Ocena wód powierzchniowych w świetle polityki wodnej UE Hanna Soszka Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Ochrona wód jest jednym z najlepiej uregulowanych prawnie obszarów polityki ochrony środowiska Unii Europejskiej Ramowa Dyrektywa Wodna (2000/60/EU) najważniejszym dokumentem ustalającym ramy działania UE w zakresie polityki wodnej Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Zakres prezentacji: i strategii jej wdrażania krótka charakterystyka Ramowej Dyrektywy Wodnej i strategii jej wdrażania ewolucja podejścia do zagadnienia oceny wód - wymagania RDW w zakresie oceny i klasyfikacji wód - stan wdrażania zapisów RDW w krajach europejskich Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Ramowa Dyrektywa Wodna (2000/60/EU) Efekt ponad pięcioletnich dyskusji i negocjacji Kluczowy cel: Osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód w UE do 2015 roku poprzez: Zapobieganie degradacji i poprawę stanu zasobów wodnych, Promowanie zrównoważonego użytkowania wód, Podejmowanie działań zmierzających do wyeliminowania lub stopniowej redukcji zrzutów substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska. Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Innowacyjne cechy Ramowej Dyrektywy Wodnej Obejmuje ochroną wszystkie wody: śródlądowe, przybrzeżne i przejściowe oraz wody podziemne Wprowadza zlewniowe zarządzanie wodami (również w zlewniach transgranicznych) Wprowadza zasadę zwrotu kosztów za usługi wodne (cena wody powinna odzwierciedlać koszty uzyskania i utrzymania dobrej jakości wody – aspekty ekonomiczne staja się częścią gospodarki wodnej) Wymaga zaangażowania społeczności lokalnych i użytkowników wody w proces ich ochrony (konsultacje społeczne) Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Harmonogram wdrażania RDW 2003 Wyznaczenie dorzeczy i kompetentnych władz 2004 Charakterystyka obszarów dorzeczy, analiza presji, analiza ekonomiczna gospodarowania wodami 2006 Uruchomienie programów monitoringu (metody oceny wód !) 2008-2009 Konsultacje społeczne projektów planów gospodarowania wodami i programów wodno-środowiskowych Przyjęcie do realizacji planów gospodarowania wodami i programów wodno-środowiskowych, wprowadzenie zasady zwrotu kosztów usług wodnych 2015 Osiągnięcie dobrego stanu wód

Wspólnej Strategii Wdrażania RDW w Europie Potrzeba Wspólnej Strategii Wdrażania RDW w Europie Te same problemy do rozwiązania w krótkim czasie Konieczność jednakowej interpretacji wymogów dyrektywy Słabe podstawy naukowe i techniczne do rozwiązania wielu kwestii Konieczność podjęcia wspólnych projektów służących wdrażaniu RDW Przyjęcie wspólnie zaakceptowanych rozwiązań w zlewniach międzynarodowych (licznych w Europie) Zapewnienie porównywalności metod oceny wód Lepsze wykorzystanie środków finansowych Lepszy dostęp do informacji Opracowanie serii przewodników technicznych do wdrażania RDW Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009 7

CIS (Common Implementation Strategy) WSW (Wspólna Strategia Wdrażania ) dokument nieformalny Wdrażanie RDW jest odpowiedzialnością każdego pojedynczego kraju. CIS nie może nikomu nic narzucić ! Niezależnie od wspólnych działań każdy kraj musi sam rozwiązywać specyficzne dla siebie problemy, wynikające z lokalnych uwarunkowań Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009 8

Badania naukowe wspierające wdrażanie RDW finansowane przez Komisję Europejską, w ramach Programów Ramowych, 5’ Program Ramowy - np. ECOFRAME, AQEM, STAR 6’ Program Ramowy – np. REBECCA 7’ Program Ramowy – np. WISER Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009 9

Ewolucja podejścia do zagadnienia oceny wód w UE ochrona wód przed zanieczyszczeniem niektórymi substancjami toksycznymi - kryteria użytkowe w ocenie jakości wód - podejście ekosystemowe do oceny wód Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009 10

