DYSKALKULIA

Dyskalkulia to zaburzenia zdolności matematycznych. Zdolności matematyczne – to predyspozycje potrzebne do rozumienia problemów matematycznych, metod i twierdzeń, do uczenia się ich, pamiętania i odtwarzania, do wiązania ich z innymi problemami, symbolami, metodami i twierdzeniami.

Specyficzne trudności w nauce matematyki ujawniają się jako: -trudności w liczeniu  (opanowaniu arytmetyki i algebry), -trudności w opanowaniu rachunków symbolicznych . -trudności z geometrią i stereometrią Wiąże się z tym mała pojemność pamięci krótkotrwałej.

Typy trudności matematycznych: 1.dyskalkulia uogólniona – trudności dotyczą różnych aspektów myślenia matematycznego i posługiwania się liczbami. Są to głębokie deficyty myślenia matematycznego, 2.dyskalkulia specyficzna – gdzie trudności ograniczone są do wąskiego zakresu rozwiązywania problemów matematycznych np. dziecko sprawnie liczy, ale ma trudności w zakresie geometrii, trygonometrii, stereometrii czy rozwiązywania zadań z treścią. Tu deficyty myślenia matematycznego są wybiórcze i mniej nasilone.

Dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych, mającym swe podłoże w zaburzeniach genetycznych i wrodzonych tych części mózgu, które są bezpośrednim podłożem anatomiczno-fizjologicznym dojrzewania zdolności matematycznych odpowiednio do wieku, bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych.

Z definicji tej wynika jednoznacznie , że: - dyskalkulia rozwojowa czyli specyficzne zaburzenia zdolności matematycznych,   może być stwierdzana w kontekście prawidłowego, ogólnego rozwoju intelektualnego, -jest rozpoznawana jako zaburzenie, gdy występują istotne różnice pomiędzy aktualnymi zdolnościami matematycznymi dziecka, a tymi, które są odpowiednie dla jego wieku. Dyskalkulia bardzo często współwystępuje z dysleksją, ale też może występować jako dysfunkcja samodzielna.

PSEUDODYSKALKULIA występuje, gdy dziecko nie jest w stanie wykazać swoich potencjalnych zdolności matematycznych wskutek zaburzeń emocjonalnych, choroby fizycznej, zmęczenia czy braków w wiadomościach

WPŁYW ZABURZEŃ RÓŻNYCH FUNKCJI POZNAWCZYCH DZIECKA NA NAUKĘ MATEMATYKI Dyskalkulia powoduje zaburzenia poszczególnych funkcji poznawczych. Zaburzenie to objawia się w kilku strefach: Objawy zaburzeń percepcji wzrokowej: - niepełne odczytywanie informacji przekazanych rysunkiem, grafem, schematem, tabelką, wykresem itp. - gubienie cyfr i znaków działań, gubienie fragmentów przy odczytywaniu i zapisywaniu wzorów - błędne odczytywanie zapisów i wzorów matematycznych - kłopoty z porównywaniem figur i ich cech: położenia, proporcji, wielkości, odległości - mylenie cyfr i liczb o podobnym kształcie np. 6-9

Objawy zaburzeń w orientacji schematu ciała i przestrzeni: - zapisywanie cyfr w odbiciu lustrzanym - przestawianie cyfr w liczbach np.56-65 - odczytywanie liczb od prawej do lewej strony np. 345 - pięćset czterdzieści trzy - mylenie znaków : "<",">" - trudności w orientacji na kartce papieru (uczeń ma kłopoty z poleceniami typu: narysuj kwadrat po prawej stronie, rozwiąż zadanie znajdujące się na dole kartki - trudności ze znalezieniem strony - trudności z prawidłowym umieszczaniem liczb w kolumnach - problemy z przeprowadzaniem operacji w odmiennych kierunkach np. zaczynanie od prawej strony w dodawaniu, odejmowaniu, mnożeniu, a od lewej w dzieleniu - zakłócenia w wyobraźni przestrzennej, stąd trudności w nauce geometrii - kłopoty w rozumieniu pojęć związanych z czasem i przestrzenią, nieumiejętne przeliczanie i porównywanie jednostek czasu .

Objawy zaburzeń funkcji słuchowej oraz sprawności językowej - trudności w zapamiętywaniu wzorów i definicji, w uczeniu się nazw dni tygodnia, miesięcy, tabliczki mnożenia - wolne tempo lub częste błędy w wykonywaniu prostych operacji rachunkowych w pamięci - problemy z zapamiętaniem procedury "krok po kroku" - problemy ze zrozumieniem poleceń i objaśnień nauczyciela - kłopoty z rozwiązaniem nawet niezbyt złożonych zadań tekstowych wynikające z niskiej sprawności czytania oraz rozumienia samodzielnie czytanych tekstów - trudności w werbalizowaniu swoich myśli - uczeń rozwiąże zadanie, ale nie potrafi opisać sposobu w jaki to zrobił - trudności w skupieniu uwagi na bodźcach słuchowych, w różnicowaniu wyrazów o podobnym brzmieniu np.: przyprostokątna i przeciwprostokątna

