Mikołaj Pruczkowski

W 1772 roku, Austria, Prusy i Rosja dokonały I rozbioru Polski zagarniając i dzieląc między siebie 211 tys. km² terytorium i 4,5 miliona ludności. Polska nie była suwerennym państwem i była zależna od Rosji.

By Occur - Praca własna, CC BY-SA 3.0,

Przed sejmem mocarstwa graniczące z Polską były zajęte innymi celami, przez co nie stanowiły zagrożenia dla kraju. Rosja przygotowywała się do wojny z Imperium Osmańskim Austria wspierała Rosję przeciw Turcji Prusy przygotowywały się do wojny z Austrią

Korzystając z faktu wojny między Rosją a Turcją, Stanisław August Poniatowski składa w tajemnicy przed szlachtą 6 maja 1786 propozycje sojuszu przeciwko Imperium Osmańskim, carycy Katarzynie.

Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego w stroju koronacyjnym, autorstwa Marcello Bacciarellego, 1768

Stanisław August proponuje kontyngent cenionej polskiej konnicy. W zamian oczekuje: -nabytków terytorialnych z wojny -subsydiów -powiększenia armii -reform ustrojowych -klauzulę integralności terytorium Polski

Na pełne stanowisko carycy król musiał czekać 9 miesięcy. Podczas spotkana w Kanionie zgodziła się ona jednak na subsydia, zwiększenie wojska do 30 tys. i oraz zawiązanie sejmu skonfederowanego, na którego nie można było zerwać przez liberum veto.

W przeciwieństwie do króla, część szlachty rodu Potockich (min. Ignacy Potocki) i Czartoryskich, tzw. stronnictwo patriotyczne, zainteresowane było ociepleniem relacji i ostatecznie zawarciem przymierza z Królestwem Pruskim.

Stronnictwo Stanisława Szczęsnego Potockiego zmierzało do przekształcić państwo w republikę na wzór Stanów Zjednoczonych. Stronnictwo hetmańskie było konserwatywne i prorosyjskie. Sprzeciwiało się reformom i dążyło do utrzymania liberum veto.

Sejm zebrał się 6 października 1788r. Znaczącą rolę podczas zgromadzenia miała dyplomacja króla Prus Fryderyka Wilhelma II. 13 października odczytano deklarację posła pruskiego Ludwiga Heinricha Buchholtza, który przestrzegał przed Rosją i proponował sojusz z Prusami. Prusy miały by zagwarantować niepodległość Polski.

20 października Sejm uchwalił przez aklamację ustawę wojewody sieradzkiego Michała Walewskiego zwiększającą liczebność polskiego wojska do 100 tysięcy.

3 listopada Obalono Departament Wojskowy Rady Nieustającej, co osłabiło pozycję króla, pozbawiając go wyłącznego zwierzchnictwa nad wojskiem. W jej miejsce powołano wieloosobową Komisję Wojskową Obojga Narodów.

20 listopada Odczytano w sejmie nową deklarację pruską, głoszącą, że król Fryderyk Wilhelm II gotów jest bronić niepodległości Polski i zapewnia jej prawo do przemiany ustrojowej. Była to reakcja na słowa rosyjskiego ambasadora Stackelberga, zaniepokojonego osłabieniem Rady Nieustającej, która powstała pod wpływem Rosyjskim. Przypomniał on o gwarancji niepodległości Polski przez Rosję.

Grudzień 1788 Skasowano Departament Interesów Cudzoziemskich Rady Nieustającej, która zajmowała się polityką zagraniczną. Sprawę przejęła komisja sejmowa, a w praktyce Ignacy Potocki.

Portret Ignacego Potockiego.

19 stycznia 1789 Zniesiono całą Radę Nieustającą. Wiosna 1789 Uchwalono podatek wysokości 10% stóp szlacheckich. Stanisław Szczęsny Potocki wyjeżdża do Wiednia, tworząc w swojej kwaterze ośrodek antysejmowej opozycji.

Lipiec 1789 Sejm wytyczył cele uchwał: -sukcesja tronu -przymierze z Prusami -nowy ustrój Tymczasem Prusy zapewniły o przyjęciu sojuszu po stworzeniu nowej konstytucji w Polsce.

7 września Sejm wyłonił Deputację do Formy Rządu z Ignacym Potockim na czele. Listopad Do izby przybyli przedstawiciele mieszczan i sformułowali swoje żądania. W wyniku utworzono deputację, mającą stworzyć projekt ustaw dla miast królewskich.

