PAŃSTWO NA RYNKU

Ludzie nie zawsze są zadowoleni z wyników działania rynku Ludzie nie zawsze są zadowoleni z wyników działania rynku. Jego ZAWODNOŚĆ (ang. MARKET FAILURE) sprawia, że państwo interweniuje, zmieniając rynkowe rozstrzygnięcie kwestii: „Co, jak i dla kogo jest wytwarzane”. Dotyczy to pojedynczych rynków (np. państwo kontroluje monopole, buduje drogi, chroni środowisko, bada jakość piwa w sklepach, a także całej gospodarki (np. państwo prowadzi politykę pieniężną, zwalcza bezrobocie). MY ZAJMIEMY SIĘ DZIAŁANIAMI PAŃSTWA NA POJEDYNCZYCH RYNKACH...

CELE PAŃSTWA Państwo zmierza do zapewnienia EFEKTYWNOŚCI rozdziału (alokacji) dóbr między różne zastosowania. EFEKTYWNOŚĆ dotyczy kwestii: „Co i jak jest produkowane?”. ■ EFEKTYWNOŚĆ gospodarowania rośnie, kiedy z po- siadanych zasobów (np. pracy) społeczeństwo wytwa- rza więcej dóbr, które możliwie najlepiej odpowiadają potrzebom ludzi.

CELE PAŃSTWA, cd. Państwo chce również SPRAWIEDLIWOŚCI. Sprawiedliwość dotyczy kwestii: „Dla kogo jest produkowane?”, czyli podziału dochodów (majątku, szans). Ludzie spierają się, jaki podział jest SPRAWIEDLIWY. ■ Wielu ludzi za SPRAWIEDLIWY ma taki podział dochodów, w przypadku którego dochody są propor- cjonalne do wyników pracy i (lub) wysiłku i (lub) ak- ceptowanych społecznie potrzeb ludzi.

W imię EFEKTYWNOŚCI (głównie) państwo m. in W imię EFEKTYWNOŚCI (głównie) państwo m.in. zapobiega MONOPOLIZACJI, wspiera powstawanie DÓBR PUBLICZ-NYCH, kontroluje EFEKTY ZEWNĘTRZNE, zwalcza KŁOPO-TY Z INFORMACJĄ, trapiące sprzedawców i nabywców.

MONOPOLIZACJA. Pierwszą formą zawodności rynku, którą omówimy, jest MONO-POLIZACJA.  Monopol czysty to jedyny producent dobra, który w dodat-ku nie jest zagrożony pojawieniem się innych producentów. Na zmonopolizowanym rynku BARIERY WEJŚCIA uniemożliwia-ją konkurentom podjęcie produkcji.

BARIERY WEJŚCIA stanowią wszystkie te okoliczności, które wszystkim chętnym utrudniają podjęcie produkcji pewnego dobra (np. wyłączny dostęp dotychczasowych producentów do rzadkiego surowca, wysokie koszty uruchomienia produkcji, duże „korzyści skali”).

FORMY POLITYKI ANTYMONOPOLOWEJ (POLITYKI OCHRONY KONKURENCJI). KONTROLA JUŻ ISTNIEJĄCYCH PRZEDSIĘBIORSTW „DYS-PONUJĄCYCH SIŁĄ MONOPOLISTYCZNĄ”, czyli zdolnych – poprzez zmniejszenie produkcji – podbijać cenę wytwarzanego dob-ra. 2. NIEDOPUSZCZANIE DO POWSTAWANIA NOWYCH PRZED-SIĘBIORSTW „DYSPONUJĄCYCH SIŁĄ MONOPOLISTYCZ-NĄ”.

KONTROLA JUŻ ISTNIEJĄCYCH MONOPOLI Państwo np. zwalcza ZMOWY CENOWE (ang. price fixing) i DRA-PIEŻNE CENOTWÓRSTWO (ang. predatory pricing). Do zmowy cenowej dochodzi, gdy kilka wielkich przedsię-biorstw zmniejsza produkcję i uzgadnia cenę, zaprzestając stosowa-nia jej jako narzędzia konkurencji. Natomiast drapieżnym cenotwórstwem jest ustalanie ceny poniżej kosztów produkcji w celu wyparcia konkurentów z gałęzi.

KONTROLA JUŻ ISTNIEJĄCYCH MONOPOLI cd. W ramach polityki antymonopolowej państwo zwalcza także WY-KORZYSTYWANIE przez wielkie przedsiębiorstwa ich UPRZY-WILEJOWANEJ POZYCJI RYNKOWEJ, a także OGRANICZA-NIE przez nie DOSTĘPU KONKURENTÓW DO RYNKU.

Przykład 1 Spółki Coneco i Tutek (producenci wózków dziecięcych) nie pozwa-lały dystrybutorom detalicznym na sprzedawanie ich produktów po cenach niższych niż te, które same ustaliły. Za udział w nielegalnym porozumieniu cenowym w 2014 r. UOKiK nałożył na spółkę Tutek karę blisko 16 tys. zł (przedsiębiorca zaniechał praktyki natychmiast po wszczęciu postępowania). W przypadku (...) Coneco – UOKiK nakazał zmianę stosowanej praktyki i nałożył sankcję finansową ponad 7 tys. zł. Decyzje są ostateczne, żaden z przedsiębiorców nie odwołał się do SOKiK.

Przykład 2 Często zdarza się, że zarządcy cmentarzy wbrew prawu nie dopusz-czają do prowadzenia działalności pogrzebowej przez inne podmioty lub narzucają nieuczciwe ceny za wybrane usługi, takie jak korzys-tanie z miejsca pochówku czy wykopanie grobu. Praktyki tego typu stosowała gmina Piława Górna (zarządzająca cmentarzem komunał-nym), która pobierała dodatkową opłatę za pozwolenie na budowę nagrobka, mimo iż wcześniej pobierała zryczałtowaną kwotę za ko-rzystanie z miejsca pochówku. UOKiK uznał działania gminy za prze-jaw nadużywania pozycji dominującej i zobowiązał ją do usunięcia dodatkowej opłaty oraz złożenia sprawozdania o stopniu realizacji przyjętego zobowiązania. (Ta decyzja UOKiK z 2014 r. jest prawo-mocna; gmina nie odwołała się do SOKiK).

Zmowy przedsiębiorców dotyczące np Zmowy przedsiębiorców dotyczące np. podziału rynku, zmniejsze-nia produkcji i podniesienia cen są szkodliwym naruszeniem pra-wa konkurencji. Bardzo trudno je wykryć, ponieważ są niejawne. Przykładem skutecznego narzędzia tego rodzaju zwalcza-nia karteli jest popularny w krajach Unii Europejskiej program łagodzenia kar pt. LENIENCY (ang.: pobłażliwość, łagodność). Zasada LENIENCY daje uczestnikowi zmowy przedsię-biorstw możliwość zmniejszenia odpowiedzialności finansowej za udział w kartelu w zamian za dostarczenie dowodów na istnienie zmowy i wycofanie się z niej. Obowiązuje reguła: pobłażliwość należy się tylko PIER-WSZYM „skruszonym” członkom kartelu…

Chodzi o KONTROLĘ POŁĄCZEŃ PRZEDSIĘBIORSTW (fuzji) (ang. mergers). NIEDOPUSZCZANIE DO POWSTANIA NOWYCH PRZEDSIĘ-BIORSTW DYSPONUJĄCYCH „SIŁĄ MONOPOLISTYCZNĄ”.

RODZAJE FUZJI: Poziome (korzyści skali!).

RODZAJE FUZJI: Poziome (korzyści skali!). Pionowe (łatwiejsze planowanie!).

RODZAJE FUZJI: Poziome (korzyści skali!). Pionowe (łatwiejsze planowanie!). Konglomeraty (m.in. lepsze wykorzystanie zasobów finansowych, kadry menedżerskiej!)

Czynniki wpływające na decyzję władz antymonopolowych w sprawie proponowanej fuzji: Poziom Indeksu Herfindahla-Hirschmana (lub wskaźnika koncentracji n przedsiębiorstw).

Czynniki wpływające na decyzję władz antymonopolowych w sprawie proponowanej fuzji: Poziom Indeksu Herfindahla-Hirschmana (lub wskaźnika koncentracji n przedsiębiorstw).. Stosowana definicja rynku.

Czynniki wpływające na decyzję władz antymonopolowych w sprawie proponowanej fuzji: Poziom Indeksu Herfindahla-Hirschmana (lub wskaźnika koncentracji n przedsiębiorstw).. Stosowana definicja rynku. Ocena stanu rynku [np. czy rynek jest „sporny” (ang. contestab-le)?].

