Standardy dociekań naukowych 3PhD-03 Standardy dociekań naukowych © 2014 Robert Barełkowski, prof. nzw. dr hab. inż. arch.

3PhD-03/2 Naukowa wiedza ekspercka (scientific expert knowledge) > wymóg zachowywania standardów wiedzy, metody naukowej; element systemu społeczności akademickiej (zapewniający dyskurs i wymianę informacji). Wiedza potoczna (ludowa; folk knowledge) > wiedza wywodzona z lokalnej homogenicznej obyczajowości i lokalnego środowiska wpływających łącznie na kształtowane specyficzne zakresy wiedzy i technologie. Umiejętności praktyczne (jako element wiedzy; practical skills) > wiedza związana z samoorganizacją praktyki i oddziaływaniem doświadczenia, powiązana z intuicją oraz wypracowanymi regułami (procedurami). Wiedza nieartykułowana (tacit knowledge) > Wiedza formowana w kontekście światopoglądowym, powiązana z kulturowym imprintem oraz rezydualnymi elementami wiedzy obocznej wykorzystywanej w procesach decyzyjnych i dedukcyjnych Dunin-Woyseth i Michl (2001: 6-7). Wiedza - klasyfikacja

> > Podmiot a wiedza Profesjonalista Ekspert Naukowiec 3PhD-03/3 Profesjonalista Ekspert Naukowiec (wykonawca profesji) (wybitny znawca profesji) (znawca dyscypliny) > > Wiedza potoczna (ludowa) (folk knowledge) Umiejętności praktyczne (jako element wiedzy) (practical skills) Wiedza nieartykułowana (tacit knowledge) Naukowa wiedza ekspercka (scientific expert knowledge) badania stosowane badania podstawowe badania oparte na praktyce badania w naukach społecznych Klasyfikacja wiedzy wg Kaisera (2000: 152-169). Por. Dunin-Woyseth i Michl (2001: 6-7). Podmiot a wiedza

> > Podmiot a dyscyplina Profesjonalista Ekspert Naukowiec 3PhD-03/4 Profesjonalista Ekspert Naukowiec (wykonawca profesji) (wybitny znawca profesji) (znawca dyscypliny) > > badania stosowane badania podstawowe badania oparte na praktyce badania w naukach społecznych Nauki stosowane Nauki humanistyczne i społeczne Nauki przyrodnicze Nauki ścisłe Podmiot a dyscyplina

Podmiot – człowiek prowadzący badania naukowe 3PhD-03/5 Profesjonalista Ekspert Naukowiec (wykonawca profesji) (wybitny znawca profesji) (znawca dyscypliny) wykonywanie zawodu duża orientacja w zgłębianie dyscypliny różnych aspektach w kontekście funkcjonowania zawodu rozumienia zawodu praktyka + normy + praktyka + normy + teoria + praktyka + przepisy przepisy + wybitna normy + przepisy + znajomość dobrych znajomość dobrych praktyk (BKP) praktyk (BKP) i i technologii (BAT) technologii (BAT) > > BKP – Best known practice; BAT – Best available technology Podmiot – człowiek prowadzący badania naukowe

Proces dojrzewania (profesjonalisty ale i naukowca) 3PhD-03/6 Zmaganie z obciążeniem (ciężar) Rozwiązywanie problemów / zagadnień Kreatywna synteza i kreacja Replikacja Początkujący Asystent Eksplorator Mistrz Nie wie czego nie wie (zagubienie) Wie, że czegoś nie wie (ogólna orientacja) Może rozwiązać problem, o ile się na nim skoncentruje (działanie wg reguł dyscyplinarnych) Łączy wszystkie aspekty widzenia problemu (kognicja matrycowa) Percepcja zadań naukowych i reguł obowiązujących w aktywnościach naukowych (adaptacja schematu Flowersa, Barełkowski). Proces dojrzewania (profesjonalisty ale i naukowca)

