- referat przeglądowy w oparciu o literaturę. Odpady pestycydowe - referat przeglądowy w oparciu o literaturę. Autor: Katarzyna Smolińska Beata Rylewicz

Spis treści: I. Źródła powstawania odpadów pestycydowych II. Klasyfikacja odpadów pestycydowych III. Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych IV. Mogilniki – problem do rozwiązania V. Akty prawne

Źródła powstawania odpadów pestycydowych Głównym źródłem odpadów pestycydowych jest przemysł wytwarzający środki ochrony roślin oraz rolnictwo. Na drugim miejscu wymienia się zwykle dystrybucję, rzadziej transport i magazynowanie. Odpady te powstają także w przetwórstwie rolno – spożywczym, podczas produkcji leków czy też w gospodarstwach domowych. Każde z tych źródeł stwarza innego rodzaju zagrożenia i wymaga odrębnego sposobu traktowania w trakcie utylizacji lub niszczenia.

Źródła powstawania odpadów pestycydowych PRZEMYSŁ W przemyśle odpady pestycydowe powstają podczas syntezy substancji biologicznie czynnych, a także przygotowywania formy użytkowej czy konfekcjonowania preparatów handlowych. Niektóre źródła podają, że podczas syntezy 1 t p,p’-DDT może powstawać do 400 t odpadów procesowych, natomiast Shirley stwierdził, że w trakcie syntezy tetradifonu łączna ilość odpadów stałych, ciekłych i rozcieńczonych ścieków sięgała 3000 t na 1 t produktu.

Źródła powstawania odpadów pestycydowych W przypadku produkcji form użytkowych najczęstszymi odpadami są osady pofiltracyjne z oczyszczania płynnych form użytkowych pestycydów, zmiotki rozsypanych preparatów, rozlane preparaty płynne, ciecze i nośniki z mycia i czyszczenia aparatury produkcyjnej, ścieki z mycia posadzek, aparatury, linii konfekcjonujących itp. Odpady pestycydowe tworzące się w przemyśle to także całe partie danego preparatu zanieczyszczone innymi substancjami biologicznie czynnymi. Odpadem były także nietrafione lub tandetne preparaty produkowane w celu wykonania planów produkcyjnych.

Źródła powstawania odpadów pestycydowych Ilości tworzących się odpadów zależą od stosowanej technologii i świadomości ekologicznej pracowników obsługujących aparaturę. Niedoskonałe technologie oczyszczania ścieków powodują wprowadzenie do środowiska pewnych ilości pestycydów, włączających się do łańcucha pokarmowego, natomiast niedoskonałe technologie składowania odpadów stanowią przyczynę trwałej emisji pestycydów do środowiska. Migracja substancji z wodami opadowymi następuje do gleby, wód podskórnych i głębinowych.

Źródła powstawania odpadów pestycydowych TRANSPORT Odpady pestycydowe powstają wskutek nieszczęśliwych zdarzeń i wypadków. Nastąpić może wyciek lub rozsypanie się środków ochrony roślin powodujące skażenie gleby czy też wód. Skażeniu ulega również jednorazowa odzież ochronna użyta w akcji ratowniczej, sorbenty, odkażalniki. Ponadto osoby transportujące pestycydy nie są na ogół przeszkolone w prawidłowym usuwaniu skutków awarii a bardzo niewiele środków transportu wyposażone jest w niezbędny sprzęt ratunkowy.

Źródła powstawania odpadów pestycydowych MAGAZYNOWANIE Odpady tworzą się poprzez uszkodzenia opakowań ze środkami ochrony roślin i wysypania bądź rozlania preparatów. Odpadem są także ścieki ze zmywania czy zmiatania posadzek. Odrębny problem to zagrożenia pożarowe. Podczas pożaru zniszczeniu ulegają opakowania, następuje wyciek i rozsypanie preparatów, a w przypadku niewłaściwie przeprowadzonej akcji gaśniczej tworzą się znaczne ilości ścieków.

Źródła powstawania odpadów pestycydowych DYSTRYBUCJA Zła gospodarka magazynowa i centralne rozdzielnictwo w latach 70. i 80. Spowodowały nagromadzenie się olbrzymich ilości przeterminowanych, niepełnowartościowych, nieprzydatnych i wycofanych z obrotu środków ochrony roślin, które następnie złożono w mogilnikach. Najwięcej odpadów tworzyło się w latach, kiedy produkowano preparaty pyliste, trudne w aplikacji i nie znajdujące z tego powodu nabywców. Sytuacja uległa znacznej poprawie, gdy zaprzestano dotowania produkcji środków ochrony roślin, co ograniczyło kupowanie ich na zapas, a wysokie ceny preparatów spowodowały oszczędną gospodarkę nimi. Obecnie przeterminowaniu ulega 30-50 t preparatów pestycydowych rocznie.

Źródła powstawania odpadów pestycydowych ROLNICTWO Jest drugim co do wielkości źródłem odpadów pestycydowych. Przyczyniają się do tego duże ilości przeterminowanych środków ochrony roślin, ścieki powstające podczas prania odzieży roboczej oraz mycia aparatury agrochemicznej, opakowania po środkach ochrony roślin, a także skażone tymi środkami (często ponadnormatywnie) gleba, żywność i pasze. Odpady powstające w rolnictwie pochodzą ze źródeł rozproszonych, co w znacznym stopniu utrudnia ich prawidłowe i bezpieczne zagospodarowanie.

Źródła powstawania odpadów pestycydowych Opakowania są wyrzucane nie tylko na wysypiska komunalne, ale także do lasów, rzek i jezior. Ścieki powstające w trakcie prania odzieży roboczej trafiają najczęściej do kanalizacji komunalnej, a następnie do oczyszczalni, która nie jest przystosowana do ich likwidacji. W przypadku oczyszczalni biologicznej istnieje groźba zniszczenia złoża biologicznego i zahamowania jej pracy. Szczególnie groźne skażona żywność czy też pasze powstają wówczas, gdy nie są przestrzegane terminy zabiegów, dawki środków ochrony roślin, terminy karencji, a także gdy są stosowane preparaty inne niż zalecane w danej uprawie.

