Geneza i wybrane źródła prawa mediów Agnieszka Kwiecień-Madej

Źródła prawa - międzynarodowe Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności [Rzym 4 lisopada 1950r. // weszła w życie 8 września 1953r. // ratyfikowana przez Polskę 19 stycznia 1993r.] Jurysdykcja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (od 1 maja 1993r.) Wymóg wyczerpania drogi krajowej, Wskazanie naruszenia praw gwarantowanych Konwencją,

Swoboda wypowiedzi – art. 10 1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych. 2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.

Art. 10 Wolność Wyrażania poglądów Otrzymywania informacji i idei Przekazywania informacji i idei Wolność poszukiwania i dostępu do informacji (wyróżnia go doktryna) – odnosi się przede wszystkim do dziennikarzy

Formy wypowiedzi Wypowiedzi każdego rodzaju, bez względu na formę i treść, za pomocą których jednostka może przedstawić swój pogląd lub argumenty. Wyróżniamy: ustne pisemne radiowe telewizyjne filmowe kinowe za pośrednictwem Internetu fizyczne przeszkadzanie jako forma protestu

Ograniczenia swobody wypowiedzi Ograniczenie musi być przewidywane przez wcześniej istniejące i znane prawo krajowe, Ingerencji w swobodę dokonać można tylko wtedy, gdy służy ona ochronie zamkniętego katalogu celów wskazanych w art. 10 ust. 2 [bezpieczeństwo publiczne, zapobieżenie zakłóceniu porządku lub przestępstwu, ochrona zdrowia i moralności, ochrona dobrego imienia i praw innych osób, zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych, zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej], Ingrenencja musi być konieczna w demokratycznym społeczeństwie, Tzw. trójelementowy test zgodności ingerencji z konwencją praw człowieka,

Przesłanka legalności formalnej ograniczeń: działania władzy muszą opierać się na akcie prawnym o randze ustawy chyba, że konkretne ograniczenie wynika z prawa unijnego lub międzynarodowego, ustawowa podstawa prawna ograniczeń musi spełniać dwa warunki: Dostępność – zrozumiałość tekstu prawnego, Przewidywalność – precyzyjność sformułowania aktu prawnego, pozwalająca obywatelowi przewidzieć skutki swojego zachowania na podstawie dyspozycji normy prawnej,

Przesłanka legalności materialnej ograniczeń: ograniczenie wolności prasy musi być dokonane w celu ochrony dóbr wymienionych w art. 10 ust. 2: Bezpieczeństwa państwowego, Integralności terytorialnej, Bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłócenia porządku lub przestępstwu, Ochrony zdrowia i moralności, Ochrony dobrego imienia i praw innych osób, Za względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych, Ze względu na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej,

Ważne orzecznictwo: Handyside przeciwko Wlk. Bytanii 7 grudnia 1976r., A. 24, Wyrok, w którym poddano interpretacji art. 10, sformułowane w nim tezy były powtarzane i rozwijane w kolejnych orzeczeniach, Sunday Times przeciwko Wlk. Brytanii (nr 1), 26 kwietnia 1979r., A. 30, Analiza kryterium ochrony powagi i bezstronności wymiaru sprawiedliwości jako ograniczenia swobody wypowiedzi, Observer i Guardian przeciwko Wlk. Brytanii oraz Sunday Times przeciwko Wlk. Brytanii (nr.2), 26 listopada 1991r., A. 216 i 217 Prasa jako „publiczny kontroler” (public watchdog) , Özgür Gündem przeciwko Turcji, 16 marca 2000r., ECHR 2000-III, Zakres obowiązków państwa,

Wypowiedzi prasowe podlegające ochronie Tematyka Polityczna Społeczna Reklamowa i handlowa Historyczna Gospodarcza Artystyczna

Wypowiedzi niepodlegające ochronie Artykuł 17 [Zakaz nadużycia praw] EKPCZ Żadne z postanowień niniejszej konwencji nie może być interpretowane jako przyznanie jakiemukolwiek państwu, grupie lub osobie prawa do podjęcia działań lub dokonania aktu zmierzającego do zniweczenia praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji albo ich ograniczenia w większym stopniu, niż to przewiduje konwencja. Ochroną Konwencji nie są więc objęte wypowiedzi: ekstremalne politycznie rasistowskie lub usprawiedliwiające politykę pronazistowską wymierzone w wartości na których oparta jest EKPCZ

