ROLA INSTYTUTU TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO W ROZWOJU TRANSPORTU DROGOWEGO I MOTORYZACJI W POLSCE Wojciechowski W. Gis E. Menes

Instytut Transportu Samochodowego powstał w 1952r Instytut Transportu Samochodowego powstał w 1952r. Przez z górą 50 lat realizuje zadania dla potrzeb szeroko rozumianego transportu samochodowego wdrażając postęp techniczny i organizacyjny w tej gałęzi gospodarki. Nie ma praktycznie elementu rozwoju polskiego transportu samochodowego, w którym większego lub mniejszego udziału nie ma Instytut Transportu Samochodowego.

Skalę zadań stojących przed zapleczem badawczym transportu, w tym transportu samochodowego obrazuje wzrost przewozów w minionym okresie. Ciężarowy transport samochodowy przemieścił w roku 2003 prawie 982 mln ton ładunków (75% ogółu przewozów) realizując 78,1 mld tono-kilometrów (ponad 50% całkowitej pracy przewozowej transportu powierzchniowego). W okresie 1950 - 2003 przewozy ładunków transportem samocho-dowym (w tonach) w Polsce wzrosły prawie 9 razy.

W latach 1950 – 2003 przewozy pasażerów środkami publicznego transportu samochodowego wzrosły ponad 11 razy. Regularną pozamiejską komunikacją autobusową w 2003r. przewieziono 823 mln pasażerów (74% ogółu pasażerów pozamiejskim transportem publicznym) realizując 29,2 mld pasażero-kilometrów. Przewozy samochodami osobowymi szacuje się na blisko 170 mld paskm. Samochodami osobowymi realizowane jest 4/5 całej mobilności polskiego społeczeństwa.

Rozwój motoryzacji w Polsce w okresie 1950 – 2003 charakteryzuje 280 krotny wzrost liczby samochodów osobowych i przeszło 50 krotny wzrost liczby samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych. Liczba samochodów osobowych w Polsce wynosi obecnie około 11,9 mln, a ciężarowych blisko 2,2 mln. Liczba samochodów osobowych na 1000 mieszkańców w Polsce w 1950 r. nie przekraczała 2. W końcu 2004r. liczbę tą szacuje się na koło 312.

W pierwszych latach działalności uwaga Instytutu skoncentrowana była na problemach: - eksploatacji pojazdów, w tym: - badaniach zużycia pojazdów i ich części w czasie eksploatacji oraz opracowania systemu obsług i napraw samochodów, - warunków oszczędności zużycia paliw, - utrzymania pojazdów, w tym: - określania stanu technicznego pojazdów bez ich demontażu, - modernizacji procesów technologii obsługi i technologii napraw pojazdów,

- ekonomiki i organizacji transportu samochodowego oraz jego zaplecza technicznego, w tym: - efektywności inwestycji w transporcie samochodowym i zapleczu technicznym, - obniżenia kosztów transportu, - mechanizacji prac ładunkowych, - rozwoju spedycji, - studiów i analiz w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego, - normalizacji technicznej w transporcie.

Rozwój gospodarki narodowej i rosnąca rola transportu w życiu gospodarczym i społecznym spowodowały wzrost znaczenia problemów organizacji funkcjonowania transportu. W ITS zapoczątkowano prace dotyczące zintegrowanego systemu transportowego. Nowe kierunki badawcze w transporcie podjęte w ITS w latach 70 -tych to m. in.: - rola transportu w planowaniu przestrzennym, - związki transportu z przemianami w życiu gospodarczym i społecznym, - prognozowanie rozwoju transportu.

Szczególnego znaczenia nabrały kwestie nowoczesnych technologii w transporcie, w tym rozwój technologii zunifikowanych (konteneryzacja, paletyzacja). Jednym z nowych problemów badawczych były zagadnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego w aspekcie socjologicznym i psychofizjologicznym.

Problemy badawcze i rozwojowe w transporcie samochodowym, w rozwiązywaniu których począwszy od lat 80-tych Instytut uczestniczy to m.in.: - w zakresie ekonomiki transportu samochodowego: - rozwój nowoczesnych metod organizacji obsługi transportowej, - rozwój informatyki w zarządzaniu transportem, - aspekty ekonomiczne oddziaływania transportu samochodowego na środowisko,

- w zakresie techniki w transporcie: - metody badania zanieczyszczenia środowiska przez pojazdy, - metody badania paliw, olejów smarowych i innych materiałów eksploatacyjnych, - opracowanie technologii materiałowych stosowanych w przemyśle samochodowym,

- w zakresie stanu technicznego pojazdów w eksploatacji: - opracowanie ogólnokrajowego systemu kontroli stanu technicznego pojazdów w eksploatacji (SKP), - opracowanie i modyfikacja metod diagnozowania stanu technicznego pojazdów i aparatury diagnostycznej, - projekty konstrukcyjne, wykonawstwo prototypów urządzeń obsługowo- naprawczych, diagnostycznych, przeładunkowych,

- w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego: - analizę przyczyn i skutków wypadków drogowych, - opracowanie metodyki i programów wychowania komunikacyjnego społeczeństwa, - opracowanie metodyki badawczej w dziedzinie psychologii komunikacyjnej, - opracowanie metod badania wyposażenia mającego wpływ na bezpieczeństwo uczestników ruchu drogowego

