Ochrona obszarowa w innych aktach prawnych Ustawa z dn. 28 września 1991 r. o lasach LASY OCHRONNE Są to lasy: chroniące glebę, zasoby wodne, w strefie oddziaływania przemysłu, stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody, znajdujące się na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych, drzewostany nasienne, lasy stanowiące ostoje zwierząt, strefy zieleni wysokiej w miastach i w ich bezpośrednim otoczeniu, lasy uzdrowiskowe i mające znaczenie dla obronności państwa (np. lasy w obrębie poligonów wojskowych). LEŚNE KOMPLEKSY PROMOCYJNE (zarządzenia nr 30 Dyr. Generalnego LP z 1994 r) Cel: promowanie wielofunkcyjnej i zrównoważonej gospodarki leśnej, prowadzonej na podstawie wszechstronnego rozpoznania stanu biocenozy leśnej, trwałe zachowanie lub odtwarzanie naturalnych walorów lasu metodami racjonalnej gospodarki leśnej prowadzonej na zasadach ekologicznych; integrowanie celów trwałej gospodarki leśnej i aktywnej ochrony przyrody.

19 Leśnych Kompleksów Promocyjnych o łącznej powierzchni ponad 990 000 ha Lasy Puszczy Białowieskiej, Bory Tucholskie, Lasy Gostynińsko-Włocławskie, Lasy Puszczy Kozienickiej, Lasy Janowskie, Bory Lubuskie, Lasy Beskidu Śląskiego, Lasy Oliwsko-Darżlubskie, Lasy Puszczy Bukowej, Lasy Rychtalskie, Lasy Birczańskie, Lasy Mazurskie Lasy Spalsko-Rogowskie Sudety Zachodnie Puszcza Świętokrzyska Puszcze Szczecińskie Puszcza Notecka Lasy Warszawskie Lasy Beskidu Sądeckiego

Ustawa z 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne Dotyczy stref ochronnych ujęć wody i obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych. Zestaw przewidywanych zakazów na tych terenach służy przede wszystkim ochronie jakości wody i wydajności ujęć wodnych, ale pośrednio gwarantuje zachowanie właściwych warunków środowiska przyrodniczego w ich bezpośrednim sąsiedztwie, a w niektórych przypadkach może zapewnić zachowanie całych ekosystemów np. w zlewni potoku (Art. 56. & 3: Strefa ochronna ujęcia wody z potoku górskiego lub z górnego biegu rzeki może obejmować całą zlewnię cieku powyżej ujęcia wody).

FORMY OCHRONY O RANDZE MIĘDZYNARODOWEJ SIEĆ NATURA 2000 Podstawy prawne: Dwie dyrektywy Rady Wspólnoty Europejskiej: Dyrektywa Ptasia (1979) Dyrektywa Siedliskowa (1992) Uzupełniające regulacje prawne, m.in. Decyzja 266 Rady, dotycząca trybu i formy przygotowania dokumentacji

FORMY OCHRONY O RANDZE MIĘDZYNARODOWEJ Niektóre formy ochrony obszarowej mogą uzyskać status o znaczeniu międzynarodowym, określony w konwencjach lub uchwałach organizacji międzynarodowych Rezerwaty Biosfery Tworzone są pod auspicjami UNESCO dla ochrony naturalnych lub w niewielkim stopniu zmienionych ekosystemów reprezentatywnych dla głównych biomów świata. W Polsce powołano dotychczas 9 Rezerwatów Biosfery UNESCO-MAB: Babiogórski RB Białowieski RB Kampinoski RB Karkonoski RB RB Polesie Zachodnie RB Karpaty Wschodnie RB Jezioro Łuknajno Słowiński RB Tatrzański RB.

Ważniejsze umowy międzynarodowe w dziedzinie ochrony przyrody (1) Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających międzynarodowe znaczenie, zwłaszcza jako siedliska ptactwa wodnego (RAMSAR) - 1971 Dotychczas desygnowano w Polsce 8 obszarów Ramsar: PN „Ujście Warty” Słowiński PN. Biebrzański PN Jezioro Karaś Jezioro Oświn Jezioro Łuknajno Jezioro Świdwie Dolina Baryczy

Ważniejsze umowy międzynarodowe w dziedzinie ochrony przyrody (2) Konwencja Paryska - w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego (1972) Obiekty Światowego Dziedzictwa Dóbr Kultury i Przyrody Białowieski Park Narodowy

Ważniejsze umowy międzynarodowe w dziedzinie ochrony przyrody (3) Konwencja Waszyngtońska - o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (1973) CITES

Ważniejsze umowy międzynarodowe w dziedzinie ochrony przyrody (4) Konwencja Helsińska - o ochronie biotopów Morza Bałtyckiego (1974/1992) Obszary Chronione Bałtyku (Baltic Sea Protected Areas) BSPA tworzone są zgodnie z zaleceniami 15/1 HELCOM z 1994 r. w krajach nadbałtyckich, które ratyfikowały Konwencję Helsińską, w trosce o zabezpieczenie cennych ekosystemów, biotopów i gatunków tego akwenu. Idea sieci BSPA nie zakłada objęcia ich całkowicie ochroną ścisłą. Na tych terenach ochrona przyrody ma być realizowana w oparciu o zasady rozwoju zrównoważonego, czyli z uwzględnieniem potrzeb rozwoju ekonomicznego i społecznego, przy użyciu technik połowu ryb przyjaznych dla innych organizmów i popieraniu zarybiania rodzimymi gatunkami cennych gospodarczo gatunków ryb.