INDEKS HERFINDAHLA-HIRSCHMANA (HHI, „HERF”) Suma kwadratów udziałów w rynku wszystkich działających na tym rynku przedsiębiorstw. Na przykład: Na rynku działa 1 firma (100%)  HHI = 10 000. Na rynku działają 2 firmy (50%, 50%)  HHI = 2500+2500=5000. Na rynku działa wiele małych firm (0,1%; 0,1; 0,1%... )

KWESTIA WYBORU WŁAŚCIWEJ DEFINICJI RYNKU 23 23 KWESTIA WYBORU WŁAŚCIWEJ DEFINICJI RYNKU Różne definicje rynku napojów niealkoholowych Napoje mleczne Herbaty Kawy Napoje owocowe Napoje owocowe Napoje owocowe Wody mineralne Napoje w proszku Gazowane napoje bez-alkoholowe Wąska definicja rynku „Średnia” definicja rynku Szeroka definicja rynku

OCENA STANU RYNKU Rynek jest „sporny” (ang. contestable market), jeśli koszt wejścia na rynek i wyjścia z rynku jest niski. Producenci działający na ta-kim rynku są zagrożenie potencjalną konkurencją.

Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) DOBRA PUBLICZNE ITP. Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatło-czony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np.zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa)

Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) DOBRA PUBLICZNE ITP. Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatło-czony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np.zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) DOBRA PRYWATNE znamy doskonale; np. kiedy ktoś odgryzie kawałek naszej kanapki, dla nas zostaje mniej, jednak to my de-cydujemy, czy poczęstujemy kogoś kanapką. Zwykle nie przy-sparzają one kłopotów państwu, prywatni producenci wytwarza-ją ich dla nas mnóstwo!

Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) DOBRA PUBLICZNE ITP. Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatło-czony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np.zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) Z DOBRAMI KLUBOWYMI stykamy się rzadziej: np. wielu może wspólnie kibicować „Legii”, lecz jej właściciel jest w stanie nie wpuścić na stadion kogoś, kto nie zapłacił za bilet. Również dobrami „klubowymi” państwo nie musi się bardzo przejmować, bo prywatne przedsiębiorstwa chętnie produkują je dla członków „klubu”.

Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np. zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) Zupełnie inaczej jest z DOBRAMI PUBLICZNYMI (ang. public goods), których dotyczy EFEKT GAPOWICZA (ang. free ri-ding): niemożność wykluczenia z udziału w konsumpcji (używa-nia) dobra powoduje, że z dobra można korzystać, nie ponosząc kosztów jego wytworzenia.  Z udziału w korzystaniu z dóbr publicznych nie spo- sób nikogo wykluczyć, a to że ktoś korzysta z takiego dobra – do pewnej liczności zbioru korzystających - nie przeszkadza innym.

PRZYKŁADY: prawo, obrona narodowa, bezpieczeństwo na ulicach, polityka gospodarcza, pokaz sztucznych ogni, drogi i zieleńce miejskie, ogólnie dostępne kąpieliska, światło latarni morskiej, pomnik na Placu Niepodległości, publiczne radio i telewizja.

 Z udziału w korzystaniu z DÓBR PUBLICZNYCH nie  Z udziału w korzystaniu z DÓBR PUBLICZNYCH nie sposób nikogo wykluczyć, a to, że ktoś korzysta z takiego dobra – do pewnej liczności zbioru korzystających – nie przeszkadza innym. Prywatne firmy ZWYKLE nie produkują wystarczającej ilości dóbr publicznych. Przecież nie są organizacjami charytatywnymi i muszą dostać zapłatę za swój produkt. Tymczasem dobra publicz-ne padają ofiarą gapowiczów.

Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? Oto rozwiązania: Państwo może samo wytwarzać te dobra (np. obrona narodowa).

Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? Oto rozwiązania: Państwo może samo wytwarzać te dobra (np. obrona narodowa). Państwo może zamówić produkcję tych dóbr u prywatnych producentów (np. czystość na ulicach sprzątanych przez prywatne firmy na zlecenie państwa).

Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? Oto rozwiązania: Państwo może samo wytwarzać te dobra (np. obrona narodowa). Państwo może zamówić produkcję tych dóbr u prywatnych producentów (np. czystość na ulicach sprzątanych przez prywatne firmy na zlecenie państwa). Państwo może stworzyć możliwość wykluczenia osób niepowo-łanych z udziału w konsumpcji (użytkowaniu) tych dóbr (np. płat-ne autostrady).

Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np. zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) DOBRA, KTÓRYCH DOTYCZY TRAGEDIA WSPÓLNEGO PASTWISKA (ang. tragedy of commons) nie dają się zastrzec, lecz są przedmiotem rywalizacji. ■ Do tragedii wspólnego pastwiska dochodzi, gdy ktoś, korzystając z dobra, szkodzi innym korzystającym, a wszyscy mogą uczestniczyć w konsumpcji. Efektem jest RABUNKOWA KONSUMPCJA.

PRZYKŁADY: ławice ryb na wodach międzynarodowych, publiczne toalety w czasie rockowego koncertu, „zakorkowana” autostrada, zatłoczone plaże publiczne, śmieci w lesie.

Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności spowodo-wanej tragedią wspólnego pastwiska? Oto rozwiązania: Opłaty za użytkowanie dobra (np. bilety wstępu na plażę).

Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności spowodo-wanej tragedią wspólnego pastwiska? Oto rozwiązania: Opłaty za użytkowanie dobra (np. bilety wstępu na plażę). Ograniczenie możliwości korzystania z dobra (np. limity poło-wów).

Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności spowodo-wanej tragedią wspólnego pastwiska? Oto rozwiązania: Opłaty za użytkowanie dobra (np. bilety wstępu na plażę). Ograniczenie możliwości korzystania z dobra (np. limity poło-wów). Zwiększenie podaży tak, aby zaspokoić wszystkie potrzeby (np. budowa nowych autostrad).

ZADANIE Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski.

Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywalizacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorkowanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b) Usługi poczty w Polsce.

Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. a) Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywali-zacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorko-wanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b) Usługi poczty w Polsce. Usługi pocztowe nie są przedmiotem rywalizacji i można je zas-trzec, a zatem chodzi o dobro KLUBOWE. Na rynku usług pocz-towych działają prywatne firmy oferujące np. usługi kurierskie. Nie ma przeszkód, aby sprywatyzować Pocztę Polską. c) Program komputerowy WORD 2000.

Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. a) Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywali-zacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorko-wanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b) Usługi poczty w Polsce. Usługi pocztowe nie są przedmiotem rywalizacji i można je zas-trzec, a zatem chodzi o dobro KLUBOWE. Na rynku usług pocz-towych działają prywatne firmy oferujące np. usługi kurierskie. Nie ma przeszkód, aby sprywatyzować Pocztę Polską. c) Program komputerowy WORD 2000. c) Jeśli prawa autorskie są przestrzegane WORD 2000 jest przed-miotem rywalizacji i można go zastrzec,. A zatem – w praworząd-nych społeczeństwach – stanowi on dobro PRYWATNE. d) Usługi więzienia w Rawiczu.

Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. a) Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywali-zacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorko-wanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b) Usługi poczty w Polsce. Usługi pocztowe nie są przedmiotem rywalizacji i można je zas-trzec, a zatem chodzi o dobro KLUBOWE. Na rynku usług pocz-towych działają prywatne firmy oferujące np. usługi kurierskie. Nie ma przeszkód, aby sprywatyzować Pocztę Polską. c) Program komputerowy WORD 2000. c) Jeśli prawa autorskie są przestrzegane WORD 2000 jest przed-miotem rywalizacji i można go zastrzec,. A zatem – w praworząd-nych społeczeństwach – stanowi on dobro PRYWATNE. d) Usługi więzienia w Rawiczu. d) Usługi więzienia w Rawiczu zaspakajają potrzebę bezpieczeństwa praworządnych obywateli. Nie są one przedmiotem rywalizacji (tam jest dość miejsca dla przestępców!) i nie można ich zastrzec. Wię-zienie jest zatem dobrem PUBLICZNYM. e) Wiadomości telewizji „Canal+”.

Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. a) Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywali-zacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorko-wanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b) Usługi poczty w Polsce. Usługi pocztowe nie są przedmiotem rywalizacji i można je zas-trzec, a zatem chodzi o dobro KLUBOWE. Na rynku usług pocz-towych działają prywatne firmy oferujące np. usługi kurierskie. Nie ma przeszkód, aby sprywatyzować Pocztę Polską. c) Program komputerowy WORD 2000. c) Jeśli prawa autorskie są przestrzegane WORD 2000 jest przed-miotem rywalizacji i można go zastrzec,. A zatem – w praworząd-nych społeczeństwach – stanowi on dobro PRYWATNE. d) Usługi więzienia w Rawiczu. d) Usługi więzienia w Rawiczu zaspakajają potrzebę bezpieczeństwa praworządnych obywateli. Nie są one przedmiotem rywalizacji (tam jest dość miejsca dla przestępców!) i nie można ich zastrzec. Wię-zienie jest zatem dobrem PUBLICZNYM. e) Wiadomości telewizji „Canal+”. e) Wiadomości telewizji „Canal+” są kodowane, co umożliwia wy-kluczenia osób niepowołanych z udziału w konsumpcji. Mamy tu za-tem do czynienia z dobrem KLUBOWYM. f) Bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach.

Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. a) Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywali-zacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorko-wanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b) Usługi poczty w Polsce. Usługi pocztowe nie są przedmiotem rywalizacji i można je zas-trzec, a zatem chodzi o dobro KLUBOWE. Na rynku usług pocz-towych działają prywatne firmy oferujące np. usługi kurierskie. Nie ma przeszkód, aby sprywatyzować Pocztę Polską. c) Program komputerowy WORD 2000. c) Jeśli prawa autorskie są przestrzegane WORD 2000 jest przed-miotem rywalizacji i można go zastrzec,. A zatem – w praworząd-nych społeczeństwach – stanowi on dobro PRYWATNE. d) Usługi więzienia w Rawiczu. d) Usługi więzienia w Rawiczu zaspakajają potrzebę bezpieczeństwa praworządnych obywateli. Nie są one przedmiotem rywalizacji (tam jest dość miejsca dla przestępców!) i nie można ich zastrzec. Wię-zienie jest zatem dobrem PUBLICZNYM. e) Wiadomości tele-wizji „Canal+”. e) Wiadomości telewizji „Canal+” są kodowane, co umożliwia wy-kluczenia osób niepowołanych z udziału w konsumpcji. Mamy tu za-tem do czynienia z dobrem KLUBOWYM. f) Bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach. f) Bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach stanowi typowy przykład dobra PUBLICZNEGO (nie jest przedmiotem rywalizacji i nie spo-sób go zastrzec). g) Usługi cmentarza na Powązkach w Warszawie.

Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. a) Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywali-zacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorko-wanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b) Usługi poczty w Polsce. Usługi pocztowe nie są przedmiotem rywalizacji i można je zas-trzec, a zatem chodzi o dobro KLUBOWE. Na rynku usług pocz-towych działają prywatne firmy oferujące np. usługi kurierskie. Nie ma przeszkód, aby sprywatyzować Pocztę Polską. c) Program komputerowy WORD 2000. c) Jeśli prawa autorskie są przestrzegane WORD 2000 jest przed-miotem rywalizacji i można go zastrzec,. A zatem – w praworząd-nych społeczeństwach – stanowi on dobro PRYWATNE. d) Usługi więzienia w Rawiczu. d) Usługi więzienia w Rawiczu zaspakajają potrzebę bezpieczeństwa praworządnych obywateli. Nie są one przedmiotem rywalizacji (tam jest dość miejsca dla przestępców!) i nie można ich zastrzec. Wię-zienie jest zatem dobrem PUBLICZNYM. e) Wiadomości telewizji „Canal+”. e) Wiadomości telewizji „Canal+” są kodowane, co umożliwia wy-kluczenia osób niepowołanych z udziału w konsumpcji. Mamy tu za-tem do czynienia z dobrem KLUBOWYM. f) Bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach. f) Bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach stanowi typowy przykład dobra PUBLICZNEGO (nie jest przedmiotem rywalizacji i nie spo-sób go zastrzec). g) Usługi cmentarza na Powązkach w Warszawie. g) „Prestiżowy” cmentarz na Powązkach jest przedmiotem rywa-lizacji, ponieważ brakuje na nim miejsca. W dodatku jego usługi są łatwe do zastrzeżenia. A zatem, jest to dobro PRYWATNE.

ZADANIE Przed chwilą za dobra publiczne uznałaś: Most Łazienkowski; us-ługi więzienia w Rawiczu; bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach. a) Co zrobiło państwo, aby powstało odpowiednio dużo dóbr, które uz-nałeś za publiczne? b) Czy był inny sposób rozwiązania problemu?

ZADANIE Przed chwilą za dobra publiczne uznałaś: Most Łazienkowski; us-ługi więzienia w Rawiczu; bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach. a) Co zrobiło państwo, aby powstało odpowiednio dużo dóbr, które uz-nałeś za publiczne? b) Czy był inny sposób rozwiązania problemu? Most zbudowały firmy na zlecenie państwa, które zarządza tym mo-stem. Państwo uznało, że przekazanie kontroli nad bardzo ważną częścią miejskiej sieci transportowej prywatnej firmie mogłoby za-grozić interesom społeczeństwa.

ZADANIE Przed chwilą za dobra publiczne uznałaś: Most Łazienkowski; us-ługi więzienia w Rawiczu; bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach. a) Co zrobiło państwo, aby powstało odpowiednio dużo dóbr, które uz-nałeś za publiczne? b) Czy był inny sposób rozwiązania problemu? Most zbudowały firmy na zlecenie państwa, które zarządza tym mo-stem. Państwo uznało, że przekazanie kontroli nad bardzo ważną częścią miejskiej sieci transportowej prywatnej firmie mogłoby za-grozić interesom społeczeństwa. Więzienie w Rawiczu jest instytucją państwową. Jednak np. w Stanach istnieje wiele prywatnych więzień, które świadczą us-ługi zamówione przez państwo.

ZADANIE Przed chwilą za dobra publiczne uznałaś: Most Łazienkowski; us-ługi więzienia w Rawiczu; bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach. a) Co zrobiło państwo, aby powstało odpowiednio dużo dóbr, które uz-nałeś za publiczne? b) Czy był inny sposób rozwiązania problemu? Most zbudowały firmy na zlecenie państwa, które zarządza tym mo-stem. Państwo uznało, że przekazanie kontroli nad bardzo ważną częścią miejskiej sieci transportowej prywatnej firmie mogłoby za-grozić interesom społeczeństwa. Więzienie w Rawiczu jest instytucją państwową. Jednak np. w Stanach istnieje wiele prywatnych więzień, które świadczą us-ługi zamówione przez państwo. Państwo samo zajmuje się produkcją bezpieczeństwa na łódzkich Bałutach. To samo mogą robić prywatne firmy ochroniar-skie. Jednak dla zapewnienia obywatelom równego dostępu do tego dobra państwo nie może zrezygnować z produkcji bezpieczeństwa publicznego.

EFEKTY ZEWNĘTRZNE Formą zawodności rynku, z którą zmaga się państwo, są także EFEKTY ZEWNĘTRZNE (ang. externalities). Kiedy ktoś – gospodarując – wpływa na koszty i zado- wolenie innych inaczej niż za pośrednictwem rynku, mamy do czynienia z efektem zewnętrznym. Innymi słowy efekty zewnętrzne są dotyczącymi osób po-stronnych ubocznymi skutkami czyjegoś gospodarowania (konsu-mowania i produkowania dóbr).

Np. efektem zewnętrznym JEST bezpieczeństwo w okolicy luksu-sowego hotelu na warszawskim Starym Mieście. NIE SĄ nim natomiast korzyści Rosji z wyższych cen ropy nafto-wej po ograniczeniu produkcji przez Arabię Sauddyjską. Jednakże inni wyróżniają pieniężne (ang. pecuniary) i niepieniężne (ang. non-pecuniary) efekty zewnętrzne…

Sąsiad wytruł mszyce na swoje działce, więc moje owoce są zdrowe EFEKTY ZEWNĘTRZNE: pozytywne, negatywne, produkcyjne, konsumpcyjne, między gospo-darstwami domowymi, między firmami, między gospodarstwami domowymi a firmami… PRZYKŁADY: Papieros Sąsiad wytruł mszyce na swoje działce, więc moje owoce są zdrowe Sąsiad słucha muzyki ludowej „na pełny regulator” Darmowe woda i sprężone powietrze na stacji benzynowej Wyprowadziliśmy psa na spacer i teraz nie da się wejść na trawnik Malwy przed gankiem Tlenek azotu emitowany wprost do atmosfery przez tę fabrykę Droga dojazdowa do autostrady zbudowana przez pewną firmę ku zadowoleniu okolicznej ludności, Wścibska sąsiadka Bezpieczeństwo w okolicy renomowanego hotelu Zakład utylizacji odpadów organicznych i dom wczasowy Przykry zapach wokół garbarni, Śmieci w lesie. 53

PRYWATNE ROZWIĄZANIA PROBLEMU EFEKTÓW ZEW-NĘTRZNYCH 54 PRYWATNE ROZWIĄZANIA PROBLEMU EFEKTÓW ZEW-NĘTRZNYCH NORMY SPOŁECZNE Wielu nie śmieci, bo jest to złe. Nakaz moralny skłania ich do brania pod uwagę skutków naszych działań dla innych ludzi, czyli - w jęz-zyku ekonomii – do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych.

NIEKIEDY PRYWATNE ROZWIĄZANIE MA CHARAKTER UMOWY... 55 2. NIEKIEDY PRYWATNE ROZWIĄZANIE MA CHARAKTER UMOWY... Może ono wtedy polegać na ŁĄCZENIU RÓŻNYCH RODZAJÓW DZIAŁALNOŚCI. (Np. pomyśl o sąsiadujących: właścicielu sadu wiśniowego i hodowcy pszczół...)

ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? 56

ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. 57

ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? 58

Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. 59

Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? 60

Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? ` 61

Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? ` 62

Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? Zarówno pasieka, jak i sad zostaną powiększone. e) Z jakim sposobem kontrolowania efektów zewnętrznych mamy tu do czynienia? 63

Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? Zarówno pasieka, jak i sad zostaną powiększone. e) Z jakim sposobem kontrolowania efektów zewnętrznych mamy tu do czynienia? 64

Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? Zarówno pasieka, jak i sad zostaną powiększone. e) Z jakim sposobem kontrolowania efektów zewnętrznych mamy tu do czynienia? Niekiedy prywatne podmioty radzą sobie z efektami zew-nętrznymi, łącząc się, co skutkuje uwzględnianiem przez nie efektów zewnętrznych, czyli ich INTERNALIZACJĄ. Tak właśnie jest w opisanej w opisanej sytuacji. (Jest to jednym z powodów fuzji-konglomeratów, o których mówiliśmy przy okazji analizy polityki ochrony konkurencji). 65

Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą ne-gocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc MUSI JE ZASTĄPIĆ PAŃSTWO. Sposoby działania państwa (przykłady): OGRANICZENIA ILOŚCIOWE (ang. command & control).

Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą ne-gocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc MUSI JE ZASTĄPIĆ PAŃSTWO. Na przykład: 1. OGRANICZENIA ILOŚCIOWE (ang. command & control). 2. PODATKI, SUBSYDIA.

Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą ne-gocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc MUSI JE ZASTĄPIĆ PAŃSTWO. Na przykład: 1. OGRANICZENIA ILOŚCIOWE (ang. command & control). 2. PODATKI, SUBSYDIA. 3. ZBYWALNE ZEZWOLENIA NA EMISJĘ (ang. tradable emis-sion permits).

KŁOPOTY Z INFORMACJĄ Kłopoty z informacją przyjmują dwie formy: ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asym-metric information) (np. między sprzedawców i nabywców). DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE).

ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np. między sprzedawców i nabywców).  Chodzi o sytuacje, w których gorsze poinformowanie jednej ze stron transakcji o ważnych cechach dobra lub samej transakcji może skłonić państwo do obrony „słab- szego”.

PRZYKŁADY: Praca przy azbeście, Lek o nieznanych skutkach ubocznych, Pożyczka, której prawdziwy koszt Twój Bank zamaskował finanso- wym żargonem, Sfałszowana kiełbasa „Krakowska”, Marihuana sprzedawana w szkołach podstawowych, Płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy, Pistolet-zabawka, którym przy odrobinie wysiłku można wybić oko siostrze

FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: Ustawy o bezpieczeństwie pracy. Ustawy o uczciwym handlu. Ograniczanie dostępu dóbr do rynku. Ograniczanie dostępu producentów do rynku. Udostępnianie informacji.

DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE). Chodzi o sytuacje, w których jednostka - nie biorąc pod uwa-gę efektów zewnętrznych swojego działania, a także norm kul-turowych - podejmuje (rzekomo!) niewłaściwe decyzje o ilości nabywanych (konsumowanych) dóbr. Nawet jeśli informacja jest symetryczna, ludzie (rze-komo!) źle oceniają użyteczność pewnych dóbr...

PRZYKŁADY: szczepienia ochronne, alkohol, wyroby tytoniowe, hazard, handel częściami ludzkiego ciała, „wysoka” kultura, aborcja, edukacja, niektóre rodzaje ubezpieczeń (OC, ubezpieczenie emerytalne), pornografia, prostytucja, transmisja z meczu Reprezentacji Narodowej, samochodowe pasy bezpieczeństwa, eutanazja.

DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE). FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: Nakazy i zakazy. Podatki i subsydia. Propaganda „społeczna”.

ZADANIE: a) Co różni dobra, których dotyczy asymetria informacji, i dobra pożądane/niepożądane społecznie?

ZADANIE: a) Co różni dobra, których dotyczy asymetria informacji, i dobra pożądane/niepożądane społecznie? Dobra są pożądane/niepożądane społecznie nie z braku informacji, a z powodu złej oceny ich użyteczności przez nabywców. b) O jakie dobra chodzi, dlaczego? (i) Ekstaza sprzedawana w szkołach?

ZADANIE: a) Co różni dobra, których dotyczy asymetria informacji, i dobra pożądane/niepożądane społecznie? Dobra są pożądane/niepożądane społecznie nie z braku informacji, a z powodu złej oceny ich użyteczności przez nabywców. b) O jakie dobra chodzi, dlaczego? (i) Ekstaza sprzedawana w szkołach? Dobro niepożądane. Zażywaniu ekstazy towarzyszą negatywne skutki uboczne (np. narkomani kradną). (ii) Tomik poezji Miłosza?

ZADANIE: a) Co różni dobra, których dotyczy asymetria informacji, i dobra pożądane/niepożądane społecznie? Dobra są pożądane/niepożądane społecznie nie z braku informacji, a z powodu złej oceny ich użyteczności przez nabywców. b) O jakie dobra chodzi, dlaczego? (i) Ekstaza sprzedawana w szkołach? Dobro niepożądane. Zażywaniu ekstazy towarzyszą negatywne skutki uboczne (np. narkomani kradną). (ii) Tomik poezji Miłosza? (Dobro pożądane. Zdaniem wielu obcowanie z „wysoką” sztuką jest cenne samo w sobie i ma pozytywne skutki uboczne (np. maleje przestępczość). (iii) Płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy.

ZADANIE: a) Co różni dobra, których dotyczy asymetria informacji, i dobra pożądane/niepożądane społecznie? Dobra są pożądane/niepożądane społecznie nie z braku informacji, a z powodu złej oceny ich użyteczności przez nabywców. b) O jakie dobra chodzi, dlaczego? (i) Ekstaza sprzedawana w szkołach? Dobro niepożądane. Zażywaniu ekstazy towarzyszą negatywne skutki uboczne (np. narkomani kradną). (ii) Tomik poezji Miłosza? (Dobro pożądane. Zdaniem wielu obcowanie z „wysoką” sztuką jest cenne samo w sobie i ma pozytywne skutki uboczne (np. maleje przestępczość). (iii) Płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy. Tego dobra ludzie kupią za dużo z powodu asymetrii informacji. Niektórzy uznają, że mają do czynienia z płytą słynnego brytyj-skiego zespołu. (iv) Ubezpieczenie kierowców od odpowiedzialności cywilnej (tzw. OC)?

ZADANIE: a) Co różni dobra, których dotyczy asymetria informacji, i dobra pożądane/niepożądane społecznie? Dobra są pożądane/niepożądane społecznie nie z braku informacji, a z powodu złej oceny ich użyteczności przez nabywców. b) O jakie dobra chodzi, dlaczego? (i) Ekstaza sprzedawana w szkołach? Dobro niepożądane. Zażywaniu ekstazy towarzyszą negatywne skutki uboczne (np. narkomani kradną). (ii) Tomik poezji Miłosza? (Dobro pożądane. Zdaniem wielu obcowanie z „wysoką” sztuką jest cenne samo w sobie i ma pozytywne skutki uboczne (np. maleje przestępczość). (iii) Płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy. Tego dobra ludzie kupią za dużo z powodu asymetrii informacji. Niektórzy uznają, że mają do czynienia z płytą słynnego brytyj-skiego zespołu. (iv) Ubezpieczenie kierowców od odpowiedzialności cywilnej (tzw. OC)? Dobro pożądane. Dzięki OC szkody spowodowane przez kierow-ców pokrywają oni sami. (v) Ludzka gałka oczna (przeszczep)?

ZADANIE: a) Co różni dobra, których dotyczy asymetria informacji, i dobra pożądane/niepożądane społecznie? Dobra są pożądane/niepożądane społecznie nie z braku informacji, a z powodu złej oceny ich użyteczności przez nabywców. b) O jakie dobra chodzi, dlaczego? (i) Ekstaza sprzedawana w szkołach? Dobro niepożądane. Zażywaniu ekstazy towarzyszą negatywne skutki uboczne (np. narkomani kradną). (ii) Tomik poezji Miłosza? (Dobro pożądane. Zdaniem wielu obcowanie z „wysoką” sztuką jest cenne samo w sobie i ma pozytywne skutki uboczne (np. maleje przestępczość). (iii) Płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy. Tego dobra ludzie kupią za dużo z powodu asymetrii informacji. Niektórzy uznają, że mają do czynienia z płytą słynnego brytyj-skiego zespołu. (iv) Ubezpieczenie kierowców od odpowiedzialności cywilnej (tzw. OC)? Dobro pożądane. Dzięki OC szkody spowodowane przez kierow-ców pokrywają oni sami. (v) Ludzka gałka oczna (przeszczep)? Dobro niepożądane. Wielu Polaków uważa, że nie można handlo-wać częściami ludzkiego ciała. (vi) 1397. odcinek telenoweli Serce Diany?

