Teologia zbawienia „dzisiaj” według św. Łukasza Dziś ze mną będziesz w raju (Łk 23,43b) Wykonał: ks. Tomasz Borkowski

DZiSIAJ hebrajski - jȏm grecki - sēmeron

Częstotliwość występowania przysłówka jȏm w ST w BH 1800 razy* w Septuagincie /LXX/ 286 razy LXX tłumaczenie ST - powstało pomiędzy 250 a 150 rokiem przed Chr. w Egipcie Skąd ta rozbieżność? LXX wielokrotnie używa wyrażeń, w których zawarta jest ta idea hbr przysłówek wielokrotnie oddawany jest formą: heōs tēs sēmeron hēmeras – aż do dnia tego/aż do dzisiejszego dnia/ czasów dzisiejszych (zob. Rdz 19,37.38) * Występuje zawsze z rodzajnikiem, w brzmieniu: hajjȏm

Przysłówk jȏm w ST Przykładowe teksty, w których występuje ten przysłówek Pwt 5,1-3 (2x); 8,11 (1x); 26,16-19 (3x); 30,15-20 (4x) Wj 14,13-14 (2x) Teksty te w sposób jednoznaczny ukazują współistotność „dzisiaj” z historią Narodu Wybranego wyrażą one relację na linii: JHWH – lud mogą być identyfikowane z błogosławieństwami (Pwt 30,16), przekleństwami (Pwt 30,19), nakazami (Pwt 26,16; 30,16) starotestamentalne „dziś” ma zabarwienie religijne w Wj 14,13-14 wg. LXX mamy zestawienie sēmeron z sēteria, co wskazuje na zbawczy charakter „dzisiaj”

Częstotliwość występowania przysłówka sēmeron w NT w Nowym Testamencie 41 razy Ewangelia wg. Łukasz 11 razy Dzieje Apostolskie 9 razy List do Hebrajczyków 8 razy Ewangelia wg. Mateusza 8 razy Corpus Paulinum 3 razy Ewangelia wg Marka 1 raz List św. Jakuba 1 raz

Znaczenie terminu „sēmeron” – dzisiaj w NT Dzień dzisiejszy, czyli bieżący, który aktualnie przeżywamy (dzień w sensie żydowskim – od zachodu do zachodu), np. „dzisiaj we śnie wiele się nacierpiałam” (Mt 27,19) – żona Piłata „idź dzisiaj i pracuj w winnicy” (Mt 21,28) – przypowieść o dwóch synach „A ty, Kafarnaum, czy aż do nieba masz być wyniesione? Aż do Otchłani zejdziesz. Bo gdyby w Sodomie działy się cuda, które się w tobie dokonały, zostałaby aż do dnia dzisiejszego.” (Mt 11,23) „Dlatego pole to aż po dziś dzień nosi nazwę Pole Krwi” (Mt 27,8) „Ale stępiały ich umysły. I tak aż do dnia dzisiejszego, gdy czytają Stare Przymierze, pozostaje [nad nimi] ta sama zasłona, bo odsłania się ona w Chrystusie. I aż po dzień dzisiejszy, gdy czytają Mojżesza, zasłona spoczywa na ich sercach.” (2 Kor 3,14-15)

Znaczenie terminu „sēmeron” – dzisiaj w NT cd. dzień dzisiejszy… „dziś tej nocy … trzy razy mnie się wyprzesz” (Mk 14,30) Mateusz w paralelnym tekście używa terminu „tej nocy” (Mt 26,34) Jan jeszcze mniej precyzyjnie określa „Zaprawdę, zaprawdę, powiadam ci: Kogut nie zapieje, aż ty trzy razy się Mnie wyprzesz” (J 13,38) Łukasz idzie tutaj za Markiem, od niego przejmuje ten termin i go zachowuje. Cytuje on dwukrotnie słowa Jezusa: „Powiadam ci, Piotrze, nie zapieje dziś kogut, a ty trzy razy wyprzesz się tego, że Mnie znasz” (Łk 22,34) „Dziś, zanim kogut zapieje, trzy razy się Mnie wyprzesz”(Łk 22,61) Kontekst umieszczenia tej wypowiedzi i przypomnienie jej sobie przez Piotra, pozwala czytelnikowi zrozumieć, że Łukasz ukazuje głębsze znaczenie „dzisiaj”.

