Logistyczne systemy transportu dalekiego Prof. dr hab. inż. Tomasz NOWAKOWSKI Wydział Mechaniczny Instytut Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn Katedra Logistyki i Systemów Transportowych

Logistyczne systemy transportu dalekiego Wprowadzenie Założenia Europejskiej Polityki Transportowej Biała Księga Transportu UE 2001, 2011 Program TEN-T Porozumienia AGR, AGC, AGCT, AGN

Definicje Transport – przemieszczanie towarów, osób lub informacji w przestrzeni i czasie. System transportowy – tabor, infrastruktura i odpowiednia organizacja przemieszczania ładunków lub osób. Zintegrowany system transportowy – system powiązany różnych gałęzi transportu, w którym jednostką ładunkową są zintegrowane jednostki transportowe. Infrastruktura transportowa – sieć dróg kołowych, linii kolejowych, sieć szlaków wodnych oraz węzłów komunikacyjnych. Proces transportowy – ściśle określony ciąg czynności w wyniku których towar przemieszcza się od nadawcy do odbiorcy.

Wprowadzenie Problemy transportu w Europie Wzrost gospodarczy o 100 % generuje: wzrost transportu towarów o 138 % wzrost transportu pasażerskich o 124 % Prognoza wzrostu przewozów wg. Białej Księgi UE 2001 1998 - 100 % 2010 - 150 % Przyrost roczny 3 do 5 %

Wprowadzenie Problemy transportu w Europie 2001

Wprowadzenie Problemy transportu w Europie 2010

Wprowadzenie Problemy transportu w Europie Niezrównoważone przewozy w poszczególnych gałęziach transportu – spowodowane nierealnym uwzględnianiem kosztów zewnętrznych,  Wzrost kongestii na głównych drogach Europy, Wzrastający negatywny wpływ oddziaływania transportu na zdrowie człowieka i jego środowisko.

Wprowadzenie Problemy transportu w Europie Koszty kongestii w UE ( 2002) codziennie notuje się ok.1000 km zatorów na autostradach i drogach szybkiego ruchu; przeciętny Niemiec spędza rocznie ok.70 godz. w zatorze; straty wynikające ze utraty efektywnego czasu pracy szacuje się na kwotę ok. 35 mld euro; w zatorach zużywa się rocznie ok.14 mld litrów paliwa; koszty kongestii wynoszą, bez uwzględnienia strat w środowisku ok.100 mld euro Koszty w Wielkiej Brytanii ok.. 40 mld euro Koszty na granicy polsko-niemieckiej przed wstapieniem do Unii Europejskiej UIRR szacowała na 4 mld euro Koszty w UE ok. 200 mld euro

Transport samochodowy Wprowadzenie Problemy transportu w Europie Procentowe udziały poszczególnych gałęzi transportu w kosztach zewnętrznych Udział w : Transport lotniczy Kolej Żegluga Transport samochodowy RAZEM Zanieczyszcze- niu powietrza Hałasie Zajęciu terenu Kosztach budowy i utrzymania infrastruktury Wypadkach 2   26 1 4 10 7 37 3 5 91 64 56 98 100

Wprowadzenie Problemy transportu w Europie Koszty zewnętrzne ruchu samochodu ciężarowego na odcinku 100 km autostrady - zanieczyszczenie środowiska 2,3 – 15,0 euro - zmiana klimatu 0,2 - 1,54 euro - infrastruktura (zużycie) 2,1 – 3,3 euro - hałas 0,7 – 4,0 euro - wypadki 0,2 – 2,5 euro - kongestia 2,7 – 9,3 euro Razem: 8,0 – 36 euro

Ocena gałęzi transportu wg najważniejszych kryteriów Kryterium wyboru Gałąź transportu kolejowy drogowy wodny lotniczy rurociągowy Koszt 3 4 2 5 1 Czas przewozu - Niezawodność Zdolność transportowa Dostępność przestrzenna Bezpieczeństwo 1 – najlepsze, najniższe 5 – najgorsze, najwyższe

Założenia Europejskiej Polityki Transportowej Artykuł 3 Traktatu Rzymskiego EWG stwierdza, że jednym z celów Wspólnego Rynku jest stworzenie i przyjęcie Wspólnej Polityki Transportowej Transport ma specjalny status jako jeden z fundamentów Wspólnoty Polityka EWG od początku była oparta na założeniach: - inwestycje w zakresie infrastruktury transportowej zaowocują korzyściami w postaci rozwoju gospodarczego - sprzyjanie wolnej konkurencji i uwalnianie przewoźników od regulacji ograniczających ich działalność podniosą wydajność - skracanie czasu przejazdu jest równoznaczne z poprawą zaopatrzenia w usługi transportowe 14