Ważniejsze umowy międzynarodowe w dziedzinie ochrony przyrody (4) 90 obszarów

Z Polski zgłoszono do Komitetu Helsińskiego 7 obszarów BSPA: Woliński Park Narodowy - zatwierdzony Słowiński Park Narodowy - zatwierdzony Nadmorski Park Krajobrazowy - zatwierdzony Park Krajobrazowy Mierzeja Wiślana - zatwierdzony Zatoka Szczecińska rezerwat Kępa Redłowska Przybrzeżne Wody Bałtyku wszystkie z przylegającymi obszarami wód Projektowany: Ławica Słupska

Ważniejsze umowy międzynarodowe w dziedzinie ochrony przyrody (5) Konwencja Bońska - o ochronie dzikich zwierząt gatunków migrujących (1979)

Ważniejsze umowy międzynarodowe w dziedzinie ochrony przyrody (6) Konwencja Berneńska - o ochronie europejskich gatunków dzikiej flory i fauny oraz ich naturalnych siedlisk (1979) EU Konwencja Berneńska

Ważniejsze umowy międzynarodowe w dziedzinie ochrony przyrody (7) Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie – Londyn (1991) Konwencja z Rio - w sprawie różnorodności biologicznej - Rio de Janeiro (1992)

Obszary transgraniczne W drodze porozumień z sąsiadującymi państwami mogą być wyznaczane cenne przyrodniczo obszary w celu wspólnej ochrony. PK Dolnej Odry graniczący z niemieckim Parkiem Narodowym Doliny Dolnej Odry, Karkonoski PN i jego czeski odpowiednik tworzące Rezerwat Biosfery Karkonosze, polski i słowacki Tatrzański PN tworzące Rezerwat Biosfery Tatry, polski i słowacki Pieniński PN, Bieszczadzki PN, Ciśniańsko-Wetliński PK i PK Doliny Sanu wchodzące w skład polsko-słowacko-ukraińskiego MRB Karpaty Wschodnie, polsko-ukraiński Rezerwat Biosfery Polesie Zachodnie, polski i białoruski Białowieski PN.

PODSTAWY KONCEPCJA STAN PRAC Sieć NATURA 2000 w Polsce PODSTAWY KONCEPCJA STAN PRAC

NATURA 2000 WYZNACZENIE EUROPEJSKIEJ SIECI EKOLOGICZNEJ NATURA 2000 JEST JEDNYM Z NAJWAŻNIEJSZYCH ZADAŃ DLA KRAJÓW UE CEL Ochrona różnorodności biologicznej na terytorium UE poprzez: zabezpieczenie typów siedlisk przyrodniczych zagrożonych i/lub reprezentatywnych dla wyróżnionych bioregionów, zabezpieczenie rzadkich i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt ZASADA Integracja ochrony przyrody z różnymi sektorami działalności gospodarczej człowieka

NATURA 2000 Tradycyjnych sposobach ochrony Koncepcja sieci NATURA 2000 opiera się na: Tradycyjnych sposobach ochrony Określonej metodyce wyznaczania elementów sieci Zastosowaniu procedury weryfikacji tych elementów Wprowadzeniu w funkcjonowanie sieci zasady integracji ochrony przyrody z różnymi sektorami działalności człowieka

NATURA 2000 Etapy realizacji NATURA 2000 Przygotowanie list krajowych Kraje Unii Europejskiej (stara 15) zostały zobligowane do wyznaczenia sieci NATURA 2000 do końca 2004 roku: Etapy realizacji NATURA 2000 Przygotowanie list krajowych Identyfikacja obszarów o znaczeniu dla Wspólnoty Desygnowanie Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Desygnowanie Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (SOO)

NATURA 2000 OBOWIĄZKI PAŃSTW CZŁONKOWSKICH (1): WYZNACZYĆ OBSZARY O ZNACZENIU DLA WSPÓLNOTY, A NASTĘPNIE OBJĄĆ JE OCHRONĄ JAKO tzw. obszary ptasie i obszary siedliskowe. OKREŚLIĆ NIEZBĘDNE DZIAŁANIA OCHRONNE DLA TYCH OBSZARÓW , A TAM GDZIE TO KONIECZNE OPRACOWAĆ PLANY OCHRONY, WKOMPONOWANE W INNE PLANY ZAGOSPODAROWANIA TERENU

NATURA 2000 OBOWIĄZKI PAŃSTW CZŁONKOWSKICH (2): OCENIAĆ SKUTKI ODZIAŁYWANIA WSZELKICH PLANÓW LUB PRZEDSIĘWZIĘĆ, KTÓRE MOGŁYBY W ISTOTNY SPOSÓB ZAGROZIĆ WALOROM PRZYRODNICZYM ELEMENTÓW SIECI ODPOWIEDNIO ZARZĄDZAĆ SIECIĄ OBSZARÓW 2000, Z UWZGLĘDNIENIEM WYNIKÓW MONITOROWANIA OCHRONY TYPÓW SIEDLISK I POPULACJI GATUNKÓW NA TYCH OBSZARACH PROWADZIĆ SPRAWOZDAWCZOŚĆ, OBEJMUJĄCĄ OCENĘ POSTĘPÓW WE WDRAŻANIU DYREKTYW SIEDLISKOWEJ I PTASIEJ ORAZ OCENY SKUTECZNOŚCI STOSOWANIA KRAJOWYCH PRZEPISÓW

