Podstawy prawa zabezpieczenia społecznego mgr Klaudia Krawczyk Zakład Prawa Pracy

Różnice między ubezpieczeniami społecznym i gospodarczymi przedmiot (gospodarcze – chroni mienie, zdrowie i życie ubezpieczonego; społeczne – chroni byt ubezpieczonych w razie zdarzeń pozbawiających ich środków utrzymania) Ubezpieczenie społeczne jest przymusowe Niektóre ubezpieczenia gospodarcze są obowiązkowe (np. OC dla kierowców) W ubezpieczeniu społecznym pierwotne jest objęcie ochroną, i za to należy zapłacić składkę. Natomiast w ubezpieczeniu gospodarczym ochrona jest skutkiem zapłacenia składki. Ubezpieczenie społeczne – bezwzględny charakter przepisów, ubezpieczenie gospodarcze - umowa Art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.

Metody zabezpieczenia społecznego Cecha Metoda ubezpieczeniowa Metoda zaopatrzeniowa Metoda pomocowa Strona podmiotowa Wspólnota objęta 1 czynnikiem ryzyka Wspólnota mająca daną cechę, należąca do pewnej grupy Cała ludność (obywatele) Finansowanie Wydzielony fundusz ze składek Budżet Państwa Budżet Państwa oraz darowizny Charakter świadczenia Określony w ustawie (algorytm), zależny od udziału w funduszu Określony w ustawie (algorytm), zależny od np. wysługi lat, stopnia Określone w ustawie kwotowo Nabycie prawa Ex lege, prawo podmiotowe Na podstawie decyzji organu Administracja Centralna Co do zasady centralna Co do zasady lokalna Przykłady Emerytury, renty, zasiłki z ubezpieczenia społecznego Emerytury i renty mundurowych, uposażenia sędziów i prokuratorów Świadczenia opieki społecznej

System ubezpieczenia społecznego Przymusowość Brak klauzul generalnych Bezwzględna równość formalna Schematyzm świadczeń Prawo do świadczeń się nie przedawnia, nie podlega dziedziczeniu, nie można go przenieść

Rodzaje ubezpieczeń 1) ubezpieczenia emerytalne 2) ubezpieczenia rentowe 3) ubezpieczenia chorobowe   4) ubezpieczenia wypadkowe

Katalog zdarzeń ubezpieczeniowych Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Katalog zdarzeń ubezpieczeniowych czasowa niezdolność do pracy (zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne) zmniejszona sprawność do pracy (zasiłek wyrównawczy) przerwa w świadczeniu pracy w związku z rodzicielstwem (zasiłek opiekuńczy, macierzyński) trwała niezdolność do pracy (renta z tytułu niezdolności do pracy) utrata żywiciela (renta rodzinna) zaprzestanie działalności zarobkowej w związku z wiekiem (emerytura)

OBOWIĄZEK UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

KRĄG OSÓB OBJĘTYCH UBEZPIECZENIEM Art. 5 Wyłączeni z obowiązku ubezpieczenia są obywatele państw obcych bez stałego pobytu w RP oraz zatrudnieni w placówkach określonych w ustawie (niezależnie od charakteru ich pobytu) Podział ubezpieczenia według rodzaju chronionego ryzyka Art. 6 u.s.u.s. – E i R Art. 11 u.s.u.s. - CH Obowiązkowo – 6 ust. 1 pkt 1, 3, 12 Dobrowolnie – 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8, 10 Pozostałe tytuły są wyłączone z ubezpieczenia Art. 12 u.s.u.s. – W 12 ust. 2 - wyłączone

Stosunek Pracy powstanie stosunku pracy powoduje jednoczesne powstanie stosunku ubezpieczenia społecznego W jaki sposób nawiązuje się stosunek pracy? Czy fakt niezgłoszenia pracownika do ubezpieczenia lub niezapłacenie składki ma znaczenie dla powstania stosunku ubezpieczenia? wszyscy pracownicy, z wyłączeniem prokuratorów mimo zawarcia umowy o pracę ubezpieczeniu jako pracownik nie podlega małżonek pracodawcy oraz członkowie rodziny wymienieni w art. 8 ust. 11 u.s.u.s. Osoby te są objęte E i R jako osoby współpracujące z osobą wykonującą pozarolniczą działalność stosunek pracy jest tytułem bezwzględnym (konieczność opłacania składki od wynagrodzenia z każdego stosunku pracy)

Osoba uznana za pracownika art. 8 ust. 2a u.s.u.s. Umowa zlecenia podlega obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowego tylko wówczas, gdy występuje jako jedyny tytuł u danej osoby Umowa o dzieło nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego Za pracownika w rozumieniu ustawy uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy (trójkąt umów)

UMOWA ZLECENIA Jedyny tytuł: E, R, W, a CH - dobrowolne Ze studentem Uczniowie szkół ponadpodstawowych oraz studenci do ukończenia 26 lat, wykonujący pracę na podstawie umowy zlecenia, nie podlegają ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu

PROWADZENIE pozarolniczej DZIAŁALNOŚCI Art. 8 ust. 6 Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się: 1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie ustawy Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych; 2) twórcę i artystę; Ust. 7 i 8 3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu: a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych; 4) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej; 5) osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe

WSPÓŁPRACA PRZY WYKONYWANIU UMOWY AGENCYJNEJ, ZLECENIA, POZAROLNICZEJ DZIAŁALNOŚCI Osoba współpracująca (8 ust. 11) - małżonek, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione, rodzice, macocha, ojczym, osoby przysposabiające Warunki uznania za osobę współpracującą: 1) pozostawanie w małżeństwie lub wspólnym gospodarstwie domowym, 2) współpraca w działalności, przy umowie zlecenia, umowie agencyjnej

chorobowe Art. 11 u.s.u.s. Obowiązkowo – 6 ust. 1 pkt 1, 3, 12 Dobrowolnie – 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8, 10 Pozostałe tytuły są wyłączone z ubezpieczenia

wypadkowe Art. 12. 1. Obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. 2. Nie podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu bezrobotni pobierający zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie integracyjne, posłowie do Parlamentu Europejskiego, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów do Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej, oraz osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 11, 19-22, art. 6a i art. 7.

