PARP w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 Paulina Zadura-Lichota Dyrektor Departament Rozwoju Przedsiębiorczości i Innowacyjności PARP PARP w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 Open Day Wojewódzkie Centrum Przedsiębiorczości Łódź, 12 marca 2015 r.

Przedsiębiorcy i ich projekty z osi 4 PO IG Obszary wsparcia w perspektywie 2014-2020 PARP Działalność rozwojowa i nnowacyjna Usługi pro-innowacyjne dla biznesu Internacjo- nalizacja Start-up’y Klastry Rozwój kadr

PARP w nowych programach operacyjnych 2014-2020 PO Inteligentny Rozwój 1,94 mld euro PO Polska Wschodnia 1,64 mld euro PO Wiedza Edukacja Rozwój 90 mln euro

PARP w PO IR Internacjonalizacja przedsiębiorstw Usługi proinnowacyjne Prace rozwojowe, wdrożenia innowacji Animacja współpracy, testowanie instrumentów Internacjonalizacja przedsiębiorstw Usługi proinnowacyjne Inkubacja i akceleracja przedsiębiorstw Udziałowe/dłużne finansowanie rozwoju firm www.flickr.com

PARP w PO IR – II Oś Działanie Typ beneficjenta ostatecznego Forma wsparcia Proponowana alokacja w mln euro Wsparcie ochrony własności przemysłowej przedsiębiorcy dotacja 47,62 Bony na innowacje 80,67 Rozwój innowacyjnych usług dla biznesu 43,58 Umiędzynarodowienie Krajowych Klastrów Kluczowych (KKK) 33,25 INNO_LAB 100,0 PARP jest przewidywana jako instytucja wdrażająca do wybranych działań przede wszystkim w ramach osi II i III. Przedstawione poniżej instrumenty wsparcia są merytorycznie zbieżne z zapisami projektu PO IR w zakresie wspomnianych osi, a ich szczegółowy zakres jest przedmiotem dyskusji z MG i MR. Ponadto trwają negocjacje z KE…… Badania na rynek (Wsparcie wdrożeń wyników prac B+R w przedsiębiorstwach.) (z prezentacji MIR z 24 czerwca br.) Wsparcie będzie udzielane na działania inwestycyjne związane z wdrożeniem wyników własnych bądź zakupionych prac B+R, w uzasadnionych przypadkach także na prace rozwojowe związane z dostosowaniem posiadanej technologii i niezbędne do realizacji wdrożenia. Szczególnie preferowane będą projekty dotyczące krajowych inteligentnych specjalizacji. Minimalna wartość projektu to 10 mln zł kosztów całkowitych. Część projektu polegająca na pracach rozwojowych, dofinansowanie : • Maksimum: 5 mln PLN. • Minimum: nie dotyczy Część wdrożeniowa, dofinansowanie: • Maksimum: 10 mln PLN. Tworzenie warunków infrastrukturalnych dla prowadzenia działalności B+R przez przedsiębiorstwa W ramach instrumentu przewiduje się wsparcie tworzenia i rozwoju infrastruktury B+R przedsiębiorstw poprzez inwestycje w aparaturę, sprzęt i technologie, która służyć będzie prowadzeniu prac badawczo-rozwojowych na rzecz tworzenia innowacyjnych produktów i usług. Wsparcie przeznaczone będzie dla przedsiębiorców lub konsorcjów przedsiębiorców. Przewiduje się dwa typy projektów: dofinansowanie inwestycji przedsiębiorców prowadzących do powstania lub rozwinięcia działalności B+R w przedsiębiorstwie, tworzenie lub rozwój dużych centrów badawczo-rozwojowych na potrzeby przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw. Koszty kwalifikowane: koszty inwestycji w rzeczowe aktywa trwałe lub wartości niematerialne i prawne Pierwszy typ projektów: Minimalna wielkość projektu – 2 mln zł kosztów całkowitych Maksymalna wielkość projektu – 10 mln zł kosztów całkowitych Drugi typ projektów: Minimalna wielkość projektu – ponad 10 mln zł kosztów całkowitych PARTNER – otwarte innowacje w przedsiębiorstwach – możliwość organizacji pilotaży na co najmniej dwa schematy – potrzeba wychodząca od MSP, potrzeba wychodząca od dużej firmy, projekty dla firm działających w łańcuchu wartości. PARP analizuje w tym momencie różne podejścia do tego działania. Instrument ma na celu wsparcie MSP w rozwijaniu działalności innowacyjnej poprzez pozyskiwanie i dalsze wykorzystywanie wiedzy technologicznej udostępnianej przez duże/średnie przedsiębiorstwa, które dysponują własnymi, oryginalnymi rozwiązaniami. Działanie składa się z dwóch etapów: Etap I. Wybór brokerów realizujących usługi doradcze na rzecz MSP i ogłoszenie naboru wniosków dla MSP „Identyfikacja potrzeb technologicznych” - Projekt pozakonkursowy Etap II. Nabór wniosków dla MSP na innowacyjny projekt Przedsiębiorca sektora MSP składa wniosek do PARP na: • zakup rozwiązań technologicznych określonych w Etapie I (zakup praw do patentów i wzorów użytkowych, jak i zakup licencji oraz nieopatentowanej wiedzy technicznej); • prace rozwojowe i wdrożeniowe w zakresie pozyskanych rozwiązań technologicznych. Warunkiem pozyskania wsparcia w ramach Etapu II jest zobowiązanie wnioskodawcy do wdrożenia w praktyce gospodarczej nabytych rozwiązań technologicznych. Proponowana alokacja: 50 mln euro (na wsparcie I i II etapu)