ZADANIE: a) Co różni dobra, których dotyczy asymetria informacji, i dobra pożądane/niepożądane społecznie? Dobra są pożądane/niepożądane społecznie nie z braku informacji, a z powodu złej oceny ich użyteczności przez nabywców. b) O jakie dobra chodzi, dlaczego? (i) Ekstaza sprzedawana w szkołach? Dobro niepożądane. Zażywaniu ekstazy towarzyszą negatywne skutki uboczne (np. narkomani kradną). (ii) Tomik poezji Miłosza? (Dobro pożądane. Zdaniem wielu obcowanie z „wysoką” sztuką jest cenne samo w sobie i ma pozytywne skutki uboczne (np. maleje przestępczość). (iii) Płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy. Tego dobra ludzie kupią za dużo z powodu asymetrii informacji. Niektórzy uznają, że mają do czynienia z płytą słynnego brytyj-skiego zespołu. (iv) Ubezpieczenie kierowców od odpowiedzialności cywilnej (tzw. OC)? Dobro pożądane. Dzięki OC szkody spowodowane przez kierow-ców pokrywają oni sami. (v) Ludzka gałka oczna (przeszczep)? Dobro niepożądane. Wielu Polaków uważa, że nie można handlo-wać częściami ludzkiego ciała. (vi) 1397. odcinek telenoweli Serce Diany? Nie ma argumentów umożliwiających sklasyfikowanie tego dobra. (vii) Pistolet-zabawka, którym – przy odrobinie wysiłku - można wybić oko siostrze?

ZADANIE: a) Co różni dobra, których dotyczy asymetria informacji, i dobra pożądane/niepożądane społecznie? Dobra są pożądane/niepożądane społecznie nie z braku informacji, a z powodu złej oceny ich użyteczności przez nabywców. b) O jakie dobra chodzi, dlaczego? (i) Ekstaza sprzedawana w szkołach? Dobro niepożądane. Zażywaniu ekstazy towarzyszą negatywne skutki uboczne (np. narkomani kradną). (ii) Tomik poezji Miłosza? (Dobro pożądane. Zdaniem wielu obcowanie z „wysoką” sztuką jest cenne samo w sobie i ma pozytywne skutki uboczne (np. maleje przestępczość). (iii) Płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy. Tego dobra ludzie kupią za dużo z powodu asymetrii informacji. Niektórzy uznają, że mają do czynienia z płytą słynnego brytyj-skiego zespołu. (iv) Ubezpieczenie kierowców od odpowiedzialności cywilnej (tzw. OC)? Dobro pożądane. Dzięki OC szkody spowodowane przez kierow-ców pokrywają oni sami. (v) Ludzka gałka oczna (przeszczep)? Dobro niepożądane. Wielu Polaków uważa, że nie można handlo-wać częściami ludzkiego ciała. (vi) 1397. odcinek telenoweli Serce Diany? Nie ma argumentów umożliwiających sklasyfikowanie tego dobra. (vii) Pistolet-zabawka, którym – przy odrobinie wysiłku - można wybić oko siostrze? Tego dobra ludzie kupią zbyt dużo z powodu asymetrii informacji. (viii) Kredyt, którego cenę Twój Bank zamaskował finansowym żargonem?

ZADANIE: a) Co różni dobra, których dotyczy asymetria informacji, i dobra pożądane/niepożądane społecznie? Dobra są pożądane/niepożądane społecznie nie z braku informacji, a z powodu złej oceny ich użyteczności przez nabywców. b) O jakie dobra chodzi, dlaczego? (i) Ekstaza sprzedawana w szkołach? Dobro niepożądane. Zażywaniu ekstazy towarzyszą negatywne skutki uboczne (np. narkomani kradną). (ii) Tomik poezji Miłosza? (Dobro pożądane. Zdaniem wielu obcowanie z „wysoką” sztuką jest cenne samo w sobie i ma pozytywne skutki uboczne (np. maleje przestępczość). (iii) Płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy. Tego dobra ludzie kupią za dużo z powodu asymetrii informacji. Niektórzy uznają, że mają do czynienia z płytą słynnego brytyj-skiego zespołu. (iv) Ubezpieczenie kierowców od odpowiedzialności cywilnej (tzw. OC)? Dobro pożądane. Dzięki OC szkody spowodowane przez kierow-ców pokrywają oni sami. (v) Ludzka gałka oczna (przeszczep)? Dobro niepożądane. Wielu Polaków uważa, że nie można handlo-wać częściami ludzkiego ciała. 1397. odcinek telenoweli Serce Diany? Nie ma argumentów umożliwiających sklasyfikowanie tego dobra. Pistolet-zabawka, którym – przy odrobinie wysiłku - można wybić oko siostrze? Tego dobra ludzie kupią zbyt dużo z powodu asymetrii informacji. Kredyt, którego cenę Twój Bank zamaskował finansowym żargo-nem? Asymetria informacji (pozornie kredyt jest tani).

Państwo dba również o SPRAWIEDLIWOŚĆ. SPRAWIEDLIWOŚĆ dotyczy nie kwestii „Co i jak jest produko-wane?”, lecz kwestii: „Dla kogo jest produkowane?”, czyli po-działu dochodów (majątku, szans). Ludzie spierają się, jaki podział jest SPRAWIEDLIWY.

Wielu uważa, że LUDZIE SĄ RÓWNI... Ich zdaniem z poglądu o równości ludzi wynika, że - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI – jedni ludzie nie powinni DOMINOWAĆ nad innymi ludźmi, decydując o ich losie (np. jedni ludzie nie powinni mieć innych ludzi na własność).

Wielu uważa, że LUDZIE SĄ RÓWNI... Ich zdaniem z poglądu o równości ludzi wynika, że - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI – jedni ludzie nie powinni dominować nad innymi ludźmi, decydując o ich losie (np. jedni ludzie nie powinni mieć innych ludzi na własność). Zdaniem wielu z poglądu o równości ludzi wynika także, że jedni nie powinni CIERPIEĆ wtedy, kiedy inni są szczęśliwi, i że należy temu - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI – zapobiegać.

Wielu uważa, że LUDZIE SĄ RÓWNI... Ich zdaniem z poglądu o równości ludzi wynika, że - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI – jedni ludzie nie powinni dominować nad innymi ludźmi, decydując o ich losie (np. jedni ludzie nie powinni mieć innych ludzi na własność). Zdaniem wielu z poglądu o równości ludzi wynika także, że jedni nie powinni cierpieć wtedy, kiedy inni są szczęśliwi, i że należy te-mu - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI – zapobiegać. Jednakże zapobieganie dominacji i cierpieniu, czyli dbałość o spra-wiedliwość, bywa sprzeczne z poglądem, że LUDZIE SĄ WOLNI I ODPOWIADAJĄ ZA WŁASNE CZYNY (np. pomyśl o wolności dysponowania dochodem, a także o osobach, którym nie chce się pracować)…

Wielu uważa, że LUDZIE SĄ RÓWNI... Ich zdaniem z poglądu o równości ludzi wynika, że - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI – jedni ludzie nie powinni dominować nad innymi ludźmi, decydując o ich losie (np. jedni ludzie nie powinni mieć innych ludzi na własność). Zdaniem wielu z poglądu o równości ludzi wynika także, że jedni nie powinni cierpieć wtedy, kiedy inni są szczęśliwi, i że należy te-mu - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI – zapobiegać. Jednakże zapobieganie dominacji i cierpieniu, czyli dbałość o spra-wiedliwość, bywa sprzeczne z poglądem, że LUDZIE SĄ WOLNI I ODPOWIADAJĄ ZA WŁASNE CZYNY (np. pomyśl o wolności dysponowania dochodem, a także o osobach, którym nie chce się pracować)… Zapobieganie dominacji i cierpieniu przyjmuje zwykle formę zmniejszania różnic dochodów za pomocą PODATKÓW i ZASIŁ-KÓW („wyrównywania dochodów”) . Takie różnice sprzyjają bo-wiem dominacji (bogactwo!) i cierpieniu (nędza!).

A zatem… W praktyce dbałość państwa o sprawiedliwość (zapobieganie domi-nacji i cierpieniu) przyjmuje zwykle m.in. formę zmniejszania róż-nic dochodów („wyrównywania dochodów”). Takie różnice sprzyja- ją bowiem dominacji (bogactwo!) i cierpieniu (nędza!). Wyrównywa-niu dochodów służą PODATKI i ZASIŁKI

Oczywiście, celem nie jest zupełne wyrównanie dochodów. Za SPRAWIEDLIWY wielu ludzi ma taki podział do-chodów, w przypadku którego dochody są proporcjonalne do wy-ników pracy i (lub) wysiłku i (lub) akceptowanych społecznie po-trzeb ludzi.

PODATKI PODATKI są głównym źródłem dochodów państwa. W Polsce wpływy z opodatkowania wyniosły w 2014 r. 89,9% wszystkich do-chodów budżetu centralnego („budżetu państwa”) (kolejne 0,9% stanowiły dochody z cła, które też jest podatkiem).  Podatki są to - nie związane z własnością – przymuso- we płatności gospodarstw domowych i przedsiębiorstw na rzecz państwa.