Znaczenie terminu „sēmeron” – dzisiaj w NT Każdy dzień „Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj” (Mt 6,11) /Łukasz „dawaj nam na każdy dzień” (Łk 11,3)/ „ Jeśli więc ziele na polu, które dziś jest, a jutro do pieca będzie wrzucone, Bóg tak przyodziewa, to czyż nie tym bardziej was, małej wiary?” (Mt 6,30, Łk 12,28; por. Jk 4,13)   ”rano zaś: ‹‹Dziś burza, bo niebo się czerwieni i jest zasępione››. Wygląd nieba umiecie rozpoznawać, a znaków czasu nie możecie?” (Mt 16,3)

Znaczenie terminu „sēmeron” – dzisiaj w NT Dzień zbawienia - wyjątkowe Łukaszowe rozumienie tego terminu ANIOŁ „dziś w mieście Dawida narodził się wam Zbawiciel, którym jest Mesjasz, Pan” (Łk 2,11) JEZUS „Począł więc mówić do nich: «Dziś spełniły się te słowa Pisma, któreście słyszeli»” (Łk 4,21) „Jeśli więc ziele na polu, które dziś jest, a jutro do pieca będzie wrzucone, Bóg tak przyodziewa, o ileż bardziej was, małej wiary!” (Łk12,28)

Znaczenie terminu „sēmeron” – dzisiaj w NT cd. Dzień zbawienia - wyjątkowe Łukaszowe rozumienie tego terminu „Oto wyrzucam złe duchy i dokonuję uzdrowień dziś i jutro, a trzeciego dnia będę u kresu” (Łk 13,32) „Jednak dziś, jutro i pojutrze muszę być w drodze, bo rzecz niemożliwa, żeby prorok zginął poza Jerozolimą” (Łk 13,33) „«Zacheuszu, zejdź prędko, albowiem dziś muszę się zatrzymać w twoim domu»” (Łk 19,5) „«Dziś zbawienie stało się udziałem tego domu, gdyż i on jest synem Abrahama. Albowiem Syn Człowieczy przyszedł szukać i zbawić to, co zginęło»” (Łk 19,9-10)

Znaczenie terminu „sēmeron” – dzisiaj w NT cd. Dzień zbawienia - wyjątkowe Łukaszowe rozumienie tego terminu. „«Powiadam ci, Piotrze, nie zapieje dziś kogut, a ty trzy razy wyprzesz się tego, że Mnie znasz»” (Łk 22,34) „«Dziś, zanim kogut zapieje, trzy razy się Mnie wyprzesz»” (Łk 22,61) „«Zaprawdę, powiadam ci: Dziś ze Mną będziesz w raju»” (Łk 23,43) LUDZIE „Wtedy zdumienie ogarnęło wszystkich; wielbili Boga i pełni bojaźni mówili: «Przedziwne rzeczy widzieliśmy dzisiaj»” (Łk 5,26)

„sēmeron” – dzisiaj w Ewangelii wg. św. Łukasz Anioł zwiastuje pasterzom narodzenie Jezusa (Łk 2,8-14) „dziś w mieście Dawida narodził się wam Zbawiciel, którym jest Mesjasz, Pan” (2,11) czas eschatologiczny wkracza w czas doczesny dokonuje się to w chwili obecnej, choć chwilę tą przerasta „Dziś” staje się początkiem i nośnikiem rzeczywistości zbawczej Jezus rozpoczyna działalność w synagodze w Nazarecie (Łk 4,16-30) „dziś spełniły się te słowa Pisma” (4,18) proroctwo Izajasza: Iz 61,1n; 58,6 – zestawienie: Łk | BH | LXX oznacza rozpoczęcie działalności zbawczej „dzisiaj” zbawcze przerasta czas zwykłego dnia „dzisiaj” zbawcze dokonuje się w zwykły dzień – powszechna dostępność

