Uczeń z niepełnosprawnością w systemie oświaty – regulacje prawne „Jestem mamą. Nie rehabilitantką. Jestem tatą. Nie terapeutą. Rodzice dzieci z niepełnosprawnościami a rynek pracy” Uczeń z niepełnosprawnością w systemie oświaty – regulacje prawne Kraków, 13 października 2014 r.

Regulacje prawne ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty akty wykonawcze do ustawy - rozporządzenia ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania ustawa z dnia 15 czerwca 2012 r. o ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r.

Regulacje prawne rozporządzenie MEN z 30 kwietnia 2013 r. w sprawie udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. poz. 532) rozporządzenie MEN z 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz ośrodkach (Dz. U. z 2014 r. poz. 392), rozporządzenie MEN z 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 414), rozporządzenie MEN z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz szkół publicznych (Dz. U. Nr 61, poz. 624, z późn. zm.) rozporządzenie MEN z 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562, z późn. zm.) rozporządzenie MEN z 12 maja 2011 r. w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych (Dz. U. Nr 109, poz. 631) rozporządzenie MEN z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. poz.204) rozporządzenie MEN z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych (Dz. U. poz. 199) rozporządzenie MEN z dnia 8 marca 2013 r. w sprawie organizacji kształcenia oraz warunków i form realizowania specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych w szkołach specjalnych zorganizowanych w podmiotach leczniczych i jednostkach pomocy społecznej (Dz. U. poz. 380) rozporządzenie MEN z dnia 23 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim (Dz. U. poz. 529) rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 października 2013 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (Dz. U. poz. 1257) rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2014 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży (Dz.U. poz. 1157) Prace legislacyjne: rozporządzenie w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych

Ustawa o systemie oświaty System oświaty zapewnia: możliwość specjalnej organizacji nauki i metod pracy (kształcenia specjalnego) w różnych formach: ogólnodostępnych, integracyjnych, specjalnych prawo rodziców (opiekunów prawnych) do wyboru formy kształcenia i szkoły (ośrodka) zindywidualizowany proces kształcenia - dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów zajęcia rewalidacyjne i pomoc psychologiczno-pedagogiczną *ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) 4

Uczeń niepełnosprawny w edukacji wczesne wspomaganie rozwoju dzieci możliwość odroczenia realizacji obowiązku szkolnego kształcenie specjalne - od wychowania przedszkolnego do szkoły ponadgimnazjalnej dostosowanie wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb ucznia realizacja indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych możliwość przedłużenia okresu kształcenia na każdym etapie edukacyjnym w każdym typie szkoły – dla uczniów niepełnosprawnych prawo do wydłużonego procesu kształcenia odrębna podstawa programowa dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym

Organizacja kształcenia specjalnego Kształcenie specjalne* jest organizowanie na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, wydanego (na wniosek rodziców/opiekunów prawnych dziecka lub pełnoletniego ucznia) przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną, w tym publiczną poradnię specjalistyczną. Orzeczenie zawiera: diagnozę poziomu rozwoju dziecka/ucznia, zalecane formy kształcenia, formy rewalidacji, formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej. * art. 71b ustawy o systemie oświaty 6

Kształcenie specjalne Kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci/uczniów wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy: niepełnosprawnych: niesłyszących i słabosłyszących, niewidomych i słabowidzących, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, z niepełnosprawnościami sprzężonymi. niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. 7

Kształcenie specjalne dzieci/uczniów niepełnosprawnych może być organizowane: we wszystkich typach szkół: w szkołach podstawowych, w gimnazjach, w szkołach ponadgimnazjalnych; we wszystkich rodzajach przedszkoli i szkół: ogólnodostępnych, ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi, ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi, integracyjnych, specjalnych; oraz w ośrodkach: SOSW - specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych SOW - specjalnych ośrodkach wychowawczych, ORW - ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych. Decyzja dotycząca rodzaju przedszkola, szkoły, ośrodka należy do rodzica (opiekuna prawnego) dziecka ! 8

Zapewnienie dziecku/uczniowi kształcenia specjalnego starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego w: szkole specjalnej, ośrodku, szkole ponadgimnazjalnej jednostka samorządu terytorialnego właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, do której zadań własnych należy prowadzenie przedszkoli lub szkół w: przedszkolu, w tym specjalnym, szkole podstawowej lub gimnazjum - ogólnodostępnych lub integracyjnych. 9