Bieżące zadania w rozwoju transportu realizowane przez Instytut Transportu Samochodowego: - w zakresie ekonomiki transportu samochodowego: - monitorowanie funkcjonowania przedsiębiorstw na rynku transportu samochodowego, w tym badanie koniunktury w transporcie i kosztów transportu, - monitorowanie struktury markowo – wiekowej parku samochodowego w Polsce,

w zakresie techniki w transporcie samochodowym: - badania homologacyjne całopojazdowe, - badania homologacyjne części i podzespołów pojazdów, - badania zgodności produkcji z typem homologowanym, - badania i ekspertyzy stanu technicznego pojazdów i ich zespołów oraz urządzeń diagnostycznych i obsługowo – naprawczych,

w zakresie ochrony środowiska: - badanie emisji zanieczyszczeń powietrza przez pojazdy samochodowe i motorowery, - monitorowanie emisji silników pojazdów, - w zakresie atestacji: - kontrolowanie i cechowanie aparatury pomiarowej do diagnozowania pojazdów i ich wyposażenia, - w zakresie tworzenia i aktualizacji baz danych o: - pojazdach, - wypadkach drogowych, - rozwoju transportu, - ośrodkach szkolenia kierowców dla potrzeb administracji państwowej i terytorialnej,

- w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego: - psychologiczne badania kierowców, instruktorów i egzaminatorów kandydatów na kierowców, - szkolenie i reedukacja kierowców, - edukacja komunikacyjna dzieci i młodzieży, - w zakresie certyfikacji: - certyfikacja wyrobów przemysłu motoryzacyjnego, - certyfikacja samochodowych urządzeń diagnostycznych, - certyfikacja stacji kontroli pojazdów, - certyfikacja kompetencji zawodowych personelu,

w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników branży motoryzacyjnej, szkoleń: - w zakresie diagnostyki, - rzeczoznawców samochodowych, - podnoszące kwalifikacje pracowników transportu, - egzaminatorów kandydatów na kierowców, - w zakresie znajomości konwencji ADR.

Zadaniem realizowanym przez ITS jest również między innymi opracowywanie projektów aktów prawnych (norm i ustaw), udział w pracach nad przygotowaniem projektów rozporządzeń regulujących rozwój transportu samochodowego, zaplecza technicznego motoryzacji oraz zagadnień związanych z bezpieczeństwem ruchu drogowego. Nowoczesne zaplecze laboratoryjne umożliwiło zwiększenie wpływu Instytutu na kształt prawodawstwa polskiego w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń z silników spalinowych, a także postulowanie zmian w odpowiednich unormo-waniach międzynarodowych.

Przyszłościowe kierunki prac badawczych Instytutu to między innymi: - w zakresie ekonomicznych problemów transportu: - uwarunkowania ekonomiczne i społeczne zmiany gałęziowej struktury przewozów w przewozach rzeczy oraz w przewozach osób, - rozwój metod monitorowania rynku transportu samochodowego w Polsce, - uwarunkowania rozwoju przewozów publicznym transportem pasażerskim w miastach i w relacjach pozamiejskich, - racjonalizacja zużycia energii w transporcie samochodowym, w zakresie techniki transportu: - rozwój systemu diagnostyki pokładowej, - badania zastosowań paliw alternatywnych w transporcie, - opracowanie nowoczesnych technologii materiałowych dla motoryzacji, - opracowanie nowoczesnych technologii recyklingu,

- w zakresie ochrony środowiska przed szkodliwym oddziaływaniem transportu samochodowego: - rozwój metod oceny emisji z silników spalinowych pojazdów, - rozwój metod kontroli emisji z silników spalinowych pojazdów samochodowych w eksploatacji, - w zakresie poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego: - opracowanie systemu monitorowania bezpieczeństwa ruchu drogowego, - doskonalenie systemu szkolenia kandydatów na kierowców i podnoszenia kwalifikacji kierowców, - doskonalenie metod edukacji komunikacyjnej dzieci i młodzieży, - doskonalenie metod badania sprawności psychofizycznej kandydatów na kierowców i kierowców,

Przykłady uczestnictwa Instytutu w międzynarodowych programach badawczych: - ROSE 25 (“Dobre praktyki w zakresie edukacji komunikacyjnej dzieci i młodzieży”; 6 PR UE), - BEST-BOB (“Benchmarking zrównoważonego systemu transportu europejskiego – bezpieczeństwo ruchu drogowego”; 6 PR UE), - SARTRE (“Badanie opinii kierowców Europy nt. zagrożeń występujących w ruchu drogowym”; 6PR UE), - EUCHIRES (“Popularyzacja fotelików”; 6PR UE), - DRUID (“Wpływ alkoholu, narkotyków i lekarstw na funkcjonowanue kierowców”; 6PR UE), - COST 531 (“Sterowanie zmianami strukturalnymi i ich wpływ na jakość połączeń lutowanych”).

Udział Instytutu w sieciach naukowych i konsorcjach m.in.: - The SEC – SAFETY BELT (“Program poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego dla krajów Europy Południowej, Wschodniej i Centralnej”; grupa robocza ETSC, - “Analiza bezpieczeństwa ruchu drogowego w krajach OECD w ramach Międzynarodowej Bazy Danych o Wypadkach Drogowych IRTAD; 6 PR UE, - “Baza Danych o Wypadkach Drogowych UE CARE”; 6PR UE, - “SAFETYNET - Europejskie Obserwatorium BRD”; 6PR UE, - Konsorcjum: “Opracowanie innowacyjnych technologii produkcji wahaczy kompletnych ze stopów aluminium”.

Wydawnictwa ITS: - Transport Samochodowy (kwartalnik) - Biuletyn Informacyjny ITS (dwumiesięcznik) - Zeszyty Naukowe ITS - Prace (rocznik) - Zeszyty Naukowe ITS - BRD (Bezpieczeństwo Ruchu Drogowego) (kwartalnik) - Publikacje książkowe