Grudzień W związku z sojuszem Prus z Turcją, Fryderyk Wilhelm II dał zgodę do negocjacji również z Polską. Ignacy Potocki wprowadził do sejmu zarys konstytucji, który po sporym sprzeciwie ze strony hetmanów został uchwalony.

Luty-Marzec 1790 Prusy w zamian za sojusz zażądały Gdańska, Torunia wraz z okolicami. Ostatecznie po oburzeniu posłów Fryderyk Wilhelm II zgodził się na sojusz bez cesji terytorialnych. Prusy jednak nie zgodziły się na poprawę warunków bardzo niekorzystnego dla Polski traktatu handlowego. Traktat ratyfikowano 29 Marca, król mimo własnego sprzeciwu ustawę podpisał.

Lipiec 1790 W wyniku ultimatum Prus, Austria przekazała Galicję Polsce. Mimo wcześniejszych tajnych rozmów polsko- pruskich na temat zamiany Galicji na zimie polskie żądane przez Prusy, Polacy nie uczestniczyli w rokowaniach.

Sierpień 1790 Ignacy Potocki wniósł do sejmu swoją republikańską wersję konstytucji, która osłabiała sejm i przede wszystkim króla. Główną rolę miały pełnić sejmiki które miały przesyłać instrukcje do sejmu 2 letniego.

Jesień 1790 W sejmie toczyły się burzliwe spory między reprezentantami magnaterii czyli stronnictwem potockiego i hetmanów stronnictwem króla Augusta Poniatowskiego, na temat praw magnaterii względem średniej szlachty. Ostatecznie wpływy magnaterii i Ignacego Potockiego zaczęły słabnąć. 13 września 1790 Sejm Czteroletni przywrócił królowi prawo do nadawania urzędów.

4 grudzień 1790 Ignacy Potocki nie mogąc przeforsować własnej propozycji przekazał królowi inicjatywę projektowania konstytucji. Styczeń-Luty 1791 Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki i ksiądz Hugo Kołłątaj wraz z pomocą królewskiego sekretarza nazwiskiem Scipione Piattoli tworzą projekt nowej konstytucji w języku francuskim.

Marzec 1791 Podczas tłumaczenia tekstu podstawy ustawy zasadniczej na język polski król pominął część wcześniejszych poprawek Ignacego Potockiego. W takiej formie na przełomie marca i kwietnia konstytucja została zaakceptowana przez autorów. Następnie jedynie stopniowo wtajemniczano posłów do projektu w wyniku obawy o opozycję.

2 Maja 1791 W nocy 102 posłów podpisało deklarację o poparciu ustawy w sejmie.

Konstytucja 3 Maja 1791 roku – obraz Jana Matejki

3 Maja 1791 Wraz z konstytucją uchwalono dwie wcześniejsze ustawy dotyczące sejmików i miast. Prawa wyborczego pozbawiono tzw. szlachtę Gołotę, która była często przekupywana przez magnatów.

Chłopom nadano wolność osobistą. Mieszczanom z miast królewskich nadano prawa polityczne, prawa majątkowe i osobiste oraz prawo do kupna ziemi. Nie powstała jednak osobna izba mieszczańska w sejmie. Niepełne prawa polityczne miały rekompensować masowe nobilitacje.

W ostatnim momencie termin obrad przyspieszono aby uniknąć przybycia upatrzonych przeciwników reform z przerwy wielkanocnej. Zadbano też o obecność wojska wraz z przychylnymi dowódcami w postaci gwardii królewskiej i oddziałów księcia Józefa Poniatowskiego.

Miejscem obrad był zamek królewski w Warszawie. Na początek odczytano tendencyjnie dobrane relacji zagranicznych. W sugestii ma te wieści król wskazał ratunek w postaci nowej konstytucji którą według niego miała rzekomo przygotować grupa posłów.

Po lekturze treści konstytucji do dyskusji dołączyli przeciwnicy reform. W pewnym momencie król August podniósł rękę w intencji zabrania głosu do obrony konstytucji, co odebrano jako gotowość do zaprzysiężenia ustawy zasadniczej. Taki obrót sprawy obecni posłowie przyjęli z aplauzem i przyjęto konstytucję poprzez aklamację.

5 Maj 1791 Tego dnia dopełniono formalności z 3 maja. Ustalono też 3 maja jako święto w obronie konstytucji.

Na podstawie wykładu Prof. Zofii Zielińskiej "Polska łagodna rewolucja. Konstytucja 3 Maja„ YouTube - Blogpressportal YouTube - Blogpressportal