Założenia Europejskiej Polityki Transportowej DROGI KOŁOWE: 1950 Deklaracja o Budowie Głównych Międzynarodowych Arterii Drogowych (Construction of Main International Traffic Arteriers) 1975 AGR - European Agreement ~on Main International Traffic Arteriers . 1992 MASTERPLAN europejskiej sieci drób kołowych do 2002 r.- propozycja Transport Infrastructure Committee DROGI KOLEJOWE: 1985 AGC European Agreement on Main In­ternational Railway Lines 1987 MASTERPLAN linii kolejowych dużych prędkości do 2000 r. (High Speed European Network) 1991 AGTC Główne linie transportu kombinowanego (European Agreement on Important International Combined Transport Lines and Related Installations) DROGI WODNE: od 1959 kanały: Ren-Mcn-Dunaj i Odra-Dunaj 1992 MASTERPLAN europejskiej sieci drób wodnych (propozycja Transport Infrastructure Committee) 1996 AGN (European Agreement on Main In­land Waterways of International Impor­tance) 1996 -TEN TRANS-EUROPEAN TRANSPORT NETWORK 15

Trans-European Transport Network Pan-European Transport Network składa się z następujących składników: Trans-European Transport Network na terytorium Unii Europejskiej (TEN); TINA Network (Transport Infrastructure Needs Assessment) składający się z 10 korytarzy transportowych i dodatkowych sieci w państwach kandydujących; 10 Pan-Europejskich Korytarzy Transportowych usytuowanych w krajach kandydujących; 4 Pan-Europejskich Obszarach Transportowych (PETrAs) pokrywających akweny morskie: Euro-Azjatyckiego Połączenia nazywanego TRACECA (Transport Corridor Europe Caucasus Asia).

Założenia Europejskiej Polityki Transportowej Biała Księga to dokument Unii Europejskiej przygotowany przez Komisję Europejską, zawierający katalog propozycji i środków do podjęcia na poziomie wspólnotowym w ramach polityki transportowej. Założeniem tego dokumentu było otwarcie rynku transportowego, ujednolicenie sieci transportowej w Europie. Pierwsza Biała Księga dotycząca wspólnej polityki transportowej została opublikowana w 1992 roku. 17

Założenia Europejskiej Polityki Transportowej Biała Księga z 1992 r. „Przyszły rozwój wspólnej polityki transportowej. Globalne podejście do systemu zrównoważonego przemieszczenia” główną przesłanką nowej polityki było założenie, że transport należy rozpatrywać całościowo, przez pryzmat zintegrowanego systemu, którego elementy są wobec siebie komplementarne. za nadrzędny cel nowej polityki transportowej uznano powiązanie potrzeby przemieszczania z ochroną środowiska 18

„Europejska polityka transportowa 2010: czas na podjęcie decyzji” Założenia Europejskiej Polityki Transportowej Biała Księga z 2001 r. „Europejska polityka transportowa 2010: czas na podjęcie decyzji” Lepsze połączenie szlaków żeglugi śródlądowej z koleją i żeglugą morską poprzez porty morskie i rzeczne Usprawnienie transportu osób dzięki współdziałaniu portów lotniczych z koleją Poprawa bezpieczeństwa przewozu osób i ładunków Implementacja systemów inteligentnego transportu Utworzenie do 2004r. wspólnego rynku lotnictwa cywilnego 19

Założenia Europejskiej Polityki Transportowej Biała Księga z 2001 r Założenia Europejskiej Polityki Transportowej Biała Księga z 2001 r. - przykład Stworzenie jednolitego europejskiego systemu kolejowego w horyzoncie do 2020 r. Operatorzy kolejowi zamierzają osiągnąć do 2020r.: wzrost udziału w rynku z 6% do 10% w ruchu pasażerskim i z 8% do 15% w ruchu towarowym; potrojenie produktywności personelu transportu kolejowego; zmniejszenie o 50% emisji zanieczyszczeń; zwiększenie zdolności infrastruktury odpowiadającej celom zwiększonego ruchu. 20

Europejski system zarządzania ruchem ERTMS

Program “Marco Polo” Pomoc w „starcie” operatorom intermodalnym Założenia Europejskiej Polityki Transportowej Biała Księga z 2001 r. - przykład Program “Marco Polo” Pomoc w „starcie” operatorom intermodalnym Roczny budżet = 30 mln Euro „Marco Polo” będzie otwarty na wszystkie trafne propozycje w celu przeniesienia towarów z dróg w kierunku innych gałęzi bardziej przyjaznych dla środowiska. Wysiłek będzie położony w celu zwiększenia wartości korzyści płynących z transportu morskiego bliskiego zasięgu. 22

