INFLACJA

INFLACJA i DEFLACJA • Inflacja jest to proces wzrostu ogólnego poziomu cen. • Deflacja jest to proces spadku ogólnego poziomu cen.

Pomiar inflacji Problemy: 1. ceny jakich towarów brać pod uwag („koszyk dóbr”): - „wszystkie” towary i usługi wchodzące w skład PNB (PKB) – deflator PNB (PKB) - towary konsumpcyjne – Consumer Price Index (CPI), w Polsce: ICK 2. „skąd” brać ceny (z których punktów sprzedaży)? 3. jak porównywać? ceny średnioroczne? ceny z analogicznych dni kolejnych lat?

IL = Σ (qi0 x pi1) / Σ (qi0 x pi0) Miarą wielkości inflacji jest indeks cen dóbr konsumpcyjnych, do którego obliczania wykorzystuje się zwykle formułę Laspeyresa (patrz PKB): IL = Σ (qi0 x pi1) / Σ (qi0 x pi0) ICK = Σ ( x ui0 ) x 100 i=1 n pi1 pi0 pi1 – cena dobra i w okresie t pi0 – cena dobra i w okresie t0 ui0 – „waga” przypisana dobru i określająca udział w wydatkach w okresie t0

ICK (CPI) – określa koszt utrzymania typowej rodziny miejskiej ICK (CPI) – określa koszt utrzymania typowej rodziny miejskiej. Wagi dla poszczególnych cen składających się na indeks cen towarów konsumpcyjnych opierają się na badaniu struktury zakupów konsumenta. GUS indeks ten uzyskuje na podstawie obserwacji zmian cen dóbr (od 1500 do 1800) notowanych w 308 rejonach kraju. Jako system wag przyjmuje się rosnącą strukturę z roku poprzedzającego rok badany wydatków gospodarstw domowych na zakup towarów i usług (konieczność modyfikacji).

Procentowy udział wartości wybranych dóbr w ogólnym koszyku dóbr wynosi odpowiednio: żywność i napoje bezalkoholowe – 30,12% alkohol i tytoń – 6,15% odzież i obuwie – 5,88% wyposażenie i użytkowanie mieszkania z nośnikami energii – 24,12% zdrowie - 4,81% transport – 8,27% łączność – 3,83% rekreacja i kultura -6,48% restauracje i hotele – 3,48% inne – 5,53% Stopa inflacji – procentowa zmiana ogólnego poziomu cen w kolejnych okresach.

Inflacja mierzona wskaźnikiem CPI mówi nam o ile więcej (procentowo) musimy wydać na zakup dzisiejszego koszyka dóbr i usług (czyli dóbr i usług, jakie przeciętnie kupuje polski konsument) w stosunku do wydatków, jakie ponieślibyśmy w roku ubiegłym na zakup takiego samego koszyka. Przy wyznaczaniu inflacji średniorocznej, porównujemy średni poziom cen z ostatnich 12 miesięcy (np. w okresie grudzień 2005 r. - listopad 2006 r.) ze średnim poziomem cen z poprzednich 12 miesięcy (a więc w okresie grudzień 2004 r. - listopad 2005 r.).

Zastosowanie indeksów cenowych Obliczanie: Realnych wartości produkcji globalnej Realnych stóp procentowych Indeksacja rent i emerytur, zasiłków oraz wynagrodzeń.

Rodzaje inflacji I. Wg przyczyny: a) popytowa (ciągniona przez popyt) - niewłaściwa polityka fiskalna i pieniężna (nadmierne wydatki i ustępliwa polityka monetarna) b) podażowa (pchana przez koszty) – niepełne wykorzystanie czynników produkcji, związki zawodowe, monopole, ceny surowców, większościowy udział sektora państwowego, protekcjonizm, szybki postęp techniczny (przyspieszone odpisy amortyzacyjne) c) strukturalna – producenci nie nadążają za zmianami struktury popytu; niedobór niektórych towarów d) monetarna – nadmiar pieniądza w stosunku do ilości towarów; wzrost podaży pieniądza w ujęciu nominalnym

II. Wg tempa zmian cen: a) pełzająca b) galopująca c) hiperinflacja III. Wg sposobu przejawiania się: a) jawna b) ukryta IV. Wg możliwości przewidywania: a) antycypowana b) nieantycypowana V. Wg zróżnicowania tempa: a) zrównoważona b) niezrównoważona

Inflacja na świecie (średnioroczne tempo zmian – CPI) 1900-1913 1930- 1939 1950- 1960 1961- 1970 1971- 1980 1981- 1990 1991- 1995 1996- 2000 2000 Kraje rozwinięte 1,5 0,2 4,3 4,0 10,8 8,1 3,9 2,0 2,5 Kraje rozwi-jające się 1,2 1,6 15,2 18,3 29,8 139,7 94,4 23,4 7,8 Źródło: World Economic Outlook, May 2001, IMF Washington, s. 117

Średnioroczny wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych (Polska) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Ogółem 127,8 119,9 114,9 111,8 107,3 110,1 Towary: 127,1 119,8 113,1 109,5 105,5 109,6 - Żywność i napoje bezalk. 126,8 118,4 112,3 107,1 101,5 110,0 - Alkohol i tytoń 133,0 131,4 117,3 116,3 110,2 108,0 - Towary nieżywn. 126,3 118,9 113,3 110,7 108,7 Usługi 129,4 120,1 119,3 111,1 111,0 Źródło: GUS

Indeks cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 1996 – 2004

Inflacja - koszty i korzyści • Deprecjacja pieniądza • Zniekształcenie relatywnych cen • Spadek dochodów realnych • Redystrybucja dochodów i majątku • Wzrost niepewności - krótki horyzont czasowy decyzji • Kłopoty z rachunkiem ekonomicznym Zmniejszona skłonność do oszczędzania Kłopoty z wyceną (gł. majątku trwałego) Zagrożenie dla stabilności gospodarczej Osłabienie wzrostu gospodarczego

Podstawowym skutkiem inflacji jest spadek siły nabywczej pieniądza. Siłę nabywczą pieniądza określa ilość dóbr, jaką można kupić lub sprzedać za jednostkę pieniądza. ICK służy do urealniania składników dochodów ludności. Realną wartość wynagrodzenia uzyskujemy dzieląc wynagrodzenie nominalne przez indeks cen dóbr konsumpcyjnych.