Każda szkoła (ogólnodostępna, integracyjna i specjalna) zapewnia: Zadania szkoły Każda szkoła (ogólnodostępna, integracyjna i specjalna) zapewnia: obowiązkowe i dodatkowe zajęcia edukacyjne dla niepełnosprawnych - zajęcia rewalidacyjne, dla niedostosowanych społecznie – resocjalizacyjne, dla zagrożonych niedostosowaniem społecznym – socjoterapeutyczne, pomoc psychologiczno-pedagogiczną, realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, 10

integrację ze środowiskiem rówieśniczym, Zadania szkoły Każda szkoła (ogólnodostępna, integracyjna i specjalna) zapewnia: odpowiednie warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, realizację programu nauczania oraz programu wychowawczego i profilaktyki z wykorzystaniem odpowiednich form i metod pracy, integrację ze środowiskiem rówieśniczym, przygotowanie uczniów do samodzielności w życiu dorosłym, pomoc rodzicom uczniów w zakresie doskonalenia umiejętności niezbędnych we wspieraniu rozwoju ich dzieci. 11

Liczebność oddziałów Zmniejszona liczba uczniów w oddziałach w przedszkolach i szkołach: integracyjnych: od 3 do 5 uczniów niepełnosprawnych, przy liczebności wszystkich uczniów od 15 do 20, specjalnych: zależy od rodzaju niepełnosprawności uczniów. * rozporządzenie MEN z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz szkół publicznych (Dz. U. Nr 61, poz. 624, z późn. zm.) 12

Dodatkowy nauczyciel W celu współorganizowania kształcenia specjalnego zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej: w przedszkolach i szkołach oraz oddziałach integracyjnych – obligatoryjnie, w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych - za zgodą organu prowadzącego. 13

Zajęcia rewalidacyjne W szkolnym planie nauczania należy dodatkowo uwzględnić dla uczniów niepełnosprawnych, zajęcia rewalidacyjne – co najmniej 2 godziny tygodniowo.* Rodzaj tych zajęć, a także forma ich realizacji, powinny odpowiadać indywidualnym potrzebom rozwojowym i edukacyjnym ucznia niepełnosprawnego oraz być dostosowane do jego możliwości psychofizycznych. *rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. poz. 204) 14

Podstawa programowa Uczniowie pełnosprawni oraz niepełnosprawni, których rozwój intelektualny jest prawidłowy dla wieku lub kształtuje się na poziomie upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim, realizują tę samą podstawę programową kształcenia ogólnego dla szkoły danego typu. Podstawa programowa kształcenia ogólnego określona została w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego poszczególnych typach szkół. 15

Podstawa programowa Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym realizują odrębną podstawę programową. Edukacja tych uczniów polega bowiem na integralnej realizacji funkcji dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły, z uwzględnieniem specyficznych form i metod pracy oraz zasad nauczania, opisanych przez współczesne nauki społeczno-pedagogiczne. 16

Indywidualizacja procesu kształcenia uczniów niepełnosprawnych polega na: realizacji indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych możliwości przedłużenia okresu kształcenia na każdym etapie edukacyjnym – dla uczniów niepełnosprawnych dostosowaniu wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego 17

Przedłużenie okresu nauki Dla uczniów niepełnosprawnych oraz uczniów szkół w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich można przedłużyć okres nauki na każdym etapie edukacyjnym o jeden rok, zwiększając proporcjonalnie wymiar godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych * rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. poz. 204) 18

Przedłużenie okresu nauki Prawo do wydłużonego procesu kształcenia - do ukończenia przez ucznia: - 18. roku życia - w przypadku szkoły podstawowej - 21. roku życia - w przypadku gimnazjum - 24. roku życia - w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej 19

Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny jest opracowywany przez zespół złożony z nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem. Rodzice ucznia albo pełnoletni uczeń mogą wziąć udział w opracowaniu i modyfikowaniu indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego oraz dokonaniu oceny poziomu funkcjonowania ucznia (dodano możliwość udziału pełnoletniego ucznia). W przepisach wskazano na możliwość otrzymania przez rodziców ucznia albo pełnoletniego ucznia (na ich wniosek) kopii indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego. 20

Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny określa: zakres i sposób dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia, w szczególności poprzez zastosowanie odpowiednich metod i form pracy z uczniem; zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, w tym w przypadku: działania o charakterze rewalidacyjnym - uczeń niepełnosprawny, działania o charakterze resocjalizacyjnym - uczeń niedostosowany społecznie, działania o charakterze socjoterapeutycznym - uczeń zagrożony niedostosowaniem społecznym 21

Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny formy, okres udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, działania wspierające rodziców ucznia, zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia, w przypadku ucznia gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej – także działania z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego i sposób realizacji tych działań 22

Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny w zależności od potrzeb - zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży, a w przypadku szkół ogólnodostępnych i integracyjnych – także ze specjalnymi ośrodkami szkolno-wychowawczymi, młodzieżowymi ośrodkami wychowawczymi, młodzieżowymi ośrodkami socjoterapii. zakres współpracy nauczycieli i specjalistów z rodzicami uczniów 23

Z kim przedszkole, szkoła, placówka współpracuje? rodzicami poradniami psychologiczno-pedagogicznymi placówkami doskonalenia nauczycieli innymi przedszkolami, szkołami i placówkami organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży 24 24 24

