Poddziałanie 8.1.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Tytuł projektu: Kapitał ludzki i społeczny jako czynniki rozwoju regionu łódzkiego Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Poddziałanie 8.1.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

„Nierówności społeczne w Polsce. Kobiety, praca i bieda” Prof. dr hab. Ewa Rokicka Mgr Bartłomiej Przybylski Instytut Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego

Plan prezentacji Nierówności społeczne – pojęcie i modele nierówności Rodzaje nierówności Nierówności dochodów w Polsce w porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej Nierówności edukacyjne Bezrobocie i bieda Feminizacja biedy Główne źródło danych:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/europe_2020_indicators/headline

Nierówności społeczne Nierówności społeczne dotyczą sytuacji, w których ludzie są nierówni, ale nie z racji cech cielesnych, czy psychicznych, lecz z powodu ich przynależności do różnych grup albo zajmowania różnych pozycji społecznych”. (Sztompka, 2003) Nierówność społeczna to taki sposób osiągania pozycji społecznych, który jest sprzeczny z potocznym poczuciem sprawiedliwości lub ściślej, który nie jest społecznie legitymizowany. Pojęcie legitymizacji oznacza tu społeczne przyzwolenie, w tym przypadku, na występowanie pewnych typów lub pewnego rozmiaru nierówności”. (Wnuk – Lipiński, 1993)

Nierówności społeczne są zjawiskiem wielowymiarowym, odnoszą się do wielu dziedzin: Ekonomiczne: dochód, warunki bytowe, zatrudnienie, własność Społeczne: wykształcenie, styl życia, prestiż, uczestnictwo w kulturze, kontakty społeczne Polityczne: udział we władzy, zaangażowanie społeczne i obywatelskie Nierówności nie ograniczają się wyłącznie do sfery materialnej. Obok wyżej wymienionych obejmują m.in. takie aspekty jak: stan zdrowia i odżywiania czy dostęp do informacji. (Human Development Report 2010, p.94)

Modele nierówności (według odpowiadających im koncepcji sprawiedliwości społecznej): równość wobec prawa – bez względu na pochodzenie, narodowość, wyznanie. Równość szans – każdy człowiek powinien mieć równe możliwości osiągania pozycji i dóbr. Nierówności są dopuszczalne jeśli są rezultatem niejednakowego wysiłku, zdolności i własnych zasług. Nagrody powinny być rozdzielane proporcjonalnie do zasług (merita) Równość warunków – każdy powinien uczestniczyć w podziale dóbr, niezależnie od wydatkowanych przez siebie nakładów, posiadanych talentów i zdolności.

Nierównosci dochodowe w Polsce 1982-2005 Rok Gini Coefficient Richest decile/medium decile Poorest decile/medium decile 1982 0,212 1,6 0,64 1988 0,278 1,83 0,522 1992 0,384 2,1 0,39 1993 0,368 2,21 0,426 1994 0,365 2,22 0,4 1995 0,347 2,07 0,402 1997 0,348 2,12 0,415 1999 0,38 2 0,367 2002 0,356 2,34 2005 2,35   Henryk Domański, Struktura społeczna (Social structure), Scholar 2007, p. 312

Wpływ nierówności dochodowych na problemy społeczne duże Nierówności dochodów Indeks zdrowia i problemów społecznych

Indeks zdrowia i problemów społecznych Przeciętne trwanie życia Umieralność dzieci Nastoletnie ciąże Otyłość (BMI powyżej 30) Choroby psychiczne, nadużywanie narkotyków i alkoholu Zabójstwa (na 100.000 mieszkańców) Skazani prawomocnie na karę pozbawienia wolności (na 100.000 mieszkańców) Zaufanie (odsetek osób, którym można zaufać) Wskaźnik mobilności społecznej Efektywność edukacji (patrz Testy PISA)

Liczba absolwentek szkół wyższych przypadająca na100 absolwentów (ISCED 5 and 6), 2006

