Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka Rola pedagoga specjalnego – terapeuty we wczesnym wspomaganiu rozwoju dziecka mgr Renata Zygan pedagog specjalny

Do zadań pedagoga specjalnego należą: Diagnozowanie i ocena rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole. Opracowanie wspólnie z innymi specjalistami (według potrzeb: lekarz, psycholog, logopeda, rehabilitant) indywidualnego programu wczesnego wspomagania rozwoju dziecka z uwzględnieniem działań wspomagających rodzinę dziecka.

Do zadań pedagoga specjalnego należą: Realizowanie z dzieckiem zajęć wczesnego wspomagania rozwoju skoordynowanych z działaniami innych wyżej wymienionych specjalistów. Analizowanie i sprawdzanie skuteczności pomocy udzielanej dziecku i jego rodzinie oraz wprowadzanie zmian w indywidualnym programie terapii dziecka.

Ocena rozwoju w aspekcie pedagogicznym Ocena rozwoju w aspekcie pedagogicznym jest uzupełnieniem wielospecjalistycznej, kompleksowej diagnozy dokonywanej przez innych specjalistów tj:. lekarzy (neurolog, audiolog, psychiatra, foniatra, alergolog i inny według potrzeb) psychologa logopedy fizjoterapeuty

Diagnoza pedagogiczna małego dziecka jest: diagnozą całościową czyli musi uwzględniać całe życie dziecka i jego rodziny, jego mocne strony i słabości

diagnozą funkcjonalną czyli opierającą się na znajomości etapów w rozwoju małego dziecka i norm rozwojowych. Dostępna literatura oraz doświadczenia w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi nieodmiennie wykazują, że ich rozwój zazwyczaj jest nieharmonijny a różne funkcje znajdują się u jednego dziecka na różnych poziomach. Stąd też osoba badająca nie jest w stanie przewidzieć poziomu rozwoju we wszystkich sferach, może natomiast określić precyzyjnie poziom rozwoju konkretnej funkcji w korelacji z wiekiem dziecka.

Diagnoza w przypadku małych dzieci o opóźnionym lub zaburzonym rozwoju jest procesem rozciągniętym w czasie. Ocena dokonywana w trakcie pierwszych spotkań z dzieckiem i jego rodziną jest tak naprawdę diagnozą wstępną.

Diagnozę wstępną dokonujemy poprzez: 1. Zbieranie informacji- wywiad od rodziców dziecka na temat: - stanu jego zdrowia - rodzajów zabaw i preferencji dziecka - słabych i mocnych stron

Diagnozę wstępną dokonujemy poprzez: 2. Obserwację i wybrane próby pedagogiczne określające, co dziecko potrafi zrobić, czego może się wkrótce nauczyć (umiejętności wyłaniające się w perspektywie najbliższego rozwoju) oraz jakich umiejętności oczekują od niego rodzice. Na podstawie wstępnej diagnozy możemy już opracować indywidualny program terapii.

Brak jest wystandaryzowanych metod pedagogicznych do oceny małego dziecka. Dlatego też ocenę i monitorowanie postępów dziecka powinien dokonywać pedagog specjalny, który posiada umiejętności stosowania różnych metod zbierania danych o rozwoju i funkcjonowaniu dziecka tj:

obserwacja oraz skale obserwacyjne umożliwiające dokonanie oceny jego funkcjonowania poznawczego, rozwoju manipulacji, lokomocji, przystosowania społecznego, samodzielności zasady i techniki monitorowania postępów dziecka w trakcie terapii i podczas codziennej aktywności.

W dokonywaniu oceny pedagogicznej małego dziecka pomocne mogą być: MONACHIJSKA FUNKCJONALNA DIAGNOSTYKA ROZWOJOWA Test PER-R OREGOŃSKI PROGRAM REHABILITACJI NIEWIDOMYCH I SŁABO WIDZĄCYCH DZIECI W WIEKU OD 0 DO 6 LAT

W dokonywaniu oceny pedagogicznej małego dziecka pomocne mogą być: SKALE, NORMY ROZWOJOWE I ARKUSZE OBSERWACJI Profil osiągnięć ucznia opracowany przez J. Kielina (J. Kieln 2002 r.) Arkusz obserwacyjny opracowany przez M. Piszczek (M. Piszczek 2006 r.) Behawioralne normy rozwoju według E. Schoplera (red. E. Schopler 1995 r.) Autorskie karty obserwacji opracowane na potrzeby własnej pracy z dziećmi o zaburzonym rozwoju

Diagnoza różnicująca Przy dokonywaniu diagnozy różnicującej bardzo pomocne mogą być ICD -10 Kwestionariusz CHAT, skala oceny autyzmu dziecięcego CARS, Afa- Skala, Lista cech autystycznych według Bathelemy Zestaw wczesnych objawów autystycznych według Volkmar

INDYWIDUALNY PROGRAM TERAPII Opracowanie indywidualnego programu terapii małego dziecka wymaga współpracy psychologa, pedagoga, logopedy i fizjoterapeuty. Dlatego też za kompleksową diagnozę, skonstruowanie programu i ocenę jego efektywności odpowiedzialni są wszyscy specjaliści pracujący z dzieckiem.