Wspomaganie przedszkoli, szkół i placówek w realizacji zadań związanych z kształceniem uczniów niepełnosprawnych Wspomaganie jest zaplanowanym działaniem realizowanym bezpośrednio w przedszkolu, szkole lub placówce, polegające na: pomocy w zakresie diagnozowania potrzeb, przedstawienia możliwych sposobów działania prowadzących do ich zaspokojenia, pomocy w realizacji zaplanowanych form wspomagania, towarzyszeniu w trakcie wprowadzanej zmiany, wspólnej oceny efektów i współpracy przy opracowaniu wniosków dotyczących podejmowanych działań i zaleceń na przyszłość;

Wspomaganie przedszkoli, szkół i placówek w realizacji zadań związanych z kształceniem uczniów niepełnosprawnych Ścisła współpraca placówek doskonalenia nauczycieli, poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz bibliotek pedagogicznych przy realizacji działań związanych z pomocą przedszkolom, szkołom i placówkom. Sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli oraz dyrektorów przedszkoli, szkół i placówek, w ramach których możliwe będzie organizowanie doskonalenia w różnych formach

Sprawdzian i egzaminy zewnętrzne, egzaminy eksternistyczne Dostosowanie warunków i form sprawdzianu i egzaminów zewnętrznych dla uczniów niepełnosprawnych polega w szczególności na: zminimalizowaniu ograniczeń wynikających z niepełnosprawności, wykorzystaniu odpowiedniego sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych, odpowiednim przedłużeniu czasu przewidzianego na przeprowadzenie sprawdzianu lub egzaminu, zapewnieniu obecności w czasie sprawdzianu lub egzaminu specjalisty z zakresu danej niepełnosprawności, jeżeli jest to niezbędne dla uzyskania właściwego kontaktu z uczniem lub absolwentem lub pomocy w obsłudze sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych.

Finansowanie kształcenia specjalnego Subwencja oświatowa na dzieci niepełnosprawne objęte wychowaniem przedszkolnym w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych zorganizowanych w szkołach podstawowych, a także innych formach wychowania przedszkolnego P32 = 4,000 dla dzieci niesłyszących, słabosłyszących, niewidomych, słabowidzących, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym lub głębokim, P40 = 9,500 dzieci z niepełnosprawnościami sprzężonymi i z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, oraz dla wychowanków ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych. 28

Finansowanie kształcenia specjalnego Dodatkowo zwiększona subwencja oświatowa na uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Wysokość subwencji oświatowej jest uzależniona od rodzaju niepełnosprawności dziecka potwierdzonej orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego przez zespół orzekający publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej.* W 2013 r. dodatkowe środki finansowe naliczone jednostkom samorządu terytorialnego wynosiły 4 935 787 tys. zł. * rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2014 (Dz. U. poz.1687) 29

Dofinansowanie podręczników szkolnych i książek pomocniczych dla uczniów niepełnosprawnych „Wyprawka szkolna” - dofinansowanie do podręczników szkolnych dostępnych na rynku dla uczniów słabowidzących, niesłyszących, z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym (pomoce dydaktyczne) z niepełnosprawnościami sprzężonymi Adaptacje w systemie Braille'a i w druku powiększonym oraz wydruk podręczników szkolnych i książek pomocniczych Adaptacje dostępne nieodpłatnie na stronie Ośrodka Rozwoju Edukacji: http://www.ore.edu.pl 2010-2013: 636 adaptacji podręczników szkolnych i książek pomocniczych 2014: 100 adaptacji

Dofinansowanie podręczników szkolnych i książek pomocniczych dla uczniów niewidomych oraz słabowidzących Dodatkowo dofinansowanie podręczników szkolnych i książek pomocniczych dla uczniów niewidomych w ramach Narodowego Programu Stypendialnego (porozumienia/umowy z organami prowadzącymi szkoły/placówki) Zapewnienie czasopism dla dzieci i młodzieży niewidomych i słabowidzących Wersje elektroniczne czasopism dostępne są do bezpłatnego pobrania na stronie Ośrodka Rozwoju Edukacji: http://www.ore.edu.pl

Współpraca z partnerami W 2012 r. zostało powołane Forum Rodziców przy Ministrze Edukacji Narodowej jako pole dialogu, umożliwiające wpływanie na kierunek polityki oświatowej przez organizacje zrzeszające rodziców uczniów. Na wniosek Rodziców w 2013 r. przygotowywany został Informator dla rodziców dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami, zawierający informacje o możliwych sposobach wsparcia dzieci i młodzieży niepełnosprawnych ich rodzin. Informator opracowywany został w Ośrodku Rozwoju Edukacji, we współpracy z Ministerstwem Zdrowia oraz Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej.

Dziękuję za uwagę Departament Zwiększania Szans Edukacyjnych e-mail: sekretariat_dzse@men.gov.pl tel. 22 34 74 228 33