NATURA 2000 UWAGA: GENERALNIE, SPOSÓB OCHRONY ELEMENTÓW SIECI NATURA 2000 POZOSTAWIA SIĘ W GESTII POSZCZEGÓLNYCH PAŃSTW CZŁONKOWSKICH

IDENTYFIKACJA SIECI NATURA 2000

DYREKTYWA PTASIA COUNCIL DIRECTIVE 79/409/EEC o ochronie dzikich ptaków zobowiązuje do podejmowania stosownych działań: legislacyjnych ochronnych kontrolnych monitoringowych w celu: Ø ochrony i zachowania wszystkich populacji ptaków naturalnie występujących w stanie dzikim Ø prawnego uregulowania zasad handlu i pozyskiwania ptaków łownych Ø przeciwdziałania niedopuszczalnym metodom chwytania i zabijania ptaków Uwaga: Obecny kształt nadały Dyrektywie Ptasiej poprawki wprowadzone w latach 1991 i 1994 (dyrektywy 91/244EWG i 94/24/WE

DYREKTYWA PTASIA 19 artykułów + 5 załączników Zadania: utrzymanie dostatecznego zróżnicowania i wystarczającej powierzchni siedlisk ptaków, włącznie z odtwarzaniem zniszczonych biotopów (art. 3) objęcia szczególnymi środkami ochrony ptaków wymienionych w zał. I, obejmującymi wskazanie dla tych gatunków tzw. obszarów specjalnej ochrony (art. 4) stworzenie systemu ochrony wszystkich gatunków ptaków, których Dyrektywa dotyczy (art. 5) uregulowanie handlu ptakami (art. 6) uregulowanie zasad eksploatacji populacji ptaków łownych (art. 7)

GATUNKI PTAKÓW WYMAGAJĄCE SZCZEGÓLNYCH ŚRODKÓW OCHRONY (181 taksonów) DYREKTYWA PTASIA ZAŁĄCZNIK I GATUNKI PTAKÓW WYMAGAJĄCE SZCZEGÓLNYCH ŚRODKÓW OCHRONY (181 taksonów) Lista uwzględnia: gatunki zagrożone wyginięciem gatunki szczególnie podatne na zmiany ich siedlisk gatunki rzadkie, ze względu na niewielkie populacje lub ograniczone, lokalne rozmieszczenie inne gatunki wymagające specjalnej uwagi ze względu na szczególny charakter ich siedlisk Dla tych gatunków ptaków kraje członkowskie zobowiązane są wyznaczyć tzw. obszary specjalnej ochrony (OSO) W Polsce występują 124 gatunki z tego załącznika, w tym 69 lęgowych W ramach procesu akcesyjnego Polska zaproponowała włączenie do zał. I jednego gatunku (biegus zmienny). Propozycja ta została przyjęta przez ekspertów unijnych.

DYREKTYWA PTASIA ZAŁĄCZNIK II ZAŁĄCZNIK III Część II/1 Gatunki, na które można polować na całym obszarze UE (24 gat.) (Lista ta zawiera gatunki, które w Polsce objęte są ochroną gatunkową) Część II/2 Gatunki, na które wolno polować na mocy prawa krajowego (56 gat.) w państwach wskazanych w tym załączniku (Polska wystąpiła o wskazanie jej przy 2 gatunkach) ZAŁĄCZNIK III Część III/1 Gatunki, które mogą być sprzedawane, transportowane, przetrzymywane w celach handlowych, o ile zostały legalnie pozyskane w krajach członkowskich (7 gat.) Część III/2 Gatunki, które mogą być przedmiotem handlu na terenie konkretnych państw członkowskich, o ile zostały pozyskane zgodnie z prawem – odnosi się do prawa krajowego (19 gat.)

DYREKTYWA PTASIA ZAŁĄCZNIK IV Lista nieakceptowanych przez sygnatariuszy urządzeń, sposobów lub metod stosowanych do chwytania lub zabijania ptaków na dużą skalę lub nie selektywnych oraz środków transportu wykorzystywanych do polowania ZAŁĄCZNIK V Lista proponowanych badań i prac, które umożliwiałyby podjęcie właściwych środków ochrony Uwaga: W uzasadnionych przypadkach możliwe są odstępstwa (derogacje) od postanowień Dyrektywy (reguluje to art. 9). Wprowadzanie i realizacje Dyrektywy Ptasiej w poszczególnych krajach śledzi komitet ORNIS, zarządzający bazą danych zawierających informacje o ptakach i ich siedliskach.

DYREKTYWA SIEDLISKOWA (24 artykuły + 6 załączników) Dyrektywa Rady 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (24 artykuły + 6 załączników) GŁÓWNY CEL: Utrzymanie różnorodności biologicznej w obrębie terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej (art. 2.1) poprzez ochronę zagrożonych i rzadkich typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków zwierząt i roślin Cele szczegółowe: - utworzenie sieci Natura 2000 dla ochrony określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków (art. 3-11, zał. I-III) - utworzenie ogólnego systemu ochrony gatunków (art. 12-16 i 22, zał. IV-VI), za wyjątkiem ptaków Uwaga: Obecny kształt nadały Dyrektywie Siedliskowej poprawki wprowadzone dyrektywą 97/62/WE, przystosowującą do rozwoju technicznego i naukowego dyrektywę 92/43/EWG