Zbieg obowiązku ubezpieczenia

Zbieg tytułów Ze zbiegiem mamy do czynienia, gdy jedna osoba wykonuje kilka rodzajów działalności, tzn. ma kilka tytułów do ubezpieczenia społecznego Zbieg obowiązku ubezpieczenia ma zastosowanie tylko do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego

tytuły ubezpieczeń Ogólne Bezwzględne - nigdy nie mogą być zwolnione z obowiązku Ogólne - mogą być zwolnione z obowiązku, jeśli ubezpieczony ma drugi tytuł do ubezpieczenia

Tytuły bezwzględne stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych, pobieranie świadczeń szkoleniowych i socjalnych, pobieranie zasiłku macierzyńskiego (i jego odmian) członkostwo w radzie nadzorczej.

Tytuły ogólne Budżetowe i pozostałe Ogólne „budżetowe” to: świadczenie pracy na podstawie umowy uaktywniającej, posługa duchowna, czynna służba żołnierzy niezawodowych, przebywanie na urlopie wychowawczym, rezygnacja z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem i pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego, a także pobieranie zasiłku macierzyńskiego. Obowiązek ubezpieczenia z tytułów ogólnych „budżetowych” występuje tylko wtedy, gdy jest to tytuł jedyny Wyjątkiem zasiłek macierzyński – w zbiegu z tytułem ogólnym niebudżetowym nie zostanie zwolniony z obowiązku ubezpieczenia.

reguły zbiegu obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego Jeżeli zbiegają się tytuły „bezwzględne” – obowiązek ubezpieczenia dotyczy każdego z nich Jeśli zbiega się tytuł „bezwzględny” z „ogólnym”, to obowiązkiem ubezpieczenia objęty jest tytuł „bezwzględny”; W razie zbiegu tytułów „ogólnych” – obowiązuje zasada pierwszeństwa w czasie Jeśli jednym ze zbiegających się tytułów „ogólnych” jest tytuł budżetowy, to obowiązek ubezpieczenia dotyczy tytułu niebudżetowego * Zbieg członkostwa w radzie nadzorczej z jakimkolwiek innym tytułem – obowiązek ubezpieczenia z obu tych tytułów.

wyjątki Reguła 2 (B+O) nie ma zastosowania do zbiegu umowy o pracę z wykonywaniem umowy zlecenia (lub agencyjnej), w sytuacji uznawania wykonawcy tej umowy za pracownika. Reguła 2 (B+O) nie obowiązuje w odniesieniu do ubezpieczonych, których podstawa wymiaru składki z tytułu „bezwzględnego” jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Wyjątki Wyjątek od reguły 3 (O+O zasada pierwszeństwa) – zbieg umowy zlecenia albo umowy o pracę nakładczą z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej: W sytuacji, gdy podstawa wymiaru składki z tytułu (pierwszej w czasie) umowy zlecenia albo umowy o pracę nakładczą jest niższa od najniższej podstawy składki z tytułu później podjętej pozarolniczej działalności gospodarczej, obowiązek ubezpieczenia dotyczy tej działalności. Zbieg tytułu „duchowny” z innymi tytułami ogólnymi – tytuł budżetowy w zbiegu z pozarolniczą działalnością gospodarczą, np. winiarnia natomiast w zbiegu z innymi tytułami ogólnymi (w tym także z pozostałymi formami prowadzenia pozarolniczej działalności) – tak jak tytuł niebudżetowy.

W razie, gdy osoba prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, a następnie w ramach tej działalności zawiera umowę zlecenia, której przedmiot jest taki sam jak przedmiot prowadzonej działalności, wówczas podlega ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej; Kilka zleceń: Jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z racji wykonywania umów zlecenia lub innych tytułów będzie niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, zleceniobiorca będzie obowiązkowo ubezpieczony emerytalnie i rentowo ze wszystkich tych tytułów.

Zbieg obowiązku ubezpieczenia powszechnego z obowiązkiem ubezpieczenia rolniczego Reguła: obowiązek ubezpieczenia rolniczego jest wyłączony, jeżeli zbiega się z obowiązkiem innego ubezpieczenia społecznego. pierwszeństwo ma tytuł nierolniczy Wyjątek: dotyczy zbiegu ubezpieczenia rolniczego z obowiązkiem ubezpieczenia z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców 

Zbieg obowiązku ubezpieczenia społecznego i podlegania zaopatrzeniu społecznemu Dwa odrębne, niezależne systemy W razie spełnienia jednocześnie warunków podlegania obu systemom, obowiązkowi ubezpieczenia społecznego podlega się na zasadach ogólnych. Np. funkcjonariusz Policji, żołnierz zawodowy, który zawarł umowę o pracę albo jest członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pobiera zasiłek macierzyński.