Bezrobocie zarejestrowane w Polsce 2005-2009 według wieku (w tysiącach)

Wykluczenie społeczne młodych ludzi z rynku pracy Na szczególną uwagę zasługuje bardzo trudna sytuacja młodzieży i młodych dorosłych: Jeszcze do niedawna występowało bardzo wysokie bezrobocie wśród młodzieży, dwukrotnie większe niż dla ogółu Polaków, sięgające prawie 40% w kategorii wieku 15-24 lata. Główna przyczyna - brak pracy dla absolwentów różnych szkół i różnych poziomów edukacji. Dramatyczne społeczne skutki tych zjawisk: to poczucie braku perspektyw, opóźniona samodzielność, a w ostatnich latach masowa emigracja młodych ludzi jako strategia radzenia sobie z tą sytuacją.

Aktywność zawodowa i ubóstwo Bezrobocie jest postrzegane jako główne źródło ubóstwa w Europie. W wielu przypadkach jest chorobą endemiczną. Dla wielu bezrobotnych oznacza życie poniżej granicy ubóstwa. Liczba bezrobotnych osób żyjących w ubóstwie jest bardzo wysoka w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Bułgarii, na Litwie i Łotwie oraz bardzo niskia w Danii, Holandii i Szwecji.   Ważną przyczyną ubóstwa i wykluczenia społecznego jest nie tylko brak pracy, ale także niskie zarobki z pracy.

Bieda dochodowa w kohortach wieku UK

At-risk-of-poverty rates by activity status, 2007 (%)

W EUROPIE 17% populacji UE-27 - jest zagrożonych ubóstwem W EUROPIE 17% populacji UE-27 - jest zagrożonych ubóstwem. Statystycznie rzecz biorąc, najmniej osób ubogich jest w Czechach i Holandii – najwięcej w Rumunii i Bułgarii. Bycie zatrudnionym znacząco zmniejsza ryzyko ubóstwa. Większe ryzyko ubóstwa wśród dzieci i osób starszych. Relatywnie częściej niż przeciętnie ubóstwem zagrożone są dzieci (osoby w wieku 0 - 17 lat) oraz osoby starsze (w wieku 65 lat i więcej).

W POLSCE Wszystkie miary pokazują, że bieda w Polsce maleje. At risk of povery after social transfer wynosi dla Polski 17. Oznacza to, że blisko co szósty Polak (17 proc.) żyje poniżej progu ubóstwa. Polska bieda jest wewnętrznie zróżnicowana.   Kto jest narażony na ryzyko ubóstwa w Polsce?

Wskźnik zagrożenia ubóstwem według płci, poziomu wykształcenia, statusu zatrudnienia, wieku i typu gospodarstwa domowego 2007 (%) Source: Eurostat, Combating poverty and social exclusion: a statistical portrait of the European Union 2010

Wskaźniki biedy według regionów 2007 r. YELLOW: OFFICIAL POVERTY RATE (set up by government) RED: ABSOLUTE POVERTY RATE (subsistence minimum) Source: National Statistical Office

Kto jest narażony na ryzyko ubóstwa w Polsce? W makroskali społeczeństwa polskiego ubodzy to: Częściej mieszkańcy wsi niż miast Mieszkańcy ubogich regionów i obszarów o wysokim strukturalnym bezrobociu. W mikroskali ubóstwo związane jest z : Młodym wiekiem (do 17 lat). Według raportu GUS, w 2010 r. 22% polskich dzieci - ponad 650 tysięcy osób - żyło w biedzie. Getatyzacja ubogich dzieci – żyją w enklawach biedy. Odsetek biednych dzieci w poszczególnych województwach waha się od 18% do 42% 2. Niskim poziomem wykształcenia, 3. Strukturą rodziny (rodziny mające na utrzymaniu dzieci, rodzice samotnie wychowujący dzieci, rodziny i gospodarstwa domowe żyjące ze świadczeń społecznych mające niepełnosprawnych i bezrobotnych członków).