23

„Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu Założenia Europejskiej Polityki Transportowej Biała Księga z 2011 r. „Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu” 1.1. Jednolity europejski obszar transportu 1.2. Promowanie miejsc i warunków pracy wysokiej jakości 1.3. Bezpieczny transport 1.5. Jakość i wiarygodność usług 2.1. Europejska polityka badań i innowacji w dziedzinie transportu 2.2. Promowanie zachowania zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju 2.3. Zintegrowana mobilność w miastach 3.1. Infrastruktura transportowa: spójność terytorialna i wzrost gospodarczy 3.2. Spójne ramy finansowania 3.3. Właściwe ceny i unikanie zakłóceń 26

Dziesięć celów na rzecz utworzenia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu 1. Zmniejszenie o połowę liczby samochodów o napędzie konwencjonalnym w transporcie miejskim do 2030 r.; eliminacja ich z miast do 2050 r.; osiągnięcie zasadniczo wolnej od emisji CO2 logistyki w dużych ośrodkach miejskich do 2030 r. 2. Osiągnięcie poziomu 40 % wykorzystania paliwa niskoemisyjnego w lotnictwie do 2050 r., zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju; ograniczenie emisji w przewozach morskich o 40 % (a w miarę możliwości o 50 %) również do 2050 r. optymalizacja działania multimodalnych łańcuchów logistycznych, m.in. poprzez większe wykorzystanie bardziej energooszczędnych środków transportu

Dziesięć celów na rzecz utworzenia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu 3. Do 2030 r. 30 % drogowego transportu towarów na odległościach większych niż 300 km należy przenieść na inne środki transportu, np. kolej lub transport wodny, zaś do 2050 r. powinno to być ponad 50 % tego typu transportu 4. Ukończenie szybkiej europejskiej sieci kolejowej do 2050 r. Trzykrotny wzrost istniejącej sieci szybkich kolei do 2030 r. oraz zachowanie gęstej sieci kolejowej we wszystkich państwach członkowskich

Dziesięć celów na rzecz utworzenia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu 5. Stworzenie do 2030 r. w pełni funkcjonalnej ogólnounijnej multimodalnej sieci bazowej TEN-T, zaś do 2050 r. osiągnięcie wysokiej jakości i przepustowości tej sieci, jak również stworzenie odpowiednich usług informacyjnych związanych z zarządzaniem ruchem. 6. Do 2050 r. połączenie wszystkich lotnisk należących do sieci bazowej z siecią kolejową, najlepiej z szybkimi kolejami; zapewnienie, aby wszystkie najważniejsze porty morskie miały dobre połączenie z kolejowym transportem towarów oraz, w miarę możliwości, systemem transportu wodnego śródlądowego.

Dziesięć celów na rzecz utworzenia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu 7. Wprowadzenie w Europie do 2020 r. zmodernizowanej infrastruktury zarządzania ruchem lotniczym (SESAR) oraz zakończenie prac nad Wspólnym Europejskim Obszarem Lotniczym Wprowadzenie równoważnych systemów zarządzania transportem lądowym i wodnym (ERTMS, ITS, SSN i LRIT, RIS) Wprowadzenie do użytku europejskiego systemu nawigacji satelitarnej (Galileo) 8. Do 2020 r. ustanowienie ram europejskiego systemu informacji, zarządzania i płatności w zakresie transportu multimodalnego

Dziesięć celów na rzecz utworzenia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu 9. Do 2050 r. osiągnięcie prawie zerowej liczby ofiar śmiertelnych w transporcie drogowym. Zagwarantowanie, aby UE była światowym liderem w zakresie bezpieczeństwa i ochrony w odniesieniu do wszystkich rodzajów transportu 10. Przejście na pełne zastosowanie zasad „użytkownik płaci” i „zanieczyszczający płaci” oraz zaangażowanie sektora prywatnego w celu eliminacji zakłóceń, w tym szkodliwych dotacji, wytworzenia przychodów i zapewnienia finansowania przyszłych inwestycji w dziedzinie transportu

Konsekwencje dla polskich firm Liczne inwestycje w infrastrukturę - cel: multimodalna sieć transportowa potrzeba nie tylko finalizacji budowy autostrad, ale również zapewnienie przepustowości (poszerzanie istniejących autostrad) modernizacja istniejącej sieci kolejowej oraz budowa nowych linii => koleje dużych prędkości rozbudowa i modernizacja głównych portów lotniczych i morskich oraz włączenie ich w tę sieć Przeniesienie 30% ładunków z transportu drogowego na dystansach >300km do 2030 na inne gałęzie => inwestycje w zaniedbany tr.wodny śródlądowy

Zadania dla Polski Zmiana złych praktyk w zagospodarowaniu przestrzennym – okiełznanie „rozlewania się miast” Podtrzymanie i rozwijanie pozytywnych tendencji w zakresie użytkowania transportu kolejowego (w przewozach ładunków i pasażerów) i zbiorowego transportu publicznego w miastach Inwestycje w bardziej ekologiczne formy transportu oraz bardziej ekologiczne silniki spalinowe (normy EURO 4, EURO 5, EURO 6)

Key transport nodes on the TEN-T Network