RODZAJE PODATKÓW Często wyróżnia się podatki: BEZPOŚREDNIE i POŚREDNIE. PODATKI BEZPOŚREDNIE płacą ludzie możliwi do zidentyfiko-wania (np. wedle kryterium wysokości osiąganego dochodu) przed zapłaceniem podatku. W Polsce w 2014 r. do bezpośrednich zaliczano np. podatek „dochodowy od osób fizycznych (ang. personal income tax, PIT) i podatek dochodowy od osób prawnych (ang. corporate income tax, CIT). Natomiast PODATKI POŚREDNIE płacą ludzie, których nie da się zidentyfikować przed zapłaceniem podatku, bo te podatki są ukryte w cenach dóbr i warunkiem ich zapłacenia jest nabycie konkretnego dobra. W Polsce pośrednie są np: podatek od towarów i usług (jego inna nazwa to podatek od wartości dodanej, ang. value added tax, VAT), a także akcyza.

Udział najważniejszych podatków w dochodach podatkowych budżetu cen-tralnego w 2014 r. (w mld zł; w %). 1.Wpływy podatkowe budżetu państwa 254,8 100,0 w tym m.in.:   -VAT 124,3 43,8 -PIT 43,0 15,2 -Akcyza 61,6 21,7 -CIT 23,3 8,2 Źródło: Dane GUS.

  Ludzie chcą, aby podatki były sprawiedliwe także w innym sensie i domagają się SPRAWIEDLIWOŚCI POZIOMEJ i PIONOWEJ. SPRAWIEDLIWOŚĆ POZIOMA oznacza, że osoby znajdujące się w takiej samej sytuacji powinny być traktowane tak samo (np. osoby o równym dochodzie płacą taki sam podatek). SPRAWIEDLIWOŚĆ PIONOWA oznacza, że osoby znajdujące się w różnej sytuacji powinny być traktowane różnie (np. osoby o wyż-szym dochodzie płacą wyższy podatek).

  Ludzie chcą, aby podatki były sprawiedliwe także w innym sensie i domagają się SPRAWIEDLIWOŚCI POZIOMEJ i PIONOWEJ. SPRAWIEDLIWOŚĆ POZIOMA oznacza, że osoby znajdujące się w takiej samej sytuacji powinny być traktowane tak samo (np. osoby o równym dochodzie płacą taki sam podatek). SPRAWIEDLIWOŚĆ PIONOWA oznacza, że osoby znajdujące się w różnej sytuacji powinny być traktowane różnie (np. osoby o wyż-szym dochodzie płacą wyższy podatek). W obu przypadkach chodzi o to, żeby podatek BYŁ RÓWNIE DO-LEGLIWY DLA WSZYSTKICH (ŻEBY „BOLAŁ” TAK SAMO). Wszak ludzie są równi…

  ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”?

  ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta!

b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”?   ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta! b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”?

b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b)   ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta! b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b) Odpowiedź zależy od interpretacji słów: „równie dolegliwy bez względu na dochód”: /i/ Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy wszyscy płacą tyle samo, to podatek liniowy nie jest sprawiedliwy pionowo. Dyskryminowani są bogaci (np. 30% od 2000 gb jest mniejsze od 30% od 3000 gb).

b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b)   ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta! b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b) Odpowiedź zależy od interpretacji słów: „równie dolegliwy bez względu na dochód”: /i/ Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy wszyscy płacą tyle samo, to podatek liniowy nie jest sprawiedliwy pionowo. Dyskryminowani są bogaci (np. 30% od 2000 gb jest mniejsze od 30% od 3000 gb). /ii/ Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy każdy płaci równą część każdego gdyba dochodu to, owszem, podatek proporcjo-nalny jest sprawiedliwy pionowo.

b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b)   ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta! b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b) Odpowiedź zależy od interpretacji słów: „równie dolegliwy bez względu na dochód”: /i/ Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy wszyscy płacą tyle samo, to podatek liniowy nie jest sprawiedliwy pionowo. Dyskryminowani są bogaci (np. 30% od 2000 gb jest mniejsze od 30% od 3000 gb). /ii/ Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy każdy płaci równą część każdego gdyba dochodu to, owszem, podatek proporcjo-nalny jest sprawiedliwy pionowo. /iii/ Wielu zakłada, że dla bogatych dolegliwość spowodowana za-braniem im przez państwo stałej części każdego zarobionego gdyba jest mniejsza niż dla biednych. Według nich podatek proporcjonal-ny nie jest sprawiedliwy pionowo. Dyskryminowani są biedni. Bo-gatsi powinni płacić wedle wyższej stawki!

  Z kolei rzecznicy ZASADY: PŁACI, KTO KORZYSTA (ang. bene-fits principle), chcą opodatkować korzyści z konkretnych działań państwa. Na przykład, podatek drogowy powinni płacić głównie właściciele samochodów.

Na przykład, nie ma sensu opodatkowywać zasiłku dla bezrobotnych.   Ludzie bywają także zwolennikami ZASADY ZDOLNOŚCI DO PŁACENIA (ang. ability to pay principle), twierdząc, że podatki powinni płacić ci, których na to stać. Na przykład, nie ma sensu opodatkowywać zasiłku dla bezrobotnych.

  ZADANIE Zgodnie z ZASADĄ ZDOLNOŚCI DO PŁACENA (ang. ability to pay principle) podatki powinny obciążać głównie osoby, które stać na ich płacenie. Natomiast zwolennicy zasady: PŁACI, KTO KORZYSTA (ang. benefits principle) domagają się opo-datkowywania tych, którzy odnoszą największe korzyści z kon-kretnych działań państwa. O którą z tych zasad chodzi poniżej? a) Opłata za wstęp do Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Zasada: „płaci, kto korzysta”.   Zgodnie z ZASADĄ ZDOLNOŚCI DO PŁACENA (ang. ability to pay principle) podatki powinny obciążać głównie osoby, które stać na ich płacenie. Natomiast zwolennicy zasady: PŁACI, KTO KORZYSTA (ang. benefits principle) domagają się opo-datkowywania tych, którzy odnoszą największe korzyści z kon-kretnych działań państwa. O którą z tych zasad chodzi poniżej? a) Opłata za wstęp do Tatrzańskiego Parku Narodowego. Zasada: „płaci, kto korzysta”. b) Podatek od nieruchomości, którego wprowadzenie od wielu lat projektuje się w Polsce (kataster).

Zasada: „płaci, kto korzysta”.   Zgodnie z ZASADĄ ZDOLNOŚCI DO PŁACENA (ang. ability to pay principle) podatki powinny obciążać głównie osoby, które stać na ich płacenie. Natomiast zwolennicy zasady: PŁACI, KTO KORZYSTA (ang. benefits principle) domagają się opo-datkowywania tych, którzy odnoszą największe korzyści z kon-kretnych działań państwa. O którą z tych zasad chodzi poniżej? a) Opłata za wstęp do Tatrzańskiego Parku Narodowego. Zasada: „płaci, kto korzysta”. b) Podatek od nieruchomości, którego wprowadzenie od wielu lat projektuje się w Polsce (kataster). „Zasada zdolności do płacenia”. c) Opłata klimatyczna w kurorcie.

Zasada: „płaci, kto korzysta”.   Zgodnie z ZASADĄ ZDOLNOŚCI DO PŁACENA (ang. ability to pay principle) podatki powinny obciążać głównie osoby, które stać na ich płacenie. Natomiast zwolennicy zasady: PŁACI, KTO KORZYSTA (ang. benefits principle) domagają się opo-datkowywania tych, którzy odnoszą największe korzyści z kon-kretnych działań państwa. O którą z tych zasad chodzi poniżej? a) Opłata za wstęp do Tatrzańskiego Parku Narodowego. Zasada: „płaci, kto korzysta”. b) Podatek od nieruchomości, którego wprowadzenie od wielu lat projektuje się w Polsce (kataster). „Zasada zdolności do płacena”. c) Opłata klimatyczna w kurorcie.

■ Zasiłkiem (transferem) nazywamy inne niż podatki, niehand-   ZASIŁKI Sprawiedliwości służą nie tylko podatki, lecz także ZASIŁKI (płat-ności transferowe, transfery) (ang. transfer payments) takie, jak zasił-ki dla bezrobotnych, zasiłki dla chorych, dla starych, dla rodzin wie-lodzietnych itp. ■ Zasiłkiem (transferem) nazywamy inne niż podatki, niehand- lowe przepływy dóbr między konsumentami, producentami i państwem.

1) Zasiłki pieniężne (np. stypendium za wyniki w nauce).   RODZAJE ZASI ŁKÓW WYRÓŻNIMY np. : 1) Zasiłki pieniężne (np. stypendium za wyniki w nauce). 2) Zasiłki rzeczowe (np. koce wysłane powodzianom). W RAMACH INNEGO PODZIAŁU ROZRÓŻNIA SIĘ: 1) Uzależnione od dochodu (np. zasiłek dla rodziny wielodzietnej). 2) Nieuzależnione od dochodu, lecz np. od wieku korzystającego, jego sprawności fizycznej, stosunku do pracy (np. renta inwalidz-ka).

  Zasiłki państwa służą sprawiedliwości. Jednak ubocznym skut-kiem jest zmniejszenie dobroczynności prywatnej, np. osób, koś-ciołów. W dodatku transfery powodują nieefektywność, zniechęcając do pracy (to dlatego mówimy, że „biednemu lepiej dać wędkę, a nie rybę”). Licząc na zasiłek, ludzie stają się BIERNI, co powoduje, że maleje ilość wytwarzanych dóbr. Koszty spowodowane zasiłkami obejmują także: biurokrację, zanik przedsiębiorczości, spowodowany rosnącymi podatkami spadek dochodów, a zatem także skłonności do oszczędzania, który zmniejsza inwestycje i wzrost gospodarczy.