Ustalanie celów terapii Ponieważ pracujemy z małym dzieckiem opracowywanie długoterminowych celów terapii może być szkodliwe dla skutecznego programowania pracy z dzieckiem, gdyż może prowadzić do niewłaściwych, zbyt wysokich oczekiwań wobec niego.

Ustalanie celów terapii Właściwe jest planowanie celów krótkoterminowych, uwzględniających nieharmonijny poziom rozwoju dziecka w różnych dziedzinach jego funkcjonowania, jego preferencje i oraz całą sytuację rodzinną.

Dobrze napisany program zaspokaja wszystkie istotne potrzeby na danym poziomie rozwoju, także potrzeby wynikające z humanistycznej koncepcji terapii np. zwiększające aktywność własną dziecka, zmniejszające zachowania autostymulacyjne lub inne trudne.

Program jest weryfikowany podczas kolejnych wizyt (w zależności od zmieniających się potrzeb zdrowotnych i rozwojowych dziecka). Rodzice otrzymują szczegółowy instruktaż dotyczący prawidłowej pielęgnacji dziecka, wykonywania niektórych ćwiczeń w domu lub rozwiązywania problemów wychowawczych.

Monitorowanie i ocena postępów dziecka Jeżeli cele terapii precyzujemy w sposób szczegółowy to monitorowanie i ocena osiągnięć dziecka jest prosta.

ROZWIJANIE PERCEPCJI SŁUCHOWEJ Lp ZADANIE WYKONANIE ZADANIA W MIN. ZAKRESIE LUB Z POMOCĄ SAMODZIEL NIE UWAGI 1. Odwraca głowę w kierunku źródła dźwięku 2. Reaguje zmianą zachowania na dźwięk mowy ludzkiej 3. Reaguje emocjonalnie na muzykę 4. Szuka ukrytego źródła dźwięku 5. Rozumie i odpowiednio reaguje na zabawy rytmiczne 6. Interesuje się różnorodnymi dźwiękami np. cykaniem zegara 7. Właściwie reaguje na zdecydowany i głośny ton głosu 8. Różnicuje dźwięki i odgłosy wydawane w najbliższym otoczeniu (głosy ludzkie, urządzenia domowego użytku)

ROZWIJANIE PERCEPCJI WZROKOWEJ Lp. ZADANIE WYKONANIE ZADANIA W MIN. ZAKRESIE LUB Z POMOCĄ WYKONANIE ZADANIA SAMODZIELNIE UWAGI 1. Utrzymuje wzrok na intensywnym bodźcu świetlnym na wysokości oczu 2. Podąża wzrokiem za bodźcem świetlnym w linii poziomej i pionowej na niewielkiej przestrzeni 3. Śledzi wzrokiem przedmiot poruszający się po kole 4. Patrzy na przedmiot znajdujący się na stole lub tacy (w dalszej odległości od oczu dziecka)

5. Śledzi wzrokiem poruszającą się postać ludzką 6. Uważnie przygląda się twarzy ludzkiej 7. Dostrzega różnice w mimice twarzy odpowiednio na nią reagując 8. Przygląda się przedmiotom odległym o kilkadziesiąt metrów 9. Dotyka swoimi rękoma osobę dorosłą 10. Sięga po kolorową zabawkę 11. Wybiera wśród zabawek tą, która go interesuje, którą lubi 12. Odpoznaje i odpowiednio reaguje na osoby z najbliższego otoczenia 13. Ogląda siebie i innych w lustrze

ROZWIJANIE SPRAWNOŚCI RUCHOWEJ (CHWYTU I MANIPULACJI) Lp ZADANIE WYKONANIE ZADANIA W MIN. ZAKRESIE LUB Z POMOCĄ SAMODZIEL NIE UWAGI 1. Chwyta przedmioty przypadkowo dotknięte ręką 2. Sięga po zabawkę znajdującą się przed nim całą powierzchnią dłoni (chwyt dłoniowy) 3. Jeżeli podaje się dwa przedmioty to sięga po jeden z nich, gdy sięga po drugi upuszcza pierwszy 4. Ściąga pieluszkę położoną na twarzy 5. Przekłada zabawkę z ręki do ręki 6. Sięga po kolorową lub dźwięczącą zabawkę, którą upuściło