3PhD-03/7 Shuhari to określenie pochodzące z japońskich sztuk walk wyrażające progresję ukierunkowaną na osiągnięcie mistrzostwa przez zdyscyplinowanie w nauce.  shu (守) można przetłumaczyć jako chronić lub być posłusznym. To doskonały przykład świadomego tworzenia środowiska uczenia (a nie tylko procesu uczenia). Uczenie – prawdziwe i kompletne – zaczyna się bowiem w każdym aspekcie kultury dotyczącej przyswajanej dziedziny, a więc wykracza poza wiedzę opartą wyłącznie na zatomizowanych informacjach, obejmuje elementy kontekstu. Shu odpowiada za fundament budowania wiedzy, odzwierciedlając podstawowe techniki uczenia, heurystykę, wykorzystanie (świadome i krytyczne) wiedzy potocznej. Jest to związane z przejściem drogą, jaką wyznacza nauczyciel – formy służą opanowaniu materiału, a nie jego kwestionowaniu. Jest to obraz akumulowania informacji i procedur, jednak jeszcze bez nastawienia na ich krytyczną analizę i ewentualne kontestowanie. Koncept shuhari

3PhD-03/8  ha (破) można tłumaczyć jako oddzielenie (się) lub dywagować. Dobre opanowanie podstaw daje uzasadnienie do poszukiwania własnych doświadczeń i próbę zrozumienia istoty dyscypliny przez jej zindywidualizowaną interpretację – tak rodzi się innowacja i odejście od zrutynizowanych form i procedur. Podmiot wiąże studiowane zagadnienie z jego aplikacją, uzupełnia dostępne rozwiązania o własne i je testuje.  ri (離) tłumaczy się jako pozostawianie lub odseparowywanie (się). To pole nieskrępowanej eksploracji, opartej jednak na zrozumieniu dziedziny, szacunku dla niej i dla zasad podstawowych, od których tylko uzasadnione odejście jest akceptowane. Jedność ducha i umysłu (z ciałem) harmonijnie wiąże nie tylko zasoby wiedzy, ale i postawę moralną, respekt do praw, zasad. Osiągnięciem tego stadium jest wprowadzenie kreatywnych rozwiązań pozostających w zgodzie z ogólnymi regułami bądź przekształcanie reguł w procesie indywidualizacji podejścia, podyktowanym potrzebą optymalizacji i uczynienia podstawowych reguł jeszcze bardziej efektywnymi. Odstępstwa od kanonu nie mają znaczenia, wzmacniają ów kanon przez jego poszerzanie w ramach aplikacji. Koncept shuhari

Poziomy kompetencyjne 3PhD-03/9 Postawa naukowa Etyka pracownika nauki System wartości naukowych i metoda naukowa Zdolność oddzielenia czynników subiektywnych Meta-świadomość Kompetencje Cechy osobowe Postawa System wartości Kompetencje społeczne Kwalifikacje Wiedza Umiejętności Poziomy kompetencyjne

Podmiot a postawa Światopogląd Etyka akademicka Postawa naukowa 3PhD-03/10 Światopogląd Etyka akademicka Postawa naukowa (indywidualne (moralność – pryncypia) (zasady naukowe) przekonania) preferencje własne człowiek jako dobro rzetelność kierunkujące nadrzędne, środowisko bezstronność dociekania jako dobro równorzędne (neutralność) odpowiedzialność wnikliwość celowość Podmiot a postawa

Podstawowe zagrożenia 3PhD-03/11 Nierzetelność w nauce (scientific misconduct) > zmyślanie, fałszowanie, plagiatorstwo, w szczególności planowe i świadome, przy aplikowaniu, prowadzeniu, recenzowaniu lub przedstawianiu wyników badań naukowych. Zmyślanie > preparowanie, rejestrowanie i publikowanie wyników nie uzyskanych. Fałszowanie > manipulacja materiałem badawczym, wyposażeniem lub metodą, zmienianie lub pomijanie danych doświadczalnych pomimo ich wpływu na bilans lub rezultat badania. Plagiatorstwo (plagiarism) > przywłaszczanie cudzych idei, metod, wyników lub określeń bez podania odniesienia (źródła), także nieautoryzowane wykorzystanie informacji uzyskanych w trakcie poufnego recenzowania wniosków i rękopisów. NSTC (1999). Podstawowe zagrożenia

