Ewolucja polskiej polityki integracji cudzoziemców – działania ad hoc czy przemyślana strategia? Dominik Wach d.wach@uw.edu.pl Projekt IMINTEG„W POSZUKIWANIU MODELI ZWIĄZKÓW POMIĘDZY POLITYKAMI IMIGRACYJNĄ I INTEGRACYJNĄ” Narodowe Centrum Nauki, konkurs Sonata Bis (2015–2018), kierownik: dr hab. Maciej Duszczyk, nr projektu: nr 2014/14/E/HS5/00397

Cel: Pytania badawcze: Omówienie ewolucji polskiej polityki integracyjnej. Pytania badawcze: Jakie etapy można wyodrębnić w rozwoju polskiej polityki integracyjnej? Jak przebiegała ewolucja polityki integracyjnej w Polsce? Na ile polska polityka integracyjna to reakcja na zaistniałe okoliczności, a na ile realizowanie przyjętej strategii? W jakim stopniu rozwiązania integracyjne przyjęte w Polsce można nazwać polityką integracyjną?

Okresy rozwoju polityki integracyjnej I okres – lata 1989–2000 II okres – lata 2000–2008 III okres – lata 2008–2015 IV okres – lata po 2015 1989-2000 2000-2008 2008-2015 2015+

Polska postrzegana jako kraj tranzytowy 1989-2000 Polska postrzegana jako kraj tranzytowy 1990 – Świnoujście, ok. 1 000 osób deportowanych ze Szwecji

1991 – „Program lubelski” – KUL 1989-2000 1991 – „Program lubelski” – KUL 1994 – program adaptacyjny i integracyjny dla ofiar wojny na Bałkanach (przy wsparciu UNHCR i PAH). Pierwszy przeznaczony dla osób, które nie planowały zostać w Polsce, lecz pragnęły powrócić do ojczyzny tuż po zakończeniu konfliktu. Drugi kierowany do uchodźców chcących pozostać w Polsce. 1995 – Program Indywidualnej Adaptacji (PIA) wdrożony przez Ośrodek dla Cudzoziemców w Podkowie Leśnej–Dębaku.

Problemy związane z transformacją ustrojową. 1989-2000 Problemy związane z transformacją ustrojową. Brak świadomych i długofalowych działań integracyjnych wobec cudzoziemców. Wszelkiego rodzaju inicjatywy integracyjne sporadyczne, podejmowane ad hoc w odpowiedzi na doraźne potrzeby. Główny ciężar prowadzenia działań integracyjnych (a właściwie o charakterze humanitarnym) na organizacjach pozarządowych.

2000-2001 – Indywidualne Programy Integracji (IPI) 2000-2008 2000-2001 – Indywidualne Programy Integracji (IPI) 2004 – Europejski Fundusz na rzecz Uchodźców (EFU) 2004-2008 – Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL

2000-2008 Wprowadzenie IPI skierowanych do osób posiadających status uchodźcy jako pierwszy instytucjonalny instrument integracji cudzoziemców. Środki Unii Europejskiej w postaci Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL oraz w ramach Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców (EFU) jako źródła finansowania działań integracyjnych.

2008 – wprowadzenie ochrony uzupełniającej. 2008-2015 2008 – wprowadzenie ochrony uzupełniającej. 2014 – poszerzenie IPI o cudzoziemców zamieszkujących w Polsce na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy udzielony w ramach procedury łączenia rodzin.

Liczba IPI realizowanych w Polsce w latach 2004-2015 2008-2015 Liczba IPI realizowanych w Polsce w latach 2004-2015 rok status uchodźcy ochrona uzupełniająca łącznie 2004 167 2005 196 2006 243 2007 211 2008 99 599 698 2009 102 1.341 1.443 2010 70 667 737 2011 77 138 215 2012 90 110 200 2013 103 89 192 2014 106 302 2015 247 353 Łącznie 1.801 3.156 4.957

2008-2015 2012 – „Polityka migracyjna Polski – stan obecny i postulowane działania” 2013 – „Polska polityka integracji cudzoziemców – założenia i wytyczne”

Rozwój Indywidualnych Programów Integracji 2008-2015 Rozwój Indywidualnych Programów Integracji w 2008 r. o osoby, którym udzielono ochrony uzupełniającej, w 2014 r. o członków rodzin cudzoziemców objętych ochroną międzynarodową, w ramach procedury łączenia rodzin. Wykorzystanie środków z Programu Ogólnego „Solidarność i zarządzanie przepływami migracyjnymi” (SOLID) – Europejski Fundusz na rzecz Uchodźców (EFU) oraz Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich (EFI).

Fundusz Azylu, Migracji i Integracji (FAMI) 2015+ Fundusz Azylu, Migracji i Integracji (FAMI) Opóźnienia w implementacji, faktycznie rozpoczął działanie w drugiej połowie 2015 (ustanowiony na lata 2014-2020), Anulowano jeden z naborów na przełomie 2015/2016, Brak rozstrzygnięcia kolejnych naborów.

2015+ 2016 – nowelizacja ustawy o Karcie Polaka. 2016 – brak implementacji mechanizmów relokacji i przesiedleń (UE). 2016 – unieważnienie dokumentu strategicznego „Polityka migracyjna Polski – stan obecny i postulowane działania”.

2015+ Wyraźny wpływ odegrał „kryzys migracyjny”, który choć nie dotknął bezpośrednio Polski, to wywołał powszechną debatę na temat migracji i integracji cudzoziemców. Wraz ze zmianą rządu (2015 r.) zaobserwować można zmianę retoryki w kwestiach polityki migracyjnej i integracyjnej jak również wycofanie się z realizacji dotychczasowych dokumentów strategicznych Problemy z wykorzystaniem środków Funduszu Azylu, Migracji i Integracji (FAMI), który zastąpił EFU i EFI. Załamanie oferty organizacji pozarządowych. W przypadku utrzymania się tendencji obserwowanych od drugiej połowy 2015 r., rok ten może stać się w przyszłości cezurą w polityce integracyjnej i zapoczątkować nowe podejście do kwestii integracji cudzoziemców.

Wnioski Zastosowanie podziału na okresy ewolucji polityki integracyjnej wynika z wprowadzania nowych rozwiązań integracyjnych (testowe programy integracji, wprowadzenie IPI, wykorzystanie środków UE), a okres po 2015 r. to diametralna zmiana w podejściu do polityki integracyjnej (odpowiedź na „kryzys migracyjny” i nowa polityka rządu). Rozwój polityki integracyjnej w Polsce miał zdecydowanie charakter ewolucyjny, niekiedy wręcz powolny i zachowawczy. Polska polityka integracyjna w pierwszym okresie miała jedynie charakter reaktywny. Kolejne dwa okresy to stopniowy rozwój jej podstawowych elementów z naciskiem na wykorzystanie funduszy UE. Ostatni okres to stopniowy regres polityki integracyjnej i powrót do decyzji dyktowanych aktualnymi wydarzeniami. Polska polityka integracyjna to hybryda działań ad hoc i już istniejących rozwiązań integracyjnych. Nie można mówić o przemyślanej strategii integracyjnej. Polska polityka integracyjna jest fragmentaryczna i rozproszona. Istnieją jej zręby, które przy woli politycznej i odpowiednim finansowaniu pozwoliłyby na jej szybki rozwój.

Dominik Wach d.wach@uw.edu.pl Dziękuję Dominik Wach d.wach@uw.edu.pl