stąd też na jego terenie rozwija się przede wszystkim turystyka miejska i kulturowa, biznesowa, aktywna i uzdrowiskowa. Niemniej jednak turystyka na obszarach wiejskich jest w nim uznawana za jeden z produktów priorytetowych jeżeli chodzi o jej potencjał*. *Priorytetyzacja w zakresie potencjału produktów markowych opiera się na „Marketingowej strategii Polski w sektorze turystyki na lata 2012-2020, Polska Organizacja Turystyczna, Warszawa 2011, s. 46.

Liczba gospodarstw agroturystycznych na Dolnym Śląsku

Wiek respondentów

Wykształcenie respondentów

Rok rozpoczęcia działalności

Powierzchnia gospodarstwa Wyszczególnienie ha Grunty orne średnia 18,1 min 0,2 max 240,0 Trwałe użytki zielone 11,1 85,0 Ogrody i plantacje 0,7 0,1 2,0 Inne 3,7 12,0 Razem użytki rolne 21,7 270,0

Struktura powierzchni gospodarstw

Co skłoniło Pana/Panią do rozpoczęcia działalności agroturystycznej? [%]

W jakim okresie gospodarstwo świadczy usługi turystyczne?

Udział obiektów całorocznych w ogólnej liczbie kwater agroturystycznych 2007 r. wg województw

Rodzaj zakwaterowania w gospodarstwie

Liczba pokoi (szt.) i liczba miejsc noclegowych Wyszczegól nienie Pokoje Łazienki do dyspozycji gości Łączne miejsca noclegowe 1 osobowe 2 osobowe 3 osobowe 4 osobowe inne razem Liczba 7 117 57 70 3 254 218 750 % 46 22 28 1 100 - Średnia 5 4 15

Oferta w gospodarstwie

Ważnym czynnikiem konkurencyjności jest stopień innowacyjności danego przedsięwzięcia. Dążenie do podnoszenia innowacyjności i konkurencyjności produktów turystycznych stanowi jedną z kluczowych przesłanek w procesie kształtowania oferty turystycznej [Świtalski, 2005 s. 105] Podmiot turystyczny jest innowacyjny, jeżeli właściciel umie tworzyć nowe produkty, efektywnie je wytwarzać oraz skutecznie promować. Powinien więc posiadać zdolność ciągłego pozyskiwania środków finansowych stosownie do zmian w otoczeniu oraz dysponować umiejętnością sprawnego wprowadzania nowych technologii i metod organizacji niezbędnych do realizacji zmieniających się celów rozwojowych [Roman 2014, s. 23].

Innowacją w turystyce wiejskiej może być zarówno stworzenie „od zera” oryginalnego produktu turystycznego (np. dinoparki, niektóre wioski tematyczne, dla których miejscowe walory mogą stanowić tylko tło czy inspirację profesjonalnego otoczenia marketingowego do istniejących walorów przyrodniczych czy kulturowych (np. zorganizowanie usług i infrastruktury turystycznej wokół obiektów kultury materialnej i ich promocja). Innowacją może być produkt turystyczny w postaci miejsca (obiektu, obszaru, szlaku), wydarzenia (np. festiwalu, imprezy kulturalnej), usługi lub zespołu usług (np. zorganizowanej wycieczki).

Atrakcje wprowadzone w ostatnich 3 latach działalności [%]

Atrakcje wprowadzone w ostatnich 3 latach działalności [%]

Powody wprowadzenia tych atrakcji/produktów/usług [%]

Źródła inspiracji nowych rozwiązań

Czy nowe rozwiązania przyczyniły się do rozwoju działalności turystycznej?

Czy nowe lub ulepszone produkty/usługi/atrakcje cieszą się zainteresowaniem gości?

Czy po ich wprowadzeniu zauważył/a Pan/i większe zainteresowanie turystów?

Zwiększenie liczby gości z tytułu wprowadzenia nowych atrakcji/produktów/usług

Zwiększenie dochodu z tytułu wprowadzenia nowych atrakcji/produktów/usług

Przeprowadzone innowacje……. [%]

Do jakich segmentów odbiorców skierowana jest Państwa oferta? [%]

Źródła wiedzy na temat oczekiwań turystów

Czy świadczenie usług turystycznych w gospodarstwie doprowadziło do:

Podsumowanie Innowacyjność jest czynnikiem decydującym o konkurencyjności podmiotów usługowych ze szczególnym uwzględnieniem podmiotów turystycznych. W przedsiębiorstwie turystycznym o niewielkiej skali działalności innowacje nie są postrzegane jako proces rewolucyjny o dynamicznym przebiegu, prowadzącym do gwałtownych przeobrażeń. Traktowane jest raczej jak zjawisko o charakterze ciągłym bazujące na nieustannych ulepszeniach, poprawkach, adaptacji udoskonaleń. Opierają się one przede wszystkim na doświadczeniach, umiejętnościach pracowników i ich pomysłowości . Zjawisko to potwierdzają badania, gdyż głównym źródłem innowacji w analizowanych obiektach były własne pomysły kwaterodawców.

Podsumowanie Badania wykazały, iż najpowszechniejszą innowacją było udostepnienie Internetu w całym obiekcie za pomocą sieci WiFi. Wiele nowowprowadzonych atrakcji wiązało się z przystosowaniem oferty dla segmentu odbiorców, którzy najchętniej odwiedzają gospodarstwa agroturystyczne tj. dla rodzin z dziećmi. Kwaterodawcy wprowadzali produkty turystyczne na bazie lokalnych tradycji. W wielu gospodarstwach zorganizowano różnego rodzaju warsztaty edukacyjne. Wychodząc naprzeciw potrzebom klientów zainteresowali się wyrobem produktów sporządzonych na bazie własnych, zdrowych surowców pochodzących z produkcji roślinnej i zwierzęcej. Głównym źródłem finansowania nakładów na działalność innowacyjną były środki własne.

Podsumowanie Nawiązując do na postawionego w opracowaniu pytania stwierdzono, iż działania innowacyjne były podejmowane z inicjatywy właścicieli gospodarstw agroturystycznych zarówno z powodu narastającej konkurencji, jak również wymuszane były oczekiwaniami klientów i chęcią pozyskania nowych.

Podsumowanie Innowacyjne produkty turystyczne i specjalizacja usług nie jest powszechną cechą polskiej turystyki wiejskiej. W polskiej turystyce wiejskiej występują co prawda liczne produkty, które można określić jako innowacyjne, ale nastawienie na innowacje nie jest powszechne wśród usługodawców [Turystyka wiejska, w tym agroturystyka….2012, s.106]. Innowacyjność w sektorze turystycznym jest utrudniona, a wynika to ze specyficznych cech turystyki jako sektora gospodarki. Wśród nich należy wymienić m.in. niepewność w prowadzeniu tego typu działalności, często wywołująca postawy adaptacyjne, a nie proaktywne.

Podsumowanie Prawdą jest, że inicjatywy gospodarcze na małą skalę są w stanie szybciej niż duże przedsiębiorstwa zaaplikować nowe idee i przez to zdobyć przewagę konkurencyjną, jednak maja one raczej tendencję do naśladowania, gdy już upewniły się, że określone zmiany, na przykład nowe inwestycje, są dla nich opłacalne.

Dziękuję za uwagę

Innowacyjność w turystyce wiejskiej na przykładzie gospodarstw agroturystycznych Izabela Kurtyka – Marcak Barbara Kutkowska Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Instytut Nauk Ekonomicznych i Społecznych