Zasady oceny wód powierzchniowych według RDW Substancje priorytetowe Stan wód powierzchniowych Stan ekologiczny Stan chemiczny Elementy biologiczne Substancje priorytetowe Stan wód wyznacza gorszy ze stanów EKOLOGICZNY lub CHEMICZNY fitoplankton makrofity fitobentos bezkręgowce bentosowe ryby Elementy fizyczno-chemiczne i chemiczne - warunki termicze i tlenowe, substancje biogenne, przejrzystość, zasolenie, zakwaszenie, zanieczyszczenia specyficzne odprowadzane w znaczących ilościach Elementy hydromorfologiczne - zmiany morfologiczne oraz zmiany reżimu hydrologicznego

Stan ekologiczny = Ocena stanu ekologicznego = Warunki referencyjne = = wyraz jakości struktury i funkcjonowania ekosystemu wodnego Ocena stanu ekologicznego = = porównanie stanu istniejącego ze stanem oczekiwanym w warunkach referencyjnych Warunki referencyjne = = podstawa klasyfikacji stanu ekologicznego = = stan, obecny lub w przeszłości, odzwierciedlający warunki zbliżone do naturalnych oraz nie wykazujący lub wykazujący jedynie minimalne zaburzenia na skutek działalności człowieka Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Stan ekologiczny – odchylenie od stanu naturalnego (referencyjnego) Pięć klas stanu ekologicznego: Bardzo dobry (brak lub bardzo niewielkie odchylenie od stanu naturalnego) Dobry – niewielkie odchylenie od stanu naturalnego Umiarkowany (umiarkowany poziom zakłócenia antropogenicznego) Słaby (znaczne odchylenie od stanu naturalnego) Zły (poważne zmiany w stosunku do stanu naturalnego) Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Elementy biologiczne, które wymienia RDW (rzeki i jeziora) fitoplankton (skład taksonomiczny, liczebność, BIOMASA, występowanie zakwitów) makrofity i fitobentos (skład taksonomiczny i obfitość) bezkręgowce bentosowe (skład taksonomiczny, zagęszczenie, obecność taksonów wrażliwych, różnorodność) ichtiofauna (skład gatunkowy, liczebność, obecność gatunków wrażliwych, struktura wiekowa) Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Ocena stanu ekologicznego Współczynnik jakości ekologicznej (WJE) Zakres wartości od 0 do 1 WJE = ____________________________ obserwowana wartość parametru referencyjna wartość parametru WJE wyznacza się dla każdego elementu biologicznego O stanie ekologicznym decyduje ten element biologiczny, dla którego wartość WJE jest najniższa Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Klasyfikacja stanu ekologicznego WJE = 0 WJE = 1   Brak lub bardzo małe odchylenie od warunków referencyjnych Niewielkie odchylenie Średnie odchylenie Stan bardzo dobry = warunki referencyjne Stan dobry Stan umiarkowany Stan słaby Stan zły  

Podstawa oceny stanu ekologicznego: - Typologia wód - Ustalenie warunków referencyjnych specyficznych dla każdego typu wód - Ustalenie zależności pomiędzy różnymi elementami biologicznymi i nasileniem presji Wspomnieć o przewodnikach - Ustalenie granic klas stanu ekologicznego dla wartości wskaźników biologicznych na podstawie zależności między presją i oddziaływaniem Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Typologia wód – w jakim celu ??? Wyznaczenie warunków referencyjnych Specyficzna dla typu klasyfikacja wód Raportowanie (mapy GIS z typami wód) Interkalibracja Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Wyróżnienie grup ekosystemów o podobnej charakterystyce abiotycznej Typologia Wytyczne do typologii wód powierzchniowych System A: - ekoregion (Illies, 1978); wysokość bezwzględna >800 m npm., 200-800 m npm., <200 m npm. - powierzchnia zlewni (rzeki): 10-100 km2, 100-1000 km2, 1000-10000 km2, > 10 000 km2 wielkość jeziora: 0,5-1 km2, 1-10 km2, 10-100 km2 , pow. 100 km2 głębokość średnia jeziora: < 3 m, 3-15 m, > 15 m - geologia: wapienne, krzemionkowe, organiczne System B: - kryteria obowiązkowe: wysokość bezwzględna; położenie geograficzne, wielkość, geologia podłoża; - kryteria fakultatywne, np. szerokość koryta, kategoria przepływu, ukształtowanie doliny, pojemność buforowa (rzeki); głębokość, kształt misy jeziornej, typ miksji, fluktuacje poziomu wód (jeziora) Wyróżnienie grup ekosystemów o podobnej charakterystyce abiotycznej