  ZADANIE Państwu Bimbalskim, którzy żyją z zasiłku, zaproponowano pracę za 20 zł na godzinę. Każda zarobiona złotówka zmniejsza zasiłek o 0,5 zł. W dodatku, gdy zarobek Bimbalskich przekroczy 400 zł, ut-racą oni prawo do bonów na darmową żywność wartych 200 zł. a) W jakim tempie wzrastałby początkowo dochód całkowity Bimbal-skich, gdyby nie było zasiłków? A jeśli zasiłki są?

Gdyby nie było zasiłku, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbal-   ZADANIE Państwu Bimbalskim, którzy żyją z zasiłku, zaproponowano pracę za 20 zł na godzinę. Każda zarobiona złotówka zmniejsza zasiłek o 0,5 zł. W dodatku, gdy zarobek Bimbalskich przekroczy 400 zł, ut-racą oni prawo do bonów na darmową żywność wartych 200 zł. a) W jakim tempie wzrastałby początkowo dochód całkowity Bimbal-skich, gdyby nie było zasiłków? A jeśli zasiłki są? Gdyby nie było zasiłku, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbal- scy dostawaliby 20 zł. Gdy zasiłek istnieje i jest „płynnie” zmniejsza- ny w miarę wzrostu dochodu z pracy, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbalscy dostają 20 zł–10 zł = 10 zł.

Gdyby nie było zasiłku, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbal-   ZADANIE Państwu Bimbalskim, którzy żyją z zasiłku, zaproponowano pracę za 20 zł na godzinę. Każda zarobiona złotówka zmniejsza zasiłek o 0,5 zł. W dodatku, gdy zarobek Bimbalskich przekroczy 400 zł, ut-racą oni prawo do bonów na darmową żywność wartych 200 zł. a) W jakim tempie wzrastałby początkowo dochód całkowity Bimbal-skich, gdyby nie było zasiłków? A jeśli zasiłki są? Gdyby nie było zasiłku, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbal- scy dostawaliby 20 zł. Gdy zasiłek istnieje i jest „płynnie” zmniejsza- ny w miarę wzrostu dochodu z pracy, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbalscy dostają 20 zł–10 zł = 10 zł. b) Dlaczego transfery osłabiają motywację do pracy?

Gdyby nie było zasiłku, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbal-   ZADANIE Państwu Bimbalskim, którzy żyją z zasiłku, zaproponowano pracę za 20 zł na godzinę. Każda zarobiona złotówka zmniejsza zasiłek o 0,5 zł. W dodatku, gdy zarobek Bimbalskich przekroczy 400 zł, ut-racą oni prawo do bonów na darmową żywność wartych 200 zł. a) W jakim tempie wzrastałby początkowo dochód całkowity Bimbal-skich, gdyby nie było zasiłków? A jeśli zasiłki są? Gdyby nie było zasiłku, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbal- scy dostawaliby 20 zł. Gdy zasiłek istnieje i jest „płynnie” zmniejsza- ny w miarę wzrostu dochodu z pracy, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbalscy dostają 20 zł–10 zł = 10 zł. b) Dlaczego transfery osłabiają motywację do pracy? Przyczyną jest właśnie ten fakt, że dochód całkowity pracownika rośnie wolniej w sytuacji, kiedy jest wypłacany zasiłek.

Gdyby nie było zasiłku, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbal-   ZADANIE Państwu Bimbalskim, którzy żyją z zasiłku, zaproponowano pracę za 20 zł na godzinę. Każda zarobiona złotówka zmniejsza zasiłek o 0,5 zł. W dodatku, gdy zarobek Bimbalskich przekroczy 400 zł, ut-racą oni prawo do bonów na darmową żywność wartych 200 zł. a) W jakim tempie wzrastałby początkowo dochód całkowity Bimbal-skich, gdyby nie było zasiłków? A jeśli zasiłki są? Gdyby nie było zasiłku, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbal- scy dostawaliby 20 zł. Gdy zasiłek istnieje i jest „płynnie” zmniejsza- ny w miarę wzrostu dochodu z pracy, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbalscy dostają 20 zł–10 zł = 10 zł. b) Dlaczego transfery osłabiają motywację do pracy? Przyczyną jest właśnie ten fakt, że dochód całkowity pracownika rośnie wolniej w sytuacji, kiedy jest wypłacany zasiłek. c) Czy w tej sytuacji występuje „pułapka dobroczynności? Dlacze-go?

Gdyby nie było zasiłku, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbal-   ZADANIE Państwu Bimbalskim, którzy żyją z zasiłku, zaproponowano pracę za 20 zł na godzinę. Każda zarobiona złotówka zmniejsza zasiłek o 0,5 zł. W dodatku, gdy zarobek Bimbalskich przekroczy 400 zł, ut-racą oni prawo do bonów na darmową żywność wartych 200 zł. a) W jakim tempie wzrastałby początkowo dochód całkowity Bimbal-skich, gdyby nie było zasiłków? A jeśli zasiłki są? Gdyby nie było zasiłku, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbal- scy dostawaliby 20 zł. Gdy zasiłek istnieje i jest „płynnie” zmniejsza- ny w miarę wzrostu dochodu z pracy, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbalscy dostają 20 zł–10 zł = 10 zł. b) Dlaczego transfery osłabiają motywację do pracy? Przyczyną jest właśnie ten fakt, że dochód całkowity pracownika rośnie wolniej w sytuacji, kiedy jest wypłacany zasiłek. c) Czy w tej sytuacji występuje „pułapka dobroczynności? Dlacze-go? W „pułapkę dobroczynności” Bimbalscy wpadną, kiedy ich dochód z pracy zbliży się do 400 zł, czyli kiedy będą pracować prawie 20 go-dzin. Wydłużenie czasu pracy spowoduje wtedy, że ich dochód cał-kowity zmniejszy się „skokowo” o około 200 zł, czyli o równowar-tość utraconych bonów na darmową żywność. Skutkiem jest nie tyl-ko osłabienie, ale zupełne zniknięcie motywacji do podejmowania dodatkowej pracy.

Gdyby nie było zasiłku, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbal-   ZADANIE Państwu Bimbalskim, którzy żyją z zasiłku, zaproponowano pracę za 20 zł na godzinę. Każda zarobiona złotówka zmniejsza zasiłek o 0,5 zł. W dodatku, gdy zarobek Bimbalskich przekroczy 400 zł, ut-racą oni prawo do bonów na darmową żywność wartych 200 zł. a) W jakim tempie wzrastałby początkowo dochód całkowity Bimbal-skich, gdyby nie było zasiłków? A jeśli zasiłki są? Gdyby nie było zasiłku, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbal- scy dostawaliby 20 zł. Gdy zasiłek istnieje i jest „płynnie” zmniejsza- ny w miarę wzrostu dochodu z pracy, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbalscy dostają 20 zł–10 zł = 10 zł. b) Dlaczego transfery osłabiają motywację do pracy? Przyczyną jest właśnie ten fakt, że dochód całkowity pracownika rośnie wolniej w sytuacji, kiedy jest wypłacany zasiłek. c) Czy w tej sytuacji występuje „pułapka dobroczynności? Dlacze-go? W „pułapkę dobroczynności” Bimbalscy wpadną, kiedy ich dochód z pracy zbliży się do 400 zł, czyli kiedy będą pracować prawie 20 go-dzin. Wydłużenie czasu pracy spowoduje wtedy, że ich dochód cał-kowity zmniejszy się „skokowo” o około 200 zł, czyli o równowar-tość utraconych bonów na darmową żywność. Skutkiem jest nie tyl-ko osłabienie, ale zupełne zniknięcie motywacji do podejmowania dodatkowej pracy. d) O ile Bimbalscy musieliby wydłużyć czas pracy, aby wyrwać się z „pułapki dobroczynności” (załóż, że ciągle jeszcze istnieje zasiłek)?