Korzyści • Korzyść dla kredytobiorców (inflacja nieantycypowana) Motywacja dla wzrostu produkcji

Hiperinflacja • Rekord z księgi Guinessa: Węgry W czerwcu 1946 roku 1 złoty pengo z 1931 roku wart był 130 trylionów papierowych pengo. Dla opłat podatkowych drukowano kwity bankowe o wartości 10 27 pengo.

Przykład Nie ma inflacji Udzielamy kredytu w kwocie 500 tys. zł na okres 1 roku Rynkowa stopa % wynosi 3% Podatek od dochodu z tytułu odsetek od pożyczonego kapitału wynosi 30% Dochód roczny brutto: 500 000 x 0,03 = 15 000 Podatek dochodowy: 15 000 x 0,3 = 4 500 Dochód netto: 15 000 – 4 500 = 10 500 Nominalna stopa zwrotu: (dochód netto/kapitał) x 100 = 2,1% Realna stopa zwrotu = nominalna stopa zwrotu – stopa inflacji

Przykład cd. Ta sama transakcja odbywa się w warunkach 10% inflacji. W nowej sytuacji rynkowa stopa procentowa wynosi 13%. Dochód brutto: 500 000 x 0,13 = 65 000 Podatek dochodowy: 65 000 x 0,3 = 19 500 Dochód netto: 65 000 – 19 500 = 45 500 Nominalna stopa zwrotu: (45 500/500 000) x 100 = 9,1% Realna stopa zwrotu: 9,1 -10 = - 0,9%

Przeciwdziałanie Życie z inflacją Indeksacja umów zbiorowych Indeksacja podatku od dochodów osobistych Regulacje płac i cen (?) Inflacja popytowa: Kontrola podaży pieniądza (restrykcyjna polityka monetarna) Kontrola wydatków rządowych, podnoszenie podatków od doch. osob. i/lub ograniczanie ulg podatkowych (restrykcyjna polityka fiskalna)

Przeciwdziałanie Inflacja kosztowa: Kontrola bezpośrednia lub pośrednia podaży oraz cen kluczowych zasobów Inflacja strukturalna: Usprawnianie przepływu pracowników oraz transferu technologii z jednych gałęzi przemysłu do innych

wielkość deficytu budżetowego, długu publicznego, EURO Kraj, który zamierza przyjąć euro jako swoją walutę, musi spełnić tzw. kryteria konwergencji (kryteria zbieżności lub kryteria z Maastricht). Jest to 5 warunków ekonomicznych: poziom inflacji, wielkość deficytu budżetowego, długu publicznego, poziom długoterminowych stóp procentowych, stabilny kurs walutowy,

Kryteria fiskalne, czyli kryteria stabilności finansów sektora instytucji rządowych i samorządowych są spełnione, gdy kraj nie jest objęty procedurą nadmiernego deficytu. Nadmierny deficyt występuje wtedy, gdy faktyczny lub planowany deficyt sektora finansów publicznych przekracza 3% PKB lub relacja zadłużenia publicznego do PKB przewyższa 60%. Monetarne kryteria zbieżności: Kryterium stabilności cen, zwane też kryterium inflacyjnym, wymaga, aby inflacja w kraju ubiegającym się o członkostwo w strefie euro nie przekraczała o więcej niż 1,5 pkt. proc. średniej inflacji w trzech krajach członkowskich UE najlepszych pod względem stabilności cen.

Kryterium kursowe mówi, że przez co najmniej dwa lata trzeba uczestniczyć w Europejskim Mechanizmie Kursowym II. W tym okresie kurs złotego wobec euro powinien się utrzymywać w standardowo określonym przedziale wahań (+/-15%), albo w wynegocjowanym węższym paśmie wokół ustalonego centralnego parytetu, przy czym parytet nie może zostać zdewaluowany. Wreszcie, zgodnie z kryterium stóp procentowych, długoterminowa nominalna stopa procentowa w Polsce nie będzie mogła być wyższa niż 2 pkt. proc. od średniej z tak wyznaczonych stóp w trzech krajach UE najlepszych pod względem stabilności cen.

Obecnie Polska znajduje się w grupie trzech krajów UE o najbardziej stabilnych cenach. Spełniamy także kryterium długoterminowych stóp procentowych, a dług publiczny w relacji do PKB nie przekracza poziomu 60%. Polska nie jest jednak uczestnikiem systemu ERM II, a więc nie spełnia kryterium kursowego. Niestety, także prognozowany deficyt sektora finansów publicznych przewyższa dopuszczalny poziom 3% PKB. ERM 2 jest systemem stałych kursów walutowych między euro i walutami państw z derogacją, czy takimi, które nie należą do strefy euro. Standardowe pasmo wahań wynosi +/-15%.