Europejska Konwencja o telewizji ponadgranicznej, 5 maja 1989r Europejska Konwencja o telewizji ponadgranicznej, 5 maja 1989r., Strasburg Ma ona na celu zagwarantowanie wolnego przepływu informacji i idei oraz niezależności organizacji nadawczych, art. 4 – zobowiązanie państw członkowskich do zapewnienia wolności opinii i informacji zgodnie z art. 10 Konwencji praw człowieka, Celem konwencji jest zapewnienie obywatelom coraz większego wyboru usług programowych oraz rozwoju europejskiej twórczości audiowizualnej, która ma przyczynić się do powiększania dziedzictwa Europy,

Zakres zastosowania Konwencji Art. 1 – 3 – stosuje się do ponadgranicznego rozpowszechniania telewizyjnych usług programowych tzn. w sytuacji, w której program pochodzący z jednego kraju należącego do stron konwencji jest transmitowany lub retransmitowany na terytorium drugiego lub kilku innych państw będących sygnatariuszami, Art. 5 – obowiązek państwa strony zapewnia zgodności z konwencja wszystkich usług programowych transmitowanych przez nadawców Art. 6 ust. 2 – obowiązek państw udostępniania informacji o podlegających im nadawcach, Znaczną część postanowień konwencji stanowią ograniczenia dotyczące treści rozpowszechnianych pogramów telewizyjnych,

Geneza polskiego prawa mediów Druki informacyjne, przedstawiające opisy wydarzeń które budziły powszechne zainteresowanie. – brak prawnych gwarancji wolności prasy do 1791r. Problem wolności druku toku obrad Sejmu Czteroletniego – Ustawa prawa kardynalne z 1791 r. Dekret Rady Stanu z 1816 r. - zniesienie obowiązku cenzury prewencyjnej. Cenzura uprzednia – autor zwolniony z odpowiedzialności, całą odpowiedzialność druku przejmował urząd cenzorski, 1919r. – Dekret Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego w przedmiocie tymczasowych przepisów prasowych Dekret z 1946 r. o utworzeniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk - system cenzorski, kontrola poprzedzająca druk. Ustawa z 26 stycznia 1984 r. prawo prasowe – unormowała w sposób kompleksowy najważniejsze zagadnienia związane z funkcjonowaniem prasy

Źródła prawa krajowe – Konstytucja RP Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r., Art. 14 [Zasada wolności prasy i innych środków przekazu] Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu.   Art. 54 [Wolność słowa; zakaz cenzury] 1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. 2. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.

Uprawnienia wynikające z art. 14 Konstytucji Wolność zakładania prasy i środków społecznego przekazu, bez konieczności uzyskiwania uprzedniej zgody Swoboda prowadzenia działalności przez środki społecznego przekazu – wolność wyrażania opinii i uzyskiwania informacji Możliwość funkcjonowania mediów niepublicznych, prywatnych

Elementy wolności wypowiedzi z art. 54 Konstytucji Wolności wyrażania poglądów – w każdej formie i każdych okolicznościach, - klasyczna – wolność wypowiedzi, wolność słowa. Ma charakter indywidualny i osobisty. Nie łączy się z działalnością środków społecznego przekazu, gdyż jest kierowana do oznaczonej i znanej osoby, - polityczna – prawo prezentacji przekonań dotyczących spraw ogólnych, publicznych. Tu działają środki społecznego przekazu i w tym aspekcie przejawia się powinność państwa zapewnienia wolności ich działania, 2. Wolność pozyskiwania informacji – uprawnienie jednostek oraz dziennikarzy. Nabiera szczególnego znaczenia wraz z art. 61. Możliwość pozyskiwania informacji które są niezbędne do budowania poglądów a następnie ich wyrażania, 3. Wolność rozpowszechniania informacji – domena i istota funkcjonowania prasy. Utwór rozpowszechniony – utwór który za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie,

Art. 61 [Prawo obywateli do informacji o działalności organów władzy publicznej] 1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. 2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. 3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa. 4. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

Ograniczenia wolności wypowiedzi w Konstytucji nie jest ona wartością absolutną, podlega ograniczeniom na zasadach ogólnych, art. 31 ust. 3 Konstytucji Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Funkcje prasy w świetle Konstytucji: Informacyjna – dostarcza informacji o funkcjonowaniu państwa jego organów i rozwoju oraz Budowanie opinii publicznej – dostarcza wiedzy, pozwala zapoznać się z faktami Kontrolna – gwarantuje jawność i transparentność życia publicznego  

Funkcje prasy w świetle orzecznictwa ETPCz Wykonywanie funkcji kontrolnej i odgrywanie roli obserwatora publicznego (kontroler, strażnik) Przekazywanie i umożliwianie otrzymywania informacji i poglądów budzących zainteresowanie publiczne i dotyczących spraw publicznych Umożliwienie uczestnictwa w debacie publicznej Komentowanie wydarzeń ważnych dla ogółu społeczeństwa i nurtujących opinie publiczną