DYREKTYWA SIEDLISKOWA ZAŁĄCZNIK I TYPY SIEDLISK PRZYRODNICZYCH O ZNACZENIU DLA WSPÓLNOTY, WYMAGAJĄCE DESYGNOWANIA SPECJALNYCH OBSZARÓW OCHRONY (198 jednostek, w tym 61 priorytetowych) Lista uwzględnia: typy siedlisk, które w obrębie terytorium UE są zagrożone zanikiem w swoim naturalnym zasięgu typy siedlisk o małym zasięgu naturalnym typy siedlisk będące wybitnym przykładem charakterystycznych cech jednego lub większej liczby wyróżnionych sześciu regionów biogeograficznych Siedlisko priorytetowe - za taki typ siedliska Wspólnota ponosi szczególną odpowiedzialność z uwagi na wielkość jego zasięgu mieszczącego się w obrębie jej terytorium. Na zapewnienie ochrony tym siedliskom w sieci Natura 2000 Komisja Europejska zwraca szczególną uwagę. Uwaga: Należy podkreślić, że typy siedlisk z załącznika II nie są siedliskami chronionymi. Dyrektywa wymaga tylko ochrony ich odpowiedniej reprezentacji w ramach sieci Natura 2000.

DYREKTYWA SIEDLISKOWA ZAŁĄCZNIK II GATUNKI ZWIERZĄT I ROŚLIN O ZNACZENIU DLA WSPÓLNOTY, WYMAGAJĄCE DESYGNOWANIA SPECJALNYCH OBSZARÓW OCHRONY (222 + 360 taksonów, w tym odpowiednio 30 i 119 priorytetowych) Lista uwzględnia: gatunki zagrożone wyginięciem lub narażone gatunki endemiczne lub rzadkie, tzn. występujące w mało licznych populacjach gatunki wymagające szczególnej uwagi ze względu na specyficzny charakter siedlisk Gatunek priorytetowy - za ochronę takich gatunków Wspólnota ponosi szczególną odpowiedzialność, z uwagi na wielkość ich zasięgu mieszczącego się w obrębie jej terytorium. Uwaga: Należy podkreślić, że gatunki z załącznika II nie są gatunkami chronionymi. Dyrektywa wymaga tylko ochrony odpowiedniej reprezentacji ich populacji w ramach sieci Natura 2000.

DYREKTYWA SIEDLISKOWA ZAŁĄCZNIK III KRYTERIA SELEKCJI (na szczeblu krajowym) i IDENTYFIKACJI (na szczeblu Komisji Europejskiej) OBSZARÓW O ZNACZENIU DLA WSPÓLNOTY, ZATWIERDZANYCH JAKO SPECJALNE OBSZARY OCHRONY Etap I: Ocena na szczeblu krajowym względnej wartości obszaru dla ochrony typów siedlisk z zał. I DS i gatunków z zał. II DS KRYTERIA DLA TYPÓW SIEDLISK PRZYRODNICZYCH - reprezentatywność - względna powierzchnia siedliska (w stosunku do powierzchni w kraju) - stopień zachowania struktury i funkcji - ocena ogólna KRYTERIA DLA GATUNKÓW - względna liczebność (w stosunku do krajowej populacji) - stopień zachowania cech siedliska istotnych dla gatunku - stopień izolacji populacji - ocena ogólna

DYREKTYWA SIEDLISKOWA ZAŁĄCZNIK IV GATUNKI ZWIERZĄT I ROŚLIN O ZNACZENIU DLA WSPÓLNOTY, WYMAGAJĄCE ŚCISŁEJ OCHRONY (308 + 59 taksonów) (część gatunków z tej listy wymieniona jest również w załączniku II) ZAŁĄCZNIK V GATUNKI ZWIERZĄT I ROŚLIN O ZNACZENIU DLA WSPÓLNOTY, KTÓRYCH POZYSKANIE ZE STANU DZIKIEGO I EKSPLOATACJA MOŻE PODLEGAĆ OGRANICZENIOM (62 + 29 i 3 całe rodzaje) ZAŁĄCZNIK VI ZABRONIONE METODY I ŚRODKI POZYSKIWANIA, ODŁAWIANIA I TRANSPORTU

DYREKTYWA SIEDLISKOWA Definicje pojęć wprowadzonych przez Dyrektywę (art.1) Siedlisko przyrodnicze: obszar lądowy lub wodny, wyróżniony w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne, całkowicie naturalny lub półnaturalny Siedlisko przyrodnicze o znaczeniu dla Wspólnoty: zagrożone zanikiem w swoim naturalnym zasięgu w obrębie terytorium UE o małym zasięgu naturalnym będące wybitnym przykładem charakterystycznych cech jednego lub większej liczby wyróżnionych sześciu regionów biogeograficznych Stan ochrony siedliska przyrodniczego: wypadkowa oddziaływań na siedlisko przyrodnicze i typowe dla niego gatunki. Jest on uważany za właściwy, jeżeli: - naturalny zasięg siedliska jest stały lub powiększa się; - zachowuje ono specyficzną strukturę i funkcje, konieczne dla jego trwania w dłuższej perspektywie czasowej, i są podstawy do przypuszczenia, że zachowa je w dającej się przewidzieć przyszłości; - stan ochrony typowych dla niego gatunków również jest korzystny.