Objawy zaburzeń funkcji motorycznych - nieczytelny zapis, brzydkie pismo utrudniające precyzyjny zapis a co za tym idzie wykonywanie działań - nienadążanie z przepisywaniem z tablicy, wolne tempo wykonywania obliczeń, dłuższy czas pisania sprawdzianów

Dzieci z dyskalkulią w wieku szkolnym charakteryzują się następującymi brakami trudnościami: - brak zdolności do rozróżniania cyfr, co reprezentuje dany symbol w postaci cyfry (dziecko pisząc np. cyfrę 8 nie zdaje sobie sprawy, że jest to cyfra, która występuje przed 9), - brak zdolności do układania cyfr w odpowiednim porządku (trudności z nauką tabliczki mnożenia), - trudności z rozróżnianiem lub grupowaniem pewnych liczb czy przedmiotów (dziecko liczy przedmioty pojedynczo), - brak zdolności do rozumienia symboli graficznych, które reprezentują cyfry (dziecko ma trudności z oderwaniem się od konkretów i posługiwaniem się reprezentantami symbolicznymi w zakresie pojęć liczbowych, działań matematycznych oraz schematów graficznych),

- trudności w wykonywaniu prostych operacji arytmetycznych (dziecko wykonuje obliczenia na palcach), - trudności z doborem odpowiedniej operacji matematycznej w celu rozwiązania zadania (dziecko wykonuje operację tylko wtedy, kiedy jest ona wyraźnie określona), - trudności z zapamiętaniem operacji potrzebnych do wykonania zadania, - brak umiejętności posługiwania się pojęciami matematycznymi, - obniżona zdolność identyfikowania liczb z pisemnymi symbolami (dzieci mogą dobrze liczyć, ale nie potrafią odczytać liczb), - trudności z zapamiętaniem i zapisaniem cyfr, - trudności z odczytaniem i zrozumieniem takich symboli arytmetycznych jak "plus", "minus" (dzieci nie potrafią odczytać tych symboli albo je mylą) - trudności z wyobrażeniem sobie treści zadań tekstowych.

W nauce geometrii dzieci z dyskalkulią borykają się z następującymi trudnościami: - mylenie stron i kierunków, - pomijanie drobnych elementów graficznych figur, - błędy lokalizacyjne, - trudności z umiejscowieniem znaków i figur w przestrzeni, - trudności z zadaniami geometrycznymi, - trudności z wykonywaniem rysunków wspomagających wykonanie zadań.

Uczeń z dyskalkulią może mieć bardzo ciekawe, oryginalne propozycje rozwiązań zadań, ale jednocześnie popełniać podstawowe błędy rachunkowe lub zapisu. Jest w stanie wykonywać szybko i bezbłędnie działania w pamięci, ale pisemnie popełniać błędy z powodu np. przestawienia cyfr.

Inne pojawiające się problemy to: - Awersje do jakichkolwiek gier, które wiążą się z cyframi lub przestrzennym kojarzeniem; (np. domino, warcaby szachy). - Pomyłki w używaniu pieniędzy, rzadkie sprawdzanie otrzymanej reszty przy zakupach. - Częste złe wykręcanie numeru telefonu. - Częste opuszczanie spotkań, ponieważ zostały one źle zapisane lub czas przewidziany przed spotkaniem został źle obliczony. - Kłopoty w podróży; np. przechodzenie na zły peron, wsiadanie do niewłaściwego autobusu, pamiętanie numerów dróg itp. - Kłopoty w obliczaniu ile tapety lub farby potrzeba na odnowienie samemu pomieszczeń. - Preferowanie potraw, które do gotowania wymagają tylko jednego garnka lub piekarnika niż takich, które wymagają różnych elementów gotujących się w różnych czasach ale podawanych jednocześnie. - Trudności z formalną edukacją z muzyki.

- Słaba koordynacja sportowa i nienadążanie za szybko zmieniającymi się fizycznymi instrukcjami. - Trudności w zapamiętaniu następstw kroku tanecznego, reguł gier sportowych Niektórzy mogą mieć również połączone trudności w rozpiętości uwagi i przetwarzaniu informacji. Jeśli obydwie te trudności mają miejsce, wtedy taki uczeń najprawdopodobniej będzie bardzo wolno przypominał sobie podstawowe fakty arytmetyczne lub nawet nie będzie w stanie tego zrobić w ogóle. Tacy uczniowie mogą posiłkować się jedynie nieefektywnymi i bardzo podstawowymi metodami przy wyliczeniach; np. seryjnego liczenia.

Mogą oni: - Pracować bardzo wolno i ciągle otrzymywać zły wynik. - Pracować zrywami, bezplanowo - Unikać prac matematycznych. Tacy uczniowie mogą się źle zachowywać, "wyłączać się", - ofiarowywać się do wykonywania wszelkich innych zajęć poza klasą, zapominać swoich książek , itp. - Łatwo się męczyć podczas zajmowania się matematyką.