Prawo do popełnienia niezamierzonego błędu 3PhD-03/12 Wewnętrzne regulacje dodają do powyższej listy niekiedy inne przypadki: > nieujawnienie wykrytego przypadku nierzetelności > nieuzasadnione oskarżenie innej osoby o nierzetelność > ukrywanie i niszczenie dowodów w ww. sprawach NSTC (1999), ZENMN (2004). W polskim Kodeksie Etyki Pracownika Naukowego mowa jest per analogia do systemu amerykańskiego o rażących przewinieniach FPP: - fabrykowaniu (zmyślanie), - fałszowaniu (zmiana i pomijanie niewygodnych danych), - plagiatowaniu (przywłaszczanie cudzych idei, wyników badań lub słów bez poprawnego podania źródła). Prawo do popełnienia niezamierzonego błędu

Przykład do przemyślenia 3PhD-03/13 Przykład z zakresu nauk społecznych i humanistycznych (?) Pani profesor (spec.: kryminologia, prawo karne wykonawcze) podczas debaty dotyczącej praw kobiet i statusu homoseksualizmu, zorganizowanej przez Koło Naukowe Problematyki Współczesnych Stosunków Międzynarodowych UKSW w dniu 24 marca 2014 roku: „W związkach jednopłciowych rodzi się tyle samo dzieci, a często więcej, niż w związkach różnopłciowych.” A po reakcji wypełnionej po brzegi sali Uniwersytetu Warszawskiego – gremialnym śmiechu: „Ja nie rozumiem… dlaczego oni się śmieją?” Przykład do przemyślenia

Prawo do popełnienia niezamierzonego błędu 3PhD-03/14 Sprzeciw wobec nierzetelności naukowej nie podważa prawa uczonego do popełnienia niezamierzonego błędu i prawa do wyrażania rzetelnych różnic w opiniach. ZENMN (2004) Prawo do popełnienia niezamierzonego błędu

Dobra praktyka naukowa 3PhD-03/15 1. Podstawowe zasady pracy naukowej: - adekwatność i standaryzacja metod, - skrupulatne dokumentowanie wyników, - sceptycyzm wobec własnych rezultatów, - uczciwe uznawanie należnego udziału współpracowników, konkurentów i poprzedników, - rzetelne ocenianie innych. 2. Właściwe kierownictwo i współpraca w zespołach naukowych. 3. Szczególne uwzględnianie potrzeb młodych badaczy. 4. Zabezpieczanie i przechowywanie wyników badań. 5. Przestrzeganie zasad autorstwa publikacji naukowych. Dobra praktyka naukowa

Dobra praktyka naukowa 3PhD-03/16 6. Unikanie konfliktu interesów: > przy ocenie innych - gdy występuje powiązanie osoby oceniającej z poddawaną ocenie jednostką, - gdy występuje powiązanie członka organu przyznającego środki z jednostką, której te środki są przyznawane, - gdy na wynik oceny mogą wpłynąć jakiekolwiek okoliczności inne niż obiektywna, merytoryczna i kompetentna analiza. - gdy sam fakt dokonywania oceny, niezależnie od jej wyniku, przysparza korzyści, a oceniający nie posiada kompetencji wystarczających do rzetelnej analizy. Najczęstszym przypadkiem takich okoliczności jest możliwość, że oceniający lub osoby mu bliskie odniosą korzyść z określonego wyniku oceny. Dobra praktyka naukowa