Podejście krajów europejskich do typologii wód Modyfikacja kryteriów/wartości liczbowych granic klas Ekoregiony vs inne jednostki geograficzne Odmienne klasy wysokości bezwzględnej Wielkość zlewni vs rzędowość rzeki Kryterium geologiczne: typ utworów vs chemizm wód Różne zestawy kryteriów dodatkowych Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

według Kondrackiego (1998) Ekoregiony według Illiesa(1978) Regionalizacja według Kondrackiego (1998) Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Typologia rzek w Polsce (>10 km2 powierzchni zlewni) Kryteria: Ekoregiony (Illies + Kondracki) Wysokość bezwzględna (RDW) Wielkość zlewni (RDW) Geologia (RDW), utwory powierzchniowe Dodatkowe: forma i kształt koryta rzeki, kształt doliny, spadek koryta, spadek doliny, średni skład podłoża DO SZCZEGÓŁOWEGO OPISU RZEKI W FORMIE METRYCZKI Ogółem w Polsce wyznaczono 26 typów rzek Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Typologia rzek w Polsce Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

1. Potok tatrzański na skałach krzemianowych RZEKI GÓRSKIE: 1. Potok tatrzański na skałach krzemianowych 2. Potok tatrzański na skałach węglanowych 3. Potok sudecki na skałach krzemianowych Slajd udostępniony przez dr Jana Błachutę z IMGW o/Wrocław Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

RZEKI WYŻYNNE [9,14]: 4. Potok wyżynny krzemianowy sudecki z substratem gruboziarnistym 5. Potok wyżynny krzemianowy sudecki z substratem drobnoziarnistym 6. Potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym 7. Potok wyżynny węglanowy z substratem gruboziarnistym 8. Strumień wyżynny krzemianowy sudecki 9. Strumień wyżynny węglanowy 10. Rzeka wyżynna sudecka BYSTRZYCA - TYP 8 Slajd udostępniony przez dr Jana Błachutę z IMGW o/Wrocław Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

RZEKI WYŻYNNE [10,16]: 6. Potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym 7. Potok wyżynny węglanowy z substratem gruboziarnistym 9. Strumień wyżynny węglanowy 11. Potok wyżynny karpacki z substratem gruboziarnistym 12. Potok fliszowy 13. Strumień wyżynny krzemianowy karpacki 14. Strumień fliszowy 15. Rzeka wyżynna karpacka HOCZEWKA - TYP 14 Slajd udostępniony przez dr Jana Błachutę z IMGW o/Wrocław

RZEKI NIZINNE [14,16]: 16. Potok nizinny lessowo-gliniasty 17. Potok nizinny piaszczysty 18. Potok nizinny żwirowy 19. Rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta 20. Rzeka nizinna żwirowa 21. Duża rzeka nizinna 22. Rzeki przyujściowe pod wpływem wód słonych PARSĘTA - TYP 19 Slajd udostępniony przez dr Jana Błachutę z IMGW o/Wrocław Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

RZEKI NIEZALEŻNE OD EKOREGIONU: 23. Potok organiczny 24. Rzeki w dolinach zatorfionych 25. Rzeki łączące jeziora PŁONIA - TYP 25 Slajd udostępniony przez dr Jana Błachutę z IMGW o/Wrocław

Rozmieszczenie jezior na terenie Polski Zasięg ostatniego zlodowacenia Jeziora legnickie Jeziora poleskie Jeziora sudeckie Jeziora tatrzańskie