Źródła powstawania odpadów pestycydowych PRZETWÓRSTWO ROLNO - SPOŻYWCZE Odpady tworzą się w procesie magazynowania zboża, jeśli stosowano preparaty do zwalczania szkodników magazynowych w niewłaściwy sposób lub nie przestrzegano karencji. W przypadku przetwórstwa mięsnego odpadami pestycydowymi mogą się okazać niektóre narządy wewnętrzne zwierząt i tłuszcz, w których kumulują się substancje biologicznie czynne pestycydów. Odpady te mogą skazić produkty przetwórstwa mięsnego stanowiąc źródło zagrożeń higieniczno-toksykologicznych. Wystarczy nawet jedna najmniejsza (dostarczona przez rolnika) skażona partia owoców, warzyw czy też mięsa, która zostanie dodana do całej partii produkcyjnej, aby nastąpiło jej skażenie.

Źródła powstawania odpadów pestycydowych PRZEMYSŁ FARMACEUTYCZNY Skażenie leków pestycydami dotyczy wyłącznie produktów pochodzenia roślinnego. Niewłaściwa ochrona plantacji roślin leczniczych może spowodować, że pozostałości pestycydów w materiale roślinnym będą znaczne. W procesach ekstrakcji czy destylacji z parą wodną wzbogaceniu ulegają nie tylko pożądane substancje lecznicze, lecz także substancje biologicznie czynne środków ochrony roślin.

Źródła powstawania odpadów pestycydowych GOSPODARSTWA DOMOWE W higienie sanitarnej do zwalczania owadów stosuje się te same substancje biologicznie czynne, co i w ochronie roślin. Corocznie w Polsce sprzedaje się 6-9 mln sztuk pojemników zawierających substancje owadobójcze w postaci areozolu. Ponadto w amatorskiej uprawie roślin stosuje się substancje grzybobójcze i chwastobójcze. Do pielęgnacji zwierząt domowych używane są substancje owadobójcze w postaci szamponów, zasypek oraz obróżek. Resztki tych preparatów i opakowań po nich trafiają na wysypiska odpadów komunalnych, mimo że powinny zostać zlikwidowane tak, jak pozostałe odpady pestycydowe.

Źródła powstawania odpadów pestycydowych Z podanych informacji wynika, że odpady pestycydowe występują w wielu dziedzinach gospodarki i mogą stanowić zagrożenie zarówno ekologiczne, jak i higieniczno-toksykologiczne.

Klasyfikacja odpadów pestycydowych W celu przeprowadzenia racjonalnej gospodarki odpadami pestycydowymi podzielono je na pięć grup o różnych właściwościach higieniczno-toksykologicznych, ekotoksykologicznych, chemicznych i fizykochemicznych. Podział ten ma na celu ułatwienie wyboru metod gromadzenia, usuwania a następnie utylizacji lub likwidacji poszczególnych grup odpadów.

Klasyfikacja odpadów pestycydowych Grupa I – odpadowe środki ochrony roślin. Zaliczono do nich odpady o dużej zawartości substancji biologicznie czynnych, które stanowią największe zagrożenie higieniczno-toksykologiczne i ekologiczne spośród wszystkich grup odpadów pestycydowych, jak np. preparaty wycofywane z praktyki rolniczej, przeterminowane, zawierające niepożądane domieszki itp.

Klasyfikacja odpadów pestycydowych Grupa II – gleba skażona środkami ochrony roślin na poziomie wyższym od dopuszczalnego a także piasek, sorbenty i inne substancje użyte do usuwania awarii pestycydowych, gaszenia pożarów magazynów środków ochrony roślin itp. Główne źródło tego odpadu to gleba z okolic uszkodzonych mogilników oraz dołów ziemnych, w których złożono odpady pestycydowe.

Klasyfikacja odpadów pestycydowych Grupa III – woda skażona środkami ochrony roślin: ścieki z produkcji środków ochrony roślin, popłuczyny powstające podczas mycia aparatury agrochemicznej, prania odzieży roboczej, odcieki z przyzakładowych składowisk odpadów oraz odcieki ze składowisk skażonej gleby.

Klasyfikacja odpadów pestycydowych Grupa IV – przedmioty trwałe skażone środkami ochrony roślin. Zaliczamy do nich opakowania po pestycydach, przedmioty skażone w trakcie awarii, trwale skażoną odzież ochronną i roboczą itd.

Klasyfikacja odpadów pestycydowych Grupa V – produkty naturalne skażone środkami ochrony roślin. Grupa ta obejmuje rośliny, części roślin lub zwierząt zawierające ponadnormatywną ilość substancji biologicznie czynnych, skażone żywność i pasze, w których poziom pozostałości substancji biologicznie czynnych jest wyższy od dopuszczalnego.

Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych W literaturze wymienia się różne metody likwidacji odpadów pestycydowych. Do metod termicznych zalicza się: spalanie w piecach obrotowych, spalanie w piecach cyklonowych, fluidalnych, komorowych (zawierają stopione alkalia), działanie plazmą wodorową w temperaturze 3500-6000oC na rozpylone pestycydy, działanie parami metali, rozkład termiczny pestycydów nad katalizatorem węglowym.

Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych Metodami biologicznymi są: metody retencyjno-ewaporacyjne, kompostowanie. Do metod chemicznych i fotochemicznych należą: rozkład stężonym kwasem siarkowym lub jego mieszaninami z kwasem chromowym oraz mineralizacja mieszaninami kwasu azotowego z kwasem nadchlorowym, rozkład alkaliczny – z zastosowaniem wapna palonego, wapna hydratyzowanego, NaOH, redukcja wodorem,

Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych poddanie promieniowaniu ultrafioletowemu, mikrofalowemu, promieniowaniu gamma, wprowadzenie do łuku elektrycznego lub strumienia wolnych elektronów, mokre utlenianie powietrzem, katalityczne mokre utlenianie powietrzem, utlenianie w stanie nadkrytycznym, reakcja Fentona (Fe+2/H2O2; pH=3-5), reakcja foto-Fentona (Fe+2/H2O2/UV), ozonowanie, fotodegradacja w wodnej zawiesinie półprzewodników.

Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych Metody termiczne Przekształcanie termiczne odpadów niebezpiecznych w paleniskach kotłowych lub w spalarniach odpadów wymaga spełnienia następujących warunków: czas utrzymania spalin w komorze spalania powinien wynosić co najmniej 2 s w temperaturze: - nie niższej niż 850oC, jeżeli zawartość chloru w związkach organicznych w przekształcanych odpadach nie przekracza 1% suchej masy odpadów, - nie niższej niż 1100oC, jeżeli zawartość chloru w związkach organicznych w przekształcanych odpadach przekracza zawartość tlenu w gazach spalinowych nie może być mniejsza niż 6%, gazy odlotowe powinny być monitorowane w zakresie temperatury w komorze spalania, ciśnienia, zawartości tlenu i pary wodnej.

Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych Spalanie jest bardzo skuteczne, ponieważ umożliwia likwidację odpadów, a przy okazji zmniejszenie ilości substancji, które trzeba składować. Wymaga jednak dużych nakładów energii, precyzyjnego prowadzenia procesu i fachowej obsługi. Niezbędne jest oczyszczanie spalin, aby uniknąć emisji polichlorowanych bifenyli, polichlorodibenzodioksyn i polichlorodibenzofuranów. Spalanie nie nadaje się do likwidacji preparatów nieorganicznych (sole miedzi, związki arsenu), umożliwia jednak rozkład (mineralizację) związków organicznych rtęci, manganu, cynku, żelaza i krzemu. Produkty mineralizacji trzeba wyłapać, a pary rtęci związać chemicznie.

Urządzenie do termicznej utylizacji SEGHRS FLUID-CLEAN typ DSDR 32. 10 Urządzenie do termicznej utylizacji SEGHRS FLUID-CLEAN typ DSDR 32.10.08 stosowany w zakładzie utylizacji odpadów w Koninie. http://www.utylizacja-konin.pl/

Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych Metody chemiczne i fotochemiczne Znane powszechnie procesy chemiczne to działanie alkaliami. Metody te stosuje się najczęściej do rozłożenia środków ochrony roślin w ściekach. Rozkładowi ulegają głównie substancje z grupy związków fosforoorganicznych, pyretroidów, w mniejszym stopniu połączenia chloroorganiczne i niektóre karbaminiany. Czynniki alkalizujące, np. wapno hydratyzowane stosuje się także w przypadku awarii pestycydowych do rozłożenia rozlanych lub rozsypanych środków ochrony roślin.

Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych Reakcje rozkładu odpadów pestycydowych za pomocą silnych kwasów mineralnych, np. siarkowego, azotowego i nadchlorowego są wprawdzie bardzo skuteczne, lecz nie mają większego zastosowania praktycznego. Podobnie jak procesy mokrego utleniania w obecności katalizatora lub bez, nie znalazły zastosowania ze względu na wysokie koszty eksploatacji.

Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych Metody chemiczne są na ogół proste i niezbyt drogie. Jeśli stosuje się je do rozkładu wysokoskoncentrowanych odpadów pestycydowych lub silnie skażonej gleby (skażenia incydentalne), to w wyniku tych działań powstają znaczne ilości odpadów pestycydowych , ale o małym stężeniu substancji biologicznie czynnych. Można je więc poddać dalszej obróbce metodami biologicznymi, fizycznymi lub termicznymi. W przypadku gdy produkty rozkładu chemicznego są biodegradowalne, zalecana jest metoda biologiczna. Metody chemiczne można więc stosować w odniesieniu do odpadów pestycydowych grupy I, II i IV. W przypadku ścieków zawierających środki ochrony roślin (grupa III) metody chemiczne nie przynoszą zadowalających efektów.

Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych Zestalanie i składowanie Prawidłowe składowanie, tzw. składowanie definitywne jest możliwe wtedy, gdy odpady są prawidłowo i w sposób trwały zestalone. Zestalanie odpadów pestycydowych wg patentu firmy Takenaka Doboku KK polega na ich zmieszaniu z cementem hydraulicznym, siarczanem glinu, siarczanem żelazowym lub żelazawym, węglanami, kwaśnymi węglanami i/lub krzemianami metali alkalicznych oraz z pyłami dymnicowymi. Zestalenie końcowe prowadzi się dodając tlenku wapnia.

Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych Zestalenie i kapsulację odpadów wg patentu firmy Rohm & Haas Co prowadzi się mieszając je z cementem, stałym napełniaczem, żywicą jonowymienną, ditlenkiem krzemu lub środkiem utrudniającym palenie, a następnie dodaje emulsję monomerów np. akrylanu winylu, octanu winylu itp. i wprowadza aminę, wodorotlenek sodu, potasu lub litu czy też wodę amoniakalną. Proces zestalenia prowadzi się w temperaturach od – 40 do 100oC. Firma Riddle MS opatentowała proces zestalania niebezpiecznych odpadów za pomocą lotnych pyłów. Odpady miesza się z papką sporządzoną z lotnych pyłów i wody, a następnie dodaje do 20% cementu, gipsu, polimerów, pumeksu i gliny.

Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych We współczesnych metodach składowania przewiduje się budowę składowisk na przynajmniej 90-120 cm grubości warstwie glin lub podobnych minerałów o małym współczynniku filtracji, wyłożonych geomembranami i wyposażonych w system drenów oraz ciągły ich monitoring. Technologię budowy takich składowisk opanowano także w Polsce.

Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych Metody biologiczne Metoda biodegradacji odpadów pestycydowych dotyczy głównie odpadów o małej zawartości substancji biologicznie czynnych. W Uniwersytecie Kalifornijskim opatentowano sposób przyspieszenia degradacji mikrobiologicznej środków ochrony roślin przez wprowadzenie do skażonej gleby obcych bakterii (z innych, nieskażonych rejonów) oraz nietoksycznych analogów substancji skażających.

Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych Praktyczne zastosowanie może znaleźć opracowana w Polsce metoda retencyjno-ewaporacyjna unieszkodliwiania środków ochrony roślin w ściekach. Metoda ta nadaje się idealnie do detoksykacji ścieków powstających po myciu aparatury agrochemicznej lub prania odzieży roboczej, czy też do detoksykacji odcieków ze składowisk zawierających odpady pestycydowe. Rozkład środków ochrony roślin zawartych w ściekach prowadzi się także w bezodpływowych komorach wypełnionych glebą i porośniętych specjalnie dobraną roślinnością, a procesy detoksykacji zachodzą w strefie korzeniowej roślin.

Przegląd metod likwidacji odpadów pestycydowych Obecnie istnieją cztery główne kierunki i możliwości rozwiązania problemu nieprzydatnych środków ochrony roślin w Polsce. Są to: I. spalanie w półmobilnej instalacji, II. dodatek do paliw zastępczych stosowanych w cementowniach, III. eksport do spalarni zagranicznej, IV. zabezpieczanie na miejscu – składowanie w mogilnikach do czasu kiedy zaistnieją techniczne warunki likwidacji. Należy stwierdzić, że w dalszym ciągu brak w Polsce krajowej polityki w dziedzinie likwidacji nieprzydatnych środków ochrony roślin.

Mogilniki – problem do rozwiązania 1. Wstęp 2. Odpady pestycydowe zdeponowane w mogilnikach – ich wpływ na środowisko - Mogilniki to „ekologiczne bomby zegarowe” - Wpływ czasu na konstrukcje mogilników - Skład mogilników 3. Inwentaryzacja 4. Niedźwiady i Sośnicowice –pierwsze przykłady bezpiecznych składowisk odpadów pestycydowych Etapy likwidacji mogilników Wykorzystanie urządzeń do pirolitycznego rozkładu substancji stałych przy unieszkodliwianiu zawartości mogilnika w Górze Pomorskiej.

Mogilniki – problem do rozwiązania 1. Wstęp Do obrotu i stosowania mogą być dopuszczone tylko te środki ochrony roślin, na które Minister Rolnictwa wydał stosowne zezwolenie i które przy prawidłowym stosowaniu, zgodnie z ich przeznaczeniem, nie stanowią zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz dla środowiska przyrodniczego. W obrocie mogą znajdować się wyłącznie środki w oryginalnych, szczelnie zamkniętych opakowaniach.

Mogilniki – problem do rozwiązania Pakowanie, przechowywanie i transport pestycydów powinny odbywać się zgodnie z polskimi normami (Pestycydy, pakowanie, przechowywanie, transport, Polska Norma PN-93/C-04657), natomiast do czasu wprowadzenia Ustawy o odpadach nie było przepisów regulujących postępowanie ze zużytymi opakowaniami po tych substancjach.

Mogilniki – problem do rozwiązania 2. Odpady pestycydowe zdeponowane w mogilnikach – ich wpływ na środowisko W latach siedemdziesiątych rozpoczęto w Polsce składowanie wycofanych z obrotu środków ochrony roślin w zbiornikach zwanych mogilnikami. Całkowity brak doświadczenia w zakresie budowy i eksploatacji tego rodzaju zbiorników był przyczyną powstania przypadkowych i nieprzemyślanych konstrukcji, zarówno pod względem stosowanych materiałów, technologii budowy jak i sposobu i lokalizacji w terenie.

Mogilniki – problem do rozwiązania Nie prowadzono żadnych wyprzedzających badań geologicznych, co spowodowało ich posadowienie na utworach geologicznych o dużej przepuszczalności. W wielu przypadkach zaginęła dokumentacja dotycząca podziemnych składowisk lub nieznana jest dokładna ich lokalizacja.

Mogilniki to „ekologiczne bomby zegarowe”. Mogilniki – problem do rozwiązania Mogilniki to „ekologiczne bomby zegarowe”. Zagrożenie zdrowia ludzi wynika z rodzaju składowanych środków, które w większości są środkami starej generacji o wysokiej toksyczności ostrej i znacznej trwałości. Należy brać pod uwagę odległe skutki zdrowotne wynikające z długotrwałego narażenia na stosunkowo niskie dawki pestycydów, na przykład wskutek picia wody skażonej pestycydami.

Wpływ czasu na konstrukcję mogilników Mogilniki – problem do rozwiązania Wpływ czasu na konstrukcję mogilników Większość mogilników w Polsce zbudowano z betonowych kręgów lub wylewanych betonem zbiorników. Na mogilniki zamieniano również bunkry betonowe lub inne konstrukcje. Jako masę izolacyjną stosowano najczęściej smołę lub lepik. Na rysunku przedstawiono typowe konstrukcje zbiorników oraz wskazano punkty szczególnie narażone na pękanie.