PARP w PO IR – III Oś Działanie Typ beneficjenta ostatecznego Forma wsparcia Proponowana alokacja w mln euro Badania na rynek MSP dotacja 1047,89 Polskie mosty technologiczne 10,0 Wsparcie promocji oraz internacjonalizacja innowacyjnych przedsiębiorstw 90,0 STARTER – akceleracja nowopowstałych przedsiębiorstw Fundusze kapitału zalążkowego, pośrednio przedsiębiorcy instrument finansowy 180,64 BIZ_NEST - syndykaty Sieci aniołów biznesu, pośrednio przedsiębiorcy 58,20 Fundusz Innowacji 129,74 4 Stock 6,35 PARP jest przewidywana jako instytucja wdrażająca do wybranych działań przede wszystkim w ramach osi II i III. Przedstawione poniżej instrumenty wsparcia są merytorycznie zbieżne z zapisami projektu PO IR w zakresie wspomnianych osi, a ich szczegółowy zakres jest przedmiotem dyskusji z MG i MR. Ponadto trwają negocjacje z KE…… Badania na rynek (Wsparcie wdrożeń wyników prac B+R w przedsiębiorstwach.) (z prezentacji MIR z 24 czerwca br.) Wsparcie będzie udzielane na działania inwestycyjne związane z wdrożeniem wyników własnych bądź zakupionych prac B+R, w uzasadnionych przypadkach także na prace rozwojowe związane z dostosowaniem posiadanej technologii i niezbędne do realizacji wdrożenia. Szczególnie preferowane będą projekty dotyczące krajowych inteligentnych specjalizacji. Minimalna wartość projektu to 10 mln zł kosztów całkowitych. Część projektu polegająca na pracach rozwojowych, dofinansowanie : • Maksimum: 5 mln PLN. • Minimum: nie dotyczy Część wdrożeniowa, dofinansowanie: • Maksimum: 10 mln PLN. Tworzenie warunków infrastrukturalnych dla prowadzenia działalności B+R przez przedsiębiorstwa W ramach instrumentu przewiduje się wsparcie tworzenia i rozwoju infrastruktury B+R przedsiębiorstw poprzez inwestycje w aparaturę, sprzęt i technologie, która służyć będzie prowadzeniu prac badawczo-rozwojowych na rzecz tworzenia innowacyjnych produktów i usług. Wsparcie przeznaczone będzie dla przedsiębiorców lub konsorcjów przedsiębiorców. Przewiduje się dwa typy projektów: dofinansowanie inwestycji przedsiębiorców prowadzących do powstania lub rozwinięcia działalności B+R w przedsiębiorstwie, tworzenie lub rozwój dużych centrów badawczo-rozwojowych na potrzeby przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw. Koszty kwalifikowane: koszty inwestycji w rzeczowe aktywa trwałe lub wartości niematerialne i prawne Pierwszy typ projektów: Minimalna wielkość projektu – 2 mln zł kosztów całkowitych Maksymalna wielkość projektu – 10 mln zł kosztów całkowitych Drugi typ projektów: Minimalna wielkość projektu – ponad 10 mln zł kosztów całkowitych PARTNER – otwarte innowacje w przedsiębiorstwach – możliwość organizacji pilotaży na co najmniej dwa schematy – potrzeba wychodząca od MSP, potrzeba wychodząca od dużej firmy, projekty dla firm działających w łańcuchu wartości. PARP analizuje w tym momencie różne podejścia do tego działania. Instrument ma na celu wsparcie MSP w rozwijaniu działalności innowacyjnej poprzez pozyskiwanie i dalsze wykorzystywanie wiedzy technologicznej udostępnianej przez duże/średnie przedsiębiorstwa, które dysponują własnymi, oryginalnymi rozwiązaniami. Działanie składa się z dwóch etapów: Etap I. Wybór brokerów realizujących usługi doradcze na rzecz MSP i ogłoszenie naboru wniosków dla MSP „Identyfikacja potrzeb technologicznych” - Projekt pozakonkursowy Etap II. Nabór wniosków dla MSP na innowacyjny projekt Przedsiębiorca sektora MSP składa wniosek do PARP na: • zakup rozwiązań technologicznych określonych w Etapie I (zakup praw do patentów i wzorów użytkowych, jak i zakup licencji oraz nieopatentowanej wiedzy technicznej); • prace rozwojowe i wdrożeniowe w zakresie pozyskanych rozwiązań technologicznych. Warunkiem pozyskania wsparcia w ramach Etapu II jest zobowiązanie wnioskodawcy do wdrożenia w praktyce gospodarczej nabytych rozwiązań technologicznych. Proponowana alokacja: 50 mln euro (na wsparcie I i II etapu)