Typologia jezior polskich >50 ha Region Subregion 4 1a S 1b NS WS<2 WS>2 2a 2b 3a 3b Jeziora na utworach młodoglacjalnych Wysoka zaw. Ca >25 mg/l Niż Środkowopolski Niska zaw. Ca <25 mg/l 7a S 7b NS WS<2 WS>2 5a 5b 6a 6b Wysoka zaw. Ca >25 mg/l Niziny Wschodniobałtycko - Białoruskie Jeziora na utworach młodoglacjalnych Jeziora Polesia Niż Środkowopolski i Niziny Wschodniobałtycko-Białoruskie Na utworach młodoglacjalnych i na Równinach Poleskich Geologia Zawartość wapnia: niska <25 mgCa/l i wysoka >25mgCa/l Wsp. Schindlera Podatność na degradację: niska WS<2,0 i wysoka WS>2,0 Mieszanie Mieszanie wód: stratyfikowane (S) i niestratyfikowane (NS) Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Definicja warunków referencyjnych według RDW: Bardzo dobry stan ekologiczny. Warunki odzwierciedlające stan zbliżony do naturalnego, nie wykazujący zaburzenia (lub wykazujący jedynie bardzo niewielkie zaburzenie) na skutek presji antropogenicznej. Stan ten może odnosić się zarówno do stanu obecnego, jak i do przeszłości. Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Ocena stanu ekologicznego w RDW punkt wyjścia – warunki referencyjne warunki referencyjne = stan bardzo dobry warunki referencyjne są specyficzne dla typu warunki referencyjne muszą być opisane pojedynczą wartością Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Warunki referencyjne = okres odniesienia podejścia do wyznaczania warunków referencyjnych chronologiczne (okres formowania zlewni, okres przed rewolucją przemysłową…) pragmatyczne (docelowa jakość wód możliwa do osiągnięcia) funkcjonalne (zrównoważone – racjonalne - korzystanie ze środowiska) Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Metody ustalania warunków referencyjnych - metoda przestrzenna stanowiska ‘najlepsze z istniejących’ - modelowanie predykcyjne zależność między P i chlorofilem modele ładunków krytycznych model MEI - analiza danych historycznych i paleorekonstrukcja - metody eksperckie Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Kryteria wyboru jezior referencyjnych: Metoda przestrzenna Kryteria wyboru jezior referencyjnych: - Brak punktowych źródeł zanieczyszczeń (pośrednich i bezpośrednich) w zlewni - Niska gęstość zaludnienia w zlewni (udział terenów zurbanizowanych w zlewni nie przekracza 1%) - Użytkowanie terenu zlewni jeziora w 90 % naturalne (lasy, tereny podmokłe, wody) - Presja turystyczna minimalna Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009 35

Metoda przestrzenna Kryteria wyboru stanowisk referencyjnych na rzekach: - Brak punktowych źródeł zanieczyszczeń w zlewni lub w uzgodnionej odległości od stanowiska poboru prób - Niski stopień urbanizacji zlewni (< 0,4 % powierzchni zlewni) - Stężenia zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych na poziomie tłowym - Progowe wartości dla 4 parametrów chemicznych wody (BZT5, PO4, O2, N-NH4) Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009 36

Metoda przestrzenna Kryteria wyboru stanowisk referencyjnych na rzekach (cd): - Udział terenów intensywnie użytkowanych rolniczo nie przekracza 20% obszaru w zlewni - Pas przybrzeżny (szer. 30 – 50m) > 90% zajęty przez roślinność naturalną lub seminaturalną - Nie występują zmiany morfologiczne, ani zmiany reżimu hydrologicznego, negatywnie oddziałujące na zespoły organizmów Nie występują gatunki obce ani inwazyjne Gospodarka rybacka ograniczona - Presja turystyczna minimalna Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009 37

Metoda ustalania warunków referencyjnych KROK 1 ustalenie listy jezior referencyjnych (odcinków rzek) w poszczególnych typach abiotycznych KROK 2 weryfikacja listy w oparciu o dane o jakości wód KROK 3 statystyczna analiza danych biologicznych w celu wyznaczenia referencyjnej wartości wskaźnika Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

jezior referencyjnych Marta (2a) Krępsko Długie (3a) Przykładowe zlewnie jezior referencyjnych Jegocin (5a) Długie Wigierskie (5a) Karaś (3b) Sawinda Wlk. (6b)