Schemat typowej konstrukcji mogilnika Schemat typowej konstrukcji mogilnika. a) zbiornik z lanego betonu; b)mogilnik z kręgów

Mogilniki – problem do rozwiązania W przypadku zbiorników z lanego betonu najbardziej narażone na pękanie są ściany w pobliżu dna i pokrywy. Natomiast w zbiornikach układanych z betonowych kręgów najbardziej narażone na pękanie są miejsca w pobliżu spoin miedzy kręgami. Prawdopodobnie już podczas deponowania odpadów w zbiornikach część opakowań uległa zniszczeniu. W związku z tym bitumiczna warstwa izolująca była narażona na działanie rozpuszczalników organicznych. W wyniku rozszczelnienia konstrukcji mogilnika substancje toksyczne migrują do gleby, wód gruntowych oraz powierzchniowych. Mechanizm niszczenia powłoki bitumicznej i rozszczelniania konstrukcji mogilnika przedstawiono na rys.

Mechanizmy niszczenia powłoki bitumicznej przez rozpuszczalniki organiczne oraz emulsje

Mogilniki – problem do rozwiązania Skład mogilników Najczęściej spotykane grupy związków wśród preparatów zdeponowanych w mogilnikach to: insektycydy chloroorganiczne, insektycydy fosforoorganiczne, karbaminiany, dinitrofenole, fenoksykwasy, S-triazyny oraz związki rtęcioorganiczne. Analiza typów form użytkowych składowanych preparatów chloroorganicznych wykazała, że 20% preparatów występuje w postaci ciekłej, 75% w formie pylistej, a 5% stanowią inne formy.

Mogilniki – problem do rozwiązania Skład odpadów pestycydowych oszacowany na podstawie 96 mogilników wg Czaplickiego

Substancje zawarte w związkach chloroorganicznych Mogilniki – problem do rozwiązania Substancje zawarte w związkach chloroorganicznych

Mogilniki – problem do rozwiązania W ciągu 30 lat w mogilnikach wszystko się wymieszało. Jak groźne środki zgromadzone są w mogilnikach, niech posłużą przykłady: ENOLOFOS – środek stonkobójczy jest trucizną. Jego substancja biologicznie czynna jest bardzo trwała. Ten środek w wodach gruntowych, gdzie nie ma światła, tlenu i bakterii może się w ogóle nie rozłożyć i w tej postaci trafić do wód gruntowych, tj. do wody pitnej. MSZYCOL – bardzo popularny kiedyś środek – zawierał lindan, który pod wpływem wód deszczowych i roztopowych rozkłada się, wydzielając chlorowodór, który niszczy konstrukcje betonowe mogilników. ARETIT – środek chwastobójczy - zawiera dinosep podejrzany o uszkadzanie płodu i powodowanie niepłodności u mężczyzn narażonych na wdychanie go.

3. INWENTARYZACJA Oficjalnie w Polsce jest około 350 mogilników, w których zgromadzonych jest prawie 60 000. ton nieprzydatnych środków ochrony roślin. Obok obiektów znanych i zarejestrowanych istnieje na terenie całego kraju wiele mogilników, które są źle zabezpieczone i nie maja żadnej dokumentacji. W wielu wypadkach są to zwykle doły ziemne.

Masy środków w poszczególnych województwach są znacznie zróżnicowane Masy środków w poszczególnych województwach są znacznie zróżnicowane. Wynika to z różnorodności obiektów, które były budowane zgodnie z lokalnymi potrzebami składowania. Oprócz inwentaryzacji lustracyjnej dokonano zebrania wszystkich danych będących w dyspozycji różnych instytucji na terenie kraju. Utworzono komputerową bazę danych o nieprzydatnych środkach ochrony roślin znajdujących się w mogilnikach i magazynach na terenie całego kraju (Stobiecki i Śliwiński 1998). Baza zawiera wszystkie istotne informacje o lokalizacji, właścicielu składowiska i stanie technicznym obiektu.

Podstawą wszelkich działań przygotowawczych oraz przyszłych prac likwidacyjnych jest szczegółowa inwentaryzacja składowisk i magazynów, w których znajdują się nieprzydatne pestycydy (odpady pestycydowe). Szczegółowa inwentaryzacja lustracyjna została przeprowadzona w 18 województwach. W tabeli przedstawiono wyniki inwentaryzacji lustracyjnej mogilników dokonanej w 18 województwach wraz z sumaryczną masą nieprzydatnych środków znajdujących się w mogilnikach na terenie województwa.

Mogilniki – problem do rozwiązania Ilość mogilników wraz z masą materiałów na terenie zinwentaryzowanych województw. Lp. Województwo Ilość mogilników Masa środków /kg/ 1. Bielskie 17 17 075 2. Bydgoskie 13 330 461 3. Chełmskie 3 212 500 4. Częstochowskie 1 8 000 5. Gorzowskie 449 697 6. Kaliskie 5 131 232 7. Katowickie 11 77 663 8. Krakowskie 9. Krośnieńskie 27 446 10. Lubelskie 6 132 389 11. Olsztyńskie 190 340 12. Opolskie 88 138 13. Piotrkowskie 79 670 14. Poznańskie 10 185 395 15. Skierniewickie 4 85 100 16. Tarnowskie 18 12 986 17. Toruńskie 9 666 000 18. Wrocławskie 13 813 RAZEM 161 2 707 905

Mogilniki – problem do rozwiązania 4. Niedźwiady i Sośnicowice –pierwsze przykłady bezpiecznych składowisk odpadów pestycydowych. Niedźwiady W 1996 roku w miejscowości Niedźwiady wybudowano pierwsze prototypowe bezpieczne składowisko odpadów pestycydowych. W Niedźwiadach zastosowano metodę wydobycia materiałów z mogilnika, przełożenia zawartości do szczelnych pojemników oraz umieszczenia ich w nowym, przejściowym, modelowym składowisku.

