Judaizm

Geneza judaizmu Judaizm wywodzi się z wierzeń Hebrajczyków, którzy przybyli do Syropalestyny zza Eufratu. Przechowywali oni tradycję o wędrówce Abrahama, którego uznają za swojego przodka i przymierzu zawartym przez niego z Bogiem. Znakiem tego przymierza stało się obrzezanie. Również przekazywano tradycje dotyczące potomków Abrahama: syna, wnuka i 12 prawnuków - od których pochodzić miało 12 plemion izraelskich. Tradycja mówiła również o niewoli potomków Izraela w Egipcie, o nowym przymierzu, jakie zawarł bóg Jahwe z Mojżeszem, o plagach zesłanych na Egipcjan i o pomyślnej ucieczce z Egiptu dzięki licznym cudom i opiece Boga. Zachowano też przekaz o wędrówce przez pustynię, ustanowieniu kapłaństwa oraz o zdobywaniu Ziemi Obiecanej pod wodzą Jozuego w walkach z zamieszkującymi je ludami. Według historyków religii zbieżności między wierzeniami Hebrajczyków a egipskim kultem Atona mogą świadczyć o tym, że Hebrajczycy ulegli wpływom monoteistycznej doktryny Echnatona lub na odwrót - zainspirowali tę doktrynę. Król Salomon dokonał centralizacji kultu budując świątynię jerozolimską, lecz po jego śmierci królestwo rozpadło się na dwa królestwa: Izrael i Judę. W obu ośrodkach kapłani spisywali teksty religijne i prawne, które stały się trzonem Biblii hebrajskiej i żydowskiego prawa religijnego. Upadek królestw spowodowany był według tradycji licznymi odstępstwami od przykazań boga Jahwe, a szczególnie obdarzaniem czcią bogów "cudzoziemskich". Upadek królestwa Judy oznaczał zburzenie pierwszej świątyni jerozolimskiej i okres niewoli.

Menora-najważniejszy symbol judaizmu

Judaizm świątynny Powstał w czasach niewoli babilońskiej. W tym czasie ostatecznie zredagowano większą część Starego Testamentu oraz przeprowadzono reformę religijną. Odnowiony judaizm zaczerpnął prawdopodobnie niektóre nowe koncepcje z zaratusztrianizmu. Reforma wiązała się z włączeniem w kanon Biblii pism proroków. Po powrocie z niewoli babilońskiej opracowano skomplikowaną liturgię, która była sprawowana wyłącznie przez kapłanów w Świątyni Jerozolimskiej. W świątyni tej nie było już jednak zaginionej Arki Przymierza. W II w. p.n.e. obok kapłanów i związanego z nimi stronnictwa saduceuszy, którzy bronili znaczenia kultu świątynnego, pojawili się "uczeni w piśmie" i stronnictwo faryzeuszy, którzy kładli nacisk na znajomość pism pięcioksięgu mojżeszowego i proroków oraz na skrupulatnym wypełnianiu zawartych w Biblii przepisów moralnych, rytualnych oraz prawnych. Oprócz nich powstawały mniejsze "sekty". We wszystkich dotychczasowych etapach rozwojowych judaizmu największe znaczenie religijne posiadali kapłani na czele z arcykapłanem.

Świątynia za czasów Heroda

Ściana Zachodnia (Ściana Płaczu)

Judaizm rabinistyczny Zburzenie świątyni jerozolimskiej oznaczało koniec kultu świątynnego i skoncentrowanie religii wokół Biblii. Miejsce kapłanów ostatecznie zajęli rabini - dawni "uczeni w piśmie" nauczyciele religii, którzy odtąd gwarantowali ciągłość wiary żydowskiej. W tym okresie powstały charakterystyczne dla dzisiejszego judaizmu instytucje. Dyskusje rabinów prowadzone w Jawne zaowocowały ostatecznym ustaleniem kanonu Biblii żydowskiej oraz obowiązującej interpretacji żydowskiego prawa religijnego. W Babilonie i Aleksandrii istniały dwa współpracujące z sobą ośrodki religijne, które zawarły w Talmudzie zasady judaizmu w warunkach wypędzenia. Talmud jest interpretowany przez rabinów. W istocie podstawą judaizmu stała się nie wiara, ale raczej sposób postępowania. Talmud zawiera też pewne idee teologiczne oraz wezwanie do nieustającego oczekiwania na Mesjasza, który poprowadzi Lud Izraela z powrotem do Palestyny.

Judaizm współczesny Judaizm ortodeksyjny Judaizm postępowy (reformowany) Judaizm konserwatywny Judaizm rekonstrukcjonistyczny Judaizm mesjanistyczny Felaszowie

Judaizm ortodeksyjny Judaizm ortodoksyjny opiera się na pełnym stosowaniu Talmudu w życiu codziennym, dzieli się na: o haredim - mają negatywne stanowisko wobec postępu kulturalnego i ograniczają do minimum kontakty ze światem zewnętrznym, tworząc swoiste getto. Ich stanowisko dobrze oddają słowa "Wszystko co nowe, jest przez Torę zakazane". o chasydzi - uznają wagę skrupulatnego wypełniania rytuałów, ale ważniejsze znaczenie ma pobożność i radość ze służenia Bogu. o nowoczesna ortodoksja aszkenazyjska - "Prawo z miejscowymi zwyczajami" - chce pogodzić prawowierny judaizm ze współczesną kulturą, nauką i społeczeństwem. o ortodoksja sefardyjska - podział Żydów na aszkenazyjskich i sefardyjskich wiąże się z dwoma ośrodkami żydowskimi we wczesnym średniowieczu: Niemcami i Hiszpania.