Statystyczna analiza danych wartość referencyjna = mediana z populacji jezior referencyjnych wstępnie wyznaczone wartości referencyjne (zakres w zależności od typów jezior) P całk. 0,033 – 0,048 mgP/l chlorofil a 3,7 – 5,8 µg/l widzialność krążka Secchiego 3,6 – 2,5 m Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

w zakresie oceny i klasyfikacji wód wyzwaniem dla wszystkich krajów UE Wymagania RDW w zakresie oceny i klasyfikacji wód wyzwaniem dla wszystkich krajów UE Do opracowania nowych, biologicznych metod oceny niezbędne są dane biologiczne zebrane ujednoliconymi (lub przynajmniej porównywalnymi metodami) z wód reprezentujących wszystkie typy oraz pełne spektrum jakości Ustalenie warunków referencyjnych ! Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Kraje z wieloletnią tradycją monitoringu biologicznego (np. Niemcy, Austria, UK – makrobezkręgowce w rzekach) Wieloletnie bazy danych biologicznych Kompetencje w oznaczaniu organizmów Klucze do oznaczania, listy referencyjne organizmów Funkcjonujące od lat metody oceny Wieloletnie projekty naukowe wspierające wdrażanie nowych biologicznych metod oceny zgodnych z RDW Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Podsumowanie – biologiczne metody oceny Wdrażanie metod biologicznych do monitoringu rzek i jezior odbywa się, nie tylko w Polsce, etapami Etap I: jeziora – fitoplankton (chlorofil), makrofity, fitobentos rzeki – makrofity, fitoplankton, fitobentos Etap II: jeziora –fitoplankton (skład taksonomiczny) rzeki – makrobezkręgowce, ryby Etap III: jeziora – makrobezkręgowce (?), ryby Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Rola elementów wspierających w ocenie Elementy fizyczno-chemiczne Elementy hydromorfologiczne Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009 44

Elementy fizyczno-chemiczne Warunki termiczne i tlenowe Zasolenie Zakwaszenie Substancje biogenne Przezroczystość wód (jeziora) Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne (związki chloroorganiczne, metale, środki ochrony roślin) Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Elementy hydromorfologiczne Cechy środowiska, które wpływają na warunki bytowania organizmów żywych, np. : ciągłość rzeki, charakter podłoża, struktura strefy brzegowej, zmiany reżimu hydrologicznego Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Geneza ćwiczenia interkalibracyjnego - Ocena stanu wód według Ramowej Dyrektywy Wodnej Cel RDW – utrzymanie lub osiągnięcie co najmniej dobrego stanu wód (ekologicznego i chemicznego) do 2015 r. Czy wszystkie kraje europejskie jednakowo interpretują normatywne definicje klas stanu ekologicznego (zwłaszcza dobrego) zawarte w RDW, niezależnie od stosowanych metod oceny ?? Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Wymogi RDW w zakresie interkalibracji - Wszystkie kategorie wód - Wszystkie elementy biologiczne - Biologiczne metody oceny zgodne z RDW Celem interkalibracji NIE JEST opracowanie, czy ujednolicenie systemów oceny wód w krajach UE, a jedynie porównanie i zharmonizowanie wyników tej oceny Ramy czasowe: zgodnie z RDW 2003-2006, w 2007 przedłużona do 2011 Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Organizacja ćwiczenia interkalibracyjnego Komisja Europejska - nadzór Joint Research Centre – instytucja wiodąca i odpowiedzialna Grupa Robocza ECOSTAT – wsparcie merytoryczne Grupy ekspertów – prace interkalibracyjne Organizacje pozarządowe - monitoring przebiegu ćwiczenia Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Etapy interkalibracji Geograficzne Grupy Interkalibracyjne (GIG) Ustalenie wspólnych typów interkalibracyjnych Rejestr stanowisk interkalibracyjnych Ustalenie sposobu przeprowadzenia interkalibracji (opcje interkalibracji) Procedura ustalania granic klas Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

w procesie interkalibracji Ograniczenia w procesie interkalibracji Rozwój metod oceny Dostępność danych biologicznych Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Opcje interkalibracji Opcja 1 Kraje w obrębie GIG stosują takie same metody oceny Opcja 2 Zastosowanie wspólnego wskaźnika kumulatywnego (tzw. multimetriksa) opracowanego na potrzeby interkalibracji Opcja 3 Zastosowanie różnych metod krajowych do oceny tych samych stanowisk interkalibracyjnych Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Zakres I rundy ćwiczenia interkalibracyjnego w Centralnej GIG (rzeki i jeziora) (2003 – 2007) Rzeki: makrobezkręgowce – opcja 2 fitobentos – opcja 2 makrofity – opcja 2 ryby – opcja 2 Jeziora: fitoplankton: chlorofil – opcja 1 skład taksonomiczny – opcja 1 makrofity – opcja 3 Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym, 14 maja 2009

Dziękuję za uwagę !