DYREKTYWA SIEDLISKOWA Definicje pojęć wprowadzonych przez Dyrektywę (art.1) c.d. Gatunek o znaczeniu dla Wspólnoty: gatunki zagrożone wyginięciem lub narażone gatunki endemiczne lub rzadkie, tzn. występujące w mało licznych populacjach gatunki wymagające szczególnej uwagi ze względu na specyficzny charakter siedlisk Siedlisko gatunku: środowisko jego życia w jakimkolwiek stadium jego cyklu biologicznego, określone przez czynniki biotyczne i abiotyczne Stan ochrony gatunku: suma oddziaływań na ten gatunek, które w perspektywie mogą mieć wpływ na jego rozmieszczenie i liczebność na terytorium Wspólnoty. Jest on uważany za właściwy, jeżeli: - dynamika populacji gatunku wskazuje na jego żywotność i szansę utrzymania się w biocenozie przez dłuższy czas; - naturalny zasięg gatunku nie ulegnie zmniejszeniu w przewidywalnej przyszłości; - istnieje i prawdopodobnie będzie istnieć wystarczająco duże siedlisko, by utrzymać populację gatunku w dłuższej perspektywie czasowej.

Wdrażanie postanowień Dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej w Polsce 1. Wprowadzenie do ustawy o ochronie przyrody pojęcia siedliska przyrodniczego i jego ochrony 2. Wprowadzenie do ustawy o ochronie przyrody ochrony siedlisk gatunków 3. Wprowadzenie do ustawy o ochronie przyrody kryterium „właściwego stanu” gatunku lub siedliska 4. Wydanie rozporządzenia określającego rodzaje siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz.U. 2001 Nr 92, poz.1029 6. Wydanie nowego rozporządzenia w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. 2001 Nr 106, poz.1167) 7. Wydanie nowego rozporządzenia w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. 2001 Nr 130, poz.1456) 8. Podjęcie prac nad siecią Natura 2000 w Polsce Uwaga: MŚ proponuje wprowadzenie do ustawy o ochronie przyrody nowej kategorii obszarów chronionych, tzw. obszarów o znaczeniu międzynarodowym.

KONCEPCJA SIECI NATURA 2000 W POLSCE LUTY 2000 - MARZEC 2001 ETAP I

KONCEPCJA SIECI NATURA 2000 W POLSCE WAŻNIEJSZE ŹRÓDŁA INFORMACJI O ROZMIESZCZENIU GATUNKÓW (poza CORINE biotopes): - PŁAZY I GADY (ATLAS – RED. GŁOWACIŃSKI, RAFIŃSKI, ZEMANEK) - NIETOPERZE (CENTRUM CHIROPTEROLOGICZNE ISEZ PAN) - DUŻE DRAPIEŻNIKI (IOP PAN) - ROŚLINY NACZYNIOWE (ATPOL, IB UJ) - WYKAZ OSTOI PTAKÓW W POLSCE (GROMADZKI i in. 1994) - IMPORTANT BIRD AREAS IN EUROPE (HEATH, EVANS 2000) - CZERWONE KSIĘGI ZWIERZĄT I ROŚLIN

KONCEPCJA SIECI NATURA 2000 W POLSCE WSTĘPNA PROPOZYCJA wytypowano 285 obszarów (180 OSO i 181 SOO) powierzchnia proponowanych obszarów waha się od < 1 ha do 166 000 ha obszary zajmowały ok. 15% powierzchni kraju

KONCEPCJA SIECI NATURA 2000 W POLSCE OKRES UUTRATY ZAUFANIA DO MINISTRA ŚRODOWISKA „Shadow list”

Natura 2000 w Polsce: wdrażanie DYREKTYWA PTASIA i SIEDLISKOWA Polska zgłosiła dotychczas około 823 obszarów do sieci Natura 2000 o łącznej powierzchni stanowiącej około 20% terytorium kraju

KONCEPCJA SIECI NATURA 2000 W POLSCE STATUS OCHRONNY PROPONOWANYCH OBSZARÓW NATURA 2000 PROCENTOWY UDZIAŁ TERENÓW CHRONIONYCH W POWIERZCHNI PROPONOWANYCH OBSZARÓW NATURA 2000: 7% - PARKI NARODOWE 34% - PARKI KRAJOBRAZOWE 2% - REZERWATY PRZYRODY 26% - OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU W SUMIE około 69% SIECI NATURA 2000 STANOWIĄ OBSZARY OBJĘTE JAKĄŚ FORMĄ OCHRONY 31% PROPONOWANEJ SIECI NATURA 2000 ZNAJDUJE SIĘ POZA NIMI

W jaki sposób Natura 2000 wspiera dotychczasowy system obszarów chronionych Znacznie zwiększa skutecznie chronioną powierzchnię kraju Stwarza szansę zabezpieczenia obszarów, o których ochronę przyrodnicy od dawna walczyli Stwarza szansę na objęcie ochroną pewnych typów ekosystemów w znacznie większym stopniu niż to było dotychczas możliwe

Torfowiska Orawsko-Nowotarskie

Natura 2000 to szansa na szersze objęcie ochroną dolin rzecznych

Natura 2000 w Europie - ponad 26 000 obszarów - około 850 000 km2 - ponad 20% terytorium Unii Europejskiej

barometr lipiec 2010 – stan zaawansowania (SOO) Natura 2000 w krajach UE (27) barometr lipiec 2010 – stan zaawansowania (SOO) Listy OSOP uważane są za praktycznie kompletne tylko w 7 krajach (Belgia, Dania, Estonia, Francja, Holandia, Luxemburg, Włochy) Listy SOOS uważane są za praktycznie kompletne tylko w 5 krajach (Belgia, Dania, Niemcy, Włochy, Holandia)

Jaki jest aktualna sytuacja sieci Natura 2000 w Polsce?