Cechy biedy w Polsce Trwałość: coraz częściej mamy do czynienia z dziedziczeniem ubóstwa; Zróżnicowanie przestrzenne (szczególnie zagrożone na wsi tereny popegrowskie, w mieście: biedne dzielnice) Juwenilizacja – bieda dzieci i młodzieży (44% rodzin z 4 dzieci lub więcej żyje poniżej minimum egzystencji (12% w całym społeczeństwie)) Feminizacja (większa długotrwałość biedy, niższe zarobki, większe bezrobocie, kobiety jako „menedżerki biedy” w biednych gospodarstwach domowych) Bieda na wsi (np. poniżej minimum egzystencji 18,7% mieszkańców wsi i 8,2% mieszkańców miast) Związek z bezrobociem (spośród członków gospodarstw domowych, w których min. jedna osoba bezrobotna - 27% poniżej minimum egzystencji, spośród gospodarstw bez bezrobotnych – 9%).

Specyfika struktury polskiej biedy:   Podobieństwa w porównaniu do innych krajów: Rosnąca przepaść pomiędzy bogatymi i biednymi, Segregacja przestrzenna, Enklawowość biedy, Koncentacja biedy i innych negatywnych zjawisk w określonych regionach, Związek biedy z bezrobociem i niskim wykształceniem. Różnice: Bieda w Polsce jest głównie zjawiskiem wiejskim, podczas gdy na Zachodzie głównie zjawiskiem miejskim Nie ma powiązania z czynnikami etnicznymi Polska bieda dotyczy w dużym stopniu dzieci. Sytuacja ludzi starszych (emerytów) nie przedstawia się najgorzej. Duży udział biednych pracujących wśród (młodych) mających pracę.

FEMINIZACJA BIEDY oznacza procentowo większy udział kobiet w grupie osób dotkniętych ubóstwem. W terminie tym zawiera się również odmienność biedy kobiet od biedy mężczyzn, a także gorsza sytuacja ekonomiczna w gospodarstwach domowych, gdzie głównym żywicielem jest kobieta. Następstwa biedy kobiet mają dla społeczeństwa poważne skutki, ponieważ w ubóstwie kobiet mają także udział ich dzieci, co niestety sprzyja reprodukcji biedy Niesymetryczny podział pracy Dyskryminacja na rynku pracy Przemoc ekonomiczna Reprodukcja biedy Samotne macierzyństwo

Gender Inequality Index (GII) Na stronach ONZ pojawił się raport na temat nierówności między płciami obserwowanych w trzech wymiarach: rynku pracy, zdrowia reprodukcyjnego i tzw. empowernment czyli pewnego potencjału wpływu, siły politycznej czy reprezentacji w obszarach decyzyjnych. Odzwierciedla dyskryminację kobiet w obszarach opieki zdrowotnej, statusu społecznego i rynku pracy

Pierwsza dwudziestka plus Polska w rankingu według indeksu nierówności pod względem płci (GII). Pierwsza dziesiątka wg GII to: Holandia Dania Szwecja Szwajcaria Norwegia Belgia Niemcy Finlandia Włochy Singapur

Polska w rankingu według indeksu nierówności pod względem płci (GII) zajmuje 41 miejsce na 169 sklasyfikowanych krajów. Wyprzedzają nas takie kraje regionu jak Czechy, Słowacja Estonia i Węgry. Jest wiele do zrobienia w kwestii wyrównywania szans kobiet i mężczyzn, czyli zmniejszania nierówności płci, a przede wszystkim eliminowania albo przynajmniej znacznego zmniejszania udziału kobiet w zjawisku biedy. Najważniejszą sprawą jest dzisiaj odpowiedź na pytanie: Jakie konkretne działania należy podjąć, aby sytuację zmienić?

Dziękujemy za uwagę rokicka@uni.lodz.pl bkprzybylski@gmail.com