Czynniki wpływające na sytuację kuropatw w Polsce MAREK PANEK Stacja Badawcza PZŁ Czempiń Czynniki wpływające na sytuację kuropatw w Polsce

Pozyskanie kuropatw w Polsce 1961-2012

Pozyskanie kuropatw w województwach – okręgach PZŁ w dwóch okresach (osobniki/km2)

Monitoring kuropatw w Polsce od 1991 roku; od 12 do ok. 40 terenów rzędu 100 km2 ; coroczne oceny: zagęszczenie wiosenne (liczenia odzywających się samców z min. 10 wybranych punktów terenowych; marzec/kwiecień), wielkość i skład stadek po okresie rozrodu (sierpień); obliczane: udział par z sukcesem lęgowym (gniazdowym), przeżywalność piskląt, produkcja młodych (młode/dorosłe), roczna przeżywalność osobników dorosłych.

Zmiany średniego wiosennego zagęsz-czenia kuropatw w Polsce, 1991-2011

Zmiany wiosennego zagęszczenia kuropatw w różnych rejonach kraju, 1998-2004 1998 = 1.0

Wiosenne zagęszczenia kuropatw w Polsce, 2001-2011 pary/100 ha

Demograficzne przyczyny spadku liczebności kuropatw w latach 90 Demograficzne przyczyny spadku liczebności kuropatw w latach 90. (Dane sprzed i po spadku zagęszczenia)

Demograficzne przyczyny długotermi-nowego spadku stanów kuropatw Pogorszenie sukcesu gniazdowego oraz przeżywalności osobników dorosłych (samic w okresie lęgów) Zmniejszenie przeżywalności piskląt

Lęgi kuropatw

Liczebność i pozyskanie lisów w Polsce

Pozyskanie niektórych ssaków drapieżnych w Polsce

Kierunki zmian liczebności niektórych ptaków krukowatych i szponiastych w Polsce (wg Tomiałojć i Głowaciński 2006) Gatunek Okres 1951-1975 1976-1990 1991-2000 sroka wrona kruk jastrząb myszołów błotniak stawowy

Przyczyny strat zniesień i wysiadujących samic kuropatw Czempiń, Wielkopolska, 1995-2001 (n = 28) Straty lęgów – 67% Straty samic w sezonie lęgowym – 48%

Presja lisów na dorosłe kuropatwy w sezonie rozrodczym a wiosenne zagęszczenie tych ptaków (dane z różnych terenów w Polsce)

Drapieżniki niszczące zniesienia i polujące na wysiadujące samice

Drapieżniki zabijające dorosłe kuropatwy poza okresem gniazdowania

Wpływ redukcji drapieżników na stany kuropatw w Anglii

Redukcja lisów – reakcja zagęszczenia kuropatw (okolice Czempinia)

Intensyfikacja rolnictwa - zjawiska towarzyszące Upraszczanie struktury krajobrazu: wzrost wielkości poszczególnych pól likwidowanie miejsc z dziką roślinnością Wzrost intensywności zabiegów: agrotechnicznych: powszechne stosowanie pestycydów

Struktura krajobrazu rolniczego – istotna dla kuropatw !

Struktura pól a zagęszczenie kuropatw (dane z 12 terenów, 1991-1995) Rozdrobnienie pól: Obecność dzikiej roślinności: wiosna: NS jesień: r=0.667, p=0.02 wiosna: r=0.756, p=0.004 jesień: r=0.802, p=0.002

Rozmieszczenie par kuropatw względem brzegów pól (Czempiń, badania radiotelemetryczne, 1994-1996) dzika roślinność bez drzew ++ dzika roślinność z drzewami ~ granice bez dzikiej roślinności +

Lokalizacja gniazd kuropatw (Czempiń, badania radiotelemetryczne, 1994-2001)

Wykorzystywa-nie różnych typów pól przez kuropatwy w okresie lęgów ? Badania radiotelemetryczne, Czempiń, 2 połowa 1990-tych Miejsca dziennych lokalizacji par w ciągu dwóch tygodni przed rozpoczęciem wysiadywania

Intensywność penetrowania przez lisy struktur z dziką roślinnością (Czempiń, wiosna, 1999-2001) „Małe pola”: „Duże pola”:

(Dane z 10 terenów, 1999-2001, szczątki kuropatw przy norach lisów; Intensywność drapieżnictwa lisa na wiosnę (częstotliwość chwytania kuropatw) a ….. Zagęszczenie kuropatw: Rozdrobnienie pól: (Dane z 10 terenów, 1999-2001, szczątki kuropatw przy norach lisów; zagęszczenie: cząstkowe r=0.982, P<0.001, pola: cząstkowe r=-0.827, P=0.006)

W zróżnicowanym krajobrazie rolniczym kuropatwy i ich drapieżniki mają do dyspozycji wiele preferowanych przez nie miejsc, stąd w dużym stopniu rozmijają się w przestrzeni. W krajobrazie uproszczonych, gdzie dostępność dogodnych habitatów jest ograniczona, kuropatwy i drapieżniki zmuszone są do korzystania z tych samych zasobów, co prowadzi do wzrostu presji drapieżników.

Przeżywalność piskląt kuropatw

Przeżywalność piskląt kuropatw a liczebność owadów (1987-1989)

Pestycydy w Polsce (wg GUS)

Wielkość stadek rodzinnych kuropatw a występowanie dzikiej roślinności (Czempiń, 1993-1995) r2=0.937, p=0.007

Ważniejsze czynniki środowiskowe wpływające na populacje kuropatw w latach 1990-tych i 2000-nych Liczebność drapieżników (szczególnie gatunków niszczących zniesienia i polujących na wysiadujące samice); Struktura krajobrazu rolniczego rozdrobnienie i struktura upraw występowanie miejsc z dziką roślinnością zielną Intensywność stosowania pestycydów

Efekty redukcji drapieżników a struktura krajobrazu polnego

Modyfikacje stosowania pestycydów a przeżywalność piskląt kuropatw (Wielka Brytania, Rands 1985)

Schemat zagospodarowania brzegów pól dla kuropatw (wg GCT, Wielka Brytania)

Tworzenie miejsc dogodnych dla kuropatw

Poletka osłonowo-żerowe dla kuropatw

ograniczanie liczebności drapieżników. Przykładowy projekt zagospodarowania terenu dla zwierzyny drobnej (Anglia) ograniczanie liczebności drapieżników. poprawianie habitatu (dostępność schronień i pokarm): miejsca gniazdowania (dzika roślinność) miejsca żerowania piskląt (brzegi bez chemii) schronienia zimowe (ścierniska, poplony)

Efekty zagospodarowania terenów rolniczych dla kuropatw polowania