inno_LAB laboratorium animacji i badań

Miejsce testowania innowacyjnych biznesów inno_LAB należy rozumieć jako platformę współpracy i centrum animowania usług łączących biznes, administrację i naukę. Jednak przede wszystkim stawiamy na przedsiębiorców… Miejsce spotkań Miejsce spotkań Miejsce pracy dla biznesu Miejsce testowania innowacyjnych pomysłów biznesowych Miejsce testowania innowacyjnych biznesów Miejsce pracy

PARP w PO PW Program Operacyjny Polska Wschodnia 2014-2020 stanowi kontynuację Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013. Jego celem jest wzrost konkurencyjności i innowacyjności makroregionu Polski Wschodniej. Program będzie się koncentrował na wspieraniu tych działań, które sprzyjając rozwojowi, zmianom strukturalnym i wzrostowi konkurencyjności Polski Wschodniej odnoszą się do ponadregionalnych problemów i potencjałów. Program realizuje cele tematyczne 3, 4 i 7. PARP została wskazana przez MIR jako Instytucja Pośrednicząca dla całego Programu, z wyłączeniem działania 1.5 (Produkty turystyczne) gdzie instytucją pośredniczącą ma być Polska Organizacja Turystyczna oraz osi III, gdzie Instytucją Pośredniczącą ma być CUPT. Program dzieli się na 4 osie priorytetowych: Oś 1. Przedsiębiorcza Polska Wschodnia; Oś 2. Nowoczesna infrastruktura transportowa; Oś 3. Ponadregionalna infrastruktura kolejowa; Oś 4. Pomoc techniczna

PARP w PO PW PARP w PO PW – Oś I Działanie Typ beneficjenta Forma wsparcia Proponowana alokacja w mln euro Platformy startowe MSP dotacja 200,0 Wsparcie internacjonalizacji MSP 115,5 Wsparcie ponadregionalnych powiązań kooperacyjnych: 1.3.1 Wdrażanie innowacji przez MSP 1.3.2 Sieciowe produkty turystyczne 1.3.1 (100,3) 1.3.2 (160,0) Wsparcie procesów wzorniczych 144,2 Program Operacyjny Polska Wschodnia stanowi kontynuację PO RPW. Jego celem jest wzrost konkurencyjności i innowacyjności makroregionu Polski Wschodniej. Program będzie się koncentrował na wspieraniu tych działań, które sprzyjając rozwojowi, zmianom strukturalnymi wzrostowi konkurencyjności Polski Wschodniej odnoszą się do ponadregionalnych problemów i potencjałów. Program realizuje cele tematyczne 3, 4 i 7. Alokacja na Program wynosi ok. 2 mld euro.   W PO PW NIE MA WSPARCIA DLA DUZYCH FIRM (!)