Dobra praktyka naukowa 3PhD-03/17 6. Unikanie konfliktu interesów (c.d.): > przy własnej pracy naukowej - gdy osoba zatrudniona w instytucji prowadzącej badania na zlecenie organizacji biznesowych lub w obszarze transferu technologii sama prowadzi działalność biznesową, lub ma finansowe udziały w przedsiębiorstwie w obszarach swojej kompetencji, a w szczególności: - gdy powiązania finansowe prowadzącego badania ze sponsorem badań mogą doprowadzić do stronniczości w prowadzeniu tych badań lub w raportowaniu wyników - gdy określony wynik pracy może przynieść dodatkową korzyść (oprócz zwykłego wynagrodzenia) jej wykonawcy lub osobom mu bliskim, - gdy sama praca, niezależnie od wyniku, przysparza korzyści (np. zatrudnienie lub płatne zlecenie) wykonawcy lub osobom mu bliskim, podczas gdy on sam nie posiada kompetencji wystarczających do rzetelnego wykonania tej pracy, - gdy zakup urządzeń, materiałów czy usług niezbędnych do prowadzenia badań następuje w firmach z którymi prowadzący badania, lub osoba mu bliska ma powiązania finansowe, własnościowe lub menadżerskie, - gdy wykorzystuję się pracę studentów, doktorantów lub innych podległych osób, lub wyposażenie jednostki do pracy na rzecz firmy, z którą prowadzący badnia lub bliska mu osoba ma powiązania finansowe, własnościowe lub menadżerskie. Dobra praktyka naukowa

Reguły postępowania wg Kodeksu Etyki Pracownika Nauk. 3PhD-03/18 Sumienność w prezentowaniu celów i intencji zamierzonych czy prowadzonych badań, w przedstawianiu metod i procedur badawczych oraz interpretacji uzyskanych wyników, a także w przekazywaniu informacji na temat możliwych zagrożeń oraz dobrze uzasadnionych, niepochopnych przewidywaniach odnośnie możliwych zastosowań i korzyści. Wiarygodność w prowadzeniu badań, krytycyzm wobec własnych rezultatów, skrupulatność, troska o szczegóły i pieczołowitość w uzyskiwaniu, zapisywaniu i przechowywaniu danych oraz w przedstawianiu wyników badań; także niewykorzystywanie własnego naukowego autorytetu przy wypowiadaniu się poza obszarem własnej kompetencji. Obiektywizm – opieranie interpretacji i wniosków wyłącznie na faktach, sprawdzalnym rozumowaniu i danych, które są możliwe do potwierdzenia przez innych. Reguły postępowania wg Kodeksu Etyki Pracownika Nauk.

Reguły postępowania wg Kodeksu Etyki Pracownika Nauk. 3PhD-03/19 Bezstronność w podejściu do badanego lub prezentowanego problemu czy zjawiska w przekazywaniu wiedzy. Niezależność od zewnętrznych wpływów na prowadzenie badań, zarówno wobec zlecających badania czy ekspertyzy, jak też wpływów ze strony politycznych, ideologicznych lub biznesowych grup nacisku. Otwartość w dyskusjach na temat własnych badań z innymi naukowcami, co stanowi jeden z kluczowych warunków postępu w nauce oraz w przyczynianiu się do gromadzenia wiedzy przez publikowanie tych wyników, jak również w uczciwym przekazywaniu tej wiedzy ogółowi społeczeństwa. Przejrzystość w zakresie zbierania, analizowania i interpretowania danych, co wymaga aby dane doświadczalne były właściwie przechowywane i po opublikowaniu stały się dostępne. Reguły postępowania wg Kodeksu Etyki Pracownika Nauk.

Reguły postępowania wg Kodeksu Etyki Pracownika Nauk. 3PhD-03/20 Odpowiedzialność przejawiana wobec uczestników badań oraz obiektów badań, w tym również wobec środowiska czy dóbr kultury. Badania, których przedmiotem jest żywa istota mogą być prowadzone jedynie wówczas, kiedy jest to niezbędne oraz zawsze z poszanowaniem godności człowieka i praw zwierząt, na podstawie zgody wyrażonej przez odpowiednie komisje bioetyczne. Rzetelność w uznawaniu osiągnięć naukowych tych, którym się ono rzeczywiście należy, wyrażająca się poprzez właściwe podawanie źródeł i uczciwe uznawanie udziału należnego innym badaczom, niezależnie od tego czy są to współpracownicy, konkurencji czy poprzednicy. Troska o przyszłe pokolenia naukowców przejawiająca się wpajaniem swoim uczniom i podopiecznym obowiązujących standardów oraz norm etycznych. Reguły postępowania wg Kodeksu Etyki Pracownika Nauk.