7. Potrafi dotknąć przedmiotu palcem wskazującym 8. Uderza przedmiotem o blat stołu 9. Obraca i ogląda zabawkę w rękach 10 Bawi się małymi, różnorodnymi przedmiotami chwytając je precyzyjnie 11. Potrafi przemieszczać się po pokoju, aby chwycić ciekawą zabawkę 12. Wysypuje przedmioty z pojemnika 13. Buduje wieżę z 2,3 klocków 14. Wkłada 3 krążki na patyk 15. Utrzymuje ołówek w ręce, bazgrze

Metody pracy z małym dzieckiem Niedyrektywna Terapia Zabawowa oparta na koncepcji V. Axline. Zasadniczą cechą oddziaływań terapeutycznych, opartych na dowolnej zabawie dziecka, jest ich niedyrektywność. Zadaniem terapeuty jest obserwacja czynności wykonywanych przez dziecko, obdarzanie dziecka jedynie uwagą niewartościującą (H. Olechnowicz 1995).

Metody oparte o kontakt z ciałem Zabawy paluszkowe, które dostarczają dziecku doznań dotykowych, pozwalają poznać własne ciało. Poczuć jego odrębność, nawiązać kontakt z drugim człowiekiem Baraszkowanie, poprzez podrzucanie dziecka, siłowanie się z nim , huśtanie go, turlanie itp. można intensywnie stymulować zmysły, kładąc tym samym podwaliny pod wykształcanie się świadomości schematu ciała. Bardzo ważna jest także dla rozwoju dziecka swobodna, radosna atmosfera, która towarzyszy baraszkowaniu.

Programy Aktywności: świadomość ciała, kontakt i komunikacja M. i Ch Programy Aktywności: świadomość ciała, kontakt i komunikacja M. i Ch. Knillów. Podstawowym ich celem jest rozbudzenie aktywności osoby niepełnosprawnej, zachęcanie do działania i przejawiania własnej inicjatywy. Działania terapeutyczne oparte są na tworzeniu sposobności do doświadczania, nabywania i organizowania podstawowych informacji o sobie. Muzyka stanowi ważny element każdego programu aktywności.

Dotyk i komunikacja Ch. Knilla Dotyk i komunikacja Ch. Knilla. Podstawowym założeniem tego programu jest oparcie działań stymulujących na zmyśle dotyku. Doświadczanie kontaktu fizycznego jest podstawą rozwoju związków z innymi ludźmi i komunikacji między nimi. Jak zaznacza sam autor skuteczność oddziaływań nie będzie wpływała na ilość, lecz na jakość kontaktów z dzieckiem.

Metoda Ruchu Rozwijającego V. Sherborne Podstawowym środkiem stosowanym w terapii jest ruch, który może spełniać różne funkcje. Bodźce kinestetyczne, poczucia związane z równowagą, dotykiem, odczuwaniem ruchu leżą u podstaw kształtowania się własnej tożsamości. Ćwiczenia służące kształtowaniu orientacji w przestrzeni pozwalają zdobywać odczucie pewności siebie, zaspokoić potrzebę bezpieczeństwa, a poprzez to zapobiec izolacji od otoczenia.

Terapia sensoryczna polega na zbieraniu wrażeń zmysłowych z otaczającego świata i z własnego ciała. Dzięki integracji wrażeń zmysłowych dziecko poprawia orientację w otoczeniu, zwiększa się jego poczucie bezpieczeństwa oraz wiedza o otaczającym świecie. Dla małych dzieci o zaburzonym lub opóźnionym rozwoju niezmiernie ważne jest dostarczanie dużej ilości bodźców: dotykowych, czucia głębokiego, przedsionkowych, smakowych, węchowych, słuchowych czy wzrokowych. Przykłady wykorzystywanych zabaw to: noszenie, bujanie dziecka, gniazdowanie, zawijanie w naleśnika, zabawy twarzą w twarz itp.

Metody i techniki behawioralno- poznawcze Terapia behawioralna wywodzi się ze skinnerowskiej metody warunkowania instrumentalnego. Jej zastosowanie wymaga szczególnie wnikliwego doboru wzmocnień. Celem terapii behawioralnej jest: Redukowanie zachowań niepożądanych Rozwijanie zachowań deficytowych Generalizowanie i utrzymywanie w czasie efektów terapii. Warunkiem skuteczności tych oddziaływań jest: precyzja, systematyczność i konsekwencja w ich stosowaniu.

Najczęściej wykorzystywane techniki behawioralne Wygaszanie Time- out Przytrzymanie Hiperkorekcja Ćwiczenia warunkowe Bardzo pomocne w pracy z dziećmi mogą być także wywodzące się z behawioralnej metody ćwiczenia według Programów TEACCH (E. Schopler 1995)

Dziękuję za uwagę