Łukasz Izajasz Izajasz według LXX Duch Pański spoczywa na Mnie, ponieważ Mnie namaścił i posłał Mnie, abym ubogim niósł dobrą nowinę, więźniom głosił wolność, a niewidomym przejrzenie; abym uciśnionych odsyłał wolnymi, abym obwoływał rok łaski od Pana. (Łk 4, 18-19)  Duch Pana Boga nade mną, bo Pan mnie namaścił. Posłał mnie, by głosić dobrą nowinę ubogim, by opatrywać rany serc złamanych, by zapowiadać wyzwolenie jeńcom i więźniom swobodę; aby obwieszczać rok łaski Pańskiej, i dzień pomsty naszego Boga; aby pocieszać wszystkich zasmuconych (Iz 61,1-2) Duch Pana nade mną, dlatego On mnie namaścił. Wysłał mnie, abym ubogim przekazał radosną nowinę, abym uzdrowił poranionych w sercu, abym uprowadzonym do niewoli zapowiedział wyzwolenie, a oślepłym - odzyskanie wzroku, abym ogłosił rok łaskawego przyjęcia u Pana i dzień odpłaty, abym przekazał pociechę wszystkim udręczonym (LXX: Iz 61,1-2) Czyż nie jest raczej ten post, który wybieram: rozerwać kajdany zła, rozwiązać więzy niewoli, wypuścić wolno uciśnionych i wszelkie jarzmo połamać; (Iz 58,6) Nie taki ja wybieram post – mówi Pan – lecz to, abyś rozerwał omotanie siebie nieprawością, abyś przeciął supły zawikłanych porozumień, abyś wypuścił wolno udręczonych i abyś podarł każdą krzywdzącą umowę; (LXX: Iz 58,6)

„sēmeron” – dzisiaj w Ewangelii wg. św. Łukasz Ludzie (Łk 5,17-26), którzy widzieli uzdrowienie sparaliżowanego mówili: „«Przedziwne rzeczy widzieliśmy dzisiaj»” (5,26) czas uzdrowienia wkracza w czas doczesny uzdrowienie jest zapowiedzią/wypełnieniem się dzieła zbawienia użyta forma pasywna „«Człowieku, odpuszczają ci się twoje grzechy»” – świadczy o działaniu Boga „dziś”, w tej chwili, są odpuszczane grzechy „dziś” dokonują się uzdrowienia – zapowiedź/wypełnienie czasów Mesjańskich

„sēmeron” – dzisiaj w Ewangelii wg. św. Łukasz Jezus naucza w drodze do Jerozolimy (Łk 12,22-31; 13,31-33) „Jeśli więc ziele na polu, które dziś jest, a jutro do pieca będzie wrzucone, Bóg tak przyodziewa, o ileż bardziej was, małej wiary!” (12,28) przemijalność życia /nie znamy dnia i godziny/ nie przywiązywać większej uwagi do trosk doczesnych „Ojciec wasz wie, że tego potrzebujecie” (Łk 12,30b) „Starajcie się raczej o Jego Królestwo, a te rzeczy będą wam dodane” (Łk 12,31) Według T. Jelonka – to jedyne miejsce, gdzie Łk nie nadaje soteryjnego charakteru „dziś”. Łukasz jest wierny źródłu Q, podobnie i czyni to Mt (6,25-34) „Oto wyrzucam złe duchy i dokonuję uzdrowień dziś i jutro, a trzeciego dnia będę u kresu” (Łk 13,32) „Jednak dziś, jutro i pojutrze muszę być w drodze, bo rzecz niemożliwa, żeby prorok zginął poza Jerozolimą” (Łk 13,33) „dziś” jest wyznaczone na działalność zbawczą Jezusa „dziś” dokonuje się w czasie i drodze, aż do wypełnienia się zapowiedzi o śmierci w Jerozolimie (Łk 18,31-33; Mt 16,21)

„sēmeron” – dzisiaj w Ewangelii wg. św. Łukasz Jezus spotyka celnika Zacheusza (Łk 19,1-10) „«Zacheuszu, zejdź prędko, albowiem dziś muszę się zatrzymać w twoim domu»” (19,5) „«Dziś zbawienie stało się udziałem tego domu, gdyż i on jest synem Abrahama. Albowiem Syn Człowieczy przyszedł szukać i zbawić to, co zginęło»” (19,9-10) nawróceni grzesznicy mają udział w zbawieniu „szukać i zbawić” - misja Syna Człowieczego „to co zginęło” – powszechność zbawienia u Łukasza „zbawienie stało się udziałem tego domu” – aspekt oddziaływania na bliskich