OSO w Polsce 2004 – 71 obszarów 2007 – 124 obszary 2008 – 141 obszarów Wg. Rozporządzeń MŚ

Natura 2000 w Polsce: wdrażanie DYREKTYWA PTASIA Wszystkie dotychczas zgłoszone obszary ptasie (141) zostały wyznaczone jako obszary specjalnej ochrony ptaków sieci Natura 2000 na mocy odpowiednich rozporządzeń Ministra Środowiska.

SOO w Polsce 2004 – 184 obszary 2007 – 364 obszary (zatw.)

Natura 2000 w Polsce: wdrażanie DYREKTYWA SIEDLISKOWA Do 1 lipca 2008 Polska zgłosiła 364 obszary siedliskowe (ok. 8,5% pow. kraju)

Natura 2000 - zarządzanie Nowe struktury organizacyjne: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska – od 17 listopada 2008 Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska – zadania: - gromadzenie danych i sporządzanie danych o sieci Natura 2000 i innych obszarach chronionych oraz o ocenach oddziaływania na środowisko - wykonywanie zadań związanych z siecią Natura 2000: - opracowanie projektu listy obszarów - nadzorowanie funkcjonowania obszarów Natura 2000 (zalecenia, wytyczne dot. ochrony, kontrola realizacji ustaleń planów zadań ochronnych) - składanie raportów do Komisji Europejskiej W ramach GDOŚ działa Departament Obszarów Natura 2000

Natura 2000 - zarządzanie Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska – zadania Nadzór nad obszarami Natura 2000 i proponowanymi OZW Sporządzanie i ustanawianie planu zadań ochronnych dla obszarów N2000 Sporządzanie planów ochrony dla obszarów N2000 Dokonywanie co 6 lat oceny realizacji ochrony na obszarach N2000, w tym efektów podejmowanych działań Przeprowadzanie ocen oddziaływania na środowisko lub udział w tych ocenach

Natura 2000: problemy i zagrożenia Silny opór społeczny Obszary wyznacza się w oparciu o przesłanki przyrodnicze (naukowe) a muszą funkcjonować w określonych warunkach społeczno-ekonomicznych Główny zarzut: Wprowadzanie sieci obszarów Natura 2000 nie było poprzedzone szerokimi konsultacjami społecznymi, oceną skutków finansowych, społecznych, gospodarczych (generalnie niedostateczna informacja) Efekt: Sieć Natura 2000 postrzegana jest jako bariera dla rozwoju gminy, regionu i całego kraju

Natura 2000 wchodzi w konflikt … z planami zagospodarowania przestrzennego gmin z inwestycjami liniowymi (drogi, linie kolejowe) z inwestycjami, związanymi z rozwojem infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej z ochroną przeciwpowodziową i zabudową hydrotechniczną rzek

Natura 2000: problemy i zagrożenia Oceny oddziaływania na środowisko Art. 6.3 DS: Każdy plan lub projekt, który nie jest bezpośrednio związany z ochroną obszaru, a który mógłby na ten obszar znacząco oddziaływać, czy to indywidualnie czy w kombinacji z innymi planami, wymaga przeprowadzenia oceny oddziaływania pod kątem celów ochrony danego obszaru. W świetle wyników tej oceny odpowiedni organ administracji podejmie decyzję o dopuszczeniu planu lub projektu do realizacji tylko wtedy, jeśli nie wpłynie on w sposób negatywny na obszar.

Natura 2000: problemy i zagrożenia Art. 6.4 DS Możliwe jest dopuszczenie do realizacji przedsięwzięcia negatywnego w skutkach dla obszaru Natura 2000, jeśli to jest uzasadnione: względami bezpieczeństwa publicznego, przyczynami natury społecznej lub ekonomicznej, i wobec braku rozwiązań alternatywnych, zapewniając wykonanie kompensacji przyrodniczej, niezbędnej dla zapewnienia spójności sieci. Jeśli obszar był wyznaczony dla siedliska przyrodniczego lub gatunku o znaczeniu priorytetowym, dopuszczenie do realizacji takiego przedsięwzięcia jest możliwe jedynie ze względu na: - ochronę zdrowia i życia ludzkiego, - bezpieczeństwo powszechne, - uzyskanie korzystnych następstw dla środowiska przyrodniczego. Jeśli uzasadnieniem jest „nadrzędny interes publiczny”, konieczne jest wcześniejsze uzyskanie opinii Komisji Europejskiej!

Natura 2000: problemy i zagrożenia Koszty … Skuteczne zarządzanie obszarami Natura 2000, wymagające podjęcia wielu działań, nakłada na państwa członkowskie znaczne koszty, które teoretycznie powinny być pokryte ze środków krajowych. Komisja Europejska wyliczyła, że utrzymanie sieci N2000 w niepogorszonym stanie ekologicznym w 25 krajach członkowskich wymagać będzie corocznych nakładów rzędu 6,1 mld Euro KE proponuje, aby współfinansowanie sieci włączyć w istniejące instrumenty finansowe:

Natura 2000: finansowanie 1. Fundusze strukturalne (z reguły mają zapisaną w celach ochronę bioróżnorodności, co można wykorzystać) - Europejski Fundusz Społeczny - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 2. Fundusz Spójności 3. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (programy rolnośrodowiskowe) 4. Europejski Fundusz Rybactwa 5. Instrument Finansowy na rzecz środowiska (LIFE+); (zagwarantowano w nim około 740 mln Euro na ochronę bioróżnorodności „LIFE+ Nature & Biodiversity”) 6. VII Program Ramowy

Natura 2000: problemy i zagrożenia Nierozwiązana kwestia zarządzania Obszary, których całość lub część stanowi park narodowy – dyrektor parku Obszary na terenach Lasów Państwowych – nadleśniczy A co z resztą obszarów, zwłaszcza tych, które są w większości własnością prywatną? Co z obszarami, które mają wielu gospodarzy?