Mogilniki – problem do rozwiązania Obok starego mogilnika, w ramach programu PHARE wybudowano nowe modelowe składowisko. Składa się ono z trzech zbiorników: zbiornik na pojemniki zawierające środki wydobyte z mogilnika (wymiary 30 x 12 m),  zbiornik na skażoną glebę (430 m3),  zbiornik na odcieki, retencyjno-ewaporacyjny (470 m3).  Wszystkie zbiorniki posiadają podwójną izolację z folii HDPE oraz system drenów i studzienek kontrolnych. Składowisko to zostało zaprojektowane i wykonane zgodnie z kryteriami obowiązującymi w krajach Unii Europejskiej. Koszt obiektu w Niedźwiadach wyniósł około 80 tys. ECU.

Mogilniki – problem do rozwiązania W trakcie prac wydobywczych okazało się, że poszczególne komory zawierają nieprzydatne środki ochrony roślin w postaci mieszaniny. Zawartość komór to środki wymieszane z ziemią i opakowaniami, postać stała, wilgotna lub półpłynna. Możliwa była selekcja materiałów wydobywanych z mogilnika na sześć podstawowych grup:       trucizny stałe (w postaci mieszanin),       skażona gleba wymieszana z preparatami,       preparaty stałe zawierające związki rtęci,      trucizny płynne,       opakowania po środkach ochrony roślin,     Kretozol sodowy 50.

Mogilniki – problem do rozwiązania Kretozol sodowy, ze względu na swoje właściwości fizykochemiczne (bardzo dobra rozpuszczalność w wodzie i wybuchowość w stanie suchym) zabezpieczany był dodatkowo przez umieszczenie go w wewnętrznej beczce z tworzywa sztucznego w postaci mokrej (zalany wodą). Beczka umieszczona była w stalowym pojemniku zaopatrzonym w pokrywę z chemoodporną uszczelką zamykaną obręczą dociskową. Inne odpady zabezpieczono w tych samych pojemnikach stosując wkładkę polietylenową. Każdy pojemnik znakowano cyframi i rejestrowano jego zawartość po zważeniu. W trakcie prac i po ich zakończeniu prowadzono systematyczny monitoring zawartości wybranych (ponad 20) środków ochrony roślin w określonych miejscach, pobierając próbki wód i gruntów. Działania w Niedźwiadach zakończyły się pełnym sukcesem.

Mogilniki – problem do rozwiązania SOŚNICOWICE W Sośnicowicach, na terenie Oddziału Instytutu Ochrony Roślin znajdował się mogilnik zawierający nieprzydatne środki ochrony roślin, które zgromadziły się w Oddziale w związku z prowadzoną w nim działalnością analityczno-kontrolną. Podobnie jak w Niedźwiadach zastosowano metodę przełożenia zawartości mogilnika do szczelnych pojemników i umieszczenie ich na nowym składowisku.

Mogilniki – problem do rozwiązania Materiały w mogilnikach były w złym stanie. Wierzchnia warstwa zawartości była zabezpieczona, stan izolacji komór mogilnika był zadowalający. Selekcja na poszczególne preparaty była niemożliwa. Materiały z kolejnych komór umieszczono w stalowych beczkach zaopatrzonych we wkładki polietylenowe. Wkładki zawiązywano, a beczkę zamykano pokrywą i zaciskano obręczą zamykającą. Każda pokrywa posiada chemoodporną uszczelkę. Beczki opisywano, ważono, rejestrowano w systemie komputerowym i umieszczono w nowym obiekcie. Skażoną ziemię wydobywaną z różnych głębokości przy poszczególnych komorach mogilnika segregowano na pryzmy.

5. Etapy likwidacji mogilników Mogilniki – problem do rozwiązania 5. Etapy likwidacji mogilników Likwidacja mogilników z przeterminowanymi środkami ochrony roślin przebiega w czterech etapach: I - badania stanu zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego; II - otwarcia mogilników, wydobycie i utylizacja odpadów; III - rekultywacja środowiska gruntowo-wodnego i powierzchni terenu; IV - monitoring

Mogilniki – problem do rozwiązania W I etapie wykonuje się niezbędny zakres badań geologicznych. Zadaniem tych prac jest określenie stanu środowiska gruntowo-wodnego przed zlikwidowaniem mogilników. Jest to konieczne dla określenia zagrożenia, jak również wybrania właściwego sposobu rekultywowania zdegradowanego obszaru.

Mogilniki – problem do rozwiązania Etap II stanowi podstawową część zadania likwidacji odpadów. Prace wykonywane są zgodnie ze standardami międzynarodowymi oraz przepisami obowiązującymi w Polsce i krajach Unii Europejskiej. Wszystkie czynności bezpośrednio związane z wydobyciem i transportem nadzorowane są przez specjalistę. Po otwarciu mogilnika odpady wydobywane są przy pomocy specjalistycznego sprzętu lub ręcznie, w zależności od konstrukcji składowiska oraz przepakowywane w atestowane pojemniki: beczki lub big bags.

Mogilniki – problem do rozwiązania W przypadku, gdy produkt jest w stanie półpłynnym, zostaje on przepompowany do pojemników. Zapakowane odpady są transportowane do Centralnego Punktu Składowania, następnie do spalarni odpadów niebezpiecznych. Po dokładnym oczyszczeniu mogilników, ich betonowe konstrukcje zostają wydobyte i skruszone. Powstały odpad wywożony jest na wysypisko odpadów niebezpiecznych.

Mogilniki – problem do rozwiązania Etap III – wydobyty z dna zlikwidowanych mogilników oraz z powierzchni wokół nich zanieczyszczony grunt (do głębokości określonej badaniami atmogeochemicznymi) zostaje wywieziony na składowisko odpadów niebezpiecznych. Poprzez wydobycie odpadów oraz wybranie zanieczyszczonej ziemi likwiduje się źródła zanieczyszczenia wód podziemnych. W uzasadnionych przypadkach stosowane są wyrafinowane techniki remediacji gruntu i wód oraz budowane bariery ograniczające rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń w wodzie.

