Zagadnienia ustrojowo-prawne Rzeczypospolitej Krakowskiej

Rzeczpospolita Krakowska Cezura czasowa: 1815-1846 Podstawa prawna: Traktat z dnia 3 maja 1815 r. dołączony do ostatecznych postanowień Kongresu Wiedeńskiego, umowy z Munchengratz i Cieplic oraz traktat państw opiekuńczych z 6 listopada 1846 r. o likwidacji W.M. Krakowa, ustawy konstytucyjne (3 maja 1815 r., 11 września 1818 r., 29 lipca 1833 r.), Zakres terytorialny: Kraków, trzy miasta prywatne i 224 wsie Ustrój: republika Przedstawiciele państw zaborczych: rezydenci 1846 r. Rabacja Galicyjska

Zakres terytorialny

Rezydenci przedstawiciele trzech mocarstw „opiekuńczych”; formalnie przedstawiciele akredytowani przy Senacie Wolnego Miasta Krakowa; konstytucje z 1815 i 1818 r. nie przyznawały im żadnych kompetencji; konstytucja z 1833 r. przyznała im rolę rozjemców w sporach pomiędzy Senatem a Zgromadzeniem Reprezentantów na tle interpretacji przepisów konstytucji oraz w konfliktach kompetencyjnych; na podstawie konstytucji z 1833 r. uzyskali formalnie prawo występowania w roli zwierzchników wobec władz Wolnego Miasta Krakowa i decydowali na bieżąco nawet w drobnych kwestiach; tworzyli w razie potrzeby kolegium, zwane Konferencją Rezydentów, w 1839 r. została przekształcona w stałą Konferencję Nieustającą dla spraw Krainy Krakowskiej;

Komisja Organizacyjna i Reorganizacyjna pierwsza powołana w 1815 r. przez „państwa opiekuńcze” dla przygotowania rozwiniętej konstytucji Wolnego Miasta Krakowa; skład: po jednym przedstawicielu państw opiekuńczych (byli nimi Józef Sweerts Spork, Ignacy Miączyński i Ernest Reibnitz) oraz po jednym reprezentancie szlachty, duchowieństwa i mieszczaństwa; podlegała jej Komisja Włościańska; powołała pierwszy skład Senatu Rządzącego; wydała szereg innych aktów prawa dla Krakowa, normujących m.in. podział administracyjny kraju i statut krakowskiego uniwersytetu; rozwiązana po opracowaniu konstytucji w 1818 r.; druga powołana w marcu 1833 roku, w jej skład weszli przedstawiciele trzech zaborców: Wilhelm Pflügl (Austria), August Forckenbeck (Prusy) i Ludwik Tęgoborski (Rosja); opracowała tekst konstytucji z 1833 r.

Źródła prawa porozumienia międzynarodowe o powołaniu Wolnego Miasta Krakowa z 3 maja 1815 r., umowy z Munchengratz i Cieplic oraz traktat „państw opiekuńczych” z 6 listopada 1846 r. o likwidacji W.M. Krakowa; ustawy konstytucyjne z 3 maja 1815 r., z 11 września 1818 r., z 29 lipca 1833 r.; statuty organiczne, regulujące najważniejsze zagadnienia z zakresu spraw politycznych, gospodarczych i kulturalnych; uchwały Komisji Organizacyjnej (1815-1818) oraz Komisji Reorganizacyjnej (1833); obwieszczenia dowódców wojsk okupacyjnych; reskrypty naczelnika administracji wojskowej i cywilnej; ustawy uchwalone przez Zgromadzenie Reprezentantów; uchwały i rozporządzenia Senatu.

Senat rząd Wolnego Miasta Krakowa pierwszy skład Senatu został nominowany w 1815 r. przez Komisję Organizacyjną; według konstytucji z 1818 r. – prezes i 12 senatorów (6 czasowych i 6 dożywotnich), wybierani przez Zgromadzenie Reprezentantów oraz delegowani przez Uniwersytet i Kapitułę Krakowską; przepisy konstytucji z 1833 r. zmniejszy skład do 9 osób –prezes i 8 senatorów (6 czasowych i 2 dożywotnich), wybierani przez Zgromadzenie Reprezentantów i Kapitułę Krakowską; początkowo senatorem mógł zostać każdy obywatel Wolnego Miasta Krakowa, spełniający następujące warunki: cenzus wieku, wyższego wykształcenia, majątkowy oraz zamienny cenzus praktyki administracyjnej. konstytucja z 1833 r. obniżyła cenzus majątkowy, ale wprowadziła warunek wyznawania przez kandydata religii chrześcijańskiej kompetencje: wydawanie rozporządzeń wykonawczych, nominacje urzędników (nie zastrzeżone dla Zgromadzenia Reprezentantów), wstępne aprobowanie projektów ustaw Zgromadzenia Reprezentantów.

Wydziały Senatu w 1815 r.: Administracji, Skarbu i Dóbr Narodowych, Policji, Sprawiedliwości; Do Układania Przyszłej Organizacji; w 1816 r.: Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości, Policji i Milicji, Dochodów Publicznych i Skarbu; w 1822 r.: Spraw Wewnętrznych i Policji, Skarbu i Dóbr Narodowych

Prezes Senatu pierwszym prezesem został w 1815 r. Stanisław Wodzicki; kadencja 3 lata, od 1833 r. 6 lat; Uprawnienia: nadzór nad całokształtem prac Senatu, reprezentacja WMK na zewnątrz, zwierzchnictwo nad Dyrekcją Policji, a po 1833 r. nad Uniwersytetem, porozumiewanie się z mocarstwami opiekuńczymi

Zgromadzenie Reprezentantów skład: 41 członków, w tym 26 deputowanych (wybieranych po jednym w 9 gminach Krakowa i 17 okręgach wiejskich), 3 delegowanych senatorów, 3 prałatów z kapituły krakowskiej, 3 profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, 6 sędziów pokoju. W 1833 r. zmniejszono skład do 30 członków. wyboru deputowanych dokonywano na zgromadzeniach gminnych, a prawo wyborcze było ograniczone cenzusami majątkowymi i wykształcenia oraz wieku; obrady raz do roku w grudniu, od 1833 r. co 3 lata; kompetencje: ustawodawstwo (z wyjątkiem zmian konstytucji i zasad ustrojowych), uchwalanie budżetu i podatków, przyjmowanie sprawozdań z wykonania budżetu, wybór wyższych urzędników i sędziów, przestrzeganie praworządności.

Administracja terytorialna gminy miejskie i wiejskie Kraków: 11 gmin, w tym 9 politycznych (z ludnością posiadającą czynne prawo wyborcze) i 2 administracyjne (zamieszkiwane przez Żydów pozbawionych praw politycznych); pozostały obszar: 17 gmin wiejskich na czele gmin stali wójtowie, wybierani przez zgromadzenia gminne, a od 1833 r. zgromadzenia obiorcze. W gminach żydowskich pochodzili z nominacji Senatu; kadencja wójta 2 lata, a od 1833 r. 6 lat; warunki pełnienia urzędu wójta: pełnoletniość, umiejętność dokładnego pisania i czytania po polsku i rachunków, nie można było być nigdy karanym kryminalnie ani postawionym w stan oskarżenia, od 1833 r. ukończone 24 lata, odpowiednie wykształcenie, wyznanie chrześcijańskie; kompetencje: administracyjne (wykonywali wszelkie polecenia Senatu), w zakresie wymiaru sprawiedliwości; od 1839 r. zamiast wójtów, w gminach miejskich władze sprawowali komisarze cyrkułowi, a w gminach wiejskich komisarze dystryktowi.