Ogólna zasada postępowania z uczniem o tego typu trudnościach to - budowanie na tym, co uczeń potrafi i robi dobrze. - budowanie poczucia własnej wartości, zaufania do siebie;; - szukanie dla niego takich pól działania także poza matematyką, na których miałby szansę osiągnąć sukces.

Sprzyjają temu odpowiednie działania nauczyciela: - ograniczanie liczby zadań, - wyznaczanie zadań prostych i typowych, - nagradzanie za wytrwałość w korygowaniu błędów, - wykazywanie dużej cierpliwości i wyrozumiałości wobec ucznia. - zrozumienie i zaakceptowanie, że niektórych treści programowych uczeń nie zdoła opanować w odpowiednim czasie oraz, że wiadomości, które nie są systematycznie powtarzane mogą być przez niego zapomniane (np. definicje, wzory), - pomoc w selekcjonowaniu materiału, wyznaczanie krótkich partii do nauki, - ocenianie przede wszystkim toku rozumowania,

-nie wymaganie wiernego odtworzenia definicji, reguły, a raczej umiejętności stosowania jej w praktyce, - akceptowanie indywidualnego stylu poznawczego ucznia, - wprowadzanie i zachęcanie do korzystania z technik mnemotechnicznych – używania kolorów, symboli graficznych, skojarzeń . -wydłużyć czas przewidziany na wykonywanie zadań związanych z czytaniem, pisaniem i liczeniem - szczególnie na klasówkach, sprawdzianach i egzaminach

- w przypadku, kiedy nie jesteśmy w stanie przeczytać pracy ucznia, poprosić go o jej przeczytanie i wyjaśnienie wszystkich wątpliwości - Możemy pomóc w odczytywaniu dłuższych poleceń, i upewnić się czy uczeń dobrze je zrozumiał i ewentualne udzielić dodatkowych objaśnień - Możemy przedstawiać zadanie poprzez graficzne obrazowanie jego treści - korzystne są również zabawy rozwijające wyobraźnię matematyczną: budowanie domków z kart, metr krawiecki jako winda, rzucanie kostką W codziennej pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych musimy pamiętać, aby: - nie traktować ucznia jako chorego, niezdolnego, czy leniwego, - nie karać go i nie wyśmiewać w nadziei, że zmobilizuje się do pracy, - nie oczekiwać, że sam „wyrośnie” z tych trudności, lub że ktoś go z tego całkowicie wyleczy,

- nie zwalniać ucznia z systematycznych ćwiczeń i pracy nad sobą, - zrozumieć ucznia, jego potrzeby i ograniczenia; aby zapobiec pogłębianiu się jego trudności szkolnych i występowaniu wtórnych zaburzeń nerwicowych, - nagradzać ucznia za wysiłek i pracę, a nie tylko za jej efekty.

DYSLEKSJA I DYSKALKULIA W początkowym okresie badań sądzono, że dysleksja i trudności w uczeniu się matematyki są ściśle ze sobą powiązane, choć nie wykluczano też innych możliwości. ("Opóźnienia w arytmetyce mogą być związane z dysleksją rozwojową, ale niekoniecznie tak jest" Critchley (1970)). T. Miles i E. Miles zauważyli (1982), że niektórzy dyslektycy mogą odnosić nadzwyczajne sukcesy w matematyce. To było dla nich zaskoczeniem zakładali bowiem, że dysleksja i kłopoty z matematyką są ściśle połączone. Również wcześniejsze badanie przeprowadzone przez Joffe (1981) oraz późniejsze przeprowadzone przez Steeve (1983), Fleischnera (1982) i innych potwierdzały, że dysleksja nie musi pociągać za sobą kłopotów z matematyką.

Obecnie przyjmuje się, że: - 10% dyslektyków jest na wyższym poziomie z matematyki niż można byłoby oczekiwać dla ich wieku i inteligencji. - 30% dyslektyków jest na takim poziomie z matematyki, jaki jest oczekiwany dla ich wieku i inteligencji. - 10% dyslektyków jest poniżej średniej z matematyki z powodu problemów z pamięcią krótkotrwałą. - 25% dyslektyków jest poniżej średniej z matematyki i to jest spowodowane kłopotami z czytaniem i zapisywaniem. - 25% dyslektyków jest poniżej średniej z matematyki i podłożem tych kłopotów jest dyskalkulia.

To, co było argumentem za ścisłym powiązaniem dysleksji i dyskalkulii, to fakt, że chociaż są to odmienne przypadłości, to jednak mają wspólną cechę - problemy z pamięcią krótkotrwałą. Ale należy zauważyć, że chociaż cierpiące na dysleksję dzieci mają krótkotrwałe zaburzenia pamięci, to nie wszystkie dzieci z krótkotrwałymi zaburzeniami pamięci są dyslektyczne. Podobnie jest możliwe, że większość dzieci dyskalkulicznych ma problemy z pamięcią krótkotrwałą, to jednak nie wszystkie dzieci z takimi problemami są dyslektyczne. Nie wszystkie dyskalkuliczne dzieci cierpią na dysleksję.