Mogilniki – problem do rozwiązania W następnym etapie rekultywacji przestrzeń po mogilnikach zostaje wypełniona mieszankami mineralnymi o właściwościach sorpcyjnych. W otoczeniu mogilników nawiezione zostają ziemia i torf w miejsce wybranego, zanieczyszczonego gruntu. Teren, na którym odbywały się prace likwidacyjne zostaje w końcowej fazie przywrócony do pierwotnej funkcji. Etap IV – monitoring, którego celem jest śledzenie procesu oczyszczania środowiska gruntowo-wodnego, prowadzony jest od momentu rozpoczęcia prac do czasu osiągnięcia zakładanych efektów.

Mogilnik - Bęcino

Opróżnianie komór do beczki

Odpady po wydobyciu

Wydobycie odpadów

Wydobycie odpadów z zbiorników studziennych

Wydobycie odpadów

Opróżnianie komór mogilnika

Czyszczenie komory mogilnika

Zawartość jednej z komór mogilnika

Rekultywacja, przygotowanie do likwidacji infrastruktury

Kruszenie kręgów betonowych

Rekultywacja, wybieranie skażonych gruntów

Warstwowe wypełnianie wykopu

Powierzchnia mogilnika po zadrzewieniu

6.Wykorzystanie urządzeń do pirolitycznego rozkładu substancji stałych przy unieszkodliwianiu zawartości mogilnika w Górze Pomorskiej. Mogilnik w Górze Pomorskiej położony jest na dnie wyrobiska nieczynnej żwirowni. Poziom terenu mogilnika znajduje się na wysokości około 45 m n.p.m. Według dokumentacji komory zostały wykonane z żelbetonu z dodatkiem uszczelniacza (hydrobet). Na podstawie wykonanych badań, stwierdzono rozszczelnienie mogilnika i w związku z tym przewidziano jego likwidacje. Wybrano metodę pirolitycznego unieszkodliwienia odpadów.

Technologia likwidacji zawartości mogilnika W celu wydobycia zawartości komór mogilnika zastosowano unikatową metodę zamrażania części mogilnika, przygotowanej do jednorazowego wydobycia, za pomocą dwutlenku węgla do temp. - 50°C. Metoda ta pozwala na sprowadzenie do minimum emisji gazów, par i pyłów materiału znajdującego się w mogilniku. Materiał wydobywano przy użyciu koparki i w miarę możliwości prowadzono jego selekcję. Odpady umieszczano w numerowanych i ewidencjonowanych beczkach metalowych typu druns.

Opis techniczny urządzeń typoszeregu WPS przeznaczonych do pirolitycznej utylizacji odpadów niebezpiecznych. Głównymi podzespołami utylizatora są: -komora pirolityczna -zespół filtracyjny -palnik Odpady przeznaczone do unieszkodliwiania są ładowane do komory pirolitycznej, która po wypełnieniu jest zamykana szczelną pokrywą górną. Za pomocą zespołu grzejnego umieszczonego w dolnej strefie komory, odpady są poddawane obróbce termicznej w temp. 550-700°C. Podwyższona temperatura powoduje rozpad związków organicznych na gazy pirolityczne i zwęgloną część stałą, z którą zostają trwale związane szkodliwe substancje. Powstały z pirolizy gaz ruchem laminarnym unosi się do góry, kontaktując się z sorbentami, następnie jest kierowany do strefy przegrzewania gazów.

Ze strefy przegrzewania gaz jest kierowany do zespołu palnika gdzie jest spalany. Powstałe spaliny są rozrzedzane powietrzem i wychładzane do temp 150-200°C.Wypadku odpadów zawierających niebezpieczne związki chemiczne, należy stosować przed palnikiem separator gazu, w którym gaz jest schładzany w celu kondensacji pary i płukany w płuczce z sorbentem. Niedogodnością tego rozwiązania jest tworzenie się odcieków, które przed odprowadzeniem do kanalizacji muszą być zneutralizowane.

Istnieje możliwość zastosowania przedstawionej technologii w wypadku podjęcia decyzji o utylizacji zawartości kolejnych mogilników. Ilość stałych odpadów powstających mogilników można poważnie zmniejszyć, przekazując powstały koks popirolityczny do spalania w spalarni odpadów niebezpiecznych, pracującej na zasadzie spalania utleniajacego.

Akty prawne Zgodnie z art. 4.1 ustawy o odpadach minister właściwy do spraw środowiska, kierując się kategoriami oraz rodzajami odpadów, ich składnikami, a także właściwościami, określił – w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 roku w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206) – katalog odpadów z podziałem na grupy, podgrupy i rodzaje, uwzględniając źródła powstawania odpadów, wraz z listą odpadów niebezpiecznych oraz ze sposobem klasyfikowania odpadów. Listę odpadów niebezpiecznych ustala się przez oznakowanie odpadów indeksem górnym w postaci gwiazdki przy kodzie rodzaju odpadów .

Akty prawne Opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone (np. środkami ochrony roślin I i II klasy toksyczności – bardzo toksyczne i toksyczne) mają kod 15 01 10*. Podobnie potraktowano przeterminowane środki ochrony roślin, a mianowicie zakwalifikowano jako niebezpieczne tylko te przeterminowane środki ochrony roślin, które należą do I i II klasy toksyczności (bardzo toksyczne i toksyczne). Natomiast środki ochrony roślin określane jako szkodliwe nie stanowią odpadu niebezpiecznego, co jest sprzeczne z treścią załącznika nr 4 do ustawy o odpadach.

Akty prawne Obowiązki producentów i importerów produktów opakowanych określają dwie ustawy. Ustawa z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. Nr 63, poz. 638) określa część tych obowiązków (art. 9 – 11) oraz zawiera odniesienie do przepisów drugiej ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami, a także o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz.U. Nr 63, poz. 639). Te obowiązki to: ograniczenie masy i objętości opakowań do niezbędnego minimum, oznakowanie opakowania określające rodzaj materiału, z którego zostało wykonane, możliwość wielokrotnego użytku, przydatność do recyklingu.