„sēmeron” – dzisiaj w Ewangelii wg. św. Łukasz Jezus zapowiada zdradę Piotra, a później uczeń przypomina sobie słowa Jezusa podczas zdrady (Łk 22,31-34. 54-62) „«Powiadam ci, Piotrze, nie zapieje dziś kogut, a ty trzy razy wyprzesz się tego, że Mnie znasz»” (Łk 22,34) „«Dziś, zanim kogut zapieje, trzy razy się Mnie wyprzesz»” (Łk 22,61) zdrada dokonała się według zapowiedzi Jezusa – „dziś” – w ciągu jednej doby w pierwszym cytacie Łukasz przejmuje wypowiedź od Marka „«Zaprawdę, powiadam ci: dzisiaj, tej nocy, zanim kogut dwa razy zapieje, ty trzy razy się Mnie wyprzesz»” (Mk14,30) i dwukrotnie ją powtarza w scena zaparcia się Piotra w wydaniu Łukasza jego dodatkiem jest „a Pan obrócił się i spojrzał na Piotra” (Łk 22,61a) zbawczy charakter „dziś”, chociaż naznaczone jest zdradą, to obfituje w większym stopniu modlitwą i prośbą o wzmocnienie wiary Piotra „Ja prosiłem za tobą, żeby nie ustała twoja wiara” (Łk 22,32a)

„sēmeron” – dzisiaj w Ewangelii wg. św. Łukasz Obietnica dana Dobremu (Łk 23,39-43) „«Zaprawdę, powiadam ci: Dziś ze Mną będziesz w raju»” (Łk 23,43) zbawcza moc Jezusowego „dziś” nie przekreśla wydarzeń krzyża, ale jeszcze bardziej je objawia emfatyczne „dziś” przenosi Królestwo Jezusa z przeszłości do teraźniejszości „Być z Jezusem” cierpiącym daje zbawienie „dziś” „ze Mną” gr. meta z Acc. świadczy o ścisłym zespoleniu, wzajemnym dzieleniu życia, wspólnotę celu nie można twierdzić, że skruszony Łotr jest teraz w stanie oczekiwania na przyszłe zmartwychwstanie Łukasz widział w męce i śmierci Jezusa soteriologiczny i zadośćuczyńmy charakter /ekspiacyjny/ śmierć Jezusa jest punktem kulminacyjnym całej historii zbawienia

WNIOSKI Jezusowe „dziś” znajduje się w środku czasu Stary Testament Jezus i Kościół dziś Jezusa Jezus jest wypełnieniem starotestamentalnych obietnic „Aż do Jana sięgało Prawo i Prorocy; odtąd głosi się Dobrą Nowinę o królestwie Bożym, i każdy gwałtem wdziera się do niego.” (Łk 16,16) epoka Jezusa i Kościoła to czas wypełnienia między Jezusem Chrystusem a Kościołem jest ciągłość spotkanie z Jezusem zmienia życie /patrz Zacheusz/

WNIOSKI ciągłość jest wyrażona przez tradycję apostolską  ”Codziennie trwali jednomyślnie w świątyni, a łamiąc chleb po domach, przyjmowali posiłek z radością i prostotą serca” (Dz 2,46) w Dziejach Apostolskich znajdujemy kontynuację znaczenia przysłówka „dziś”, por. Dz 4,9.12; 22,3; 24,21; 26,2.29; 27,33 i in. „Jeżeli przesłuchujecie nas dzisiaj w sprawie dobrodziejstwa, dzięki któremu chory człowiek uzyskał zdrowie, to niech będzie wiadomo wam wszystkim i całemu ludowi Izraela, że w imię Jezusa Chrystusa Nazarejczyka - którego ukrzyżowaliście, a którego Bóg wskrzesił z martwych - że przez Niego ten człowiek stanął przed wami zdrowy” (Mowa Piotra przed Sanhedrynem - Dz 4,9)

BIBLIOGRAFIA Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu , wyd. V, Poznań 2008. Septuaginta, tł. R. Popowski, Warszawa 2014. Haręzga S., Słowo o „dziś”, w: Pastores 36 (2007), s. 7-15. Jelonek T., Zbawcze znaczenie Łukaszowego „dzisiaj”, w: Ruch Biblijny i Liturgiczny 1-2 (1975), s. 107-113. Mickiewicz F., Ewangelia według świętego Łukasza (rozdziały 1-11), NKBNT: t. 3, cz. 1, Częstochowa 2010. Mickiewicz F., Ewangelia według świętego Łukasza (rozdziały 12-24), NKBNT: t. 3, cz. 2, Częstochowa 2010. Włodarczyk S., Łukaszowe „dziś” znakiem permanentnej realizacji zbawienia w Chrystusie, w: Zło w świecie, Kolekcja Communio 7, Poznań 2007. Włodarczyk S., Święty Łukasz. Teolog historii zbawienia, Częstochowa 1995. Do użytku wewnętrznego.