Judaizm postępowy (reformowany) Judaizm postępowy (reformowany) - uznawaniem prawa żydowskiego za historyczne i podlegające reformom, pełnym równouprawnieniem kobiet w liturgii, wprowadzeniem dowolności przestrzegania restrykcyjnych przepisów koszerności i obchodzenia Szabatu, ułatwiając funkcjonowanie Żydów w nowoczesnych społeczeństwach.

Judaizm konserwatywny Judaizm konserwatywny - ruch pośredni między judaizmem ortodoksyjnym i reformowanym opowiadający się za utrzymaniem języka hebrajskiego w liturgii, zachowaniem szabatu i przepisów koszerności. Rytuałów konwersji dokonywanych przez rabinów konserwatywnych nie uznają rabini ortodoksyjni (choć uznają je reformowani)

Judaizm rekonstrukcjonistyczny Judaizm rekonstrukcjonistyczny - prąd uznający judaizm za cywilizację ewoluującą, Boga za projekcję ludzkich ideałów, a zbawienie jako proces o charakterze kosmicznym.

Judaizm mesjanistyczny Judaizm mesjanistyczny nie jest uznawany przez pozostałe odłamy judaizmu, ale jego członkowie uważają się za żydów i chrześcijan, spadkobierców starożytnych judeochrześcijan zwanych nazarejczykami. Żydzi mesjanistyczni łączą stosowanie prawa żydowskiego z chrześcijańskimi dogmatami. Ruch rozpada się na wiele grupek. Jest bardziej popularny w USA, zwłaszcza wśród małżeństw mieszanych. Pomysł utworzenia oddzielnego rytu judeochrześcijańskiego miało też kilku księży katolickich.

Felaszowie Kolejną grupą w judaizmie są Felaszowie. Są to Żydzi etiopscy, którzy mają nieco inny kanon pism, zwyczaje, a w liturgii stosują język gyyz. Do judaizmu należy również zaliczyć karaimów. Karaimi odrzucają Talmud, interpretują Biblię w sposób bardziej rygorystyczny i z powodu zasadniczych różnic utracili więź z pozostałymi odłamami judaizmu i stworzyli własną kulturę.

Święte księgi Judaizm uznaje przede wszystkim świętość Tory (Pięcioksięgu Mojżeszowego), którą wedle przekonań religijnych Żydzi dostali od samego Boga pod górą Synaj podczas ucieczki z Egiptu. Tora zawiera wszystkie wskazówki prawa niezbędne do wypełnienia Przymierza Izraela z Bogiem. Dobre zrozumienie Tory wymaga jednak komentarzy. Stąd wysoka ranga nadawana innym, późniejszym księgom: • Nebiim • Ketubim Oprócz tego dla judaizmu bardzo ważnym odniesieniem jest Talmud, który jest swoistym komentarzem do Tory. Talmud powstał przez zebranie przepisów i norm oraz opowieści. Ukształtowany do III w. n.e. zbiór to Miszna.

Sprofanowana Tora Fot.E.Zimmermann.jpg

Prawo religijne Podstawą prawa żydowskiego jest Pięcioksiąg mojżeszowy (Tora). Talmud dzieli halachę na 613 przykazań: 248 nakazów i 365 zakazów. Halacha była wykładana w literaturze kazuistycznej, w której do komentarzy dodawano następne komentarze. Za najpełniejszą powszechnie uznawaną kodyfikację uważa się Szulchan Aruch. Niższego rzędu wskazówkami są responsy cieszących się autorytetem rabinów. Życie ortodoksyjnego Żyda powinno wyglądać w następujący sposób: • W 8 dniu po narodzinach chłopiec powinien być obrzezany. • Dziewczynkę od 12 roku życia, a chłopca od 13 uważa się za dorosłych, tzn. nałożony jest na nich obowiązek przestrzegania halachy. • Halacha ogranicza kontakty między osobami różnej płci: zakazane jest przebywanie dwóch osób różnej płci w zamkniętym pokoju (z wyjątkiem np. męża z żoną, rodzica z własnym dzieckiem). • Obowiązkiem każdego Żyda jest ożenić się i mieć dzieci • Halacha nakazuje oddawanie czci osobom, które ukończyły 70 lat, a także swoim rodzicom. • Osoba na łożu śmierci powinna wyznać swoje grzechy. Zmarły powinien spocząć na cmentarzu żydowskim w jak najkrótszym czasie. Krewni zmarłego mają obowiązek obchodzenia żałoby. Kadisz nie jest modlitwą za zmarłych, jak się błędnie sądzi, ale prośbą o pokój i dobre życie. • W ciągu dnia Żyd powinien odmówić trzy razy modlitwy. • Spożywanie pokarmów powinno zacząć się i zakończyć stosowną modlitwą. • Obowiązek święcenia soboty. W trakcie szabatu nie wolno wykonywać codziennych prac. • Najważniejszymi świętami żydowskimi są: Nowy Rok, Dzień Pojednania, Święto Namiotów, Zielone Świątki. • Centrum życia wspólnoty jest synagoga.