Nowoczesna infrastruktura transportowa PARP w PO PW – Oś II Nowoczesna infrastruktura transportowa Działanie 2.1 Wsparcie zrównoważonego transportu miejskiego (440,11 mln euro) Działanie 2.2 Infrastruktura drogowa (476,05 euro) Działanie 2.1 Wsparcie zrównoważonego transportu miejskiego W celu stworzenia zrównoważonego systemu transportowego niezbędne jest wspieranie alternatywnych form transportu w stosunku do transportu indywidualnego, dlatego też preferowane będą projekty, dzięki którym nastąpi: skrócenie czasu podróży funkcjonującą komunikacją miejską (autobusową, trolejbusową, tramwajową) oraz upłynnienie ruchu na obszarach objętych kongestią; integracja infrastrukturalna funkcjonujących na obszarze miejskim i podmiejskim ekologicznych  form transportu szynowego (kolej aglomeracyjna, tramwaj) oraz innego (trolejbus, autobus); dogodne powiązanie transportu publicznego z indywidualną komunikacją rowerową i pieszą (tzw. łańcuchy ekomobilności) oraz samochodową; promocja przyjaznego środowisku zrównoważonego systemu transportu publicznego (m.in. przez zakup niskoemisyjnego taboru: autobusowego, trolejbusowego i tramwajowego, dostosowanego do potrzeb osób niepełnosprawnych). W ramach PI 4e realizowane będą kompleksowe projekty w zakresie tworzenia nowych bądź rozbudowy istniejących ekologicznych zintegrowanych sieci transportu miejskiego, obejmujące m.in. takie zadania jak: budowa/przebudowa sieci autobusowych, trolejbusowych i tramwajowych,, wraz z zakupem niskoemisyjnego taboru ,, budowa/przebudowa niezbędnej infrastruktury na potrzeby komunikacji miejskiej, w tym intermodalnych dworców przesiadkowych, wdrożenie nowych/rozbudowa lub modernizacja istniejących systemów telematycznych na potrzeby komunikacji miejskiej. Działanie 2.2 Infrastruktura drogowa (KE nie chce się zgodzić na to działanie) Wsparcie zostanie przeznaczone na poprawę układów transportowych 5 miast wojewódzkich na zasadach przewidzianych w Umowie Partnerstwa. Planuje się inwestycje w zakresie infrastruktury drogowej, zapewniające połączenie z siecią dróg krajowych. Przewiduje się również inwestycje w zakresie dróg co najmniej wojewódzkich w mieście i jego obszarze funkcjonalnym, zapewniające włączenie do systemu dróg krajowych lub sieci TEN-T (Trans-European Transport Networks ) oraz wypełniające luki w sieci dróg pomiędzy ośrodkami wojewódzkimi oraz miastami nie będącymi stolicami województw (regionalnymi i subregionalnymi), dzięki czemu zapewniony zostanie dostęp do ośrodków pełniących funkcje rynków pracy istotne w skali regionu.

PARP w PO Wiedza, Edukacja, Rozwój (POWER) Jeśli chodzi o działania PARP w PO WER to nic diametralnego się nie zmienia. Nadal PARP będzie wspierał rozwój przedsiębiorczości i te działania w zakresie wiedzy, edukacji i rozwoju, które będą wpływały na zakładanie i umacnianie działalności przedsiębiorstw. Zmienią się natomiast sposoby, mechanizm i warunki wspierania osób i przedsiębiorstw ze środków europejskich w zakresie rozwoju kapitału ludzkiego. Wsparcie zostanie ograniczone do sektora MSP, zapewnione zostaną jednolite standardy świadczenia usług na rzecz tego sektora i będą to wyłącznie usługi doradcze i szkoleniowe. W PO WER, PARP będzie skupiał się na tworzeniu i rozwijaniu ram instytucjonalnych wsparcia poprzez: Rejestr Usług Rozwojowych, Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji oraz Rady ds. kompetencji.