Gdyby nie było zasiłku, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbal-   ZADANIE Państwu Bimbalskim, którzy żyją z zasiłku, zaproponowano pracę za 20 zł na godzinę. Każda zarobiona złotówka zmniejsza zasiłek o 0,5 zł. W dodatku, gdy zarobek Bimbalskich przekroczy 400 zł, ut-racą oni prawo do bonów na darmową żywność wartych 200 zł. a) W jakim tempie wzrastałby początkowo dochód całkowity Bimbal-skich, gdyby nie było zasiłków? A jeśli zasiłki są? Gdyby nie było zasiłku, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbal- scy dostawaliby 20 zł. Gdy zasiłek istnieje i jest „płynnie” zmniejsza- ny w miarę wzrostu dochodu z pracy, za każdą dodatkową godzinę pracy Bimbalscy dostają 20 zł–10 zł = 10 zł. b) Dlaczego transfery osłabiają motywację do pracy? Przyczyną jest właśnie ten fakt, że dochód całkowity pracownika rośnie wolniej w sytuacji, kiedy jest wypłacany zasiłek. c) Czy w tej sytuacji występuje „pułapka dobroczynności? Dlacze-go? W „pułapkę dobroczynności” Bimbalscy wpadną, kiedy ich dochód z pracy zbliży się do 400 zł, czyli kiedy będą pracować prawie 20 go-dzin. Wydłużenie czasu pracy spowoduje wtedy, że ich dochód cał-kowity zmniejszy się „skokowo” o około 200 zł, czyli o równowar-tość utraconych bonów na darmową żywność. Skutkiem jest nie tyl-ko osłabienie, ale zupełne zniknięcie motywacji do podejmowania dodatkowej pracy. d) O ile Bimbalscy musieliby wydłużyć czas pracy, aby wyrwać się z „pułapki dobroczynności” (załóż, że ciągle jeszcze istnieje zasiłek)? Należałoby wydłużyć czas pracy o tyle godzin, że dochód z ich prze-pracowania zrówna się z wartością utraconych bonow na darmową żywność. Wiemy, że w momencie natknięcia się Bimbalskich na „pu-łapkę dobroczynności” dostają oni jeszcze zasiłek. Wynika stąd, że szukana liczba godzin wynosi 200 zł/10 zł, czyli 20 godzin.

■ PODZIAŁ PODMIOTOWY oznacza ostateczny po-   W wyniku działań państwa posługującego się podatkami i trans-ferami powstaje PODMIOTOWY PODZIAŁ DOCHODÓW w społeczeństwie. Chodzi o dochody gospodarstw domowych. ■ PODZIAŁ PODMIOTOWY oznacza ostateczny po- dział dochodów między gospodarstwa domowe. Do opisu podmiotowego podziału dochodów służą m.in.: KRZYWA LORENZA, WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO, LINIA UBÓSTWA, WSPÓŁCZYNNIK UBÓSTWA.

a na osi pionowej – odsetek wszystkich dochodów.   KRZYWA LORENZA 1. Na osi poziomej układu współrzędnych mierzymy odsetek wszyst-kich gospodarstw domowych (od najuboższych do najbogatszych), a na osi pionowej – odsetek wszystkich dochodów. 2. Punkty krzywej Lorenza pokazują jaką część wszystkich dochodów przypada DANEMU ODSETKOWI NAJUBOŻSZYCH GOSPODARSTW DOMOWYCH.

„Polska” krzywa Lorenza, 2012 r.   KRZYWA LORENZA zaczyna się w początku układu (0% rodzin ma 0% dochodów!), a kończy w punkcie o współrzędnych: 100% i 100% (100% gospodarstw domowych dostaje 100% dochodów wszystkich gospodarstw domowych). „Polska” krzywa Lorenza, 2012 r. Dochody 100% 20% 6,5% A · B Grupy kwintylowe Grupy kwintylowea/ Odsetek dochodów Pierwsza Druga Trzecia Czwarta Piąta 6,5 12,2 16,8 22,8 41,7 a/ Od najbiedniejszych do najbogatszych 20% populacji.  

  WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO Pole między krzywą Lorenza, a LINIĄ DOSKONAŁEJ RÓWNOŚ-CI (przekątna na rysunku) stanowi wygodną miarę nierówności dochodów. Jego udział w całości obszaru pod linią doskonałej równości to WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO, którego wartość zmienia się od 0 (doskonała równość) do 1 (zupełna nierówność), lub, po przemnożeniu przez 100, od 0 do 100.   Dochody 100% 20% 6,5% A · B Grupy kwintylowe Grupy kwintylowea/ Odsetek dochodów Pierwsza Druga Trzecia Czwarta Piąta 6,5 12,2 16,8 22,8 41,7 a/ Od najbiedniejszych do najbogatszych 20% populacji.  

  WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO – wskaźnik koncentracji do-chodów, przyjmuje wartość między 0 a 1 (lub jeśli pomno-żymy ją przez 100, między 0 a 100). Wskaźnik ten osiągnąłby wartość 0, gdyby wszystkie osoby miały ten sam dochód, na-tomiast wartość 1, gdyby wszystkie osoby, poza jedną, miały dochód zerowy. Uwaga: Dane dla Austrii, Belgii, Irlandii i Wielkiej Brytanii dotyczą 2011 roku. Źródło: Dane GUS.

  LINIA UBÓSTWA LINIĘ UBÓSTWA (ang. poverty line) wyznacza tzw. MINIMUM SOCJALNE, czyli minimalny dochód zaspokajający podstawowe potrzeby gospodarstwa domowego. Minimum socjalne jest wyznaczone przez wartość koszyka niezbęd-nych człowiekowi dóbr, którego skład określają urzędnicy i naukow-cy, dbając by były one odpowiednie jakościowo, zróżnicowane i ta-nie (np. kaloryczne). Chodzi m.in. o wydatki na żywność, mieszkanie (eksploatacja i wy-posażenie), edukację, kulturę i rekreację, odzież i obuwie, ochronę zdrowia, higienę osobistą, transport i łączność,

  STOPA UBÓSTWA STOPA UBÓSTWA (ang. poverty rate) stanowi odsetek gospodarstw domowych żyjących poniżej linii ubóstwa, czyli osiągających dochód niższy np. od minimum socjalnego.

  Wylicza się kilka różnych linii ubóstwa, oddzielnie dla osób samot-nych, dla dwuosobowych gospodarstw domowych itd. W 2014 r. w Stanach linia ubóstwa dla osób samotnych przebiegała na wysokości 12 316 dolarów, a dla rodziny czterooso-bowej na wysokości 24 230 dolarów rocznie. W Polsce w końcu 2015 r. odpowiednie wartości wynosiły: 1 078, 7 zł i 3 403,8 zł. Zgodnie z tym kryterium w 2014 r. 14,8% Amerykanów (46,7 mln osób, głównie czarnoskórych, imigrantów z krajów hisz-pańskojęzycznych, rodzin samotnych kobiet) żyło w biedzie. W Pol-sce w 2015 r. współczynnik ubóstwa wynosił około 40,0%.

-----------------------   W Polsce obliczane jest także tzw. MINIMUM EGZYSTENCJI, które umożliwia zaspokojenie tylko najniezbędniejszych potrzeb; po jego przekroczeniu następuje BIOLOGICZNE WYNISZCZENIE organizmu. W czerwcu 2014 r. minimum egzystencji wynosiło 541,9 zł i 1850,85 zł (odpowiednio: dla osób samotnych i rodzin czteroosobowych) (da-ne MPiSS). PONIŻEJ MINIMUM EGZYSTENCJI ŻYŁO 7,4% OSÓB W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH (te badania gu-sowskie nie obejmują np. osób bezdomnych)A. ----------------------- A Co dwa lata Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) przeprowadza liczenie osób bezdomnych. Na przykład w nocy z 21 na 22 stycznia 2015 r. ustalono, że w Polsce było 36,1 tys. bezdomnych. Rzut oka na listę 100 najbogatszych Polaków tygodni-ka „Wprost” wskazuje, że także biegun bogactwa jest w Polsce dob-rze wykształcony. Majątek osób zajmujących czołowe miejsce na tej liście jest mierzony miliardami złotych.

  Tablica ukazuje dochody w spo-łeczeństwie, które składa się z 4 obywateli A, B, C, D. Minimum socjalne wynosi 600. a) Narysuj krzywą Lorenza. A B C D 1000 500 250

  Tablica ukazuje dochody w spo-łeczeństwie, które składa się z 4 obywateli A, B, C, D. Minimum socjalne wynosi 600. a) Narysuj krzywą Lorenza. 131 A B C D 1000 500 250 100% 75% 50% 25% 25% 50% 75% 100% Odsetek gospodarstw domowych Odsetek dochodów • Uzupełnij zdania: b) „Linia ubóstwa” przebiega na poziomie ……-… .

  Tablica ukazuje dochody w spo-łeczeństwie, które składa się z 4 obywateli A, B, C, D. Minimum socjalne wynosi 600. a) Narysuj krzywą Lorenza. 132 A B C D 1000 500 250 100% 75% 50% 25% 25% 50% 75% 100% Odsetek gospodarstw domowych Odsetek dochodów • Uzupełnij zdania: b) „Linia ubóstwa” przebiega na poziomie ……-… . „Linia ubóstwa” przebiega na poziomie .600. . c) „Współczynnik ubóstwa” jest równy ........... .

  Tablica ukazuje dochody w spo-łeczeństwie, które składa się z 4 obywateli A, B, C, D. Minimum socjalne wynosi 600. a) Narysuj krzywą Lorenza. 133 A B C D 1000 500 250 100% 75% 50% 25% 25% 50% 75% 100% Odsetek gospodarstw domowych Odsetek dochodów • Uzupełnij zdania: b) „Linia ubóstwa” przebiega na poziomie ……-… . „Linia ubóstwa” przebiega na poziomie .600. . c) „Współczynnik ubóstwa” jest równy ........... . „Współczynnik ubóstwa” jest równy...... ..75%. .