W 2011 sieć powinna wreszcie przyjąć zadowalający kształt Natura 2000 – nadzieje W 2011 sieć powinna wreszcie przyjąć zadowalający kształt Po reorganizacji administracji są szanse na wzmocnienie kadr odpowiedzialnych za funkcjonowanie sieci Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że są szanse na porozumienie z „interesantami” w sprawach dot. ochrony obszarów Natura 2000 Mamy niezłe narzędzie ochrony: OOŚ (jedyne, gdy brak jeszcze planów zadań ochronnych lub planów ochrony dla obszarów N2000) Dzięki N2000 poprawił się stan wiedzy o przyrodzie (inwentaryzacje) i będzie się poprawiał (obowiązek monitoringu i raportowania) Międzynarodowa ranga sieci powinna gwarantować skuteczność ochrony tej części krajowych zasobów przyrodniczych, która zostanie zabezpieczona na obszarach sieci Wdrażanie Natury 2000 to praktyczny przykład realizacji idei rozwoju zrównoważonego – oby udany!

GOSPODAROWANIE NA OBSZARACH NATURA2000 Zakłada się harmonijną koegzystencję człowieka i przyrody, dążąc do kompromisu pomiędzy doraźnymi korzyściami ekonomicznymi a ochroną środowiska przyrodniczego Spodziewane ograniczenia będą dotyczyć w większym stopniu nowych inwestycji lub intensyfikacji gospodarki niż dotychczasowych sposobów gospodarowania Ograniczenia będą dotyczyć nie tylko inwestycji planowanych w obrębie samego obszaru, ale także w najbliższym jego sąsiedztwie oraz wszystkich innych, które mogłyby mieć negatywny wpływ na jego walory przyrodnicze W wyjątkowych wypadkach, kiedy wymaga tego interes społeczny lub bezpieczeństwo publiczne, istnieje możliwość przeprowadzenia działań lub inwestycji naruszających walory przyrodnicze obszaru

Co Natura 2000 wnosi nowego do praktyki polskiej ochrony przyrody Metodyka - uporządkowane podejście do praktyki tworzenia obszarów chronionych! Zmiana „optyki”: od ochrony poszczególnych elementów (typ siedliska, gatunek) do całości (obszary) Zakłada ochronę poszczególnych „elementów” przyrody w całym wewnętrznym zróżnicowaniu, czy w całym geograficznym zasięgu Wprowadza oficjalnie ochronę siedlisk gatunków Wprowadza na szeroką skalę ochronę siedlisk półnaturalnych Zakłada aktywne włączenie właścicieli gruntów w ochronę obszarów Natura 2000

„Minusy” Natury 2000 Kontrowersyjne listy gatunków będących celem ochrony. Kontrowersyjna jest koncepcja ochrony właściwego stanu siedlisk przyrodniczych; nie bardzo wiadomo o co tu chodzi w kontekście naturalnej dynamiki siedlisk. Niedopracowana metodyka (m.in. brak jednoznacznych kryteriów selekcji obszarów siedliskowych, niedoprecyzowane pojęcie odpowiedniej reprezentacji danego typu siedliska lub gatunku). Brak spójności sieci (zbiór obszarów, nierozwiązany status prawny korytarzy ekologicznych) Niedopracowana kwestia finansowania: główny ciężar (za wyjątkiem siedlisk i gatunków o statusie priorytetowym) spada na państwo członkowskie (im lepiej zachowana przyroda, tym większa powierzchnia do ochrony i tym większe koszty), a środki finansowe na ochronę przyrody są ograniczone; zalecane wykorzystywanie różnych funduszy unijnych (np. strukturalnych) jest w praktyce bardzo ograniczone.

GOSPODARKA LEŚNA NA OBSZARACH NATURA 2000 powinna być prowadzona w taki sposób, aby umożliwić zachowanie typów siedlisk i/lub populacji i siedlisk gatunków, dla których obszar został utworzony w tzw. właściwym stanie ochrony - w przypadku leśnych typów siedlisk – nie zmienić całego zespołu abiotycznych cech siedliska, warunkujących występowanie określonego zbiorowiska leśnego, oraz struktury tego zbiorowiska (o ile jego wyjściowy stan ochrony został uznany za właściwy) albo właściwa strukturę przywrócić. - w przypadku nieleśnych typów siedlisk - nie spowodować ich zaniku, nie zaburzyć ich struktury i funkcji (np. zmieniając abiotyczne cechy siedliska, albo je zalesiając) - w przypadku gatunków – nie spowodować zniszczenia lub pogorszenia stanu ich siedlisk, czy bezpośredniego zniszczenia lub redukcji populacji.