PO Wiedza, Edukacja, Rozwój (POWER) Celem programu jest rozwój kompetencji i umiejętności, włączenia społecznego oraz dobrego rządzenia. Program dzieli się na pięć osi priorytetowych: Oś 1. Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji Oś 2. Szkolnictwo wyższe dla gospodarki i rozwoju Oś 3. Osoby młode na rynku pracy Oś 4. Innowacje społeczne i współpraca międzynarodowa Oś 5. Pomoc techniczna PARP będzie jedną z Instytucji Pośredniczących oraz beneficjentem PO WER

PARP w POWER Działanie Opis 2.2. Wsparcie na rzecz zarządzania strategicznego przedsiębiorstw Konkursy na szkolenia i doradztwo 2.3. Zapewnienie jakości i dostępności usług rozwojowych świadczonych na rzecz przedsiębiorców i pracowników Rozwój i utrzymanie ogólnopolskiego Rejestru Usług Rozwojowych 2.11. Zapewnienie funkcjonowania Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji Prowadzenie Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji 2.12. Zwiększenie wiedzy o potrzebach kwalifikacyjno-zawodowych Rada Programowa ds. kompetencji Monitorowanie potrzeb przedsiębiorstw i pracowników PRIORYTET INWESTYCYJNY 8V Przystosowanie pracowników, przedsiębiorstw i przedsiębiorców do zmian Wzrost liczby MMSP wykorzystujących wsparcie partnerów społecznych przy realizacji działań wspierających rozwój przedsiębiorstwa, w tym pozwalających na efektywne wykorzystanie podmiotowych systemów finansowania w regionach Wzrost liczby przedsiębiorstw, których pracownicy nabyli kompetencje w obszarach pozwalających na zdobycie przewagi konkurencyjnej na rynku Zapewnienie dostępności i jakości usług rozwojowych świadczonych na rzecz przedsiębiorców i pracowników PRIORYTET INWESTYCYJNY 10III Wyrównywanie dostępu do uczenia się przez całe życie o charakterze formalnym, nieformalnym i pozaformalnym wszystkich grup wiekowych, poszerzanie wiedzy, podnoszenie umiejętności i kompetencji siły roboczej oraz promowanie elastycznych ścieżek kształcenia, w tym poprzez doradztwo zawodowe i potwierdzanie nabytych kompetencji Zapewnienie funkcjonowania Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji zawierającego wszystkie pełne kwalifikacje Zwiększenie wiedzy o potrzebach kwalifikacyjno-zawodowych w poszczególnych sektorach gospodarki Podniesienie jakości zarządzania rozwojem przedsiębiorstw: realizacja działań budujących świadomość właścicieli i kadry zarządzającej MMSP na temat korzyści z zarządzania rozwojem (w tym zarządzania strategicznego i zarządzania zasobami ludzkimi) oraz zachęcających do podjęcia działań w tym zakresie (alokacja: 152 mln PLN), opracowanie, przetestowanie (pilotaże) i upowszechnienie efektywnych modeli rozwoju z samozatrudnienia do przedsiębiorcy-pracodawcy (alokacja: 35 mln PLN), wsparcie na rzecz zwiększenia udziału MMŚP w rynku zamówień publicznych, w tym działania edukacyjne, badawcze i informacyjne adresowane do przedsiębiorców i przedstawicieli administracji publicznej. (alokacja: 10 mln PLN) wypracowanie i wdrożenie efektywnych rozwiązań systemowych wspierających rozwój przedsiębiorstw w branżach i sektorach istotnych z punktu widzenia rozwoju gospodarczego kraju oraz realizacja działań mających na celu zapewnienie szerokiego dostępu do wiedzy w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej (platforma szkoleń e-learning) (alokacja: 145 mln PLN) Zwiększenie efektywności systemu wczesnego ostrzegania i szybkiego reagowania przedsiębiorstw na zmiany gospodarcze: prowadzenie cyklicznych badań pozwalających prognozować zmiany dynamiki kluczowych trendów mikro- i makroekonomicznych, zachodzących na