Reguły postępowania wg Kodeksu Etyki Pracownika Nauk. 3PhD-03/21 Odwaga w sprzeciwianiu się poglądom sprzecznym z wiedzą naukową oraz praktykom niezgodnym z zasadami rzetelności naukowej. Reguły postępowania wg Kodeksu Etyki Pracownika Nauk.

Standardy dotyczące procedur badawczych 3PhD-03/22 1. Wszystkie badania powinny być prowadzone skrupulatnie, z zachowaniem koniecznej ostrożności. Powinny być poprzedzone analizą towarzyszącego im ryzyka oraz skutków, jakie wyniki badań wywierać mogą na społeczeństwo i środowisko. 2. Podczas ubiegania się o fundusze na badania powinno się składać realne obietnice i dokładać wszelkich starań dla zrealizowania deklarowanych celów. 3. W przypadku badań prowadzonych na ludziach należy dbać o zachowanie godności człowieka i okazywać im szacunek uwzględniając wiek, płeć, kulturę, religię, przynależność etniczną czy pochodzenie społeczne. 4. Badania z udziałem człowieka należy prowadzić zgodnie z przyjętymi zasadami Deklaracji Helsińskiej, Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Konwencji o Prawach Człowieka i Biomedycynie Rady Europy, a także innymi szczegółowymi wytycznymi, jak np. prawa farmaceutycznego i dyrektywy Komisji Europejskiej dotyczącej badań klinicznych. 5. Szczególne obiekty badań takie, jak organizmy żywe, dobra kultury i środowisko naturalne powinny być traktowane z należnym im poszanowaniem i troską. Standardy dotyczące procedur badawczych

Standardy dotyczące procedur badawczych 3PhD-03/23 6. Zdrowie, bezpieczeństwo oraz dobro zarówno współpracowników jak i innych osób nie związanych z prowadzonymi badaniami nie mogą być zagrożone. 7. Badacze powinni być świadomi potrzeby wyważonego gospodarowania środkami przeznaczonymi na badania. Oznacza to efektywne i oszczędne zarządzanie zasobami (finansowymi i innymi) oraz minimalizację odpadów i strat. 8. Zleceniodawcy lub sponsorzy badań powinni być uświadomieni o etycznych i prawnych zobowiązaniach, które wiążą naukowców oraz wynikających z tego ewentualnych ograniczeń, jak również o zasadniczym znaczeniu publikowania wyników badań. 9. W szczególnych, uzasadnionych innymi przepisami przypadkach, naukowiec powinien uszanować poufność danych lub wyników badań, jeśli takie wymagania stawiane są przez zleceniodawcę lub pracodawcę. ZO PAN (2012) Standardy dotyczące procedur badawczych

Schemat procesu badawczego 3PhD-03/24 Przykład (zbiorczej) planowej struktury aparatu naukowego stanowiącego podbudowę procesu badawczego w sferze: - umiejętności - wiedzy - postawy - meta-przyswajania wiadomości (organizacja) Schemat procesu badawczego

3PhD-03/25

3PhD-03/26 Barełkowski, R.: 2014 (w przygotowaniu), Proces projektowy jako przykład practice-based research, w R. Barełkowski (ed.), Projektowanie architektury a projekcja rzeczywistości, Wydawnictwo Exemplum, Poznań, 9-19. Dunin-Woyseth, H. and Michl, J.: 2001, Towards a Disciplinary Identity of the Making Professions, The Oslo Millenium Reader, Oslo School of Architecture, Oslo. Kaiser, M.: 2000, Hva er vitenskap? / What is Science?, Universiteitsforlaget, Oslo. National Science and Technology Council (NSTC): 1999, Proposed Federal Policy on Research Misconduct, Office of Science and Technology, Washington DC. Zespół Etyki w Nauce przy Ministrze Nauki (ZENMN): 2004, Dobra praktyka badań naukowych. Rekomendacje, dokument z 25 maja 2004. Zgromadzenie Ogólne Polskiej Akademii Nauk (ZO PAN): 2012, Kodeks Etyki Pracownika Naukowego, załącznik do uchwały nr 10/2012 ZO PAN z dnia 13 grudnia 2012 roku, Komisja do spraw etyki w nauce, Warszawa. Bibliografia