WSKAZANIA DLA OCHRONY GATUNKÓW ŻYJĄCYCH W LASACH - należy unikać prowadzenia dróg szybkiego ruchu przez kompleksy leśne (nie dopuszczać do ich fragmentacji). - konieczne jest ograniczenie prac leśnych w wyznaczonych rejonach w okresie wychowu młodych; - na powierzchniach użytkowanych konieczne jest pozostawienie części martwych drzew i posuszu celem utrzymania mikrosiedlisk dla specyficznej fauny i flory; - przy wycince i zabiegach prześwietlania drzewostanu należy uważać, by nie usuwać drzew zasiedlonych przez gatunki z zał. DS. i DP; - ważne jest zachowanie dostatecznej powierzchni starodrzewi oraz odbudowa drzewostanów liściastych i mieszanych; - zaleca się zawieszanie w lasach skrzynek wypoczynkowych i lęgowych dla nietoperzy (dla nocka Bechsteina, nocka łydkowłosego i mopka);

GOSPODARKA ROLNA NA TERENIE SOO GŁÓWNE ZAGROŻENIA DLA OCHRONY SIEDLISK: 1. ZANIECHANIE TRADYCYJNEGO UŻYTKOWANIA 2. INTENSYFIKACJA GOSPODARKI ROLNEJ 3. ZMIANA WARUNKÓW WODNYCH

WSKAZANIA DLA OCHRONY TYPÓW SIEDLISK PRZYRODNICZYCH Siedliska półnaturalne (łąki, pastwiska): - koszenie (częstość, termin, powierzchnia, sposób wykonywania czynności; - wypas (długość sezonu wypasu, gatunek zwierząt, powierzchnia, sposób prowadzenia wypasu; - nawożenie (rezygnacja lub określone dawki, rodzaj i termin nawożenia); - rezygnacja z orki (lub wałowania i bronowania; - utrzymanie odpowiedniego reżimu wodnego; mogą być niezbędne melioracje nawadniające (rezygnacja z oczyszczania starych rowów), podniesienie poziomu wód gruntowych, dopuszczenie do okresowych zalewów itp., a także rezygnacja z budowy nowych systemów melioracyjnych; - ograniczenia w użyciu herbicydów (selektywne i miejscowe niszczenie chwastów); - dodatkowe usuwanie drzew i krzewów (w razie potrzeby).

WSKAZANIA DLA OCHRONY GATUNKÓW NA TERENACH ROLNICZYCH - odpowiednie terminy i sposób koszenia ( pasy ekologiczne, od środka na zewnątrz, wypłaszanie zwierząt); - wypas kwaterowy, rotacyjny lub wypas typu wolnego; - utrzymanie śródpolnych enklaw biotopów nie użytkowanych rolniczo (oczek wodnych, torfowisk, mokradeł, zadrzewień etc. - utrzymanie roślinności wzdłuż cieków i zbiorników wodnych, jako miejsc schronienia; - zachowanie odpowiednich stosunków wodnych; Generalnie: utrzymanie tradycyjnej ekstensywnej gospodarki rolnej i ukształtowanej w jej wyniku mozaikowatej struktury krajobrazu rolniczego.

OCHRONA RZEK I DOLIN RZECZNYCH Zalecenia: - zapobiegać zanieczyszczeniom nieorganicznym i organicznym; - utrzymać naturalną strukturę roślinności nadbrzeżnej, z lasami łęgowymi, zaroślami wierzbowymi i ziołoroślami; - zachować naturalną, zmienną w czasie mozaikę płatów roślinności, kształtowaną przez oddziaływanie rzeki (powodzie, zmiana koryta, osady); - utrzymać naturalny bieg rzeki, z meandrującym korytem, bez trwałej zabudowy brzegów - betonowych opasek, ostróg itd. - nie wydobywać żwiru, piasku, kamieni; - użytkować międzywale najlepiej pastersko lub kośnie; - rozważyć odsunięcie osadnictwa na dalszą odległość od rzeki. Generalnie: działania prowadzone w obrębie dolin rzecznych nie mogą naruszyć walorów przyrodniczych (typów siedlisk i/lub populacji i siedlisk gatunków), dla których obszar został utworzony

GOSPODAROWANIE NA OBSZARACH NATURA2000 Zakłada się harmonijną koegzystencję człowieka i przyrody, dążąc do kompromisu pomiędzy doraźnymi korzyściami ekonomicznymi a ochroną środowiska przyrodniczego Spodziewane ograniczenia będą dotyczyć w większym stopniu nowych inwestycji lub intensyfikacji gospodarki niż dotychczasowych sposobów gospodarowania Ograniczenia będą dotyczyć nie tylko inwestycji planowanych w obrębie samego obszaru, ale także w najbliższym jego sąsiedztwie oraz wszystkich innych, które mogłyby mieć negatywny wpływ na jego walory przyrodnicze W wyjątkowych wypadkach, kiedy wymaga tego interes społeczny lub bezpieczeństwo publiczne, istnieje możliwość przeprowadzenia działań lub inwestycji naruszających walory przyrodnicze obszaru

GOSPODAROWANIE NA OBSZARACH NATURA2000 Najważniejsze konflikty: Rozbudowa kolei linowej na Kasprowy Wierch Obwodnica Augustowa przez Dolinę Rospudy

NATURA 2000 Utworzenie sieci Natura 2000 w Polsce nie ma na celu zastąpienia istniejącego systemu ochrony przyrody. Obszary Natura 2000 mogą być chronione w ramach tego systemu (szczególnie jako parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty). Obszary Natury 2000 mogą także poprawnie funkcjonować na terenach użytkowanych gospodarczo; wówczas plany ochrony dla odpowiednich typów siedlisk i siedlisk gatunków muszą być wkomponowane w plany zagospodarowania tego obszaru, np. operaty leśne. Zgłoszenie i ewentualne ustanowienie obszaru Natura 2000 jest przede wszystkim wskazaniem i podkreśleniem jego rangi i znaczenia dla zachowania dziedzictwa europejskiego. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zabezpieczenie trwałej egzystencji typów siedlisk i siedlisk gatunków ważnych z punktu widzenia ochrony różnorodności biologicznej krajów Wspólnoty Europejskiej.