poziomie określonych branż gospodarczych, sektorów i obszarów geograficznych (wczesne ostrzeganie) (alokacja: 7,2 mln PLN) stworzenie systemowych narzędzi zapobiegania sytuacjom kryzysowym w przedsiębiorstwach, które odczuwają negatywne skutki zmiany gospodarczej (szybkie reagowanie); realizacja działań budujących świadomość przedsiębiorców, w szczególności sektora MMŚP, w zakresie korzyści i sposobów przewidywania i radzenia sobie z sytuacjami kryzysowymi oraz racjonalnego podejścia do zagadnienia porażki biznesowej; realizacja działań niwelujących negatywne stereotypy związane z porażką biznesową (alokacja: 12 mln PLN) Stworzenie warunków dla współpracy przedsiębiorców ze szkołami i placówkami edukacyjnymi różnego typu i szczebla w procesie kształcenia i egzaminowania, ukierunkowanych na zapewnienie wykwalifikowanych kadr gospodarki (alokacja 252 mln PLN): włączenie pracodawców w system identyfikacji i prognozowania potrzeb kwalifikacyjno-zawodowych na rynku pracy, zwłaszcza w ujęciu sektorowym, w tym stworzenie i wsparcie funkcjonowania Rady Programowej ds. kompetencji oraz sektorowych rad ds. kompetencji; rozwój współpracy szkół i placówek kształcenia i szkolenia zawodowego z ich otoczeniem; modernizacja treści i metod kształcenia i szkolenia zawodowego z udziałem pracodawców; prowadzenie badań pozwalających na identyfikację i prognozowanie potrzeb kwalifikacyjno-zawodowych na rynku pracy przy udziale pracodawców; Rozwój kształcenia przez całe życie przez budowę krajowego systemu kwalifikacji (alokacja 195 mln PLN): rozwój krajowego systemu kwalifikacji, w tym włączenie kwalifikacji nabywanych w drodze uczenia się pozaformalnego do zintegrowanego rejestru kwalifikacji; promocja systemu kwalifikacji opartego o Polską Ramę Kwalifikacji wśród przedsiębiorców i osób uczących się; działania systemowe wspierające rozwój instytucji walidujących, tj. nadających kwalifikacje wynikające z osiągnięcia przez osobę uczącą się odpowiednich kompetencji w ramach edukacji pozaformalnej; działania systemowe wspierające rozwój instytucji zewnętrznego zapewniania jakości dla kwalifikacji nabywanych w wyniku uczenia się pozaformalnego, współpraca z sektorowymi radami ds. kompetencji stanowiącymi element aktywizacji przedsiębiorców na rzecz współpracy z systemem kwalifikacji, w tym budowanie sektorowych ram kwalifikacji zintegrowanych z PRK ; prowadzenie Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji. Poprawa dostępności, jakości i adekwatności usług rozwojowych świadczonych na rzecz przedsiębiorstw i ich pracowników (alokacja: 235 mln PLN): monitorowanie potrzeb przedsiębiorstw i pracowników w kontekście zapotrzebowania na usługi rozwojowe przyczyniające się do poprawy sytuacji przedsiębiorstwa lub jego rozwoju; stworzenie i upowszechnienie narzędzi diagnozowania potrzeb rozwojowych MMSP i ich pracowników oraz monitorowanie we współpracy z samorządami województw ich funkcjonowania, w tym budowa postaw prorozwojowych przedsiębiorców nakierowanych na funkcjonowanie w oparciu o średnio i długookresowe strategie rozwoju; budowa i funkcjonowanie Rejestru Usług Rozwojowych; opracowanie, przetestowanie (pilotaże) i wdrożenie we współpracy z samorządami województw usług rozwojowych dla MMSP i ich pracowników: które nie były do tej pory oferowane na rynku których jakość, jeżeli są oferowane na rynku, nie jest zadawalająca’ podniesienie efektywności podmiotów świadczących usługi rozwojowe w celu poprawy świadczonych usług.

Dziękuję za uwagę Dziękuję za uwagę PARP ul. Pańska 81/83, Warszawa www.parp.gov.pl