Akty prawne Ponadto na producentów i importerów substancji chemicznych bardzo toksycznych, toksycznych, rakotwórczych, mutagennych lub niebezpiecznych dla środowiska, określonych w przepisach o substancjach i preparatach chemicznych, zostały nałożone obowiązki ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, określone w następujących artykułach: „Art. 10.1. Producent i importer substancji chemicznych bardzo toksycznych, toksycznych, rakotwórczych, mutagennych lub niebezpiecznych dla środowiska określonych w przepisach o substancjach i preparatach chemicznych, są obowiązani ustalić wysokość kaucji na opakowanie jednostkowe tych substancji, nie niższą od 10 % i nie wyższą niż 30 %ceny substancji chemicznej zawartej w opakowaniu.

Akty prawne 2. Producent i importer substancji chemicznych, o których mowa w ust. 1., są obowiązani odebrać na własny koszt od sprzedawcy opakowania wielokrotnego użytku i odpady opakowaniowe po tych substancjach. 3. Jeżeli zwrot pobranej kaucji przez sprzedawcę substancji chemicznych jest niemożliwy z powodu przerwy lub zakończenia działalności, producent lub importer substancji chemicznych, o których mowa w ust. 1., jest obowiązany przyjmować od użytkowników opakowania wielokrotnego użytku i odpady opakowaniowe po substancjach chemicznych. Przyjmując opakowania wielokrotnego użytku i odpady opakowaniowe po tych substancjach, producent lub importer jest obowiązany zwrócić pobraną kaucję.

Akty prawne Art. 11. Producent i importer, o których mowa w art. 10. ust. 1., są obowiązani do posiadania zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów opakowaniowych po substancjach chemicznych bardzo toksycznych, toksycznych, rakotwórczych, mutagennych lub niebezpiecznych dla środowiska, o których mowa w przepisach o odpadach.”

Akty prawne Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych reguluje również obowiązek sprzedawcy i użytkownika produktów w opakowaniach. W szczególności: „Art. 16.1. Sprzedawca substancji chemicznych, o których mowa w art. 10 ustawy jest obowiązany pobrać kaucję za opakowanie jednostkowe tych substancji w wysokości ustalonej przez ich producenta lub importera.

Akty prawne 2. Sprzedawca, o którym mowa w ust.1., jest obowiązany przyjmować od użytkownika opakowania wielokrotnego użytku i odpady opakowaniowe po substancjach, o których mowa w art.10 ust.1., w celu ich przekazania producentowi lub importerowi. Przyjmując opakowania wielokrotnego użytku i odpady opakowaniowe po tych substancjach sprzedawca jest obowiązany zwrócić pobraną kaucję.

Akty prawne 3. Sprzedawca, o którym mowa w ust.1., jest obowiązany do posiadania zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów po substancjach chemicznych bardzo toksycznych, toksycznych, rakotwórczych, mutagennych lub niebezpiecznych dla środowiska, o których mowa w przepisach o odpadach. Art.17. Użytkownik substancji chemicznych, o których mowa w art. 10 ust.1., jest obowiązany zwrócić sprzedawcy opakowania wielokrotnego użytku i odpady opakowaniowe po tych substancjach”.

Akty prawne Zgodnie z art.18 nadzór nad przestrzeganiem przepisów art. 10, art.12-14 oraz art.16. ust.1 i 2 sprawuje Inspekcja Handlowa, działająca na podstawie przepisów odrębnych, a kto nie przestrzega wymienionych przepisów oraz art.17, podlega karze grzywny na podstawie artykułów 21-28 omawianej ustawy. Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych weszła w życie z dniem 1 stycznia 2002 roku.

Literatura Marek Biziuk: Pestycydy-występowanie, oznaczanie i unieszkodliwianie. Instytut Ochrony Roślin – Degradacje środowiska naturalnego w rolniczej działalności z uwzględnieniem ochrony roślin- mity i fakty, Poznań 1998. Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów, vol. 33, nr 3, maj-czerwiec 1999. „Unieszkodliwianie zawartości mogilnika w Górze Pomorskiej z wykorzystaniem urządzeń do pirolitycznego rozkładu substancji stałych” – Namieśniak, Rachoń, Zasławska, Olszak-Pawelec, Pawelec Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów, vol. 33, nr 4, lipiec-sierpień 1999. „Gospodarka zużytymi opakowaniami po środkach ochrony roślin, substancjach ropopochodnych oraz lekach i chemikaliach” – Wasiak, Urabaniak, Foltynowicz Ekopartner 12 (122)/2001 str. 22 „Mogilniki problem do rozwiązania”

Ekopartner wrzesień 1999, str Ekopartner wrzesień 1999, str. 12 „Odpady środków ochrony roślin – problem do rozwiązania” – Stobiecki Ekopartner listopad 1999 str. 20 „Mogilniki – problem środowiskowy-droga rozwiązania” – Strzelecki, Wołkowicz Aura 7-8/1999 str. 23 „Mogilniki – źródła skażeń i zatruć” – Abramczyk Ekopartner 1 (135)/2003 str. 10 „Wielkopolskie rozwiązało problem starych odpadów w mogilnikach” Ekopartner lipiec, sierpień 2000, str.40 „Mogilniki- sposób likwidacji” – Czerwińska, Płuta Postępy w Ochronie Roślin Vol. 42 (1), Poznań 2002 „Obowiązki producentów i importerów środków ochrony roślin wynikające z konieczności unieszkodliwiania opakowań po pestycydach – obowiązujący system prawny” – Komorowska-Kulik. Ochrona Roślin „Odpady pestycydowe – źródła ich powstawania” – Siłowiecki